Yedinci Şuâ

[Muvahhid1]

Yedinci Şuâ -sayfa 159

sûretlerinin fethi ve açılışı ise öyle bir hakikattir ki, güneşten daha parlaktır ve baharın çiçekleri ve meyveleri ve yaprakları ve mevcudatı sayısınca o hakikatı ispat eden şahitler var diye bildi. “Elhamdü lillâhi alâ nimeti’l-îman” dedi.
İşte bu mezkûr hakikatleri ve şehadetleri ifade mânâsıyla, Birinci Makamın Altıncı Mertebesinde,


لاَۤ إِلٰهَ إِلاَّ اللهُ الْوَاجِبُ الْوُجُودِ الَّذِى دَلَّ عَلٰى وُجُوبِ وُجُودِهِ فِى وَحْدَتِهِ: اِجْمَاعُ جَمِيعِ أَنْوَاعِ اْلاَشْجَارِ وَالنَّبَاتَاتِ الْمُسَبِّحَاتِ النَّاطِقَاتِ:بِكَلِمَاتِ أَوْرَاقِهَا الْمَوْزُونَاتِ الْفَصِيحَاتِ وَأَزْهَارِهَا الْمُزَيَّنَاتِ الْجَزِيلاَتِ وَاَثْمَارِهَا الْمُنْتَظَمَاتِ الْبَلِيغَاتِ، بِشَهَادَةِ عَظَمَةِ إِحَاطَةِ حَقِيقَةِ: اَْلاِنْعَامِ، وَاْلاِكْرَامِ، وَاْلاِحْسَانِ، بِقَصْدٍ وَرَحْمَةٍ. وَحَقِيقَةِ: اَلتَّمْيِيزِ، وَالتَّزْيِينِ، وَالتَّصْوِيرِ، بِاِرَادَةٍ وَحِكْمَةٍ، مَعَ قَطْعِيَّةِ دَلاَلَةِ حَقِيقَةِ فَتْحِ جَمِيعِ صُوَرِهَا الْمَوْزُونَاتِ الْمُزَيَّنَاتِ الْمُتَبَايِنَةِ الْمُتَنَوِّعَةِ غَيْرِ الْمَحْدُودَةِ مِنْ نُوَتَاتٍ وَحَبَّاتٍ مُتَمَاثِلَةٍ مُتَشَابِهَةٍ مَحْصُورَةٍ مَعْدُودَةٍ

1
denilmiş.


Sonra, seyahat-i fikriyede bulunan o meraklı ve terakki ile zevki ve şevki artan dünya yolcusu, bahar bahçesinden bir bahar kadar bir güldeste-i marifet ve iman alıp gelirken,hayvanat ve tuyûr âleminin kapısı, hakikat-bîn olan aklına ve marifet-âşinâ olan fikrine açıldı. Yüz bin ayrı ayrı seslerle ve çeşit çeşit dillerle onu içeriye çağırdılar, “Buyurun” dediler. O da girdi ve gördü ki:
Bütün hayvanat ve kuşların bütün nevileri ve taifeleri ve milletleri, bil’ittifak, lisan-ı kàl velisan-ı halleriyle Lâ ilâhe illâ Hû deyip, zemin yüzünü bir zikirhane ve muazzam bir meclis-i tehlil suretine çevirmişler; herbiri bizzat birer kaside-i



[NOT]Dipnot-1 Allah’tan başka ilâh yoktur. O Vâcibü’l-Vücud ki, mizanlı ve fesahatli yapraklarının ve süslü ve cezaletli çiçeklerinin ve intizamlı ve belâğatli meyvelerinin kelimeleriyle konuşan ve tesbih eden bütün ağaç ve nebat nevilerinin icmâı, birbirinin misli ve benzeri olan mahdut çekirdek ve habbeciklerden süslü ve birbirinden farklı ve mütenevvi, gayr-ı mahdut suretlerinin hepsinin birden fethihakikatinin kat’î delâletiyle beraber, kasdî ve rahmetli in’âm ve ikram ve ihsan hakikatinin ve iradeli ve hikmetli temyiz ve tezyin ve tasvir hakikatinin azamet-i ihatasının şehadetiyle, icmâ ile Onun vahdet içindeki vücub-u vücuduna delâlet eder.
[/NOT]

Elhamdû lillâhi alâ nimeti’l-îman: iman nimeti için Allah’a hamd olsun	Lâ ilâhe illâ Hû: Ondan başka ilâh yoktur
bil’ittifak: ittifakla, söz birliğiyle	feth: açma
güldeste-i marifet: Allah’ı tanıma ve imanın meydana getirdiği bilgilerden derlenmiş gül destesi	hakikat: doğru gerçek
hakikatbîn: hakikati gören	hayvânât: hayvanlar
lisan-ı hal: hal ve beden dili	lisan-ı kal: söz ile anlatım
marifet-âşinâ: Allah’ı tanıma ve bilmeye alışmış	meclis-i tehlil: “Allah’tan başka hiçbir ilâh yoktur” mânâsındaki “lâ ilâhe illallah” sözünü söyleyen meclis
mevcudat: varlıklar	mezkûr: adı geçen
muazzam: azametli, çok büyük	nevi: çeşit, tür
seyahat-i fikriye: düşünceye yapılan yolculuk	sûret: biçim, şekil
taife: grup, topluluk	terakki: ilerleme, yükselme
tuyûr: kuşlar	zemin: yer, dünya
zikirhane: zikir edilen yer	şehadet: şahitlik, tanıklık

 

[Muvahhid1]

Yedinci Şuâ - sayfa 160

Rabbânî, birer kelime-i Sübhânî ve mânidar birer harf-i Rahmânî hükmünde Sânilerini tavsif edip hamd ü senâ ediyorlar vaziyetinde gördü. Güya o hayvanların ve kuşların duyguları vekuvâları ve cihazları ve âzâları ve âletleri, manzum ve mevzun kelimelerdir ve muntazam ve mükemmel sözlerdir. Onlar, bunlarla Hallâk ve Rezzaklarına şükür ve vahdâniyetine şehadetgetirdiklerine kat’î delâlet eden üç muazzam ve muhit hakikatleri müşahede etti.


Birincisi: Hiçbir cihetle serseri tesadüfe ve kör kuvvete ve şuursuz tabiata havalesi mümkün olmayan, hiçten hakîmâne icad ve san’atperverâne ibdâ ve ihtiyarkârâne ve alîmâne halk veinşa ve yirmi cihetle ilim ve hikmet ve iradenin cilvesini gösteren ruhlandırmak ve ihyâ etmekhakikatidir ki, zîruhlar adedince şahitleri bulunan bir burhan-ı bâhir olarak, Zât-ı Hayy-ı Kayyûmun vücub-u vücuduna ve sıfât-ı seb’asına ve vahdetine şehadet eder.


İkincisi: O hadsiz masnularda birbirinden simaca farikalı ve şekilce ziynetli ve miktarcamizanlı ve suretçe intizamlı bir tarzdaki temyizden, tezyinden, tasvirden öyle azametli ve kuvvetli bir hakikat görünür ki, Kàdir-i Külli Şey ve Âlim‑i Külli Şeyden başka hiçbir şey, bu hercihetle binlerle harikaları ve hikmetleri gösteren ihatalı fiile sahip olamaz ve hiçbir imkân ve ihtimali yok.
Üçüncüsü: Birbirinin misli ve aynı veya az farklı ve birbirine benzeyen mahsur ve mahdutyumurtalardan ve yumurtacıklardan ve nutfe denilen su katrelerinden o hadsiz hayvanların yüz binler çeşit tarzlarda ve birer mu’cize-i hikmet

Alîm-i Külli Şey: herşeyi bilen ve herşey ilmi dahilinde olan Allah	Hallâk: çokça ve sürekli olarak yaratan Allah
Kadîr-i Külli Şey: herşeye gücü yeten, sonsuz kudret sahibi Allah	Rezzak: bütün canlıların rızıklarını veren Allah
Sâni: her şeyi san’atla yaratan Allah	Zât-ı Hayy-ı Kayyûm: hayatı ezelî ve ebedî olup her canlıya hayat veren ve Kendi varlığı için hiçbir sebebe bağlı olmayıp her şeyi ayakta tutan Zât, Allah
alîmâne: herşeyi çok iyi bilerek	azametli: büyük, yüce
burhan-ı bâhir: açık güçlü delil	cihet: şekil, yön
cilve: görüntü, yansıma	delâlet etmek: delil olmak, işaret etmek
farika: ayırıcı özellik; birbirine benzememe özelliği	hadsiz: sınırsız
hakikat: doğru gerçek	hakîmâne: hikmetle, bir maksat ve gayeye yönelik olarak, mânâlı ve tam yerli yerinde
halk: yaratma	hamd ü senâ: şükretme ve övme
harf-i Rahmânî: rahmet ve merhameti sonsuz olan Allah’tan gelen ve Ona ait harf	hikmet: fayda, gaye; herşeyin belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratılması
ibdâ: eşsiz yaratma; Cenâb-ı Hakkın âletsiz, maddesiz, zamansız, mekânsız yaratması	icad: var etme, yaratma
ihtiyarkârâne: en iyisini seçerek	ihya etmek: diriltmek, hayat vermek
ihâtalı: kuşatıcı, kapsamlı	intizamlı: düzenli, tertipli
inşa: vücuda getirme, yaratma, bina etme, yapma	kaside-i Rabbânî: birer kaside gibi yaratıcılarının terbiye ve idaresini öven her bir bitki ve hayvan
katre: damla	kelime-i Sübhânî: Allah’ın her türlü noksanlıktan uzak olduğunu dile getiren kelime
kuvâ: duygular, hisler	mahdut: sınırlı
mahsur: sınırlanmış, sınırlı	manzum: düzenli
masnu: san’at eseri varlık	mevzun: ölçülü
misl: benzer	mizanlı: ölçülü, dengeli
muazzam: azametli, çok büyük	muhit: kuşatıcı, kapsamlı
muntazam: düzenli, intizamlı	mu’cize-i hikmet: hikmet mu’cizesi
mânidar: mânâlı, anlamlı	müşahede etmek: gözlemlemek
nutfe: memelilerin yaratıldığı su, meni	san’atperverâne: san’atkârcasına
simaca: görünüş bakımından	suret: biçim, şekil
sıfât-ı seb’a: yedi sıfat	tasvir: şekil ve suret verme
tavsif etmek: özelliklerini anlatmak	temyiz: ayırt etme
tezyin: süsleme	vahdet: birlik
vahdâniyet: Allah’ın bir ve benzersiz oluşu ve ortağının bulunmayışı	vücub-u vücud: Allah’ın varlığının zorunlu oluşu, var olmak için bir sebebe muhtaç olmaması
ziynetli: süslü	zîruh: ruh sahibi
âzâ: uzuvlar, organlar	şehadet: şahitlik, tanıklık
şuursuz: bilinçsiz

 

[Muvahhid1]

Yedinci Şuâ - sayfa 161

mâhiyetinde bulunan suretlerini, gayet muntazam ve muvazeneli ve hatasız bir hey’ette açmak ve fethetmek öyle parlak bir hakikattır ki, hayvanlar adedince senetler, deliller ohakikati tenvir eder.
İşte bu üç hakikatin ittifakıyla, hayvanların bütün envâı, beraber öyle bir Lâ ilâhe illâ Hûdeyip şehadet getiriyorlar ki, güya zemin, büyük bir insan gibi, büyüklüğü nisbetinde Lâ ilâhe illâ Hû diyerek semâvât ehline işittiriyor mahiyetinde gördü ve tam ders aldı. Birinci Makamın Yedinci Mertebesinde bu mezkûr hakikatleri ifade mânâsıyla,

لاَۤ إِلٰهَ إِلاَّ اللهُ الْوَاجِبُ الْوُجُودِ الَّذِى دَلَّ عَلٰى وُجُوبِ وُجُودِهِ فِى وَحْدَتِهِ: إِتِّفَاقُ جَمِيعِ أَنَوَاعِ الْحَيَوَانَاتِ، وَالطُّيُورِ الْحَامِدَاتِ الشَّاهِدَاتِ بِكَلِمَاتِ حَوَاسِّهَا، وَقُوَاهَا وَحِسِّيَاتِهَا وَلَطَاۤئِفِهَا الْمَوْزُونَاتِ الْمُنْتَظَمَاتِ الْفَصِيحَاتِ وَبِكَلِمَاتِ اَجْهِزَتِهَا وَجَوَارِحِهَا وَاَعْضَاۤئِهَا وَآلاَتِهَا الْمُكَمَّلَةِ الْبَلِيغَاتِ، بِشَهَادَةِ عَظَمَةِ إِحَاطَةِ حَقِيقَةِ اْلاِيجَادِ وَالصُّنْعِ، وَاْلاِبْدَاعِ، بِاْلاِرَادَةِ، وَحَقِيقَةِ: اَلتَّمْيِيزِ وَالتَّزْيِينِ، بِالْقَصْدِ. وَحَقِيقَةِ: اَلتَّقْدِيرِ وَالتَّصْوِيرِ، بِالْحِكْمَةِ مَعَ قَطْعِيَّةِ دَلاَلَةِ حَقِيقَةِ: فَتْحِ جَمِيعِ صُوَرِهَا الْمُنْتَظَمَةِ الْمُتَخَالِفَةِ الْمُتَنَوِّعَةِ غَيْرِ الْمَحْصُورَةِ مِنْ بَيْضَاتٍ وَقَطَرَاتٍ مُتَمَاثِلَةٍ مُتَشَابِهَةٍ مَحْصُورَةٍ مَحْدُودَةٍ

1
denilmiştir.


