Lemeât

[TaLHa]

Lemeât - Sayfa 981

Tetkik dahi tefekkür. Yani, ger harfî nazarla, hem san’at noktasında “Ne güzeldir” yerine “Ne güzel yapmış Sâni; nasıl yapmış o mâhî!”Nokta-i nazarında kâinata bir baksan, nakş-ı Nakkâş-ı Ezel, nizam ve hikmetiyle lem’a-i kast ve itkan, tenvir eder şübehi.Döner ulûm-u kâinat, maârif-i İlâhî. Eğer mânâ-yı ismiyle, tabiat noktasında, “zâtında nasıl olmuş” eğer etsen nigâhı,Bakarsan kâinata, daire-i fünunun daire-i cehl olur. Biçare hakikatler, kıymetsiz eller kıymetsiz eder. Çoktur bunun güvahı.

• • •

Böyle zamanda tereffühte izn-i şer’î bizi muhtar bırakmaz

​

Lezâiz çağırdıkça “Sanki yedim” demeli. “Sanki yedim” düstur eden, bir mescidi yemedi.HAŞİYE-1AŞİYEEskide ekser İslâm filcümle aç değildi. Tena’uma ihtiyar bir derece var idi.Şimdi ise ekseri açlığa düştü kaldı. Telezzüze ihtiyar izn-i şer’î kalmadı.Sevâd-ı âzam, hem ekseriyet-i mâsumun maişeti basittir. Tagaddî besâtetiyle onlara tâbi olmak,Bin kere müreccahtır, ekalliyet-i müsrife, ya bir kısım sefihe tagaddîde tereffüh noktasında benzemek.

• • •

Zaman olur ki, adem-i nimet, nimettir

​

Hafıza bir nimettir. Fakat ahlâksız bir adamda, musibet zamanında nisyan ona râcihtir.Nisyan da bir nimettir. Yalnız her günün âlâmını çektirir, müterâkim olmuş âlâmı unutturur.

[NOT]Haşiye-1
AŞİYE İstanbul‘da Sankiyedim namında bir mescid var. “Sanki yedim” diyen adam, hevesinden kurtardığı paralarla bina etmiş.[/NOT]

Sâni: herşeyi san’atlı bir şekilde yaratan Allah (bk. ṣ-n-a)	adem-i nimet: nimet yokluğu (bk. n-a-m)
besâtet: basitlik, sâdelik	biçare: çaresiz
daire-i cehl: bilgisizlik dairesi	daire-i fünun: ilimler dairesi
düstur: prensip, kural	ekalliyet-i müsrife: azınlıkta olan israfçılar (bk. s-r-f)
ekser: çoğunluk (bk. k-s̱-r)	ekseriyet-i mâsum: günahsız, mâsum çoğunluk (bk. k-s̱-r)
filcümle: bir kısmı	ger: eğer
güvah: şahit, bilen	hakikat: doğru, gerçek (bk. ḥ-ḳ-ḳ)
harfî nazar: varlıklara bizzat kendisini değil de san’atkârını, ustasını, sahibini tanıtan mânasıyla bakma (bk. a-n-y)	haşiye: dipnot, açıklayıcı not
hikmet: herşeyin belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde olması (bk. ḥ-k-m)	ihtiyar: irade, tercih, seçim (bk. ḫ-y-r)
itkan: sağlam ve pürüzsüz san’at eserini yapmak	izn-i şer’î: şeriatın izni (bk. ş-r-a)
kâinat: evren, yaratılmış herşey (bk. k-v-n)	lem’a-i kast ve itkan: kasten ve sağlam bir şekilde yapılmış olmasının verdiği parıltı, ışık (bk. ḳ-ṣ-d)
lezâiz: lezzetler	maişet: geçim (bk. a-y-ş)
muhtar: ihtiyar ve irade sahibi (bk. ḫ-y-r)	mâh: güzellik, ay
mânâ-yı ismî: bir şeyin bizzat kendisine bakan ve kendisini tanıtan mânâsı (bk. a-n-y; s-m-v)	müreccah: tercih edilen
müterâkim: birikmiş, yığılmış	nakş-ı Nakkaş-ı Ezelî: herşeyi zâtına has olarak nakış nakış işleyen, varlığının başlangıcı olmayan Allah’ın nakşı (bk. n-ḳ-ş; e-z-l)
nigâh: bakış	nisyan: unutkanlık
nizam: düzen (bk. n-ẓ-m)	nokta-i nazar: bakış açısı (bk. n-ẓ-r)
râcih: tercih edilen; tercih edilme	sefih: yasak zevk ve eğlencelere aşırı düşkün olan
sevâd-ı âzam: insanların çoğunluğu (bk. a-ẓ-m)	tabiat: doğa, canlı cansız bütün varlıklar, maddî âlem (bk. ṭ-b-a)
tagaddî: gıdalanma, beslenme	tefekkür: Allah’ı tanımayı sonuç verecek şekilde varlıklar üzerinde düşünme (bk. f-k-r)
telezzüz: lezzetlenme	tena’um: bol bol nimetlenmek, bolluk içinde yaşamak (bk. n-a-m)
tenvir: aydınlatma, nurlandırma (bk. n-v-r)	tereffüh: rahata kavuşma; bolluk ve rahatlık içinde yaşama
tetkik: inceleme, araştırma	âlâm: elemler, acılar
şübeh: şüpheler

<tbody>
</tbody>

 

[TaLHa]

Lemeât - Sayfa 982

Her musibette bir cihet-i nimet var

​

Ey musibetzede! Musibetin içinde bir nimet münderiçtir. Dikkat et de onu gör. Nasıl herşeyde vardır,Bir derece-i hararet. Her musibette vardır bir derece-i nimet. Daha büyüğü düşün. Küçükteki nimetin,Dereceyi görerek Allah’a çok şükür et. Yoksa istizamla ürkersen, “of, of”la üflersen, o da aksine şişer.Şişer de dehşetlenir. Eğer merak da etsen, bir iken ikileşir. Kalbde olan misali, döner hakikat olur.Hakikatten ders alır, sonra döner, başlıyor, kalbini tokatlıyor.

• • •

Büyük görünme, küçülürsün

1


​

Ey enesi çifteli, kafası da kibirli! Şu mizanı bilmeli: Her adam içinElbet cemiyet-i beşerde, içtimaî binada,Görmek görünmek için şu mertebe denilen bir penceresi var.Ger pencere kamet-i kıymetinden yüksekse, tekebbürle tetâvül edecek, Uzanacak. Ger pencere kamet-i himmetinden alçaksa, tevazuyla tekavvüs edecek, eğilecek.
Kâmillerde, büyüklük mikyasıdır küçüklük. Nâkıslarda, küçüklük mizanıdır büyüklük.

• • •

Hasletlerin yerleri değişse, mahiyetleri değişir

​

Bir haslet; yer ayrı sima bir. Kâh dev, kâh melek, kâh salih, kâh talih. Misali şunlardır:Zaifin kavîye karşı izzet-i nefsi sayılan bir sıfat, ger olursa kavîde, tekebbür ve gururdur.Kavînin bir zaife karşı da tevazuu sayılan bir sıfatı, ger olursa zaifte, tezellül ve riyâdır.


[NOT]Dipnot-1
bk. Müsned 3:76; İbni Ebî Şeybe, el-Musannef 2:237; el-Heysemî, el-Mecmeu’z-Zevâid 10:320.[/NOT]

cemiyet-i beşer: insan topluluğu (bk. c-m-a)	cihet-i nimet: nimet yönü (bk. n-a-m)
derece-i hararet: sıcaklık derecesi	derece-i nimet: nimet derecesi (bk. n-a-m)
ene: benlik	ger: eğer
hakikat: doğru, gerçek (bk. ḥ-ḳ-ḳ)	haslet: huy, karakter
istizam: büyütme, olduğundan daha büyük gösterme (bk. a-ẓ-m)	izzet-i nefs: insanın vakar, şeref ve haysiyetini muhafaza etmesi (bk. a-z-z; n-f-s)
içtimaî: sosyal, toplumsal (bk. c-m-a)	kamet-i himmet: himmetin endamı; gayretin boyu bosu, derecesi
kamet-i kıymet: kıymetin endamı; kıymetin boyu bosu, derecesi	kavî: kuvvetli, güçlü
kâh: bazen	kâmil: olgun, kemâl ve fazilet sahibi (bk. k-m-l)
mahiyet: öz nitelik, özellik	mertebe: derece
mikyas: ölçü	misal: görüntü (bk. m-s̱-l)
mizan: ölçü (bk. v-z-n)	musibet: belâ, sıkıntı, felâket
musibetzede: belâya, sıkıntıya düşmüş olan kimse	münderiç: yerleştirilmiş
nâkıs: eksik olan, noksan olan	riyâ: gösteriş
salih: iyi işler yapan, dinin emirlerine uyan kimse (bk. ṣ-l-ḥ)	sima: görünüş, yüz
talih: (sâlih kelimesinin zıttı) yaramaz amel, kötü iş	tekavvüs: yay gibi eğilmek
tekebbür: kibirlenme, büyüklenme (bk. k-b-r)	tetâvül: uzamaya çalışma
tevazu: alçakgönüllülük	tezellül: alçalma

<tbody>
</tbody>

 

[TaLHa]

Lemeât - Sayfa 983

Bir ulül’emr, makamında olursa ciddiyeti vakardır, mahviyeti zillettir.Hanesinde bulunsa, mahviyeti tevazu, ciddiyeti kibirdir.Mütekellim-i vahde olsa eğer bir zâtta, müsamaha hamiyet, fedakârlık bir haslet, bir amel-i salihtir.Mütekellim-i maalgayr olsa eğer o zâtta, müsamaha hıyânet, fedakârlık bir sıfat, bir amel-i talihtir.Tertib-i mebâdide tevekkül, tembelliktir. Terettüb-ü netice noktasındaki tefviz, tevekkül-ü şer’îdir.Semere-i sa’yine, kısmetine rıza ise memduh bir kanaattir, meyl-i sa’ye kuvvettir.Mevcut mala iktifâ, mergub kanaat değil, belki dûn-himmetliktir. Misaller daha çoktur.Kur’ân mutlak zikreder sâlihât

1 ve takvâyı.

2 İphamında remz eder makamatın tesiri. Îcâzı bir tafsildir; sükûtu geniş sözdür.

• • •

“El-hakku yâ’lû”

3 Bizzat, Hem Âkıbet Muraddır

​

Ey arkadaş! Bir zaman bir sâil dedi: “Madem el-hakku ya’lû haktır. Neden kâfir Müslime, kuvvet hakka galiptir?”Dedim: Dört noktaya bak; bu müşkül de hallolur. Birinci nokta şudur: Her hakkın her vesilesi hak olması lâzım değildir.Öyle de, her bâtılın her vesilesi bâtıl olması yine lâzım değildir. Neticesi şu çıkar: Hak olan bir vesile, bâtıl vesileye galiptir.


[NOT]Dipnot-1
bk. Bakara Sûresi, 2:25; Âl-i İmran Sûresi, 3:57; Nisâ Sûresi, 4:122; Mâide Sûresi, 5:9;
Dipnot-2
bk. Bakara Sûresi, 2:197; Mâide Sûresi, 5:2; A’râf Sûresi, 7:26; Hac Sûresi, 22:32.
Dipnot-3
bk. Buhârî, Cenâiz 79; ed-Dârakutnî, es-Sünen 3:525; el-Beyhakî, es-Sünenü’l-Kübrâ 6:205; et-Taberânî, el-Mu’cemü’l-Evsat 6:128.[/NOT]

Müslim: Müslüman (bk. s-l-m)	amel-i salih: dince makbul olan iyi, güzel ve faydalı iş (bk. ṣ-l-ḥ)
amel-i talih: faydasız, yararsız iş; makbul olmayan amel	bâtıl: hak olmayan, gerçek dışı, yalan
dûn-himmetlik: gayretsizlik	el-hakku yâ’lû: “hak yücedir” (bk. ḥ-ḳ-ḳ)
galip: üstün gelme	hak: doğru, gerçek (bk. ḥ-ḳ-ḳ)
hamiyet: din ve vatan gibi mukaddes değerleri ve kendi aile ve yakınlarını koruma duygusu ve gayreti	hane: ev
haslet: huy, karakter	hıyânet: hâinlik, ihanet
iktifâ: yetinme	ipham: gizleme, üstü kapalı bırakma
kâfir: Allah’ı veya Onun kesin olarak emrettiği şeylerden herhangi birini inkâr eden kimse (bk. k-f-r)	mahviyet: tevazu, alçakgönüllülük
makamat: makamlar	memduh: övülmeye, takdire layık
mergub: rağbet edilen, beğenilen	meyl-i sa’y: çalışma eğilimi, isteği
murad: kast edilen, istenen (bk. r-v-d)	müsamaha: hoşgörü
mütekellim-i maalgayr: birinci çoğul şahıs, “biz” (bk. k-l-m)	mütekellim-i vahde: birinci tekil şahıs, “ben” (bk. k-l-m; v-ḥ-d)
müşkül: zor mesele	remz: işaret
semere-i sa’y: çalışmanın meyvesi, neticesi	sâil: soru soran
sâlihât: dine uygun iyi ve yararlı işler (bk. ṣ-l-ḥ)	sükût: sessiz kalma, susma
tafsil: ayrıntı	takvâ: Allah’tan korkup emir ve yasaklarına titizlikle uyma (bk. v-ḳ-y)
tefviz: işleri Allah’a bırakma	terettüb-ü netice: sonuç olarak ortaya çıkma
tertib-i mebâdi: bir işin gerçekleştirilmesi için gerekli ön şartların yerine getirilmesi	tevazu: alçakgönüllülük
tevekkül: Allah’a dayanma ve güvenme (bk. v-k-l)	tevekkül-ü şer’î: şeriatın ön gördüğü tevekkül (bk. v-k-l; ş-r-a)
ulül’emr: emir verenler, idareciler	vakar: ağırbaşlılık
vesile: sebep, vasıta, araç	zillet: alçalma
âkıbet: sonuç, netice	îcaz: az sözle çok mânâlar ifade etme (bk. v-c-z)

<tbody>
</tbody>

 

[TaLHa]

Lemeât - Sayfa 984

Dolayısıyla, bir hak bir bâtıla mağlûptur. Muvakkaten, bilvasıta olmuştur. Yoksa bizzat, hem daima değildir.Lâkin âkıbetü’l-âkıbe, her dem yine hakkındır.

1 Kuvvetin bir hakkı var, bir sırr-ı hilkati var.

İkinci nokta şudur:
Her Müslimin her vasfı Müslim olmak vâcip iken, haricen her dem vaki, sabit değildir.
Öyle de, her kâfirin her vasfı kâfir olmak, küfründen neş’et etmek yine lâzım değildir.
Her fâsıkın her vasfı fâsık olmak, fıskından neş’et etmek, öyle de, her dem sabit değildir.
Demek bir kâfirin Müslim olan bir vasfı, Müslimdeki lâmeşru vasfına galip olur. Bilvasıta, o kâfir dahi ona galiptir.
Hem dünyada, hayatın hakkı şamil ve âmmdır. O rahmet-i âmmenin bir cilve‑i mânidar, onun bir sırr-ı hikmeti var; küfür mâni değildir.

Üçüncü nokta şudur:
O Zât-ı Zülcelâlin iki vasf-ı kemâlden iki şer’î tecellî, vasf-ı iradeden gelen meşietle takdirdir.
O da şer-i tekvînî. Vasf-ı kelâmdan gelen şeriat-i meşhure. Teşriî evâmire karşı itaat, isyan
Nasıl olur.
Öyle de, tekvînî evâmire itaat ve isyan olur. Birincisi galiben dâr-ı uhrâda görür
Mücâzâtı, sevabı. İkincisi ağleban dâr-ı dünyada çeker mükâfat ve ikabı. Meselâ, nasıl sabrın mükâfâtı zaferdir, atâletin mücâzâtı sefalet. Öyle de, sa’yin sevabı olur servet.
Sebatta da galebedir mükâfat. Zehirin ikabı bir maraz, panzehirin sevabı bir sıhhattir.



[NOT]Dipnot-1
bk. Hûd Sûresi, 11:49; Kasas Sûresi, 28:83; Lokman Sûresi, 31:22.[/NOT]

Müslim: Müslüman (bk. s-l-m)	Zât-ı Zülcelâl: sonsuz haşmet ve yücelik sahibi olan Zât, Allah (bk. ẕü; c-l-l)
atâlet: tembellik	ağleben: genellikle
bilvasıta: vasıtayla, dolaylı olarak	bizzat: kendisi, aslı
bâtıl: hak olmayan, gerçek dışı, yalan	cilve-i mânidar: mânâlı, anlamlı görüntü (bk. c-l-y; a-n-y)
dem: vakit, an	dâr-ı dünya: dünya yurdu
dâr-ı uhrâ: âhiret yurdu (bk. e-ḫ-r)	evâmir: emirler
fâsık: yoldan çıkmış, günahkâr	fısk: günah, günahkârlık
galebe: üstün gelme	galiben: çoğunlukla
hak: doğru, gerçek (bk. ḥ-ḳ-ḳ)	haricen: dışarıdan
ikab: azap	kâfir: Allah’ı veya Onun kesin olarak emrettiği şeylerden herhangi birini inkâr eden kimse (bk. k-f-r)
küfür: inkâr, inançsızlık (bk. k-f-r)	lâmeşru: şeriata aykırı, meşru olmayan (bk. lâ; ş-r-a)
maraz: hastalık	mağlûp: yenilen
meşiet: dileme, arzu	muvakkaten: geçici olarak
mâni: engel	mücâzât: ceza
mükâfat: ödül	neş’et etmek: doğmak, kaynaklanmak
panzehir: zehire karşı ilâç	rahmet-i âmme: her şeyi kaplayan rahmet (bk. r-ḥ-m)
sa’y: çalışma	sebat: kararlılık
sefalet: perişanlık, yoksulluk	sırr-ı hikmet: hikmet sırrı (bk. ḥ-k-m)
sırr-ı hilkat: yaratılış sırrı (bk. ḫ-l-ḳ)	tecellî: yansıma (bk. c-l-y)
tekvînî evamir: kâinattaki kanunlar, İlâhî emirler (bk. k-v-n)	teşriî: şeriata dair (bk. ş-r-a)
vaki: olan, meydana gelen	vasf-ı irade: irade sıfatı (bk. v-ṣ-f; r-v-d)
vasf-ı kelâm: kelam sıfatı (bk. v-ṣ-f; k-l-m)	vasf-ı kemâl: kemal sıfatı (bk. v-ṣ-f; k-m-l)
vâcip: zorunlu, gerekli (bk. v-c-b)	âkıbetü’l-akıbe: nihâî sonuç, neticenin sonu
âmm: umumî, genel	şer-i tekvînî: Cenâb-ı Hakkın kâinata koyduğu kanun (bk. ş-r-a; k-v-n)
şeriat-i meşhure: herkesçe bilinen şeriat; Allah tarafından bildirilen İlâhî emir ve yasaklara dayanan hükümlerin hepsi (bk. ş-r-a)	şer’î: şeriatla ilgili (bk. ş-r-a)
şâmil: kapsamlı

<tbody>
</tbody>

 

[TaLHa]

Lemeât - Sayfa 985

Bazan iki şeriat evâmiri, birşeyde beraber müçtemidir; herbirine bir cihet. Demek tekvînî emre itaat ki bir haktır.
İtaat galip olur o emrin isyanına ki bir tavr-ı bâtıldır. Bir bâtıla vesile olmuş olursa bir hak, vaktâ ki galip olsa
Bir bâtıla ki, olmuş o da vesile-i hak. Bilvasıta bir hakkın bir bâtıla mağlûptur. Fakat bizzat değildir.
Demek “El-hakku ya’lû” bizzat demektir. Hem âkıbet muraddır; kayd-ı haysiyet maksuddur. Dördüncü nokta şudur:
Bir hak bilkuvve kalmış. Yahut kuvvetsiz kalmış. Ya mahlûttur, hem mahşuş. Ona da bir inkişaf, ya bir taze kuvvet vermek lâzım gelmiştir.
Mühezzep ve müzehhep yapmak için muvakkat, bâtıl ona musallat. Tâ ki sebike-i hak ne miktar lüzum vardır,
Tâ mahz ve hâlis çıksın, mebâdide, dünyada bâtıl etse galebe, fakat kazanmaz harbi. “Âkıbetü’l-müttakîn” ona vurur bir darbe.
İşte, bâtıl mağlûptur. “El-hakku ya’lû” sırrı onu çarpar ikaba. İşte hak da galiptir.