Sonra o mütefekkir yolcu, marifet-i İlâhiyenin hadsiz mertebelerinde ve nihayetsiz ezvâkında ve envârında daha ileri gitmek için, insanlar âlemine ve beşer dünyasına girmek isterken, başta enbiyalar olarak onu içeriye davet ettiler; o da girdi. En evvel geçmiş zamanınmenziline baktı, gördü ki:



[NOT]Dipnot-1 Allah’tan başka ilâh yoktur. O Vâcibü’l-Vücud ki, mevzun ve muntazam ve fasih hasselerinin ve kuvvelerinin ve hissiyat ve lâtifelerinin kelimeleriyle ve mükemmel ve beliğ cihazat ve cevarih ve âlât ve âzâlarının kelimeleriyle hamd ve şehadet eden bütün hayvanat ve tuyur nevilerinin ittifakı, birbirinin misli ve benzeri, mahsur ve mahdut sayıda yumurta ve katrelerden muntazam, muhtelif, mütenevvi ve gayr-ı mahsur suretlerinin fethi hakikatinin kat’î delâletiyle beraber, iradeli icad ve sun’ ve ibdâ’ hakikatinin ve kasdî temyiz ve tezyin hakikatinin ve hikmetli takdir ve tasvir hakikatinin azamet-i ihatasının şehadetiyle, Onun vahdet içindeki vücub-u vücuduna delâlet eder.
[/NOT]

Lâ ilâhe illâ Hû: Ondan başka ilâh yoktur	enbiya: nebiler, peygamberler
envâ: neviler, türler	envâr: nurlar, ışıklar
ezvâk: zevkler, lezzetler	fethetmek: açmak
gayet: son derece	güya: sanki
hadsiz: sınırsız	hakikat: doğru gerçek
heyet: yapı, şekil, suret	ittifak: birleşme, birlik
mahiyet: esas, nitelik, özellik	marifet-i İlâhiye: Allah’ı bilme ve tanıma
menzil: durak, yer	mertebe: derece, makam
mezkûr: adı geçen	muntazam: düzenli, intizamlı
muvazeneli: dengeli, ölçülü	mütefekkir: düşünen, tefekkür eden
nihayetsiz: sınırsız, sonsuz	nisbet: oran, ölçü
semavat: gökler	suret: biçim, şekil
tenvir etmek: aydınlatmak	zemin: yer, dünya
şehadet: şahitlik, tanıklık

 

[Muvahhid1]

Yedinci Şuâ -sayfa 162

Nev-i beşerin en nuranî ve en mükemmeli olan umum peygamberler (aleyhimüsselâm)bil’icma’ beraber Lâ ilâhe illâ Hû deyip zikrediyorlar ve parlak ve musaddak olan hadsizmu’cizatlarının kuvvetiyle, tevhidi iddia ediyorlar ve beşeri hayvaniyet mertebesindenmelekiyet derecesine çıkarmak için, onları iman‑ı billâha davet ile ders veriyorlar gördü. O da, o nuranî medresede diz çöküp derse oturdu. Gördü ki:


Meşahir-i insaniyenin en yüksekleri ve namdarları olan o üstadların herbirisinin elinde Hâlık-ı Kâinat tarafından verilmiş nişane-i tasdik olarak mu’cizeler bulunduğundan, herbirininihbarıyla beşerden bir taife-i azîme ve bir ümmet tasdik edip imana geldiklerinden, o yüz bin ciddî ve doğru zâtların icmâ ve ittifakla hüküm ve tasdik ettikleri bir hakikat ne kadar kuvvetli ve kat’î olduğunu kıyas edebildi. Ve bu kuvvette, bu kadar muhbir-i sadıkların hadsizmu’cizeleriyle imza ve ispat ettikleri bir hakikati inkâr eden ehl-i dalâlet ne derece hadsiz bir hata, bir cinayet ettiklerini ve ne kadar hadsiz bir azaba müstehak olduklarını anladı ve onlarıtasdik edip iman getirenler ne kadar haklı ve hakikatli olduklarını bildi; iman kudsiyetinin büyük bir mertebesi daha ona göründü.


Evet, enbiyayı (aleyhimüsselâm) Cenâb-ı Hak tarafından fiilen tasdik hükmünde olan hadsizmu’cizatlarından ve hakkaniyetlerini gösteren, muarızlarına gelen semâvî pek çok tokatlarından ve hak olduklarına delâlet eden şahsî kemâlâtlarından ve hakikatlitalimatlarından ve doğru olduklarına şehadet eden kuvvet-i imanlarından ve tam ciddiyetlerinden ve fedakârlıklarından ve ellerinde bulunan kudsî kitap ve suhuflarından ve onların yolları doğru ve hak olduğuna şehadet eden ittibâlarıyla hakikate, kemâlâta, nura vasıl olan hadsiz tilmizlerinden başka, onların ve o pek ciddî muhbirlerin müsbet meselelerde icmâı ve ittifakı

Aleyhimüsselâm: Allah’ın selamı onların üzerine olsun	Cenâb-ı Hak: Hakkın ta kendisi olan, şeref ve yücelik sahibi Allah
Hâlık-ı Kâinat: evreni ve herşeyi yaratan Allah	Lâ ilâhe illâ Hû: Ondan başka ilâh yoktur
beşer: insanlar	bil’icmâ: toplu halde, söz birliğiyle
delâlet etmek: delil olmak, işaret etmek	ehl-i dalâlet: doğru ve hak yoldan sapanlar, inançsız kimseler
enbiya: nebiler, peygamberler	hadsiz: sınırsız
hakikat: doğru gerçek	hakkaniyet: doğruluk, gerçekçilik
hayvaniyet: hayvanlık	icmâ: fikir birliği
ihbar: haber verme	iman-ı billâh: Allah’a iman
ittibâ: uyma, tâbi olma	ittifak: birleşme, birlik
kat’î: kesin	kemâlât: mükemmellikler, kusursuzluklar
kudsiyet: kusur ve noksandan uzak oluş, kutsallık	kudsî: her türlü kusur ve noksandan uzak, mukaddes
kuvvet-i iman: iman gücü	melekiyet: meleklik
mertebe: derece, makam	meşahir-i insaniye: insanların meşhurları, ünlü kişiler
muarız: karşı gelen	muhbir: haber veren
muhbir-i sadık: doğru sözlü haber verici, peygamber	musaddak: doğrulanan, onaylanan
mu’cize: Allah’ın izniyle peygamberler tarafından ortaya konulup bir benzerini yapmakta başkalarını aciz ve hayrette bırakan olağanüstü iş	mu’cizât: mu’cizeler
müsbet: ispat edilen	müstehak: hak eden
namdar: şan ve şöhret sahibi	nev-i beşer: insanlar, insanlık
nişâne-i tasdik: doğruluğunu gösteren işaret	nuranî: nurlu, nur saçan
semâvî: Allah tarafından olan, İlâhî	suhuf: bâzı peygamberlere gelen sahife halindeki kitaplar
taife-i azîm: büyük topluluk, grup	talimat: bildiriler, emirler
tasdik: doğrulama, onaylama	tevhid: birleme; herşeyin bir olan Allah’a ait olduğunu bilme ve inanma
tilmiz: öğrenci, talebe	umum: bütün, genel
vasıl olma: ulaşma, kavuşma	ümmet: millet, topluluk
şehadet etmek: şahitlik, tanıklık etmek

 

[Muvahhid1]

Yedinci Şuâ -sayfa 163

ve tevatürü ve ispatta tevafuku ve tesanüdü ve tetabuku öyle bir hüccettir ve öyle bir kuvvettir ki, dünyada hiçbir kuvvet karşısına çıkamaz ve hiçbir şüphe ve tereddüdü bırakmaz. Ve imanın erkânında umum enbiyayı (aleyhimüsselâm) tasdik dahi dahil olması, o tasdik büyük bir kuvvet menbaı olduğunu anladı, onların derslerinden çok feyz-i imanî aldı.
İşte, bu yolcunun mezkûr dersini ifade mânâsında, Birinci Makamın Sekizinci Mertebesinde,
لاَۤ إِلٰهَ إِلاَّ اللهُ الَّذِى دَلَّ عَلٰى وُجُوبِ وُجُودِهِ فِى وَحْدَتِهِ: إِجْمَاعُ جَمِيعِ اْلاَنْبِيَاءِ، بِقُوَّةِ مُعْجِزَاتِهِمِ الْبَاهِرَةِ، الْمُصَدِّقَةِ الْمُصَدَّقَةِ

1
denilmiş.


Sonra imanın kuvvetinden ulvî bir zevk-i hakikat alan o seyyah-ı talip, enbiyaaleyhimüsselâmın meclisinden gelirken, ulemanın ilmelyakîn suretinde kat’î ve kuvvetli delillerle, enbiyaların (aleyhimüsselâm) dâvâlarını ispat eden ve asfiya ve sıddîkîn denilenmütebahhir, müçtehid muhakkikler, onu dershanelerine çağırdılar. O da girdi, gördü ki: Binlerle dâhi ve yüz binlerce müdakkik ve yüksek ehl-i tahkik, kıl kadar bir şüphe bırakmayantetkikat-ı amîkalarıyla, başta vücub‑u vücud ve vahdet olarak müsbet mesâil-i imaniyeyi ispat ediyorlar.
Evet, istidatları ve meslekleri muhtelif olduğu halde usul ve erkân-ı imaniyede onlarınmüttefikan ittifakları ve herbirisinin kuvvetli ve yakînî burhanlarına istinadları öyle birhüccettir ki, onların mecmuu kadar bir zekâvet ve dirayet sahibi olmak ve burhanlarınınumumu kadar bir burhan bulmak mümkün ise, karşılarına



[NOT]Dipnot-1 Allah’tan başka ilâh yoktur. O Allah ki, bütün enbiyanın, tasdik edici ve tasdike mazhar mu’cizât-ı bâhirelerinin kuvvetiyle ittifakları, Onun vahdet içindeki vücub-u vücuduna delâlet eder.
[/NOT]

aleyhimüsselâm: Allah’ın selamı onların üzerine olsun	asfiya: hem velî, hem âlim olan büyük zâtlar
burhan: güçlü delil, sarsılmaz kanıt	dirâyet: zekâ, bilgi, kavrayış
dâhi: deha sahibi, üstün zekâ ve hikmet sahibi	ehl-i tahkik: gerçeği delilleriyle bilen âlimler
enbiya: nebiler, peygamberler	erkân: esaslar, temel unsurlar
feyz-i imanî: imanın bereketi	hüccet: güçlü delil, kanıt
ilmelyakin: ilmî ve sağlam delillere dayanarak, kuşkuya yer bırakmayacak şekilde kesin olarak bilme	istidat: kàbiliyet, yetenek
istinad: dayanma, güvenme	ittifak: birleşme, birlik
kat’î: kesin olarak	mecmu: bütün, genel
mesâil-i imaniye: imana ait meseleler	mezkûr: adı geçen
muhakkik: gerçekleri araştıran ve delilleriyle bilen	muhtelif: çeşitli, ayrı ayrı
müdakkik: dikkatli bir şekilde araştıran, inceleyen	müsbet: ispat edilen
mütebahhir: ilmi derin olan, çok bilgili	müttefikan: birleşerek, fikir birliğiyle
müçtehid: âyet ve hadîsler başta olmak üzere diğer dinî delillerden hüküm çıkarma bilgi ve kàbiliyetine sahip olan	seyyah-ı tâlip: öğrenmek için seyahat eden
suret: biçim, şekil	sıddıkîn: daima doğruluk üzere ve Allah’a ve peygambere sadakatte en ileride olanlar
tasdik: doğrulama, kabul etme	tereddüt: şüphe, kuşku, kararsızlık içinde olma
tesanüd: dayanışma	tetabuk: uygunluk
tetkikat-ı amîka: ince tetkikler, derin ve kapsamlı araştırmalar	tevafuk: denk gelme, uygunluk
tevatür: güvenilir insanların birbirlerine anlatarak getirdikleri kesin haber	ulema: âlimler
ulvî: yüce, büyük	umum: bütün, genel
usul ve erkân-ı imaniye: imanın esasları ve temelleri	vahdet: birlik
vücub-u vücud: Allah’ın varlığının zorunlu oluşu, var olmak için bir sebebe muhtaç olmaması	yakinî: şüphe edilmeyecek derece kesinlik
zekâvet: zeki oluş, keskin zihin	zevk-i hakikat: doğruya ve gerçeğe ulaşma zevki

 

[Muvahhid1]

Yedinci Şuâ -sayfa 164

ancak öyle çıkılabilir. Yoksa, o münkirler, yalnız cehalet ve echeliyet ve inkâr ve ispat olunmayan menfî meselelerde inat ve göz kapamak suretiyle karşılarına çıkabilirler. Gözünü kapayan, yalnız kendine gündüzü gece yapar.
Bu seyyah, bu muhteşem ve geniş dershanede, bu muhterem ve mütebahhir üstadların neşrettikleri nurlar, zeminin yarısını bin seneden ziyade ışıklandırdığını bildi. Ve öyle birkuvve-i mâneviyeyi buldu ki, bütün ehl-i inkâr toplansa onu kıl kadar şaşırtmaz ve sarsmaz. İşte bu yolcunun bu dershaneden aldığı derse bir kısa işaret olarak Birinci Makamın Dokuzuncu Mertebesinde,


لاَۤ إِلٰهَ إِلاَّ اللهُ الَّذِى دَلَّ عَلٰى وُجُوبِ وُجُودِهِ فِى وَحْدَتِهِ: اِتِّفَاقُ جَمِيعِ اْلأَصْفِيَاءِ، بِقُوَّةِ بَرَاهِينِهِمِ الزَّاهِرَةِ الْمُحَقَّقَةِ الْمُتَّفِقَةِ

1
denilmiş.
Sonra, imanın daha ziyade kuvvetlenmesinde ve inkişafında ve ilmelyakîn derecesindenaynelyakîn mertebesine terakkisindeki envârı ve ezvakı görmeye çok müştak olan omütefekkir yolcu, medreseden gelirken, hadsiz küçük tekyelerin ve zaviyelerin telâhukuylatevessü eden gayet feyizli ve nurlu ve sahra genişliğinde bir tekye, bir hangâh, bir zikirhane, bir irşadgâhta ve cadde-i kübrâ-yı Muhammedînin (a.s.m.) ve mirac-ı Ahmedînin (a.s.m.) gölgesinde hakikate çalışan ve hakka erişen ve aynelyakîne yetişen binlerle ve milyonlarlakudsî mürşidler onu dergâha çağırdılar. O da girdi, gördü ki:
O ehl-i keşif ve keramet mürşidler; keşfiyatlarına ve müşahedelerine ve kerametlerineistinaden, bil’icmâ, müttefikan Lâ ilâhe illâ Hû diyerek, vücub-u vücud



[NOT]Dipnot-1 Allah’tan başka ilâh yoktur. O Allah ki, bütün asfiyanın, muhakkak ve müttefik ve parlak burhanlarının kuvvetiyle ittifakları, Onun vahdet içindeki vücub-u vücuduna delâlet eder.
[/NOT]

Lâ ilâhe illâ Hû: Ondan başka ilâh yoktur	Mirac-ı Ahmedî: Peygamberimizin (a.s.m.) Allah’ın huzuruna yükselişi ve bütün mânevî âlemleri gezdiği yolculuk
aynelyakin: gözlem ve müşahedeye dayanarak kuşkuya yer bırakmayacak şekilde kesin olarak bilme	bil’icmâ: ittifakla, fikir birliğiyle
cadde-i kübrâ-yı Muhammedî: Hz. Muhammed’in (a.s.m.) gittiği ve tarif ettiği büyük İslâmiyet caddesi	cehalet: cahillik
dergâh: mürşidin bulunduğu yer	echeliyet: son derece cahillik
ehl-i inkâr: inançsız kimseler	ehl-i keşif ve keramet: Allah’ın bir ikramı olarak, olağanüstü hal ve hareketlerin kendilerinde görüldüğü velî zâtlar ve mâneviyat âlemlerinde iman hakikatlerini gözleme yeteneğine sahip insanlar, veliler
envâr: nurlar, ışıklar	ezvâk: zevkler, lezzetler
feyizli: bereketli	hadsiz: sayısız, sınırsız
hangâh: büyük tekke	ilmelyakin: ilmî ve sağlam delillere dayanarak, kuşkuya yer bırakmayacak şekilde kesin bilme
inkişaf: açığa çıkma, gelişme	irşadgâh: doğru yolu gösterme yeri
istinaden: dayanarak	keramet: Allah’ın bir ikramı olarak, Onun sevgili kullarında görülen olağanüstü hal ve hareketler
keşfiyat: keşifler, mânevî âlemlerde bazı olayları ve hakikatleri görme	kudsî: her türlü kusur ve noksandan uzak, mukaddes
kuvve-i mâneviye: mânevi güç, moral	menfi: ispat edilmemiş
muhterem: hürmete lâyık, saygıdeğer	münkir: inanmayan, inkar eden
mürşid: doğru yol gösteren	mütebahhir: ilmi derin olan, çok bilgili
mütefekkir: düşünen, tefekkür eden	müttefikan: birleşerek, fikir birliğiyle
müşahede: görme, gözlem	müştak: arzulu, çok istekli
neşretmek: yaymak	sahra: ova, meydan
seyyah: gezgin, yolcu	suret: tarz, biçim
tekye: tekke; zikir veya ders için toplanılan yer, dervişlerin kaldığı yer	telâhuk: birbirine katılma, birleşme
terakki: ilerleme, yükselme	tevessü: genişleme, yayılma
vücub-u vücud: Allah’ın varlığının zorunlu oluşu, var olmak için bir sebebe muhtaç olmaması	zaviye: küçük tekke, zikir veya ders için toplanılan yer
zemin: yer, dünya	zikirhane: zikir edilen yer
ziyade: çok

 

[Muvahhid1]

Yedinci Şuâ -sayfa 165

ve vahdet-i Rabbâniyeyi kâinata ilân ediyorlar. Güneşin ziyasındaki yedi renkle güneşi tanımak gibi, yetmiş renkle, belki Esmâ-i Hüsnâ adedince, Şems-i Ezelînin ziyasından tecellî eden ayrı ayrı nurlu renkler ve çeşit çeşit ziyalı levnler ve başka başka hakikatli tarîkatler vemuhtelif doğru meslekler ve mütenevvi haklı meşreplerde bulunan o kudsî dâhilerin ve nuranîâriflerin icmâ ve ittifakla imza ettikleri bir hakikat, ne derece zâhir ve bâhir olduğunuaynelyakîn müşahede etti. Ve enbiyanın (aleyhimüsselâm) icmâı ve asfiyanın ittifakı veevliyanın tevafuku ve bu üç icmaın birden ittifakı, güneşi gösteren gündüzün ziyasından daha parlak gördü.
İşte, bu misafirin tekyeden aldığı feyze kısa bir işaret olarak, Birinci Makamın Onuncu Mertebesinde,


لاَۤ إِلٰهَ إِلاَّ اللهُ الَّذِى دَلَّ عَلٰى وُجُوبِ وُجُودِهِ فِى وَحْدَتِهِ: إِجْمَاعُ اْلاَوْلِيَاءِ بِكَشْفِيَاتِهِمْ، وَكَرَامَاتِهِمِ الظَّاهِرَةِ الْمُحَقَّقَةِ الْمُصَدَّقَةِ

1
denilmiş.
Sonra, kemâlât-ı insaniyenin en mühimi ve en büyüğü, belki bilcümle kemâlât-ı insaniyeninmenbaı ve esası, iman-ı billâhtan ve marifetullahtan neş’et eden muhabbetullah olduğunu bilen o dünya seyyahı, bütün kuvvetiyle ve letâifiyle, imanın kuvvetinde ve marifetininkişafında daha ziyade terakki etmesini istemek fikriyle başını kaldırdı ve semâvâta baktı. Kendi aklına dedi ki:
“Madem kâinatta en kıymettar şey hayattır. Ve kâinatın mevcudâtı hayata musahhardır. Ve madem zîhayatın en kıymettarı zîruhtur. Ve zîruhun en kıymettarı



[NOT]Dipnot-1 Allah’tan başka ilâh yoktur. O Vâcibü’l-Vücud ki, bütün evliyanın, muhakkak ve musaddak ve zahir keşif ve kerametlerinin icmâı, Onun vahdet içindeki vücub-u vücuduna delâlet eder.
[/NOT]

Esmâ-i Hüsnâ: Allah’ın en güzel isimleri	aleyhimüsselâm: Allah’ın selamı onların üzerine olsun
asfiya: hem âlim, hem velî olan büyük zâtlar	aynelyakîn: gözlem ve müşahedeye dayanarak, kuşkuya yer bırakmayacak şekilde kesin bilme
bilcümle: bütün	bâhir: açık, görünen
dâhi: son derece zeki, dehâ ve hikmet sahibi	enbiya: nebiler, peygamberler
evliya: veliler, Allah dostları	feyz: ihsan, bolluk, bereket
hakikat: doğru gerçek	icmâ: fikir birliği
iman-ı billâh: Allah’a iman	inkişaf: açığa çıkma, açılma, gelişme
ittifak: birleşme, birlik	kemâlât-ı insaniye: insanlara ait mükemmellikler, olgunluklar
kudsî: her türlü kusur ve noksandan uzak, mukaddes	kâinat: evren, bütün yaratılmışlar
kıymettar: kıymetli, değerli	letâif: lâtifeler; insanın mânevi yapısındaki ince duygular
levn: renk	marifet: Allah’ı bilme ve tanıma
marifetullah: Allah’ı bilme ve tanıma	menba: kaynak
mevcudat: varlıklar	meşrep: mânevi haz ve feyiz alınan yol
muhabbetullah: Cenâb-ı Hakka duyulan sevgi	muhtelif: çeşitli, ayrı ayrı
musahhar: boyun eğdirilmiş, emre verilmiş	mütenevvi: çeşitli
müşahede etmek: görmek, gözlemlemek	neş’et etmek: çıkmak, doğmak
nuranî: nurlu, aydın, nur saçan	semavat: gökler
seyyah: gezgin, yolcu	tarîkat: mânevi ilerlemeye götüren yol
tecellî etmek: görünmek, yansımak	terakkî etmek: yükselmek, ilerlemek
tevafuk: denk gelme, uygunluk	vahdet-i Rabbâniye: bütün varlıkları yaratılış gayelerine göre terbiye edip idaresi ve egemenliği altında tutan Allah’ın birliği
ziya: ışık, parlaklık	ziyade: çok
zâhir: açık, âşikar	zîhayat: canlı, hayat sahibi
zîruh: ruh sahibi	ârif: bilgide ileri olan
Şems-i Ezelî: Ezelî Güneş, bu tabir ezelden beri bütün varlıkları aydınlatan Allah için bir benzetme olarak kullanılır

 

[Muvahhid1]

Yedinci Şuâ -sayfa 166

zîşuurdur. Ve madem bu kıymettarlık için küre-i zemin, zîhayatı mütemadiyen çoğaltmak için, her asır, her sene dolar, boşalır. Elbette ve her halde, bu muhteşem ve müzeyyen olansemâvâtın dahi kendisine münasip ahalisi ve sekenesi, zîhayat ve zîruh ve zîşuurlardan vardır ki, huzur-u Muhammedîde (a.s.m.) sahabelere görünen Hazret-i Cebrail’in (a.s.) temessülü gibi, melâikeleri görmek ve onlarla konuşmak hâdiseleri, tevatür suretinde eskiden beri nakil ve rivayet ediliyor. Öyle ise keşke ben semâvât ehliyle dahi görüşseydim, onlar ne fikirde olduklarını bilseydim. Çünkü, Hâlık-ı Kâinat hakkında en mühim söz onlarındır” diye düşünürken, birden semâvî şöyle bir sesi işitti:


“Madem bizimle görüşmek ve dersimizi dinlemek istersin. Bil ki, başta Hazret-i MuhammedAleyhissalâtü Vesselâm ve Kur’ân-ı Mucizü’l-Beyan olarak bütün peygamberlere vasıtamızla gelen mesâil-i imaniyeye en evvel biz iman etmişiz. Hem insanlara temessül edip görünen ve bizlerden olan bütün ervâh-ı tayyibe, bilâ istisna ve bil’ittifak, bu kâinat Hâlıkının vücub-u vücuduna ve vahdetine ve sıfât-ı kudsiyesine şehadet edip birbirine muvafık ve mutabık olarak ihbar etmişler. Bu hadsiz ihbaratın tevafuku ve tetabuku, güneş gibi sana bir rehberdir” dediklerini bildi ve onun nur-u imanı parladı, zeminden göklere çıktı.
İşte, bu yolcunun melâikeden aldığı derse kısa bir işaret olarak, Birinci Makamın On Birinci ve On İkinci Mertebelerinde,
لاَۤ إِلٰهَ إِلاَّ اللهُ الْوَاجِبُ الْوُجُودِ الَّذِى دَلَّ عَلٰى وُجُوبِ وُجُودِهِ فِى وَحْدَتِهِ: اِتِّفَاقُ الْمَلٰۤئِكَةِ الْمُتَمَثِّلِينَ ِلأَنْظَارِ النَّاسِ، وَالْمُتَكَلِّمِينَ مَعَ خَوَاصِّ الْبَشَرِ، بِاِخْبَارَاتِهِمِ الْمُتَطَابِقَةِ الْمُتَوَافِقَةِ

1
denilmiştir.