• • •

Bir kısım desâtir-i içtimaiye


​

İçtimaî heyette düsturları istersen: müsâvatsız adalet, önce adalet değil. Temasülse, tezadın mühim bir sebebidir.
Tenasüpse tesanüdün esası. Sıgar-ı nefistir tekebbürün menbaı. Zaaf-ı kalbdir gururun madeni. Olmuş acz, muhalefet menşei. Meraksa, ilme hocadır.
İhtiyaçtır terakkinin üstadı. Sıkıntıdır muallime-i sefahet. Demek sefahetin menbaı sıkıntı olmuş. Sıkıntı ise, madeni, yeisle sûizandır.
Dalâlet fikrîdir, zulümat kalbîdir, israf cesedîdir.

acz: âcizlik, güçsüzlük (bk. a-c-z)	bilkuvve: potansiyel olarak
bilvasıta: vasıtayla, dolaylı olarak	bâtıl: hak olmayan, gerçek dışı, yalan
cesedî: cesede ait, cesetle ilgili	cihet: yön, taraf
dalâlet: hak yoldan sapkınlık, inançsızlık (bk. ḍ-l-l)	desâtir-i içtimaiye: sosyal prensipler (bk. c-m-a)
düstur: prensip, kural	el-hakku yâ’lû: “hak yücedir” (bk. ḥ-ḳ-ḳ)
evâmir: emirler	fikrî: düşünceye ait, düşünceyle ilgili (bk. f-k-r)
galebe: üstünlük	hak: doğru, gerçek (bk. ḥ-ḳ-ḳ)
hâlis: katıksız, saf (bk. ḫ-l-ṣ)	ikab: azap
inkişaf: açılma, gelişme (bk. k-ş-f)	israf: savurganlık (bk. s-r-f)
içtimaî heyet: sosyal yapı (bk. c-m-a)	kalbî: kalbe ait, kalple ilgili
kayd-ı haysiyet: mahiyet ve özellik, nitelik	maden: kaynak
mahlût: karıştırılmış, karışık	mahz: saf, tam
mahşuş: içine girilmiş, sahte	maksud: kast edilen, istenen (bk. ḳ-ṣ-d)
mağlûp: yenilen	mebâdi: başlangıçlar, çekirdekler
menba: kaynak	menşe: kaynak
muallime-i sefahet: sefahetin öğretmeni (bk. a-l-m)	muhalefet: zıt ve aykırı davranma
murad: irade edilen, istenen (bk. r-v-d)	musallat: sataşan
muvakkat: geçici	mühezzep: düzeltilmiş, terbiye edilmiş
müsâvat: eşitlik	müzehhep: yaldızlanmış, altın suyuna batırılmış
müçtemi: toplânmış, bir araya gelmiş (bk. c-m-a)	sebike-i hak: hak külçesi, hakkın özü (bk. ḥ-ḳ-ḳ)
sefahet: zevk, eğlence ve yasak şeylere düşkünlük, budalalık	sûizan: kötü zan; başkalarının hallerini beyenmeme ve delilsiz olarak onları kötüye yorumlama
sıgar-ı nefis: nefsin zilleti, kişinin küçüklüğü (bk. n-f-s)	tavr-ı bâtıl: bâtıl, hak olmayan tavır
tekebbür: büyüklenme (bk. k-b-r)	tekvînî: yaratmaya dâir (bk. k-v-n)
temasül: karşılıklı benzeyiş (bk. m-s̱-l)	tenasüp: uygunluk, uyum (bk. n-s-b)
terakki: yükselme, ilerleme	tesanüd: dayanışma (bk. s-n-d)
tezad: zıtlık	vaktâ: ne zaman, ne vakit
vesile-i hak: hakkın vesilesi (bk. ḥ-ḳ-ḳ)	yeis: ümitsizlik
zaaf-ı kalb: kalb zayıflığı	zulümat: karanlıklar (bk. ẓ-l-m)
âkıbet: netice, sonuç	âkıbetü’l-müttakîn: takva sahiplerinin sonu (bk. v-ḳ-y)
üstad: hoca	şeriat: İlâhî kanun (bk. ş-r-a)

<tbody>
</tbody>

 

[TaLHa]

Lemeât - Sayfa 986

Kadınlar yuvalarından çıkıp beşeri yoldan çıkarmış; yuvalarına dönmeliHAŞİYE-1AŞİYE 1


اِذاَ تَاَنَّثَ الرِّجَالُ السُّفَهَاۤءُ بِالْهَوَسَاتِ اِذاً تَرَجَّلَ النِّسَاۤءُ النَّاشِزاَتُ بِالْوَقَاحَاتِ

1
​

Mimsiz medeniyet, taife-i nisâyı yuvalardan uçurmuş, hürmetleri de kırmış, mebzul metâı yapmış. Şer’-i İslâm onları
Rahmeten davet eder eski yuvalarına. Hürmetleri orada, rahatları evlerde, hayatı âilede. Temizlik ziynetleri.Haşmetleri hüsn-ü hulk, lütf-u cemâli ismet, hüsn-ü kemâli şefkat, eğlencesi evlâdı. Bunca esbab-ı ifsat, demir sebat kararıLâzımdır, tâ dayansın. Bir meclis-i ihvanda güzel karı girdikçe, riyâ ile rekabet, haset ile hodgâmlık depretir damarları.Yatmış olan hevesat birden bire uyanır. Taife-i nisâda serbestî inkişafı, sebep olmuş beşerde ahlâk-ı seyyienin birden bire inkişafı.Şu medenî beşerin hırçınlaşmış ruhunda, şu suretler denilen küçük cenazelerin, mütebessim meyyitlerin rolleri pek azîmdir. Hem müthiştir tesiri. HAŞİYE-2AŞİYE 2


Memnu heykel, suretler, ya zulm-ü mütehaccir, ya mütecessid riyâ, ya müncemid hevestir. Ya tılsımdır; celb eder o habis ervahları.

[NOT]
Haşiye-1
AŞİYE 1 Tesettür Risalesinin esasıdır. Yirmi sene sonra müellifinin mahkûmiyetine sebep gösteren bir mahkeme, kendini ve hâkimlerini ebedî mahkûm ve mahcup eylemiş.
Dipnot-1
Sefih erkekler hevesâtına uyarak kadınlaştığında; nâşize kadınlar da hayasızlıkla erkekleşir.
Haşiye-2
AŞİYE 2 Nasıl meyyite bir karıya nefsanî nazarla bakmak nefsin dehşetle alçaklığını gösterir. Öyle de, rahmete muhtaç bir biçare meyyitenin güzel tasvirine müştehiyâne bir nazarla bakmak, ruhun hissiyât-ı ulviyesini söndürür.[/NOT]

Tesettür Risalesi: örtünmeyle ilgili risale; Lem’alar adlı eserde yer almaktadır (Yirmi Dördüncü Lem’a) (bk. r-s-l)	ahlâk-ı seyyie: kötü ahlâk (bk. ḫ-l-ḳ)
azîm: büyük (bk. a-ẓ-m)	beşer: insanlık
biçare: çaresiz	celb etmek: kendine çekmek
dehşet: korkunç, ürkütücü	ebedî: sonu olmayan sonsuz (bk. e-b-d)
ervah: ruhlar (bk. r-v-ḥ)	esbab-ı ifsat: fesat çıkarıcı ve bozucu sebepler (bk. s-b-b)
habis: pis, kötü	haset: kıskançlık
haşiye: dipnot, açıklayıcı not	haşmet: heybet, görkem
hevesat: gelip geçici, nefsin hoşuna giden istek ve arzular	hissiyât-ı ulviye: yüce duygular
hodgâmlık: bencillik	hürmet: saygı (bk. ḥ-r-m)
hüsn-ü hulk: güzel ahlâk (bk. ḥ-s-n; ḫ-l-ḳ)	hüsn-ü kemâl: güzel kemâl, olgunluk (bk. ḥ-s-n; k-m-l)
inkişaf: açığa çıkma, açılma (bk. k-ş-f)	ismet: masumluk
lütf-u cemâl: hoş güzellik (bk. l-ṭ-f; c-m-l)	mahkûm: hükümlü, tutuklu (bk. ḥ-k-m)
mahkûmiyet: hükümlülük, tutukluluk (bk. ḥ-k-m)	mebzul: bolca bulunan
meclis-i ihvan: kardeşler meclisi	memnu: yasaklanmış
metâ: mal	meyyit: ölü, cenaze (bk. m-v-t)
meyyite: kadın cenazesi (bk. m-v-t)	mimsiz medeniyet: “deniyet”, aşağılık medeniyet
müellif: yazar	müncemid: donmuş
mütebessim: tebessüm eden	mütecessid: cesetleşmiş, ceset haline gelmiş
müştehiyâne: iştahlı bir şekilde	nazar: bakış (bk. n-ẓ-r)
nefsânî: nefsin hoşuna gider şekilde (bk. n-f-s)	rahmet: şefkat, merhamet (bk. r-ḥ-m)
riyâ: gösteriş	sebat: kararlılık, sabit olma
serbestî: serbestlik	suret: resim, görüntü (bk. ṣ-v-r)
taife-i nisâ: kadınlar topluluğu	tasvir: resim, suret (bk. ṣ-v-r)
tesettür: örtünme	tılsım: sihir, büyü; gizli ve esrarlı şeyler
ziynet: süs (bk. z-y-n)	zulm-ü mütehaccir: taşlaşmış zulüm (bk. ẓ-l-m)
şefkat: içten ve karşılık beklemeden duyulan merhamet, sevgi (bk. ş-f-ḳ)	şer’-i İslâm: İslâm şeriatı, Allah tarafından bildirilen, emir ve yasaklara dayanan hükümlerin hepsi (bk. ş-r-a; s-l-m)

<tbody>
</tbody>

 

[TaLHa]