[NOT]Dipnot-1 Allah’tan başka ilâh yoktur. O Allah ki, insanların nazarına temessül eden ve beşerin havâs kısmıyla konuşan melâikenin ittifakı, birbirine tetabuk ve tevafuk eden ihbaratıyla, Onun vahdet içindeki vücub-u vücuduna delâlet eder.
[/NOT]

Aleyhissalâtü Vesselâm: Allah’ın salât ve selâmı onun üzerine olsun	Hazret-i Cebrail: [bk. bilgiler – Cebrail (a.s.)]
Hâlık: yaratıcı, herşeyi yaratan Allah	Hâlık-ı Kâinat: evreni ve içindeki herşeyi yaratan Allah
Kur’ân-ı Mu’cizü’l-Beyan: açıklamalarıyla ve anlatımıyla benzerini yapmakta akılları âciz bırakan Kur’ân	bilâ istisna: istisnasız
bil’ittifak: ittifakla, birleşerek	ervâh-ı tayyibe: temiz ve iyi ruhlar
hadsiz: sınırsız	huzur-u Muhammedî: Hz. Peygamberin huzuru
ihbar etmek: haber vermek	ihbarat: haber vermeler
küre-i zemin: yeryüzü, dünya	kıymettarlık: kıymetlilik, değerlilik
melâike: melekler	mesâil-i imâniye: imanla ilgili meseleler
mutabık: uygun	muvafık: lâyık, uygun
mütemadiyen: sürekli olarak	müzeyyen: süslenmiş
nur-u iman: iman nuru	sahabe: Hz. Peygamber’i (a.s.m.) görüp onun yolundan giden Müslümanlar
sekene: sakinler, ikamet edenler	semavat: gökler
semâvî: Allah tarafından olan, İlâhî	suret: biçim, şekil
sıfât-ı kudsiye: kutsal sıfatlar, kusursuz özellikler	temessül: belirme, görünme
tetabuk: uygunluk	tevafuk: denk gelme, uygunluk
tevatür: çok güvenilir insanların birbirlerine anlatarak getirdikleri kesin haber	vahdet: birlik
vücub-u vücud: Allah’ın varlığının zorunlu oluşu, var olmak için bir sebebe muhtaç olmaması	zemin: yer, dünya
zîhayat: canlı, hayat sahibi	zîruh: ruh sahibi
zîşuur: şuur sahibi, bilinçli	şehadet etmek: şahitlik, tanıklık etmek

 

[Muvahhid1]

Yedinci Şuâ -sayfa 167

Sonra, pür-merak ve pür-iştiyak o misafir, âlem-i şehadet ve cismânî ve maddî cihetinde ve mahsus taifelerin dillerinden ve lisan-ı hallerinden ders aldığından, âlem-i gayb ve âlem-i berzahta dahi mütalâa ile bir seyahat ve bir taharri-i hakikat arzu ederken, her taife-i insaniyede bulunan ve kâinatın meyvesi olan insanın çekirdeği hükmünde bulunan ve küçüklüğüyle beraber, mânen kâinat kadar inbisat edebilen müstakim ve münevver akılların,selim ve nuranî kalblerin kapısı açıldı. Baktı ki, onlar, âlem-i gayb ve âlem-i şehadetortasında insanî berzahlardır; ve iki âlemin birbiriyle temasları ve muameleleri, insananisbeten o noktalarda oluyor gördüğünden, kendi akıl ve kalbine dedi ki:


“Gelin, bu emsalinizin kapısından hakikate giden yol daha kısadır. Biz öteki yollardaki dillerden ders aldığımız gibi değil, belki iman noktasındaki ittisaflarından ve keyfiyet ve renklerinden mütalâamızla istifade etmeliyiz” dedi, mütalâaya başladı. Gördü ki:
İstidatları gayet muhtelif ve mezhepleri birbirinden uzak ve muhalif olan umum istikametlive nurlu akılların iman ve tevhiddeki ittisafkârâne ve râsihâne itikadları, tevafuk vesebatkârâne ve mutmainâne kanaat ve yakînleri tetabuk ediyor. Demek, tebeddül etmeyen bir hakikate dayanıp bağlanmışlar. Ve kökleri, metin bir hakikate girmiş, kopmuyor. Öyle ise, bunların nokta-i imaniyede ve vücub ve tevhidde icmâları, hiç kopmaz bir zincir-i nuranîdir vehakikate açılan ışıklı bir penceredir
Hem gördü ki: Meslekleri birbirinden uzak ve meşrepleri birbirine mübayin olan o umumselim ve nuranî kalblerin erkân-ı imaniyedeki müttefikane ve itminankârâne ve müncezibânekeşfiyat ve müşahedatları birbirine tevafuk ve tevhidde birbirine mutabık çıkıyor. Demek,hakikate mukàbil ve vâsıl ve mütemes-sil

berzah: geçit, aralık	cihet: taraf, yön
emsal: benzerler, örnekler	erkân-ı imaniye: imanın esasları, şartları
gayet: son derece	hakikat: doğru gerçek
icmâ: fikir birliği	inbisat: genişleme, yayılma
istidat: kàbiliyet, yetenek	istifade etmek: faydalanmak
istikametli: doğru yolda olan	itikad: inanma
itminankârâne: tam inanarak	ittisaf: vasıflanma
ittisafkârâne: güzel bir şekilde niteleyen ve tanıtan	keyfiyet: durum, temel nitelik, özellik
keşfiyat: keşifler; mânevî âlemlerde bazı olayları ve hakikatleri görme	kâinat: evren, bütün yaratılmışlar
lisan-ı hal: hal ve beden dili	mezhep: yol, usül, dinde tutulan yol
meşrep: mânevî haz ve feyiz alınan yol	muamele: davranış, iş
muhalif: aykırı, zıt	muhtelif: çeşitli, ayrı ayrı
mukàbil: karşılık	mutabık: uygun
mutmainâne: şüphesiz bir şekilde	mânen: mânevî olarak
mübayin: farklı, ayrı	müncezibâne: kendini kaptırarak
münevver: aydın, nurlanmış	müstakim: doğru yolda olan
mütalâa: dikkatle okuma, inceleme	mütemessil: içinde yansıyan, rengiyle renklenen
müttefikane: ittifak ederek, birleşerek	müşahedat: gözlemleme, görme
nisbeten: kıyasla, oranla	nokta-i imaniye: imanî nokta
nuranî: nurlu, aydınlanmış	pür-iştiyak: çok istekli
pür-merak: çok meraklı	râsihâne: sağlam bir şekilde
sebatkârâne: kararlılıkla	selim: sağlam, temiz
taharri-i hakikat: gerçeği araştırma, inceleme	taife: grup, topluluk
taife-i insaniye: insan taifesi, topluluğu	tebeddül etmek: başkalaşmak, değişmek
tetabuk: uygunluk	tevafuk: denk gelme, uygunluk
tevhid: birleme; herşeyin bir olan Allah’a ait olduğunu bilme ve inanma	umum: bütün, genel
vâsıl: ulaşan, kavuşan	vücub: Allah’ın varlığının zorunlu oluşu
yakîn: kesin ve doğru bilgi	zincir-i nuranî: nurlu zincir, mânevî bağ
âlem-i berzah: dünya ile âhiret arasındaki kabir âlemi	âlem-i gayb: gayb âlemi, görünmeyen âlem
âlem-i şehadet: görünen âlem, dünya

 

[Muvahhid1]

Yedinci Şuâ -sayfa 168

bu küçücük birer arş-ı marifet-i Rabbâniye ve bu câmi’ birer âyine-i Samedâniye olan nuranî kalbler, şems-i hakikate karşı açılan pencerelerdir; ve umumu birden, güneşe âyinedarlık eden bir deniz gibi, bir âyine-i âzamdır. Bunların vücub-u vücudda ve vahdette ittifakları veicmâları, hiç şaşırmaz ve şaşırtmaz bir rehber-i ekmel ve bir mürşid-i ekberdir. Çünkü, hiçbircihetle hiçbir imkân ve hiçbir ihtimal yok ki, hakikatten başka bir vehim ve hakikatsız bir fikir ve asılsız bir sıfat, bu kadar müstemirrâne ve râsihâne bu pek büyük ve keskin gözlerinumumunu birden aldatsın, galat-ı hisse uğratsın. Buna ihtimal veren bozulmuş ve çürümüş bir akla, bu kâinatı inkâr eden ahmak sofestâîler dahi razı olmazlar, reddederler diye anladı. Kendi akıl ve kalbiyle beraber “Âmentü billâh” dediler.
İşte, bu yolcunun müstakîm akıllardan ve münevver kalblerden istifade ettiği mârifet-i imaniyeye kısa bir işaret olarak, Birinci Makamın On Üçüncü Mertebesinde,


لاَۤ إِلٰهَ إِلاَّ اللهُ الْوَاجِبُ الْوُجُودِ الَّذِى دَلَّ عَلٰى وُجُوبِ وُجُودِهِ فِى وَحْدَتِهِ: اِجْمَاعُ الْعُقُولِ الْمُسْتَقِيمَةِ الْمُنَوَّرَةِ، بِاِعْتِقَادَاتِهَا الْمُتَوَافِقَةِ وَبِقَنَاعَاتِهَا، وَيَقِينَاتِهَا الْمُتَطَابِقَةِ، مَعَ تَخَالُفِ اْلاِسْتِعْدَادَاتِ وَالْمَذَاهِبِ، وَكَذَا دَلَّ عَلٰى وُجُوبِ وُجُودِهِ فِى وَحْدَتِهِ اِتِّفَاقُ الْقُلُوبِ السَّلِيمَةِ النُّورَانِيَّةِ، بِكَشْفِيَاتِهَا الْمُتَطَابِقَةِ وَبِمُشَاهَدَاتِهَا الْمُتَوَافِقَةِ مَعَ تَبَايُنِ الْمَسَالِكِ وَالْمَشَارِبِ

1
denilmiş.
Sonra, âlem-i gayba yakından bakan ve akıl ve kalbde seyahat eden o yolcu, “Acaba âlem-i gayb ne diyor?” diye merakla o kapıyı da şöyle bir fikirle çaldı.



[NOT]Dipnot-1 Allah’tan başka ilâh yoktur. O Vâcibü’l-Vücud ki, istidat ve mezheplerinin farklılığıyla beraber bütün münevver ve müstakim akıl sahiplerinin birbirine tetabuk eden kanaat ve yakînleri, Onun vahdet içindeki vücub-u vücuduna delâlet eder. Kezâ, birbirine mütebayin meslek ve meşreplerine rağmen bütün selim ve nuranî kalb sahiplerinin birbirine tetabuk eden keşifleri ve birbirine tevafuk eden müşahedeleri de, Onun vahdet içindeki vücub-u vücuduna delâlet eder.
[/NOT]

arş-ı marifet-i Rabbâniye: Rabbimizi tanıtan bilgi arşı, tahtı	cihet: şekil, yön
câmi’: kapsamlı, içine alan	galat-ı his: duygu yanılması
hakikat: doğru gerçek	hakikatsız: gerçek olmayan
icmâ: fikir birliği	istifade etmek: faydalanmak, yararlanmak
ittifak: birleşme, birlik	kâinat: evren, bütün yaratılmışlar
mârifet-i imaniye: imanî bilgi	münevver: aydın, nurlanmış
mürşid-i ekber: en büyük mürşid, doğru yolu gösteren	müstakim: istikametli, dosdoğru
müstemirrâne: devamlı olarak	nuranî kalbler: iman nuruyla aydınlanmış kalbler
rehber-i ekmel: en mükemmel rehber, kılavuz	râsihâne: sağlam ve köklü bir şekilde
sofestâî: Yaratıcıyı kabul etmemek için her şeyi, hatta kendini dahi inkar edenler	umum: bütün, genel
vehim: kuruntu, varsayım	vücub-u vahdet: Allah’ın birliğinin zorunlu oluşu
vücub-u vücud: Allah’ın varlığının zorunlu oluşu, var olmak için bir sebebe muhtaç olmaması	Âmentü billâh: “Allah’a iman ettim”
âlem-i gayb: gayb âlemi, görünmeyen âlem	âyine-i Samedâniye: hiçbir şeye muhtaç olmayan ve herşeyin Kendisine muhtaç olduğu Allah’ın eserlerini gösteren ayna
âyine-i âzam: en büyük ayna	âyinedarlık: ayna olma, aynalık
şems-i hakikat: hakikat güneşi

 

[Muvahhid1]

Yedinci Şuâ -sayfa 169

Yani, “Madem bu cismânî âlem-i şehadette, bu kadar ziynetli ve san’atlı hadsiz masnularıyla kendini tanıttırmak ve bu kadar tatlı ve süslü ve nihayetsiz nimetleriyle kendini sevdirmek ve bu kadar mu’cizeli ve maharetli, hesapsız eserleriyle gizli kemâlâtını bildirmek, kavilden vetekellümden daha zâhir bir tarzda fiilen isteyen ve hal diliyle bildiren bir Zât, perde-i gaybtarafında bulunduğu bilbedahe anlaşılıyor. Elbette ve her halde, fiilen ve halen olduğu gibi,kavlen ve tekellümen dahi konuşur, kendini tanıttırır, sevdirir. Öyle ise, âlem-i gayb cihetinde Onu, Onun tezahüratından bilmeliyiz” dedi. Kalbi içeriye girdi, akıl gözüyle gördü ki:


Gayet kuvvetli bir tezahüratla, vahiylerin hakikati, âlem-i gaybın her tarafında, her zamanda hükmediyor. Kâinatın ve mahlûkatın şehadetlerinden çok kuvvetli bir şehadet-i vücud ve tevhid, Allâmü’l-Guyûbdan vahiy ve ilham hakikatleriyle geliyor. Kendini ve vücud vevahdetini, yalnız masnularının şehadetlerine bırakmıyor. Kendisi, kendine lâyık bir kelâm-ı ezelî ile konuşuyor. Her yerde ilim ve kudretiyle hâzır ve nâzırın kelâmı dahi hadsizdir. Vekelâmının mânâsı Onu bildirdiği gibi, tekellümü dahi Onu sıfâtıyla bildiriyor.
Evet, yüz bin peygamberlerin (aleyhimüsselâm) tevatürleriyle ve ihbaratlarının vahy-i İlâhîyemazhariyet noktasında ittifaklarıyla ve nev-i beşerden ekseriyet-i mutlakanın tasdik-gerdesi ve rehberi ve muktedası ve vahyin semereleri ve vahy‑i meşhud olan kütüb-ü mukaddese vesuhuf-u semâviyenin delâil ve mu’cizatlarıyla, hakikat-i vahyin tahakkuku ve sübutu bedahet derecesine geldiğini bildi ve vahyin hakikatı beş hakikat-ı kudsiyeyi ifade ve ifaza ediyor diye anladı:

Allâmü’l-Guyûb: gayb âlemini ve bütün gizlilikleri çok iyi bilen Allah	aleyhimüsselâm: Allah’ın selâmı onların üzerine olsun
bedâheten: ap açık bir şekilde	bilbedâhe: ap açık bir şekilde
cihet: şekil, yön	cismanî: maddi vücuda sahip
delâil: deliller, işaretler	ekseriyet-i mutlaka: büyük çoğunluk
gayet: son derece	hadsiz: sınırsız
hakikat: doğru, gerçek	hakikat-i vahy: vahyin gerçekliği
hakikat-ı kudsiye: kutsal gerçek	ifaza etmek: feyizlendirmek, okutmak
ihbarat: haber vermeler	ilham: Allah tarafından insanın kalbine indirilen mânâ
ittifak: birleşme, birlik	kavil: söz, kelâm
kavlen: sözle	kelâm: ifade, söz
kelâm-ı ezelî: ezelî, zaman üstü söz	kemâlât: mükemmellikler, kusursuzluklar
kudret: Allah’ın bütün varlığı kuşatan güç ve iktidarı	kâinat: evren, bütün yaratılmışlar
kütüb-ü mukaddese: kutsal kitaplar—Tevrat, Zebur, İncil ve Kur’ân-ı Kerim	mahlûkat: yaratılmışlar
masnu: san’at eseri varlık	mazhariyet: nail olma, ayna olma
mukteda: iktida edilen, uyulan	mu’cize: Allah’ın izniyle peygamberler tarafından ortaya konulup bir benzerini yapmakta başkalarını aciz ve hayrette bırakan olağanüstü şey
nev-i beşer: insanlar, insanlık	nihayetsiz: sınırsız, sonsuz
nâzır: bakan, gözeten	perde-i gayb: görünmeyen âlemleri bizden gizleyen perde
semere: meyve, netice	suhuf-u semâviye: bazı peygamberlere gelen sahifeler halindeki küçük kitaplar
sübut: sabit olma, kesin olarak meydana çıkma	tahakkuk: gerçekleşme
tasdik-gerde: kabul edilmiş, tasdik edilmiş	tekellüm: konuşma
tevatür: güvenilir insanların birbirlerine anlatarak getirdikleri kesin haber	tevhid: birleme; herşeyin bir olan Allah’a ait olduğunu bilme ve inanma
tezâhürât: görünmeler, belirmeler	vahdet: birlik
vahiy/vahy-i İlâhî: Cenâb-ı Hakkın Cebrâil vasıtasıyla peygamberlere göndermiş olduğu bilgiler, emir ve yasaklar	vahy-i meşhud: görülen, şahit olunan vahiy
vücud: varlık, var oluş	ziynetli: süslü
zâhir: açık, âşikar	âlem-i gayb: gayb âlemi, görünmeyen âlem
âlem-i şehadet: görünen âlem, dünya	şehadet: şahitlik, tanıklık
şehadet-i vücud: Allah’ın varlığına şahitlik

 

[Muvahhid1]

Yedinci Şuâ -sayfa 170

Birincisi: لِلتَّنَزُّلاَتِ اْلاِلَهِيَّةِ اِلٰى عُقُولِ الْبَشَرِdenilen, beşerin akıllarına ve fehimlerine göre konuşmak, bir tenezzül-ü İlâhîdir. Evet, bütünzîruh mahlûkatını konuşturan ve konuşmalarını bilen, elbette Kendisi dahi o konuşmalara konuşmasıyla müdahale etmesi, rububiyetin muktezasıdır.


İkincisi: Kendini tanıttırmak için, kâinatı bu kadar hadsiz masraflarla, baştan başa harikalar içinde yaratan ve binler dillerle kemâlâtını söylettiren, elbette Kendi sözleriyle dahi Kendini tanıttıracak.
Üçüncüsü: Mevcudatın en müntehabı ve en muhtacı ve en nâzenini ve en müştakı olan hakikî insanların münâcâtlarına ve şükürlerine fiilen mukabele ettiği gibi, kelâmıyla damukabele etmek, hâlıkıyetin şe’nidir.
Dördüncüsü: İlim ile hayatın zarurî bir lâzımı ve ışıklı bir tezahürü olan mükâleme sıfatı, elbette ihatalı bir ilmi ve sermedî bir hayatı taşıyan Zâtta, ihatalı ve sermedî bir surette bulunur.


Beşincisi: En sevimli ve muhabbetli ve endişeli ve nokta-i istinada en muhtaç ve sahibini vemalikini bulmaya en müştak, hem fakir ve âciz bulunan mahlûkatlarına, acz ve iştiyakı, fakrve ihtiyacı ve endişe-i istikbali ve muhabbeti ve perestişi veren bir Zât, elbette Kendivücudunu onlara tekellümüyle iş’ar etmek, ulûhiyetin muktezasıdır.
İşte, tenezzül-ü İlâhî ve taarrüf-ü Rabbânî ve mukabele-i Rahmânî ve mükâleme‑i Sübhânî veiş’âr-ı Samedânî hakikatlerini tazammun eden umumî, semâvî vahiylerin, icmâ ile Vâcibü’l-Vücudun vücûduna ve vahdetine delâletleri öyle bir hüccettir ki, gündüzdeki güneşin şuââtının güneşe şehadetinden daha kuvvetlidir diye anladı.

Vâcibü’l-Vücud: varlığı zorunlu olan ve var olmak için hiçbir sebebe ihtiyacı olmayan Allah	acz: acizlik, güçsüzlük
beşer: insanlar	delâlet: delil olma, işaret etme
endişe-i istikbal: gelecek endişesi	fakr: fakirlik, ihtiyaç hali
fehim: anlayış, kavrayış	hadsiz: sınırsız
hakikat: doğru, gerçek	hâlıkıyet: yaratıcılık
hüccet: delil, kanıt	icmâ: fikir birliği
ihata: içine alma, kuşatma	iştiyak: arzu, istek
iş’âr etmek: bildirmek	iş’âr-ı Samedânî: her şeyin Kendisine muhtaç olduğu, fakat Kendisi hiçbirşeye muhtaç olmayan Cenâb-ı Hakkın bildirmesi
kelâm: ifade, söz	kemâlât: mükemmellikler, kusursuzluklar
mahlûkat: yaratılmışlar	mevcudat: varlıklar
muhabbet: sevgi	mukabele etmek: karşılık vermek
mukabele-i Rahmânî: Rahmân olan Allah’ın Zâtına has ve yaraşır şekilde karşılık vermesi	mukteza: birşeyin gereği
mâlik: sahip	mükâleme: karşılıklı konuşma
mükâleme-i Sübhânî: her türlü kusur ve noksandan yüce olan Cenâb-ı Hakkın konuşması	münacat: dua, Allah’a yakarış
müntehab: seçilmiş	müştak: arzulu, çok istekli
nokta-i istinad: dayanak noktası	nâzenin: ince, nâzik
perestiş: aşırı derece sevmek, ibadet etmek	rububiyet: Rablık; Allah’ın herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesi, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurması
semâvî: vahiyle gelen, İlâhî	sermedî: daimi, sürekli
suret: biçim, şekil	taarrüf-ü Rabbânî: Cenâb-ı Hakkın kendini bildirmesi, tanıttırması
tazammun: içerme, içine alma	tekellüm: konuşma
tenezzül-ü İlâhî: Allah’ın Kur’ân-ı Kerim’de emirlerini kullarının anlayabilecekleri şekilde bildirmesi, onların anlayış seviyelerine göre hitap etmesi	tezahür: belirme, görünme
ulûhiyet: Cenâb-ı Allah’ın ilâhlığı	umumî: genel, herkese ait
vahdet: birlik	vahiy: Cenâb-ı Hak tarafından Cebrail (a.s.) vasıtası ile peygamberlere bildirilen emir ve yasaklar
vücud: varlık, var oluş	zarurî: zorunlu, gerekli
zîruh: ruh sahibi	âciz: güçsüz, zavallı
şehadet: şahitlik, tanıklık	şe’n: hal, nitelik, özellik
şuâât: ışınlar, parıltılar

 

[Muvahhid1]

Yedinci Şuâ -sayfa 171

Sonra ilhamlar cihetine baktı, gördü ki:
Sâdık ilhamlar, gerçi bir cihette vahye benzerler ve bir nevi mükâleme-i Rabbâniyedir; fakat iki fark vardır.
Birincisi: İlhamdan çok yüksek olan vahyin ekseri melâike vasıtasıyla; ve ilhamın ekseri vasıtasız olmasıdır. Mesela, nasıl ki, bir padişahın iki suretle konuşması ve emirleri var.


Birisi: Haşmet-i saltanat ve hakimiyet-i umumiye haysiyetiyle bir yaverini, bir valiye gönderir. O hakimiyetin ihtişamını ve emrin ehemmiyetini göstermek için, bazan, vasıta ile beraber bir içtima yapar, sonra ferman tebliğ edilir.


İkincisi: Sultanlık ünvanıyla ve padişahlık umumî ismiyle değil, belki kendi şahsıyla hususî birmünasebeti ve cüz’î bir muamelesi bulunan has bir hizmetçisiyle veya bir âmi raiyetiyle vehususî telefonuyla hususî konuşmasıdır.
Öyle de, Padişah-ı Ezelînin, umum âlemlerin Rabbi ismiyle ve kâinat Hâlıkı ünvanıyla, vahiyle ve vahyin hizmetini gören şümullü ilhamlarıyla mükâlemesi olduğu gibi; herbir ferdin, herbirzîhayatın Rabbi ve Hâlıkı olmak haysiyetiyle, hususi bir surette, fakat perdeler arkasında onların kàbiliyetine göre bir tarz-ı mükâlemesi var.
İkinci fark: Vahiy gölgesizdir, sâfidir, havassa hastır. İlham ise gölgelidir, renkler karışır,umumîdir. Melâike ilhamları ve insan ilhamları ve hayvanat ilhamları gibi, çeşit çeşit, hem pek çok envâlarıyla, denizlerin katreleri kadar kelimat-ı Rabbâniyenin teksirine medar bir zeminteşkil ediyor.
لَوْ كَانَ الْبَحْرُ مِدَادًا لِكَلِمَاتِ رَبِّى لَنَفِدَ الْبَحْرُ قَبْلَ أَنْ تَنْفَدَ كَلِمَاتُ رَبِّى

1
âyetinin bir vechini tefsir ediyor anladı.