Lemeât - Sayfa 987

Tasarruf-u kudretin vüs’ati, vesâit ve muinleri reddeder

​

O Kadîr-i Zülcelâl, tasarruf-u kudreti, tevessü-ü tesiri noktasında oluyor şemsimiz zerre-misal.
Nev-i vâhidde olan tasarruf-u azîmi mesafesi vâsidir. İki zerre beyninde cazibeyi ele al,
Git de, tâ şemsüşşümus ve kehkeşan beynindeki cazibenin yanında koy.
Yükü bir kar tanesi bir melek, şemsi ele almış bir şems-misal meleğin yanına getir. İğne kadar bir balığı, balina balığı da yan yana bırak. O Kadîr-i Ezelî-i Zülcelâl
Tecellî-i vâsii, asgardan tâ ekbere itkan-ı mükemmeli birden tasavvura al. Cazibe ve nevâmis, vesâil-i pürseyyal
Gibi örfî emirler, tecellî-i kudrete, tasarruf-u hikmete birer isim olması; odur yalnız meâl.
Başka meâli olmaz. Beraber de bir düşün; bileceksin bizzarure ki, esbab-ı hakikî, vesâit-i zîmisal,
Muinler, hem şerikler birer emr-i bâtıldır, birer hayal-i muhal, o kudret nazarında. Hayat vücuda kemâl,
Makamı büyük, mühimdir. Buna binaen derim: Küremiz, âlemimiz neden mutî, musahhar olmasın, hayvan-misal?
O Sultan-ı Ezelînin bu tarz hayvan tuyûru kesretle münteşirdir şu meydan-ı fezada, muhteşem ve pürcemâl
Bostan-ı hilkatinde salmış da döndürüyor. Onlardaki nağamat, bunlardaki harekât, tesbihattır o akval,

Kadîr-i Ezelî-i Zülcelâl: varlığının başlangıcı olmayan sonsuz haşmet ve kudret sahibi Allah (bk. ḳ-d-r; e-z-l; ẕü; c-l-l)	Kadîr-i Zülcelâl: kudreti herşeyi kuşatan ve sonsuz haşmet ve yücelik sahibi olan Allah (bk. ḳ-d-r; ẕü; c-l-l)
Sultan-ı Ezelî: hüküm ve saltanatının başlangıcı olmayan Allah (bk. (bk. s-l-ṭ; e-z-l)	akval: sözler
asgar: en küçük	beyninde: arasında
binaen: –dayanarak	bizzarure: ister istemez, zorunlu olarak
bostan-ı hilkat: yaratılış bostanı, bahçesi (bk. ḫ-l-ḳ)	cazibe: çekim gücü
ekber: en büyük (bk. k-b-r)	emr-i bâtıl: gerçek olmayan, sahte emir ve iş
esbab-ı hakikî: gerçek sebepler (bk. s-b-b; ḥ-ḳ-ḳ)	harekât: hareketler
hayal-i muhal: imkânsız hayal (bk. ḫ-y-l)	hayvan-misal: hayvan gibi (bk. m-s̱-l)
itkan-ı mükemmel: mükemmel derecede sağlamlık (bk. k-m-l)	kehkeşan: samanyolu
kemâl: olgunluk, mükemmellik (bk. k-m-l)	kesret: çokluk (bk. k-s̱-r)
kudret: İlâhî güç, iktidar (bk. ḳ-d-r)	küre: dünya
meydan-ı feza: uzay boşluğu	meâl: mânâ, anlam
muin: yardımcı	musahhar: boyun eğen
mutî: itaat eden, emre uyan	münteşir: yayılmış olan
nazar: bakış (bk. n-ẓ-r)	nağamat: nağmeler, güzel sesler
nev-i vâhid: tek bir tür (bk. v-ḥ-d)	nevâmis: kanunlar (bk. n-m-s)
pürcemâl: güzelliklerle dolu (bk. c-m-l)	tasarruf-u azîm: büyük tasarruf (bk. ṣ-r-f; a-ẓ-m)
tasarruf-u hikmet: hikmetle yapılan tasarruf, icraat (bk. ṣ-r-f; ḥ-k-m)	tasarruf-u kudret: Allah’ın sonsuz kudretinin tasarrufu (bk. ṣ-r-f; ḳ-d-r)
tasavvur: düşünme, hayal etme (bk. ṣ-v-r)	tecellî-i kudret: Allah’ın sonsuz kudretinin tecellîsi, yansıması (bk. c-l-y; ḳ-d-r)
tecellî-i vâsi: geniş tecellî, yansıma (bk. c-l-y)	tesbihat: Allah’ı her türlü kusurdan yüce tutarak şanına layık ifadelerle anma (bk. s-b-ḥ)
tevessü-ü tesir: tesir sahasının genişlemesi	tuyûr: kuşlar
vesâil-i pürseyyal: çok akışkan sebepler, vesileler	vesâit: vasıtalar
vesâit-i zîmisal: misal sahibi vasıtalar; misalî araçlar (bk. ẕî; m-s̱-l)	vâsi: geniş
vücud: varlık (bk. v-c-d)	vüs’at: genişlik
zerre: atom, maddenin en küçük parçası	zerre-misal: zerre, atom gibi (bk. m-s̱-l)
âlem: dünya (bk. a-l-m)	şems: güneş
şems-misal: güneş gibi (bk. m-s̱-l)	şemsüşşümus: güneşler güneşi
şerik: ortak

<tbody>
</tbody>

 

[TaLHa]

Lemeât - Sayfa 988

İbadettir o ahval, Kadîm-i Lemyezele, Hakîm-i Lâyezâle. Küremiz hayvana pek benziyor, âsâr-ı hayat gösteriyor. Eğer yumurta kadar küçülse, bilfarzımuhal,
Mini mini bir hayvan olması pek muhtemel. Yuvarlak bir huveyne, küre kadar büyüse, o da böyle olması pek karîb bir ihtimal.
Âlemimiz insan kadar küçülse, yıldızları zerreler suretine dönerse, bir zîşuur hayvana dönmesi caiz olur, akıl da bulur mecal.
Demek âlem erkânlarıyla birer âbid-i müsebbih, birer mutî musahhar Hâlık-ı Lemyezele, Kadîr-i Lâyezâle.
Kemmen büyük olması, keyfen büyük olması her vakit lâzım gelmez. Zira daha cezaletlidir saat-i hardal-misal,
Bir saatten ki, timsali Ayasofî kadardır. Bir sineğin hilkati hayretfezâdır filden, o mahlûk-u bîfasal.
Ger kalem-i kudretle bir cüz-ü fert üstüne esîrin cevahir-i ferdiyle yazılsa bir Kur’ân ki, sığar-ı sahife nisbeti bir kibr-i san’at-meâl,
Sahife-i semâda yıldızlarla yazılan bir Kur’ân-ı Kerîme, cezaletle müsâvi. Nakkâş-ı Ezelînin san’atı her tarafta pürcemâl ve pürkemâl.
Her tarafta böyledir. Derece-i kemâlde kalemdeki ittihad, tevhidi ilân eder bu kelâm-ı pür-meâl; iyi bir dikkate al.

• • •

Melâike bir ümmettir; şeriat-i fıtriye ile memurdur

​

Şeriat-i İlâhî ikidir. Hem iki sıfattan gelmiş iki insan muhatap, hem de mükellef olmuş. Sıfat-ı iradeden gelen şer’-i tekvînî,

Hakîm-i Lâyezâl: varlığının sonu olmayan, herşeyi hikmetle yapan Allah (bk. ḥ-k-m; lâ; z-v-l)	Hâlık-ı Lemyezel: hiçbir zaman yok olmayan ve herşeyi yaratan Allah (bk. ḫ-l-ḳ; z-v-l)
Kadîm-i Lemyezel: hiçbir zaman yok olmayan ve varlığının başlangıcı ve sonu bulunmayan Allah (bk. ḳ-d-m; z-v-l)	Kadîr-i Lâyezâl: varlığının sonu olmayan ve sonsuz kudret sahibi olan Allah (bk. ḳ-d-r; lâ; z-v-l)
Nakkaş-ı Ezelî: herşeyi zâtına has olarak nakış nakış işleyen, varlığının başlangıcı olmayan Allah (bk. n-ḳ-ş; e-z-l)	ahval: haller, durumlar
bilfarzımuhal: olmayacak birşeyi olacakmış gibi düşünme, varsayım	cevahir-i ferd: tek başına olan cevherler; atomlar, zerreler (bk. f-r-d)
cezâlet: güzel ve güçlü ifade (bk. c-z-l)	cüz-ü fert: atom, en küçük parça (bk. c-z-e; f-r-d)
derece-i kemâl: mükemmellik derecesi (bk. k-m-l)	erkân: rükünler, temel unsurlar (bk. r-k-n)
esir: bütün kâinatı kapladığına inanılan madde	ger: eğer
hayretfezâ: hayret verici	hilkat: yaratılış (bk. ḫ-l-ḳ)
huveyne: hayvancık	ittihad: birleşme, birlik
kalem-i kudret: kudret kalemi (bk. ḳ-d-r)	karîb: yakın
kelâm-ı pür-meâl: geniş mânâlı söz (bk. k-l-m)	kemmen: sayıca, nicelik bakımından
keyfen: kıymetçe, nitelik bakımından	kibr-i san’at-meâl: san’at açısından büyüklük (bk. k-b-r; ṣ-n-a)
küre: dünya	mahlûk-u bîfasal: fırsat vermeyen yaratık (bk. ḫ-l-ḳ)
mecal: güç, takat	melâik: melekler (bk. m-l-k)
musahhar: boyun eğen	mutî: itaat eden, emre uyan
mükellef: yükümlü	müsâvi: eşit, denk
nisbet: oran (bk. n-s-b)	pürcemâl: güzelliklerle dolu (bk. c-m-l)
pürkemâl: mükemmelliklerle dolu (bk. k-m-l)	saat-i hardal-misal: tohum küçüklüğünde olan saat (bk. m-s̱-l)
sahife-i semâ: gök sayfası (bk. s-m-v)	suret: şekil, biçim (bk. ṣ-v-r)
sıfat-ı irade: irade, dileme sıfatı (bk. v-ṣ-f; r-v-d)	sığar-ı sahife: sayfanın küçüklüğü
tevhid: birleme; herşeyin bir olan Allah’a ait olduğunu bilme ve inanma (bk. v-ḥ-d)	timsal: suret, görüntü (bk. m-s̱-l)
zerre: atom	zîşuur: şuurlu, bilinçli (bk. ẕî; ş-a-r)
âbid-i müsebbih: Allah’ı tesbih eden kul (bk. a-b-d; s-b-ḥ)	âlem: kâinat, evren (bk. a-l-m)
âsâr-ı hayat: hayat eserleri, belirtileri (bk. ḥ-y-y)	ümmet: millet, topluluk
şeriat-ı fıtriye: Allah’ın yaratılışa koyduğu, bütün varlıkların tabi olduğu kanunlar (bk. ş-r-a; f-ṭ-r)	şeriat-ı İlâhî: Allah’ın koymuş olduğu kanun (bk. ş-r-a; e-l-h)
şer’-i tekvînî: Allah’ın kâinata koyduğu kanunlar, yaratılış şeriatı (bk. ş-r-a; k-v-n)