[NOT]Dipnot-1 “(De ki: Rabbimin sözlerini yazmak için bütün denizler mürekkep olsa, Rabbimin sözleri tükenmeden o denizler tükenirdi.” Kehf Sûresi, 18:109.

[/NOT]

Hâlık: yaratıcı, herşeyi yaratan Allah	Padişah-ı Ezelî: varlığının başlangıcı olmayan Padişah, Allah
Rab: herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye eden ve idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah	cihet: şekil, yön
cüz’î: ferdî, az, basit	ehemmiyet: değer, önem
ekser: çoğunluk	envâ: neviler, türler
ferman: buyruk, emir	havas: büyük zâtlar
haysiyet: itibar, özellik	hayvanat: hayvanlar
haşmet-i saltanat: saltanatın haşmeti, görkemi	hususî: özel
hâkimiyet: egemenlik, hükümranlık	hâkimiyet-i umumiye: genel hâkimiyet, hükümranlık, egemenlik
ihtişam: haşmetlilik, heybetlilik, görkem	ilham: Allah tarafından insanın kalbine indirilen mânâ
içtima: toplanma, bir araya gelme	katre: damla
kelimat-ı Rabbâniye: Rab olan Allah’a ait kelimeler, sözler	kâinat: evren, bütün yaratılmışlar
medar: dayanak noktası, eksen	melâike: melekler
muamele: davranış, iş	mükâleme: karşılıklı konuşma
mükâleme-i Rabbâniye: terbiye edici olan Allah’ın konuşması	münasebet: bağlantı, ilgi
nevi: çeşit, tür	raiyet: halk, tabi olanlar
sadık: doğru, gerçek	suret: biçim, şekil
tarz-ı mükâleme: karşılıklı konuşma tarzı	tebliğ: bildirme, ulaştırma
tefsir: açıklama, yorum	teksir: çoğaltma
teşkil etmek: meydana getirmek, oluşturmak	umum: bütün, genel
umumî: genel, herkese ait	vahiy: Cenâb-ı Hak tarafından Cebrail (a.s.) vasıtası ile peygamberlere bildirilen emir ve yasaklar
vech: yön, taraf	yaver: yardımcı
zemin: yer, dünya	zîhayat: canlı, hayat sahibi
âmi: cahil, sıradan kimse	şümul: kapsamlılık

 

[Muvahhid1]

Yedinci Şuâ- sayfa 172

Sonra, ilhamın mahiyetine ve hikmetine ve şehadetine baktı, gördü ki: Mahiyeti ile hikmeti ve neticesi dört nurdan terekküp ediyor.
Birincisi: Teveddüd-ü İlâhî denilen kendini mahlûkatına fiilen sevdirdiği gibi, kavlen vehuzuren ve sohbeten dahi sevdirmek, vedûdiyetin ve rahmâniyetin muktezasıdır.
İkincisi: İbâdının dualarına fiilen cevap verdiği gibi, kavlen dahi perdeler arkasında icabet etmesi, rahîmiyetin şe’nidir.
Üçüncüsü: Ağır beliyelere ve şiddetli hallere düşen mahlûkatlarının istimdatlarına ve feryatlarına ve tazarruatlarına fiilen imdat ettiği gibi, bir nevi konuşması hükmünde olanilhâmî kavillerle de imdada yetişmesi, rububiyetin lâzımıdır.
Dördüncüsü: Çok âciz ve çok zayıf ve çok fakir ve çok ihtiyaçlı ve kendi malikini ve hâmisini ve müdebbirini ve hafîzını bulmaya pek çok muhtaç ve müştak olan zîşuur masnularına,vücudunu ve huzurunu ve himayetini fiilen ihsas ettiği gibi, bir nevi mükâleme-i Rabbâniyehükmünde sayılan bir kısım sadık ilhamlar perdesinde ve mahsus ve bir mahlûka bakan has ve bir vecihte, onun kàbiliyetine göre, onun kalb telefonuyla, kavlen dahi kendi huzurunu vevücudunu ihsas etmesi, şefkat-i ulûhiyetin ve rahmet-i rubûbiyetin zarurî ve vâcip birmuktezasıdır diye anladı.
Sonra ilhamın şehadetine baktı, gördü: Nasıl ki, güneşin faraza şuuru ve hayatı olsaydı ve o halde, ziyasındaki yedi rengi, yedi sıfatı olsaydı, o cihette, ışığında bulunan şuâları ve cilveleri ile bir tarz konuşması bulunacaktı. Ve bu vaziyette, misalinin ve aksinin şeffaf şeylerde bulunması; ve her âyine ve her parlak şeyler ve cam parçaları ve kabarcıklar ve katreler, hattâ şeffaf zerrelerle herbirinin kàbiliyetine göre konuşması; ve onların hâcâtına cevap vermesi; ve bütün onlar güneşin vücuduna şehadet etmesi; ve hiçbir iş, bir işe mâni olmaması; ve bir konuşması, diğer konuşmaya müzahemet etmemesi bilmüşahede görüleceği gibi, aynen

beliye: felâket, musibet	bilmüşahede: gözle görüldüğü gibi
cihet: taraf, yön	cilve: görüntü, yansıma
faraza: varsayalım ki	fiilen: fiil ve davranışla
hafîz: daima koruyan	hikmet: fayda, gaye
himayet: himaye etme, koruma	huzuren: yakınında olarak
hâcât: ihtiyaçlar	hâmi: koruyucu
ibâd: kullar	icabet etmek: cevap vermek
ihsas etmek: hissettirmek	ilham: Allah tarafından insanın kalbine indirilen mânâ
ilhâmî: ilham ile elde edilen; ilham ile ulaşılan	imdat etmek: yardım etmek
istimdat: yardım dileme	katre: damla
kavil: söz	kavlen: sözle
mahiyet: esas nitelik, özellik	mahlûk: yaratık
mahlûkat: yaratılmışlar	masnu: san’at eseri varlık
mukteza: bir şeyin gereği	mâlik: sahip
müdebbir: idare eden, ilmiyle herşeyin sonunu görüp ona göre hikmetle iş yapan	mükâleme-i Rabbâniye: Rab olan Allah’ın Zâtına has konuşması
müzahemet etmek: zahmet ve sıkıntı vermek, engel olmak	müştak: arzulu, çok istekli
nevi: çeşit, tür	rahmet-i rubûbiyet: herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri veren ve onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında tutan Allah’ın rahmeti
rahmâniyet: Allah’ın bütün varlıkları kaplayan merhamet ediciliği	rububiyet: Rablık; herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesi, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurması
sadık: doğru	tazarruat: yakarışlar, niyazlar
terekküp: birleşme, meydana gelme	teveddüd-ü İlâhî: Allah’ın Kendini sevdirmesi
vecih: şekil, yön	vedûdiyet: Kendini sevdirme
vâcip: zorunlu	vücud: varlık, var oluş
zerre: atom	ziya: ışık, parlaklık
zîşuur: şuur sahibi	âciz: güçsüz, zavallı
şefkat-i ulûhiyet: İlâhlık şefkati	şehadet: şahitlik, tanıklık
şe’n: hal, nitelik, özellik	şua: parıltı, ışık

 

[Muvahhid1]

Yedinci Şuâ -sayfa 173

öyle de: ezel ve ebedin Zülcelâl Sultanı ve bütün mevcudatın Zülcemâl Hâlık-ı Zîşanı olanŞems-i Sermedînin mükâlemesi dahi onun ilmi ve kudreti gibi, küllî ve muhit olarak herşeyinkàbiliyetine göre tecellî etmesi; hiçbir suâl bir suâle, bir iş bir işe, bir hitap bir hitaba mâni olmaması ve karıştırmaması bildebahe anlaşılıyor. Ve bütün o cilveler, o konuşmalar, oilhamlar birer birer ve beraber bil’ittifak o Şems-i Ezelînin huzuruna ve vücub-u vücuduna vevahdetine ve ehadiyetine delâlet ve şehadet ettiklerini aynelyakîne yakın bir ilmelyakînle bildi.
İşte, bu meraklı misafirin âlem-i gaybdan aldığı ders-i marifetine kısa bir işaret olarak,Birinci Makamın On Dördüncü ve On beşinci Mertebelerinde,


لاَۤ إِلٰهَ إِلاَّ اللهُ الْوَاجِبُ الْوُجُودِ الْوَاحِدُ اْلاَحَدُ الَّذِى دَلَّ عَلٰى وُجُوبِ وُجُودِهِ فِى وَحْدَتِهِ: إِجْمَاعُ جَمِيعِ الْوَحْيَاتِ الْحَقَّةِ الْمُتَضَمِّنَةِ لِلتَّنَزُّلاَتِ اْلإِلٰهِيَّةِ، وَلِلْمُكَالَمَاتِ السُّبْحَانِيَّةِ، وَلِلتَّعَرُّفَاتِ الرَبَّانِيَّةِ وَلِلْمُقَابَلاَتِ الرَّحْمَانِيَّةِ، عِنْدَ مُنَاجَاةِ عِبَادِهِ، وَلِْلاِشْعَارَاتِ الصَّمَدَانِيَّةِ لِوُجُودِهِ لِمَخْلُوقَاتِهِ، وَكَذَا دَلَّ عَلٰى وُجُوبِ وُجُودِهِ فِى وَحْدَتِهِ: إِتِّفَاقُ اْلاِلْهَامَاتِ الصَّادِقَةِ الْمُتَضَمِّنَةِ لِلتَّوَدُّدَاتِ اْلاِلٰهِيَّةِ، وَلِـْلاِجَابَاتِ الرَّحْمَانِيَّةِ لِدَعَوَاتِ مَخْلُوقَاتِهِ، وَلِْلاِمْدَادَاتِ الرَّبَّانِيَّةِ لاِسْتِغَاثَاتِ عِبَادِهِ وَلِْلاِحْسَاسَاتِ السُّبْحَانِيَّةِ لِوُجُودِهِ لِمَصْنُوعَاتِهِ

1
denilmiştir.



[NOT]Dipnot-1 Allah’tan başka ilâh yoktur. O Vâcibü’l-Vücud ve Vâhid-i Ehad ki, tenezzülât-ı İlâhiyeyi ve mükâlemât-ı Sübhâniyeyi ve taarrüfât-ı Rabbâniyeyi ve kullarının münâcâtına mukabelât-ı Rahmâniyeyi ve mahlûkatına vücudunu ihsas eden iş’ârât-ı Samedâniyeyi mutazammın bütün hak vahiylerin icmâı, Onun vahdet içindeki vücub-u vücuduna delâlet eder. Kezâ, teveddüd-ü İlâhiyeyi ve mahlûkatının duâlarına icâbât-ı Rahmâniyeyi ve kullarının istiğaselerine imdadat-ı Rabbâniyeyi ve masnuatına vücudunu bildiren ihsasat-ı Sübhâniyeyi mutazammın sadık ilhamların ittifakı, Onun vahdet içindeki vücub-u vücuduna delâlet eder.