<tbody>
</tbody>

 

[TaLHa]

Lemeât - Sayfa 989

İnsan-ı ekber olan âlemin ahvâlini, hem de harekâtını—ki ihtiyarî değil—tanzim eden şer’dir. O meşiet-i Rabbânî,Yanlış bir ıstılahla tabiat da denilir. Sıfat-ı kelâmından gelen şeriat ise, âlem-i asgar olan insanın ef’âliniKi ihtiyarî olmuş, tanzim eden şer’dir. İki şer’ bir yerde bazan eder içtima. Melâike-i İlâhî, bir ümmet-i azîme, hem bir cünd-ü Sübhânî,

1


Birinci şer’e olmuş hamele-i mümtesil,

2 amele-i mümessil. Hem onlardan bir kısmı ibâd-ı müsebbihtir.

3 Bir kısmı da müstağrak, Arşın mukarrebîni.

4

• • •

Madde rikkat peydâ ettikçe hayat şiddet peydâ eder

​

Hayat asıl, esastır; madde ona tâbidir, hem de onunla kaimdir. Bir hurdebinî huveyn havass-ı hamsesiyle insanın havassınıMuvazene edersen görürsün: İnsan ondan ne derece büyükse havassı o derece onunkinden aşağı. O huveyne işitir kardeşinin sesini,Hem de görür rızkını. Ger insan kadar büyüse, havassı hayretfezâ, hayatı şulefeşan, rüyeti de berk-âsâ bir nur-u âsümânî.İnsan, bir kitle-i mevattan bir zîhayat değildir. Belki de milyarlarla zîhayat hüceyrâtından mürekkep ve zîhayat bir hücre-i insanî.

اِنَّ اْلاِنْسَانَ كَصُورَةِ (يٰسۤ) كُتِبَتْ فِيهَا سُورَةُ (يٰسۤ) فَتَباَرَكَ اللهُ اَحْسَنُ الْخَالِقِينَ

5
​

[NOT]Dipnot-1
bk. Enfal Sûresi, 8:9; Tevbe Sûresi, 9:26, 40; Neml Sûresi, 27:37; Ahzab Sûresi, 33:9.
Dipnot-2
bk. Müslim, Selâm 124; Tirmizî, Tefsîru’l-Kur’ân 34; Ebû Davûd, Sünnet 18.
Dipnot-3
bk. Nahl Sûresi, 16:49; Zümer Sûresi, 39:75; Şûrâ Sûresi, 42:5.
Dipnot-4
bk. Nisa Sûresi, 4:172.
Dipnot-5
“Muhakkak ki insan, içinde Yâsin Sûresi yazılmış bir Yâsin kelimesinin çizimi gibidir. Yaratıcılık mertebelerinin en güzelinde bulunan Allah’ın şanı ne yücedir!”[/NOT]

Arş: Allah’ın büyüklüğünün ve yüceliğinin tecelli ettiği yer (bk. a-r-ş)	ahvâl: haller, durumlar
amele-i mümessil: temsilci işçi	berk-âsâ: şimşek gibi
cünd-ü Sübhânî: her türlü kusur ve eksiklikten yüce olan Allah’ın bir ordusu (bk. ṣ-b-h)	ef’âl: fiiller, işler (bk. f-a-l)
ger: eğer	hamele-i mümtesil: aldığı emri yüklenip yerine getiren taşıyıcılar
harekât: hareketler	havas: duygular
havass-ı hamse: beş duygu	hayretfezâ: hayret verici, şaşırtıcı
hurdebinî: mikroskobik	huveyn: hayvancık
hüceyrât: hücreler	hücre-i insanî: insan hücresi
ibâd-ı müsebbih: Cenâb-ı Hakkı tesbih eden kullar (bk. a-b-d; s-b-ḥ)	ihtiyarî: seçime, tercihe bırakılmış (bk. ḫ-y-r)
insan-ı ekber: en büyük insan (bk. k-b-r)	içtima: toplânma, bir araya gelme (bk. c-m-a)
kaim: ayakta duran, var olan (bk. ḳ-v-m)	kitle-i mevat: cansızlar, ölüler yığını (bk. m-v-t)
melâike-i İlâhî: Allah’ın melekleri (bk. m-l-k; e-l-h)	meşiet-i Rabbânî: Allah’ın dilemesi, iradesi (bk. r-b-b)
mukarrebîn: Allah’a mânen yakın olan büyük melekler	muvazene: karşılaştırma (bk. v-z-n)
mürekkep: oluşmuş	müstağrak: dalmış, kendinden geçmiş
nur-u âsümânî: semâvî nur, göksel ışık (bk. n-v-r)	rikkat peydâ etmek: inceleşmek, incelmek
rüyet: görme	sıfat-ı kelâm: konuşma sıfatı (bk. v-ṣ-f; k-l-m)
tabiat: kendi kendini sürekli olarak yeniden yaratıp değiştirdiği iddia edilen güç, doğa, maddî âlem (bk. ṭ-b-a)	tanzim: düzenleme (bk. n-ẓ-m)
tâbi: uyan	zîhayat: canlı (bk. ẕî; ḥ-y-y)
âlem: kâinat, evren, yaratılmış herşey (bk. a-l-m)	âlem-i asgar: küçük âlem (bk. a-l-m)
ümmet-i azîme: büyük millet, topluluk (bk. a-ẓ-m)	ıstılah: kelimeye yüklenen özel anlam
şeriat: Allah tarafından bildirilen kanun ve hükümler (bk. ş-r-a)	şer’: şeriat (bk. ş-r-a)
şiddet peydâ etmek: şiddetlenmek	şulefeşan: ışık saçan

<tbody>
</tbody>

 

[TaLHa]

Lemeât - Sayfa 990

Maddiyyunluk bir tâun-u mânevîdir

​

Maddiyyunluk bir tâun-u mânevî; beşere de tutturdu şu müthiş bir sıtmayı.HAŞİYE-1AŞİYE 1 Hem de âni çarptırdı bir gazab-ı İlâhî. Telkin, hem de taklit,
Tenkide kabiliyet-i tevessüü nisbeten, o tâun da ediyor tevessü ve intişar. Telkini fenden almış, medeniyetten taklit.
Hürriyet tenkit vermiş; gururundan dalâlet çıkmış.

• • •

Vücutta atâlet yok; işsiz adam, vücutta adem hesabına işler

​

En bedbaht, sıkıntılı, muztarip işsiz olan adamdır. Zira ki atâlet, vücut içinde adem, hayat içinde mevttir.
Sa’y ise, vücudun hayatı, hem hayatın yakazasıdır elbet.

• • •

Ribâ İslâma zarar-ı mutlaktır

​

Ribâ atâlet verir, şevk-i sa’yi söndürür. Ribânın kapıları, hem de onun kapları olan bu bankaların herDem nef’i ise, beşerin en fena kısmınadır. Onlar da gâvurlardır. Gâvurlardaki nef’i en fena kısmınadır; onlar da zalimler. HerDem zalimlerdeki nef’i en fena kısmınadır. Onlar da sefihlerdir. Âlem-i İslâma bir zarar-ı mutlaktır. Mutlak beşer herDem refahı nazar-ı şer’îde yoktur. Zira harbî bir gâvur hürmetsiz, ismetsizdir, demi hederdir. Her de...m.

• • •

Kur’ân, kendi kendini himaye edip hâkimiyetini idame eder HAŞİYE-2AŞİYE 2


​

Bir zâtı gördüm ki yeis ile müptelâ, bedbinlikle hasta idi. Dedi: Ulemâ azaldı, kemiyet keyfiyeti. Korkarız, dinimiz sönecek de bir zaman.
Dedim: Nasıl kâinat söndürülmezse, iman-ı İslâmî de sönemez. Öyle de, zeminin yüzünde çakılmış mismarlar hükmünde her an
​

[NOT]Haşiye-1
AŞİYE 1 Eski Harb-i Umumîye işaret eder.
Haşiye-2
AŞİYE 2 35 sene evvel yazılan bu makam, bu sene yazılmış tarzını gösteriyor. Demek Ramazan bereketiyle yazdırılmış bir nevi ihbar-ı gaybîdir.[/NOT]

Harb-i Umumî: Dünya Savaşı	adem: yokluk
atâlet: tembellik, hareketsizlik	bedbaht: talihsiz
bedbinlik: karamsarlık	beşer: insanlık
dalâlet: hak yoldan sapkınlık, inançsızlık (bk. ḍ-l-l)	dem: an, vakit
gavur: kâfir, inatçı, merhametsiz	gazab-ı İlâhî: Allah’ın gazabı (bk. e-l-h)
harbî: Müslüman olmayan, İslamî devletle de anlaşması bulunmayan bir devletin Müslüman olmayan mensubu	haşiye: dipnot, açıklayıcı not
heder: boş yere, faydasız	hâkimiyet: egemenlik (bk. ḥ-k-m)
idame: devam ettirme	ihbar-ı gaybî: gayb âleminden gelen haberler (bk. ğ-y-b)
iman-ı İslâmî: İslâmiyete iman (bk. e-m-n; s-l-m)	intişar: yayılma
ismetsiz: masum olmayan	kabiliyet-i tevessü: genişleme, yayılma kabiliyeti
kemiyet: çokluk	keyfiyet: kalite, içerik, esas
kâinat: evren, yaratılmış herşey (bk. k-v-n)	maddiyyunluk: maddecilik, materyalizm
mevt: ölüm (bk. m-v-t)	mismar: çivi
mutlak: kesin olarak, kayıtsız, şartsız (bk. ṭ-l-ḳ)	muztarip: ızdırap çeken
müptelâ: bağımlı, tutulmuş	nazar-ı şer’î: şeriata, dinin bakışına göre (bk. n-ẓ-r; ş-r-a)
nef’: yarar	nevi: tür, çeşit
riba: faiz	sa’y: çalışma
sefih: yasak zevk ve eğlencelere aşırı düşkün olan	telkin: fikrini kabul ettirme, aşılama
tevessü: genişleme, yayılma	tâun: salgın ve ölümcül hastalık
tâun-u mânevî: mânevî vebâ, salgın ve ölümcül hastalık (bk. a-n-y)	ulemâ: âlimler (bk. a-l-m)
vücut: varlık (bk. v-c-d)	yakaza: uyanıklık
yeis: ümitsizlik	zarar-ı mutlak: kesin ve tam zarar (bk. ṭ-l-ḳ)
zemin: yer	âlem-i İslâm: İslâm dünyası (bk. a-l-m; s-l-m)
şevk-i sa’y: çalışma şevki, isteği

<tbody>
</tbody>

 

[TaLHa]

Lemeât - Sayfa 991

Olan İslâmî şeâir, dinî minarat, İlâhî maâbid, şer’î maâlim itfâ olmazsa, İslâmiyet parlayacak an be an.
Herbir mâbed bir muallim olmuş, tab’ıyla tabâyie ders verir. Her maâlim dahi birer üstad olmuştur; onun lisan-ı hâli eder telkin-i dinî; hatasız, hem bînisyan.
Herbir şeâir bir hoca-i dânâdır; ruh-u İslâmı daim enzâra ders veriyor. Mürur‑u a’sâr ile sebeb-i istimrar-ı zaman.
Güya tecessüm etmiş envâr-ı İslâmiyet şeâiri içinde. Güya tasallüb etmiş zülâl-i İslâmiyet maâbidi içinde. Birer sütun-u iman.
Güya tecessüd etmiş ahkâm-ı İslâmiyet maâlimi içinde. Güya tahaccür etmiş erkân-ı İslâmiyet avâlimi içinde. Birer sütun-u elmas; onunla mürtabittir zemin ile âsüman.
Lâsiyyemâ, bu Kur’ân-ı Hatib-i Mu’cizbeyan, daima tekrar eder bir hutbe-i ezelî. Aktâr-ı İslâmîde kalmamış hiç de bir köy, hem dahi hiçbir mekân,
Nutkunu dinlemesin, tâlimi işitmesin.

1 اِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ sırrı ile hâfızlıktır pek de büyük bir rütbe. Tilâvet ise, ibadet-i ins ü cânn.
Onun içinde tâlim, hem müsellemâtı tezkir. Tekerrür-ü zamanla nazariyat kalb olur müsellemâta, hem döner bedihiyâta. İstemez daha beyan.
Zaruriyât-ı dinî, nazariyattan çıkıp zaruriyat olmuştur. Tezkir ise kâfidir, ihtar ise vâfidir. Şâfidir her dem Kur’ân,
İhtara, hem tezkire. Şu intibah-ı İslâm, hem içtimaî yakaza herbirine veriyor, umuma ait olan delâil ve hem mîzan.


[NOT]Dipnot-1
“Onu (Kur’ân’ı) koruyacak olan da Biziz.” Hicr Sûresi, 15:9.[/NOT]

Kur’ân-ı Hatib-i Mu’cizbeyan: insanlığa hitap eden açıklama ve ifadeleriyle mu’cize olan Kur’ân (bk. ḫ-ṭ-b; a-c-z)	ahkâm-ı İslâmiyet: İslâmın hükümleri (bk. ḥ-k-m; s-l-m)
aktâr-ı İslâmî: İslâm âleminin dört bir yanı (bk. s-l-m)	an be an: her an, sürekli
avâlim: âlemler (bk. a-l-m)	bedihiyât: delil ve ispatı gerektirmeyecek ölçüde apaçık şeyler
beyan: açıklama (bk. b-y-n)	bînisyan: unutmaksızın, unutmadan
delâil: deliller, işaretler	envâr-ı İslâmiyet: İslâmiyet nurları (bk. n-v-r; s-l-m)
enzâr: nazarlar, dikkatli bakışlar (bk. n-ẓ-r)	erkân-ı İslâmiyet: İslâmın şartları, esasları (bk. r-k-n; s-l-m)
hoca-i dânâ: bilen, bilgin hoca	hutbe-i ezelî: ezelden gelen hutbe (bk. ḫ-ṭ-b; e-z-l)
hâfız: Kur’ân’ı ezberleyen (bk. ḥ-f-ẓ)	ibadet-i ins ü cânn: insanların ve cinlerin ibadeti (bk. a-b-d)
ihtar: hatırlatma	intibah-ı İslâm: İslâmın, Müslümanların uyanışı (bk. s-l-m)
itfâ: söndürme	içtimaî: sosyal, toplumsal (bk. c-m-a)
kalb olmak: dönüşmek	lisan-ı hâl: hal dili
lâsiyyemâ: bilhassa, özellikle	maâbid: mabetler, ibadet edilen yerler (bk. a-b-d)
meâlim: alametler, nişanlar, izler (bk. a-l-m)	minarat: minareler
mizan: ölçü, terazi (bk. v-z-n)	muallim: öğretmen (bk. a-l-m)
mâbed: ibadet edilen yer (bk. a-b-d)	mürtabit: bağlı, bağlanmış
mürur-u a’sâr: asırların geçmesi	müsellemât: sağlamlığında şüphe olmayan esaslar (bk. s-l-m)
nazariyat: teoriler, görüşler (bk. n-ẓ-r)	nutk: konuşma
ruh-u İslâm: İslâmiyetin ruhu (bk. r-v-ḥ; s-l-m)	sebeb-i istimrar-ı zaman: zamanın sürekliliğinin sebebi (bk. s-b-b)
sütun-u elmas: elmas sütun, direk	sütun-u iman: iman sütunu, direği (bk. e-m-n)
tabâyi: mizaçlar, tabiatlar (bk. ṭ-b-a)	tab’: tabiat, karakter, doğallık (bk. ṭ-b-a)
tahaccür: taşlaşmış	tasallüb: katılaşıp sağlamlaşma, sertleşme
tecessüd: ceset şekline girme, cesetleşme	tecessüm: cisimleşme, maddî yapıya bürünme
tekerrür-ü zaman: zamanın tekrarlanması	telkin-i dinî: dine ait düşünceleri zihinlere aşılama
tezkir: hatırlatma	tilâvet: okuma
tâlim: öğreti, emir (bk. a-l-m)	umum: genel, herkes
vâfi: yeterli	yakaza: uyanıklık
zaruriyât: kesin hükümler	zaruriyât-ı diniye: dince yapılması zorunlu olan ve hükmü açıkça belirtilen emirler
zülâl-i İslâmiyet: İslâmiyetin saf, temiz suyu (bk. s-l-m)	âsâr: asırlar
âsüman: gök	üstad: hoca, öğretmen
şer’î: şeriatla ilgili, şeriata ait (bk. ş-r-a)	şeâir: işaretler, İslâma sembol olmuş iş ve ibadetler (bk. ş-a-r)
şâfi: şifa verici

<tbody>
</tbody>

 

[TaLHa]

Lemeât - Sayfa 992

Madem içtimaî hayat İslâmda başlamıştır. Herbirinin imanı kendine mahsus olan delile münhasıran değil, müstenid vicdan.
Belki cemaatin kalbinde gayr-ı mahdut esbaba dahi eder istinad
Hattâ câ-yı dikkattir: Bir mezheb-i zaifi, mürur ettikçe zaman,
İptali müşkül olur. Nerede kaldı ki İslâm, vahy ile fıtrat gibi iki metin esasa hem istinad etmiştir, hem bu kadar a’sarda nâfizâne hükümran.
Râsih esaslarıyla, bâhir eserleriyle, kürenin yarısıyla iltiham peydâ etmiş, bir ruh-u fıtrî olmuş. Nasıl küsufa girer? Küsuftan çıkmış el’an.
Fakat, maatteessüf, bazı zevzek kefere, safsatalı adamlar, şu kasr-ı âlînin metin esaslarına ilişir buldukça imkân.
Onları deprettirir. Esaslara ilişilmez, onlarla oynanılmaz. Sussun şimdi dinsizlik; iflâs etti o teres. Bestir tecrübe-i küfran ve yalan.
Bu âlem-i İslâmın âlem-i küfre karşı en ileri karakol, şu dârülfünun idi. Lâkayt ve gafletlikle hasm-ı tabiat-yılan,
Gediği açtı cephenin arkasında, dinsizlik hücum etti, millet epey sarsıldı. En ileri karakol, İslâmiyet ruhuyla tenevvür etmiş cinan,
En mütesallib olmalı. En müteyakkız olmalı. Yahut o dar olmamalı, İslâmı aldatmamalı. İmanın yeri kalbdir; dimağ ise oluyor mâkes-i nur-u iman.
Bazan da mücahiddir, bazan süpürgecidir. Dimağda vesveseler, hem pek çok ihtimaller kalb içine girmese, sarsılmaz iman, vicdan.
Yoksa bazıların zannınca iman dimağda olsa, ruh-u iman olan hakkalyakîne, ihtimâlât-ı kesire olur birer hasm-ı bîeman.
Kalb ile vicdan, mahall-i iman. Hads ile ilham, delil-i iman. Bir hiss-i sâdis, tarik-i iman. Fikir ile dimağ, bekçi-i iman.