[/NOT]

Hâlık-ı Zîşan: şan sahibi, her şeyin yaratıcısı Allah	Zülcelâl: sonsuz haşmet ve yücelik sahibi Allah
Zülcemâl: mükemmellik, kusursuzluk sahibi, sonsuz güzellik sahibi Allah	aynelyakin: gözlem ve müşahedeye dayanarak, şüpheye yer bırakmayacak şekilde kesin bilme
bilbedâhe: açık bir şekilde	bil’ittifak: ittifakla, birleşerek
cilve: görüntü, yansıma	delâlet: delil olma, işaret etme
ders-i marifet: Allah’ı tanıma, bilme dersi	ebed: sonu olmayan sonsuzluk
ehadiyet: Allah’ın birliğinin herbir varlıkta ayrı ayrı tecellî etmesi	ezel: başlangıcı olmayan sonsuzluk
ilham: Allah tarafından insanın kalbine indirilen mânâ	ilmelyakin: ilmî ve sağlam delillere dayanarak, kuşkuya yer bırakmayacak derecede kesin bilme
kudret: Allah’ın bütün varlığı kuşatan güç ve iktidarı	kàbiliyet: yetenek
küllî: kapsamlı tür	mevcudat: varlıklar
muhit: kuşatıcı, kapsamlı	mükâleme: karşılıklı konuşma
tecellî: yansıma, görünme	vahdet: birlik
vücub-u vücud: Allah’ın varlığının zorunlu oluşu, var olmak için bir sebebe muhtaç olmaması	âlem-i gayb: gayb âlemi, görünmeyen âlem
Şems-i Ezelî: Ezelî Güneş; bu tabir ezelden beri herşeyi aydınlatan Allah için bir benzetme olarak kullanılır	Şems-i Sermedî: Devamlı Güneş, bu tabir devamlı olarak herşeyi nurlandıran ve aydınlatan Allah için bir benzetme olarak kullanılır
şehadet etmek: şahitlik etmek, tanıklık etmek

 

[Muvahhid1]

Yedinci Şuâ - sayfa 174

Sonra, o dünya seyyahı kendi aklına dedi ki:
“Madem bu kâinatın mevcudatıyla Mâlikimi ve Hâlıkımı arıyorum; elbette herşeyden evvel bumevcudatın en meşhuru ve a’dâsının tasdikiyle dahi en mükemmeli ve en büyük kumandanı ve en namdar hâkimi ve sözce en yükseği ve akılca en parlağı ve on dört asrı faziletiyle ve Kur’ân’ıyla ışıklandıran Muhammed-i Arabî Aleyhisselâtü Vesselâmı ziyaret etmek ve aradığımı ondan sormak için Asr-ı Saadete beraber gitmeliyiz’” diyerek, aklıyla beraber o asra girdi, gördü ki:
O asır, hakikaten, o zât (a.s.m.) ile bir saadet-i beşeriye asrı olmuş. Çünkü, en bedevî ve en ümmî bir kavmi, getirdiği nur vasıtasıyla, kısa bir zamanda dünyaya üstad ve hâkimeylemiş.
Hem kendi aklına dedi: “Biz en evvel, bu fevkalâde zâtın (a.s.m.) bir derece kıymetini ve sözlerinin hakkaniyetini ve ihbârâtının doğruluğunu bilmeliyiz. Sonra Hâlıkımızı ondan sormalıyız” diyerek taharriye başladı. Bulduğu hadsiz kat’î delillerden, burada, yalnız dokuzkülliyetine birer kısa işaret edilecek.
Birincisi: Bu zâtta (a.s.m.), hattâ düşmanlarının tasdikiyle dahi, bütün güzel huyların vehasletlerin bulunması; ve
وَانْشَقَّ الْقَمَرُ

1 وَمَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلٰكِنَّ اللهَ رَمٰى

2 âyetlerinin sarahatiyle, bir parmağının işaretiyle kamer iki parça olması; ve bir avucuyla a’dasının ordusuna attığı az bir toprak, umum o ordunun gözlerine girmesiyle kaçmaları; ve susuz kalmış kendi ordusuna, beş parmağından kevser gibi akan suyu kifayetderecesinde içirmesi gibi, nass-ı kat’î ile ve bir kısmı tevatürle yüzer mu’cizatın onun elindezâhir olmasıdır. Bu mu’cizattan, üç yüzden ziyade bir kısmı, On Dokuzuncu Mektup olanMu’cizat-ı Ahmediye (a.s.m.) namındaki harika ve kerametli bir risalede kat’î delilleriyle beraber beyan edildiğinden, onları ona havale ederek dedi ki:



[NOT]Dipnot-1 “Ay yarıldı.” Kamer Sûresi, 54:1.

Dipnot-2 “Attığın zaman da sen atmadın, ancak Allah attı.” Enfâl Sûresi, 8:17.

[/NOT]

Aleyhissalâtü Vesselâm: Allah’ın salât ve selâmı onun üzerine olsun	Asr-ı Saadet: Peygamberimizin (a.s.m.) yaşadığı dönem, mutluluk asrı
Hâlık: yaratıcı, herşeyi yaratan Allah	Muhammed-i Arabî: Arapların içinden çıkan peygamberimiz Hz. Muhammed
Mâlik: sahip; herşeyin gerçek sahibi olan Allah	a’dâ: düşmanlar
bedevî: çölde yaşayan, göçebe	beyan etmek: açıklamak
fazilet: değer ve üstünlük	fevkalâde: olağanüstü
hadsiz: sınırsız	hakikaten: gerçekten
hakkaniyet: doğruluk, gerçekçilik	haslet: huy, özellik, karakter
hâkim: hükmeden, yöneten	ihbarat: haber vermeler
kamer: ay	keramet: Allah’ın ikramına ve lütfuna nail olmuş
kevser: Cennette bulunan bir havuz	kifayet: yeterli
kâinat: evren, bütün yaratılmışlar	külliyet: bütünlük, kapsamlılık
mevcudat: varlıklar	mu’cizât: mu’cizeler; Allah’ın izniyle peygamberler tarafından ortaya konulup bir benzerini yapmakta başkalarını aciz ve hayrette bırakan olağanüstü şeyler
mu’cizât-ı Ahmediye: Peygamber Efendimizin (a.s.m) gösterdiği mu’cizeler	nam: ad
namdar: şan ve şöhret sahibi	nass-ı kat’î: açık ve kesin hüküm; Kur’ân ve sahih sünnet gibi
risale: mektup, Risale-i Nur Külliyatı’ndan her bir bölüm	saadet-i beşeriye: insanlığın mutluluğu
sarahat: açıklık	seyyah: gezgin, yolcu
taharrî: araştırma, inceleme	tasdik: doğrulama, kabul etme
tevatür: yalan üzerine birleşmeleri mümkün olmayan bir topluluk tarafından bir haber veya hadîs-i şerifin aktarılması	umum: bütün, genel
ziyade: çok	zâhir: görünme, ortaya çıkma
ümmî: okuma yazma bilmeyen

 

[Muvahhid1]

Yedinci Şuâ -sayfa 175

“Bu kadar ahlâk-ı hasene ve kemâlâtla beraber bu kadar mu’cizat-ı bâhiresi bulunan bir zât (a.s.m.) elbette en doğru sözlüdür. Ahlâksızların işi olan hileye, yalana, yanlışa tenezzül etmesi kàbil değil.”


İkincisi: Elinde, bu kâinat Sahibinin bir fermanı bulunduğu ve o fermanı her asırda üç yüz milyondan ziyade insanların kabul ve tasdik ettikleri ve o ferman olan Kur’ân-ı Azîmüşşanın, yedi vech ile harika olmasıdır. Ve bu Kur’ân’ın, kırk vech ile mu’cize olduğu ve KâinatHâlıkının sözü bulunduğu, kuvvetli delilleriyle beraber Yirmi Beşinci Söz ve Mu’cizat-ı Kur’âniyenamlarındaki ve Risale-i Nur’un bir güneşi olan meşhur bir risalede tafsilen beyan edilmesinden, onu, ona havale ederek dedi: “Böyle ayn-ı hak ve hakikat bir fermanın tercümanı ve tebliğ edicisi bir zâtta (a.s.m.), fermana cinayet ve ferman sahibine hıyanethükmünde olan yalan olamaz ve bulunamaz.”
Üçüncüsü: O zât (a.s.m.) öyle bir şeriat ve bir İslâmiyet ve bir ubûdiyet ve bir dua ve bir davet ve bir imanla meydana çıkmış ki, onların ne misli var ne de olur. Ve onlardan daha mükemmel, ne bulunmuş ve ne de bulunur. Çünkü, ümmî bir zâtta (a.s.m.) zuhur eden oşeriat, on dört asrı ve nev-i beşerin humsunu, âdilâne ve hakkaniyet üzere ve müdakkikanehadsiz kanunlarıyla idare etmesi, emsal kabul etmez.


Hem, ümmî bir zâtın (a.s.m.) ef’âl ve akvâl ve ahvâlinden çıkan İslâmiyet, her asırda, üç yüz milyon insanın rehberi ve mercii ve akıllarının muallimi ve mürşidi ve kalblerinin münevviri ve musaffîsi ve nefislerinin mürebbîsi ve müzekkîsi ve ruhlarının medâr-ı inkişafı ve maden-i terakkiyatı olması cihetiyle, misli olamaz ve olamamış.
Hem, dininde bulunan bütün ibâdâtın bütün envâında en ileri olması; ve herkesten ziyadetakvâda bulunması ve Allah’tan korkması; ve fevkalâde daimî

Hâlık: yaratıcı, herşeyi yaratan Allah	Kur’ân-ı Azîmüşşan: şan ve şerefi yüce olan Kur’ân
Mu’cizât-ı Kur’âniye: Kur’ân’ın mu’cizeleri	ahlâk-ı hasene: güzel ahlâk
ahvâl: haller, davranışlar	akvâl: sözler, konuşmalar
ayn-ı hak: doğrunun ta kendisi	beyan etmek: açıklamak
cihet: şekil, yön	ef’âl: fiiller, işler
emsal: benzer	envâ: çeşitler, türler
ferman: buyruk, emir	fevkalâde: olağanüstü
hadsiz: sınırsız	hakikat: doğru, gerçek
hakkaniyet: doğruluk	hums: beşte bir
hıyanet: hainlik, ihanet	ibâdât: ibadetler
kemâlât: mükemmellikler, kusursuzluklar	kàbil: mümkün
kâinat: evren, bütün yaratılmışlar	maden-i terakkiyat: ilerleme kaynağı
medâr-ı inkişafât: gelişme ve yükselme kaynağı	merci: başvurulacak, sığınılacak yer
misl: benzer	muallim: öğretmen
mucizat-ı bâhire: ap açık, aşikâr mu’cizeler	musaffî: arındıran, temizleyen
mu’cize: Allah’ın izniyle peygamberler tarafından ortaya konulup bir benzerini yapmakta başkalarını aciz ve hayrette bırakan olağanüstü şey	müdakkikane: dikkatlice, araştırıp inceleyerek
münevvir: nurlandıran, aydınlatan	mürebbî: terbiye edici, eğitici
mürşid: doğru yol gösteren	müzekkî: arındıran, ıslah eden
nam: ad	nev-i beşer: insanlar, insanlık
risale: mektup, Risale-i Nur Külliyatı’ndan her bir bölüm	tafsilen: ayrıntılı olarak
takvâ: Allah’tan korkup emir ve yasaklarına titizlikle uyma	tasdik etmek: doğrulamak, onaylamak
tebliğ etmek: bildirmek	tenezzül etmek: inmek, alçalmak
ubûdiyet: Allah’a kulluk	vecih: şekil, yön
ziyade: çok	zuhur etmek: ortaya çıkmak, görünmek
âdilâne: adaletli bir şekilde	ümmî: okuma yazma bilmeyen
şeriat: Allah tarafından bildirilen İlâhî emir ve yasaklara dayanan hükümlerin hepsi, İslâmiyet

 

[Muvahhid1]

Yedinci Şuâ -sayfa 176

mücahedat ve dağdağalar içinde tam tamına ubûdiyetin en ince esrarına kadar müraat etmesi; ve hiç kimseyi taklit etmeyerek ve tam mânâsıyla ve müptediyâne fakat en mükemmel olarak, hem iptidâ ve intihâyı birleştirerek yapması, elbette misli görülmez ve görünmemiş.
Hem binler dua ve münâcâtlarından Cevşenü’l-Kebîr ile, öyle bir marifet-i Rabbâniye ile, öyle bir derecede Rabbini tavsif ediyor ki, o zamandan beri gelen ehl-i mârifet ve ehl-i velâyet, telâhuk-u efkârla beraber, ne o mertebe-i marifete ve ne de o derece-i tavsife yetişememeleri gösteriyor ki, duada dahi onun misli yoktur. Risale-i Münâcâtın başındaCevşenü’l-Kebîr’in doksan dokuz fıkrasından bir fıkrasının kısacık bir meâlinin beyan edildiği yere bakan adam, “Cevşen’in dahi misli yoktur” diyecek.


Hem, tebliğ-i risalette ve nâsı hakka davette o derece metanet ve sebat ve cesaret göstermiş ki, büyük devletler ve büyük dinler, hattâ kavim ve kabilesi ve amcası ona şiddetliadavet ettikleri halde, zerre miktar bir eser-i tereddüt, bir telâş, bir korkaklık göstermemesi ve tek başıyla bütün dünyaya meydan okuması ve başa da çıkarması ve İslâmiyeti dünyanın başına geçirmesi ispat eder ki, tebliğ ve davette dahi misli olmamış ve olamaz.


Hem, imanda, öyle fevkalâde bir kuvvet ve harika bir yakîn ve mu’cizâne bir inkişaf vecihanı ışıklandıran bir ulvî itikad taşımış ki, o zamanın hükümranı olan bütün efkârı veakideleri ve hükemanın hikmetleri ve ruhanî reislerin ilimleri ona muarız ve muhalif ve münkiroldukları halde onun ne yakînine, ne itikadına, ne itimadına, ne itminanına hiçbir şüphe, hiçbir tereddüt, hiçbir zaaf, hiçbir vesvese vermemesi ve mâneviyatta ve meratib-i imaniyedeterakki eden başta Sahabeler

Cevşenü’l-Kebîr: büyük zırh anlamında Peygamberimize vahiyle gelen büyük ve önemli bir dua	Rab: herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah
Risale-i Münâcât: Münâcât Risalesi (Üçüncü Şuâ)	Sahabe: Hz. Peygamberi (a.s.m.) görüp onun yolundan giden Müslümanlar
adâvet: düşmanlık	akide: inanç
beyan etmek: açıklamak	cihan: âlem, dünya
dağdağa: kargaşa, karışıklık	derece-i tavsif: Allah’ı vasıflandırma derecesi, nitelendirme seviyesi
efkâr: fikirler	ehl-i marifet: Allah’ı bilme ve tanıma lütfuna eren kimseler
ehl-i velâyet: velî kullar, Allah dostları	eser-i tereddüt: tereddüt eseri, kararsızlık belirtisi
esrar: sırlar, incelikler	fevkalâde: olağanüstü
fıkra: bölüm, kısım	hikmet: felsefe ilmi
hükema: filozoflar, felsefeciler	hükümran: hükmeden, hüküm sahibi
inkişaf: gelişme	intihâ: son, netice
iptida: başlangıç	itikad: inanç, inanma
itminan: inanma, tatmin olma	marifet-i Rabbâniye: Cenâb-ı Allah’ı tanıma ve bilme
meratib-i imaniye: iman mertebeleri, dereceleri	mertebe-i marifet: Allah’ı tanıma, bilme derecesi
metanet: sağlamlık	misl: benzer
muarız: karşı gelen	muhalif: aykırı, zıt
mu’cizane: mu’cizeli bir şekilde	mâneviyat: mânevî âleme ait olan şeyler, soyut gerçekler; fazilet ve ahlâk
mücahedat: mücahedeler, mücadeleler	münkir: inanmayan, inkar eden
münâcât: Allah’a yalvarış, dua	müptediyâne: yeni baştan başlayarak
müraat etmek: gözetmek, uymak	nâs: insanlar
ruhanî reis: dinî lider; dinî konularda otorite sahibi kimse	sebat: kararlılık, sabit olma
tavsif etmek: sıfatlarını bildirmek, vasıflarını anlatmak	tebliğ: ulaştırma, bildirme
tebliğ-i risalet: peygamberliğin ilânı, mesajı	telâhuk-u efkâr: düşünce ve tecrübelerin birikimi
terakki: ilerleme, yükselme	tereddüt: şüphe
ubûdiyet: Allah’a kulluk	ulvî: yüce, yüksek
vesvese vermek: şüpheye düşürmek, kuşkulandırmak	yakîn: kesin ve doğru bilgi
zaaf: zayıflık, güçsüzlük	zerre miktar: çok az miktar

 

[Muvahhid1]

Yedinci Şuâ -sayfa 177

ve bütün ehl-i velâyet, onun, her vakit, mertebe-i imanından feyz almaları ve onu en yüksek derecede bulmaları, bilbedahe gösterir ki, imanı dahi emsalsizdir.
İşte, böyle emsalsiz bir şeriat ve misilsiz bir İslâmiyet ve harika bir ubûdiyet ve fevkalâde bir dua ve cihan-pesendâne bir dâvet ve mu’cizâne bir iman sahibinde, elbette hiçbir cihetle yalan olamaz ve aldatmaz diye anladı ve aklı dahi tasdik etti.
Dördüncüsü: Enbiyaların (aleyhimüsselâm) icmâı, nasıl ki vücud ve vahdâniyet-i İlâhiyeyegayet kuvvetli bir delildir; öyle de, bu zâtın doğruluğuna ve risaletine gayet sağlam birşehadettir. Çünkü enbiya aleyhimüsselâmın doğruluklarına ve peygamber olmalarına medarolan ne kadar kudsî sıfatlar ve mu’cizeler ve vazifeler varsa, o zâtta en ileride olduğu tarihçemusaddaktır. Demek onlar, nasıl ki, lisan-ı kàl ile Tevrat, İncil, Zebur ve suhuflarında bu zâtın (a.s.m.) geleceğini haber verip insanlara beşaret vermişler—ki, kütüb-ü mukaddesenin obeşaretli işârâtından yirmiden fazla ve pek zâhir bir kısmı, On Dokuzuncu Mektup’ta güzelcebeyan ve ispat edilmiş—öyle de, lisan-ı halleriyle, yani nübüvvetleriyle ve mu’cizeleriyle, kendi mesleklerinde ve vazifelerinde en ileri ve en mükemmel olan bu zâtı tasdik edip dâvâsını imza ediyorlar. Ve lisan‑ı kàl ve icmâ ile vahdâniyete delâlet ettikleri gibi, lisan-ı hal ile ve ittifak ile de, bu zâtın sadıkıyetine şehadet ediyorlar diye anladı.
Beşincisi: Bu zâtın düsturlarıyla ve terbiyesi ve tebaiyetiyle ve arkasından gitmeleriyle hakka, hakikate, kemâlâta, kerâmâta, keşfiyata, müşahedata yetişen binlerce evliya, vahdâniyete delâlet ettikleri gibi, üstadları olan bu zâtın sadıkıyetine ve risaletine icmâ veittifakla şehadet ediyorlar. Ve âlem-i gaybdan verdiği haberlerin bir kısmını nur-u velâyetle müşahede etmeleri; ve umumunu, nur-u

Tevrat: (bk. bilgiler)	Zebur: (bk. bilgiler)
aleyhimüsselâm: Allah’ın selâmı onların üzerine olsun	beyan: açıklama, anlatım
beşaret: müjdeleme	bilbedâhe: ap açık bir şekilde
cihan-pesendâne: dünyaya kabul ettiren bir şekilde	cihet: şekil, yön
delâlet etmek: delil olmak, işaret etmek	düstur: kural, prensip
ehl-i velâyet: velî kullar, Allah dostları	emsâlsiz: benzersiz, eşsiz
enbiya: nebiler, peygamberler	evliya: veliler, Allah dostları
fevkalâde: olağanüstü	feyz: mânevî gıda
gayet: son derece	hakikat: doğru, gerçek
icmâ: fikir birliği, birleşme	ittifak: birleşme, birlik
işârât: işaretler	kemâlât: mükemmellikler, kusursuzluklar
kerâmât: Allah’ın bir ikramı olarak, Onun sevgili kullarında görünen olağanüstü haller	keşfiyat: keşifler, mânevî âlemlerde bazı olayları ve hakikatleri görme
kudsî: her türlü kusur ve noksandan uzak, mukaddes	kütüb-ü mukaddese: kutsal kitaplar; Tevrat, Zebur, İncil ve Kur’ân-ı Kerim
lisan-ı hal: hal dili	lisân-ı kàl: konuşma dili, sözlü ifade
medar: sebep, vesile	mertebe-i iman: iman mertebesi, derecesi
misilsiz: benzersiz, eşsiz	musaddak: doğrulanan, onaylanan
mu’cize: Allah’ın izniyle peygamberler tarafından ortaya konulup bir benzerini yapmakta başkalarını aciz ve hayrette bırakan olağanüstü şeyler	mu’cizâne: mu’cizeli bir şekilde
müşahedat: mânevî âlemde yapılan gözlemler, müşahedeler	müşahede etmek: görmek, gözlemlemek
nur-u velâyet: velilik ışığı	nübüvvet: peygamberlik
risalet: elçilik, peygamberlik	sadıkıyet: doğruluk, sadakat
suhuf: bâzı peygamberlere gelen sahife halindeki kitaplar	tasdik etmek: onaylamak, doğrulamak
tebaiyet: tabi olma, uyma	ubûdiyet: Allah’a kulluk
umum: bütün, genel	vahdâniyet/vahdâniyet-i İlâhiye: Allah’ın birliği, ortağının ve benzerinin olmayışı
vücud: varlık, var oluş	zâhir: açık, âşikar
âlem-i gayb: gayb âlemi, görünmeyen âlem	İncil: (bk. bilgiler)
şehadet: şahitlik, tanıklık

 

[Muvahhid1]

Yedinci Şuâ - sayfa 178

iman ile, ya ilmelyakîn veya aynelyakîn veya hakkalyakîn suretinde itikad ve tasdik etmeleri, üstadları olan bu zâtın derece-i hakkaniyet ve sadıkıyetini güneş gibi gösterdiğini gördü.


Altıncısı: Bu zâtın, ümmîliğiyle beraber, getirdiği hakaik-i kudsiye ve ihtirâ ettiğiulûm-u âliye ve keşfettiği mârifet-i İlâhiyenin dersiyle ve talimiyle mertebe-i ilmiyede en yüksek makama yetişen milyonlar asfiya-yı müdakkikîn ve sıddîkîn-i muhakkikînve dâhi hükema-i mü’minîn bu zâtın üssül’esas dâvâsı olan vahdâniyeti kuvvetliburhanlarıyla bil’ittifak ispat ve tasdik ettikleri gibi, bu muallim-i ekberin ve bu üstâd-ı âzamın hakkaniyetine ve sözlerinin hakikat olduğuna ittifakla şehadetleri, gündüz gibi bir hüccet-i risaleti ve sadıkıyetidir. Meselâ, Risale-i Nur, yüz parçasıyla, bu zâtınsadakatının birtek burhanıdır.


Yedincisi: Âl ve Ashâb namında ve nev-i beşerin enbiyadan sonra feraset ve dirayet ve kemâlâtla en meşhuru ve en muhterem ve en namdarı ve en dindar ve keskin nazarlı taife-i azîmesi, kemâl-i merakla ve gayet dikkat ve nihayet ciddiyetle bu zâtın bütün gizli ve âşikâr hallerini ve fikirlerini ve vaziyetlerini taharrî ve teftiş ve tetkik etmeleri neticesinde, bu zâtın dünyada en sadık ve en yüksek ve en haklı vehakikatli olduğuna ittifakla ve icmâ ile sarsılmaz tasdikleri ve kuvvetli imanları, güneşin ziyasına delâlet eden gündüz gibi bir delildir diye anladı.


Sekizincisi: Bu kâinat, nasıl ki kendini icad ve idare ve tertip eden ve tasvir ve takdir ve tedbir ile bir saray gibi, bir kitap gibi, bir sergi gibi, bir temâşâgâh gibi

Ashâb: Sahabiler, Peygamberimizi dünya gözüyle görüp, onun yolundan giden Müslümanlar	asfiya-yı müdakkikîn: Hz. Peygambere vâris olup onun yolundan giden takvâ sahibi ve gerçekleri tam olarak araştıran, delilleriyle isbat eden büyük velîler
aynelyakin: gözlem ve müşahedeye dayanarak, şüpheye yer bırakmayacak şekilde kesin bilme	bil’ittifak: ittifakla, birleşerek
burhan: kesin delil, kanıt	delâlet etmek: delil olmak, işaret etmek
derece-i hakkaniyet: doğruluk derecesi	enbiya: nebiler, peygamberler
ferâset: çabuk sezme ve anlama kàbiliyeti	hakaik-ı kudsiye: mukaddes, yüce hakikatler
hakikat: doğru, gerçek	hakkalyakin: bizzat yaşamak suretiyle, kuşkuya yer bırakmayacak şekilde kesin bilme
hakkaniyet: doğruluk, gerçekçilik	hüccet-i risalet: peygamberlik delili
hükema-i mü’minîn: Müslüman âlimler, iman etmiş ilim adamları	icad: var etme, yaratma
icmâ: fikir birliği	ihtirâ etmek: yeni bir şey meydana getirme
ilmelyakin: ilmî ve sağlam delillere dayanarak, kuşkuya yer bırakmayacak derecede kesin bilme	itikad: inanma, inanç
ittifak: birleşme, birlik	kemâl-i merak: tam bir merak
kemâlât: mükemmellikler, kusursuzluklar	keşfetmek: gizli bir şeyi açığa çıkarmak
marifet-i İlâhiye: Allah’ı tanıma ve bilme	mertebe-i ilmiye: ilim mertebesi, derecesi
muallim-i ekber: en büyük öğretmen; Peygamber Efendimiz (a.s.m)	nam: ad
namdar: şan ve şöhret sahibi	nazar: bakış, düşünce
nev-i beşer: insanlar, insanlık	nihayet: son
nur-u iman: iman nuru, ışığı	sadâkat: doğruluk
sadık: doğru	sadıkıyet: doğruluk
suret: biçim, şekil	sıddîkîn-i muhakkikîn: daima doğruluk üzere ve Allah’a ve peygambere sadakatte en ileride olan, hakikatleri delilleriyle bilen büyük araştırmacı âlimler
taharrî: araştırma, inceleme	taife-i azîme: büyük topluluk, gurup
talim: öğretme, eğitme	tasdik etmek: doğrulamak, onaylamak
tasvir: şekil ve suret verme	tedbir: çekip çevirme, idare etme
temâşâgâh: seyir yeri	tertip etmek: düzenlemek, düzene koymak
tetkik etmek: incelemek, derinliğine araştırmak	ulûm-u âliye: yüksek ilimler
vahdâniyet: Allah’ın bir ve benzersiz oluşu ve ortağının bulunmayışı	ziya: ışık, parlaklık
Âl: Peygamberimizin ailesi ve onun soyundan gelenler	âşikâr: ap açık
ümmîlik: okuma yazma bilmeme	üssü’l-esas: temel esas
üstad-ı âzam: en büyük üstad; Peygamber Efendimiz (a.s.m)	şehadet: şahitlik, tanıklık