a’sar: asırlar	bekçi-i iman: iman bekçisi (bk. e-m-n)
bes: yeter	bâhir: açık, âşikar
cemaat: topluluk (bk. c-m-a)	cinan: cennetler, bahçeler (üniversiteler, mektepler, zikirhaneler vs.)
cinan-ı ulum: ilim cennetleri; tahkiki iman meclisleri, çeşitli ilimlerle uğraşılan yerler	câ-yı dikkat: dikkat çekici, ilginç
delil-i iman: imanın delili (bk. e-m-n)	dimağ: beyin
dârülfünun: üniversite	el’an: şimdi
esbab: sebepler (bk. s-b-b)	fıtrat: yaratılış (bk. f-ṭ-r)
gaflet: dalgınlık, umursamazlık (bk. ğ-f-l)	gayr-ı mahdut: sınırsız
hads: güçlü sezgi, seziş (bk. ḥ-d-s)	hakkalyakîn: bizzat yaşanarak elde edilen kesinlik (bk. ḥ-ḳ-ḳ; y-ḳ-n)
hasm-ı bîeman: insafsız düşman	hasm-ı tabiat-yılan: yılan tabiatlı düşman (bk. ṭ-b-a)
hiss-i sâdis: altıncı his	hükümran: hükmeden (bk. ḥ-k-m)
ihtimâlât-ı kesire: pek çok ihtimaller (bk. k-s̱-r)	ilham: Allah tarafından kalbe gelen mânâ
iltiham peyda etmek: kaynaşmak, iç içe girmek	istinad: dayanma (bk. s-n-d)
içtimaî: toplumsal, sosyal (bk. c-m-a)	kasr-ı âlî: yüce, yüksek köşk
kefere: kâfirler, inkârcılar (bk. k-f-r)	küre: dünya
küsuf: kararma, tutulma; karanlıkta bırakma	lâkayt: duyarsız, ilgisiz
maattessüf: ne yazık ki	mahall-i iman: imanın yeri (bk. e-m-n)
mahsus: has, özel	metin: sağlam
mezheb-i zaif: zayıf mezhep, yol (bk. ẕ-h-b)	mâkes-i nur-u iman: iman nurunun yansıdığı yer (bk. n-v-r; e-m-n)
mücahid: cihad eden (bk. c-h-d)	münhasıran: sınırlı olarak
mürur etme: geçme	müstenid: dayanan, birşeye sırtını dayayan (bk. s-n-d)
mütesallib: dayanıklı, sağlamlaşmış	müteyakkız: uyanık, dikkatli, tetikte
müşkül: zor	nâfizâne: derinlere işler ve hükmü geçer bir şekilde
ruh-u fıtrî: doğal ruh, bir bedenin kendi ruhu gibi (bk. r-v-ḥ; f-ṭ-r)	ruh-u iman: iman ruhu (bk. r-v-ḥ; e-m-n)
râsih: sağlam, yerleşmiş	safsata: yalan, uydurma
tarik-i iman: iman yolu (bk. ṭ-r-ḳ; e-m-n)	tecrübe-i küfran: inkârcılık tecrübesi (bk. k-f-r)
tenevvür: aydınlanma, nurlanma (bk. n-v-r)	teres: alçak, kâfir
vahy: Allah tarafından gelen emir ve yasaklar (bk. v-ḥ-y)	vesvese: şüphe, kuruntu
zevzek: geveze	âlem-i küfür: küfür, inançsızlık dünyası (bk. a-l-m; k-f-r)
âlem-i İslâm: İslâm dünyası (bk. a-l-m; s-l-m)

<tbody>
</tbody>

 

[TaLHa]

Lemeât - Sayfa 993

Tâlim-i nazariyattan ziyade, tezkir-i müsellemâta ihtiyaç var

​

Zaruriyât-ı dinî, müsellemât-ı şer’î, kulûblerde hâsıldır, ihtar ile huzuru, tezkir ile şuuru.Matlup da hâsıl olur. İbare-i ArabîHAŞİYE-1AŞİYE daha ulvî ediyor tezkiri, hem ihtarı.Onun için Cumada hutbe-i Arabiye, zaruriyâtı ihtar, müsellemâtı tezkir, maalkifâye olur onun tarz-ı tezkiri.Nazariyâtı tâlim onda maksud değildir. Hem İslâmın vahdânî simasında şu Arabî ibare bir nakş-ı vahdettir; kabul etmez teksiri.

• • •

Hadis der âyete: Sana yetişmek muhal


​

Hadis ile âyeti muvazene edersen, bilbedâhe görürsün: Beşerin en beliği, vahyin de mübelliği, o dahi bâliğ olmazBelâğat-i âyete. O da ona benzemez. Demek ki, lisan-ı Ahmedîden gelen herbir kelâm her dem onun olamaz.

• • •

Îcaz ile beyan i’câz-ı Kur’ân


​

Bir zaman rüyada gördüm ki, Ağrı Dağı altındayım. Birden o dağ patladı, dağ gibi taşları âleme dağıttı, sarstı cihanı.Füc’eten bir adam yanımda peydâ oldu. Dedi ki: Îcaz ile beyan et, icmal ile îcaz et bildiğin envâ-ı i’câz-ı Kur’ân’ı.Daha rüyada iken tabirini düşündüm. Dedim: Şuradaki infilâk, beşerde bir inkılâba misal. İnkılâpta ise elbet hüdâ-yı Furkanî


[NOT]Haşiye-1
AŞİYE On sene sonra gelen bir hadiseyi hissetmiş, mukabeleye çalışmış.[/NOT]

Arabî: Arapça	beliğ: belagâtçi, maksadını noksansız ve güzel sözlerle anlatabilen (bk. b-l-ğ)
belâğat-i âyet: âyetin belâğati; düzgün, kusursuz, yerinde ve halin ve makamın icabına göre söz söyleme (bk. b-l-ğ)	beyan: açıklama (bk. b-y-n)
beşer: insanlar	bilbedâhe: ap açık bir şekilde
bâliğ: ulaşan	dem: an, vakit
envâ-ı i’câz-ı Kur’ân: Kur’ân’ın çeşitli mu’cizelik özellikleri (bk. a-c-z)	füc’eten: ansızın, birdenbire
hadîs: Peygamberimize ait söz, emir veya davranış (bk. ḥ-d-s̱)	haşiye: dipnot, açıklayıcı not
hutbe-i Arabiye: Arapça hutbe (bk. ḫ-ṭ-b)	hâsıl: meydana gelme
hüdâ-yı Furkanî: hakkı batıldan ayıran Kur’ân’ın insanlara doğru yolu göstermesi (bk. h-d-y; f-r-ḳ)	ibare-i Arabî: Arapça metin
icmal: özetleme, kısaca ifade etme (bk. c-m-l)	ihtar: hatırlatma
infilâk: şiddetli patlama	inkılâb: değişim, dönüşüm
i’câz-ı Kur’ân: Kur’ân’ın mu’cize oluşu ve olağanüstülüğü, bir benzerini yapma konusunda başkalarını âciz bırakması	kelâm: söz (bk. k-l-m)
kulûb: kalpler	lisan-ı Ahmedî: Peygamberimiz Hz. Muhammed’in dili (bk. ḥ-m-d)
maalkifâye: yeterli olmakla beraber	maksud: kastedilen, hedeflenen (bk. ḳ-ṣ-d)
matlup: istenilen, talep edilen (bk. ṭ-l-b)	misal: örnek (bk. m-s̱-l)
muhal: imkânsız	mukabele: karşılık verme
muvazene: karşılaştırma, kıyaslama (bk. v-z-n)	mübelliğ: tebliğ edici (bk. b-l-ğ)
müsellemât: dinin herkesçe kabul edilmiş esasları (bk. s-l-m)	müsellemât-ı şer’î: dinin herkesçe kabul edilmiş esasları (bk. s-l-m; ş-r-a)
nakş-ı vahdet: birliği gösteren nakış, birlik nakşı (bk. n-ḳ-ş; v-ḥ-d)	nazariyât: teoriler, doğruluğu ispat edilmemiş görüşler (bk. n-ẓ-r)
peydâ olma: meydana gelme	tabir: açıklama, yorumlama (bk. a-b-r)
tarz-ı tezkir: hatırlatma şekli	teksir: çoğaltma (bk. k-s̱-r)
tezkir: hatırlatma	tezkir-i müsellemât: kesin esasları hatırlatma (bk. s-l-m)
tâlim: öğretme, eğitme (bk. a-l-m)	tâlim-i nazariyat: teorik bilgileri öğretme (bk. a-l-m; n-ẓ-r)
ulvî: yüce, yüksek	vahdânî sîma: birlik içindeki sîma, görünüş (bk. v-ḥ-d)
vahy: Allah tarafından peygambere bildirilen şeyler, Kur’ân (bk. v-ḥ-y)	zaruriyât: dince yapılması zorunlu olan ve hükmü açıkça belirtilen emirler
zaruriyât-ı dinî: dince yapılması zorunlu olan ve hükmü açıkça belirtilen emirler	ziyade: çok, fazla
şuur: bilinç, idrak (bk. ş-a-r)

<tbody>
</tbody>

 

[TaLHa]

Lemeât - Sayfa 994

Her tarafta yükselip hem de hâkim olacak. İ’câzının beyanı zamanı da gelecek. O sâile cevaben dedim:

İ’câz-ı Kur’ânîYedi menâbi-i külliyeden tecellî, hem yedi anâsırdan terekküp eder.


Birinci menba: Lâfzın fesâhatinden selâset-i lisanı, Nazmın cezaletinden, mânâ belâğatinden, mefhumların bedâatinden, mazmunların beraatinden, üslûpların garabetinden birden tevellüt eden bârika-i beyanı, Onlarla oldu mümteziç, mizac-ı i’câzında acip bir nakş-ı beyan, garip bir san’at‑ı lisanı. Tekrarı hiçbir zaman usandırmaz insanı.


İkinci unsur ise, umur-u kevniyede gaybî olan esasat, İlâhî hakaikten, gaybî olan esrardan, gaybî-yi âsümânî. Mazide kaybolan gaybî olan umurdan, müstakbelde müstetir kalmış olan ahvalden birden tazammun eden bir ilmü’l-guyub hızanı, Âlemü’l-guyub lisanı, şehadet âlemiyle konuşuyor erkânı, rumuz ile beyanı, hedef nev-i insanî, i’câzın bir lem’a-i nuranî.


Üçüncü menba ise, beş cihetle harika bir câmiiyet vardır: Lâfzında, mânâsında, ahkâmda, hem ilminde, makàsıdın mizanı.


Lâfzı tazammun eder pek vâsi ihtimâlât, hem vücuh-u kesire ki herbiri nazar-ı belâğat temüstahsen, Arabiyece sahih, sırr-ı teşrii lâyık görüyor anı.


Mânâsında meşârib-i evliya, ezvâk-ı ârifîni, mezâhib-i sâlikîn, turuk-u mütekellimîn, menâhic-i hükema, o i’câz-ı beyanı

ahkâm: hükümler (bk. ḥ-k-m)	ahval: haller, durumlar
anâsır: unusurlar	bedâat: benzersizlik, eşsiz güzellik, orijinallik (bk. b-d-a)
belâğat: düzgün, kusursuz, yerinde ve halin ve makamın icabına göre söz söyleme (bk. b-l-ğ)	beraat: üstünlük
beyan: açıklama, anlatım (bk. b-y-n)	bârika-i beyan: parlak ifâde, açık anlatım (bk. b-y-n)
cezâlet: güzel ve güçlü ifade (bk. c-z-l)	cihet: yön
câmiiyet: genişlik, kapsayıcılık (bk. c-m-a)	erkân: esaslar, temel unsurlar (bk. r-k-n)
esasat: esaslar, prensipler	esrar: sırlar
ezvâk-ı ârifîn: ârif kişilerin zevkleri (bk. a-r-f)	fesâhat: sözün, mânâ ve ahenk itibariyle kusursuzluğu, dilin doğru, düzgün, açık ve akıcı şekilde kullanılması (bk. f-ṣ-ḥ)
garabet: gariplik, hayret vericilik	gaybî: bilinmeyen, gayb âlemine ait (bk. ğ-y-b)
gaybî-yi âsümânî: gökyüzünden gelen, gayb âlemiyle ilgili olan (bk. ğ-y-b)	hakaik: gerçekler, doğrular (bk. ḥ-ḳ-ḳ)
hâkim: hükmeden, herşeyi hükmü altında tutan (bk. ḥ-k-m)	hızan: hazine
ihtimâlât: ihtimaller	ilmü’l-guyub: bilinmeyene ve görünmeyene dair ilim (bk. a-l-m; ğ-y-b)
i’câz: mu’cize oluş; bir benzerini yapma konusunda başkalarını âciz bırakan olağanüstülük (bk. a-c-z)	i’câz-ı Kur’ânî: Kur’ân’ın mu’cize oluşu; Kur’ân’ın bir benzerini yapma konusunda başkalarını âciz bırakan olağanüstülüğü (bk. a-c-z)
i’câz-ı beyan: açıklama ve anlatımın mu’cize oluşu (bk. a-c-z; b-y-n)	lem’a-i nuranî: nurlu parıltı (bk. n-v-r)
lisan: dil	lâfz: ifade, kelime
makàsıd: maksatlar, gayeler (bk. ḳ-ṣ-d)	mazi: geçmiş
mazmun: mânâ, kavram	mefhum: bir sözden çıkarılan mânâ
menba: kaynak	menâbi-i külliye: büyük kaynaklar (bk. k-l-l)
menâhic-i hükema: bilgin ve filozofların metodları (bk. ḥ-k-m)	mezâhib-i sâlikîn: hak yolda yürüyenlerin mezhepleri, yolları (bk. ẓ-h-b)
meşârib-i evliya: velilerin meşrepleri, hizmet tarzları (bk. v-l-y)	mizac-ı i’câz: mu’cizelik yapısı (bk. a-c-z)
mizan: ölçü, denge (bk. v-z-n)	mümteziç: birleşik, karışık
müstahsen: güzel, beğenilen (bk. ḥ-s-n)	müstakbel: gelecek
müstetir: gizli, örtülü	nakş-ı beyan: açıklama ve anlatım nakşı (bk. n-ḳ-ş; b-y-n)
nazar-ı belâğat: belağat ilmine göre (bk. n-ẓ-r; b-l-ğ)	nazm: diziliş, tertip ve vezin (bk. n-ẓ-m)
nev-i insanî: insan türü, insanlık	rumuz: ince işaretler
sahih: doğru, kusursuz	san’at-ı lisan: konuşma ve dil san’atı (bk. ṣ-n-a)
selâset-i lisan: dildeki açık, anlaşılır ve akıcı ifade şekli (bk. s-l-s)	sâil: soru soran
sırr-ı teşri: şer’î kanunların sırrı (bk. ş-r-a)	tazammun: içine alma
tecellî: yansıma (bk. c-l-y)	terekküp: birleşme, bir araya gelme
tevellüt: doğma, meydana gelme	turuk-u mütekellimîn: kelâm âlimlerinin takip ettikleri yol (bk. ṭ-r-ḳ; k-l-m)
umur: işler	umur-u kevniye: kâinatla, oluşla ilgili İlâhî emirler, işler (bk. k-v-n)
vâsi: geniş	vücuh-u kesire: pekçok vecihler, yönler (bk. k-s̱-r)
âlemü’l-guyub: bilinmeyen ve görünmeyen âlem (bk. a-l-m; ğ-y-b)	üslûp: ifade ve söyleşi tarzı
şehadet âlemi: görünen âlem (bk. ş-h-d; a-l-m)

<tbody>
</tbody>

 

[TaLHa]

Lemeât - Sayfa 995

Birden ihata etmiş, hem de tazammun etmiş delâletinde vüs’at, mânâsında genişlik. Bu pencere ile baksan, görürsün, ne geniştir meydanı.

Ahkâmdaki istiab: Şu harika şeriat ondan olmuş istinbat. Saadet-i dâreynin bütündesâtirini, bütün esbab-ı emni,İçtimaî hayatın bütün revâbıtını, vesâil-i terbiye, hakaik-i ahvâli birden tazammunetmiş onun tarz-ı beyanı.

İlmindeki istiğrak: Hem ulûm-u kevniye, hem ulûm-u İlâhî, onda merâtib-i delâlât,rumuz ile işârat, sûreler surlarında cem’ etmiştir cinânı.

Makàsıd ve gayatta muvazenet, ıttırad, fıtrat desâtirine mutabakat, ittihad, tamammüraat etmiş, hıfz eylemiş mizanı.

İşte lâfzın ihatasında, mânânın vüs’atinde, hükmün istiâbında, ilmin istiğrakında,muvazene-i gayatta câmiiyet-i pürşânı!

Dördüncü unsur ise, her asrın derece-i fehmine, edebî rütbesine, hem her asırdakitabakata, derece-i istidat, rütbe-i kabiliyet nisbetinde ediyor bir ifaza-i nuranî.

Her asra, her asırdaki her tabakaya kapısı küşâde. Güya her demde, her yerde tazenâzil oluyor o kelâm-ı Rahmânî.İhtiyarlandıkça zaman, Kur’ân da gençleşiyor. Rumuzu hem tavazzuh eder, tabiat veesbabın perdesini de yırtar o hitab-ı Yezdânî.

Nur-u tevhidi, her dem her âyetten fışkırır. Şehadet perdesini gayb üstünde kaldırır.Ulviyet-i hitabı, dikkate davet eder o nazar-ı insanı,

ahkâm: hükümler (bk. ḥ-k-m)	cem etme: toplama, bir araya getirme (bk. c-m-a)
cinân: cennetler	câmiiyet-i pürşân: çok ünlü, şanlı kapsayıcılık ve kapsamlılık (bk. c-m-a)
delâlet: delil olma, işaret etme	dem: an, vakit
derece-i fehm: anlayış derecesi	derece-i istidat: yetenek, kabiliyet derecesi (bk. a-d-d)
desâtir: düsturlar, prensipler	esbab: sebepler (bk. s-b-b)
esbab-ı emn: emniyet ve güven sebepleri (bk. s-b-b; e-m-n)	fıtrat: yaratılış (bk. f-ṭ-r)
gayat: gayeler	gayb: bilinmeyen ve görünmeyen âlem (bk. ğ-y-b)
güya: sanki	hakaik-i ahvâl: hallerin gerçek mahiyetleri, içyüzleri (bk. ḥ-ḳ-ḳ)
hitab-ı Yezdânî: Allah’ın hitabı (bk. ḫ-ṭ-b)	hıfz eylemek: saklamak, korumak (bk. ḥ-f-ẓ)
ifaza-i nuranî: nurlu, parlak feyizlendirme (bk. f-y-ḍ; n-v-r)	ihata: kuşatma, kapsama
istiab: içine alma, kaplama	istinbat: bir söz veya bir işten gizli bir mânâ ve hüküm çıkarma, içtihad etme
istiğrak: derinlik, derine dalma	ittihad: birleşme, birlik
içtimaî: toplumsal (bk. c-m-a)	işârat: işaretler
kelâm-ı Rahmânî: sonsuz rahmet sahibi Allah’ın kelâmı (bk. k-l-m; r-ḥ-m)	küşâde: açık
lâfz: ifade, kelime	makàsıd: maksatlar (bk. ḳ-ṣ-d)
merâtib-i delâlât: delillerin, işaretlerin mertebeleri	mizan: ölçü, denge (bk. v-z-n)
mutabakat: uygunluk	muvazene-i gayat: Kur’ân hedeflerinin kendi aralarında dengeli oluşu (bk. v-z-n)
muvazenet: denge, denklik (bk. v-z-n)	müraat: gözetme, uyma
nazar-ı insan: insanın dikkati, bakışı (bk. n-ẓ-r)	nisbet: ölçü, oran (bk. n-s-b)
nur-u tevhid: herşeyin bir olan Allah’a ait olduğuna inanmaktan kaynaklanan aydınlık (bk. n-v-r; v-ḥ-d)	nâzil: inme (bk. n-z-l)
revâbıt: bağlar	rumuz: remizler, işaretler
rütbe-i kabiliyet: kabiliyet rütbesi, derecesi (bk. a-d-d)	saadet-i dâreyn: dünya ve âhiret mutluluğu
tabakat: tabakalar, dereceler	tabiat: doğa, canlı cansız bütün varlıklar, maddî âlem (bk. ṭ-b-a)
tarz-ı beyan: açıklama ve anlatım şekli (bk. b-y-n)	tavazzuh: aydınlanma, açıklığa kavuşma
tazammun: içine alma	ulviyet-i hitab: hitabın yüceliği (bk. ḫ-ṭ-b)
ulûm-u kevniye: kâinatla ilgili ilimler (bk. a-l-m; k-v-n)	ulûm-u İlâhî: İlâhî ilimler (bk. a-l-m; e-l-h)
vesâil-i terbiye: terbiye vesileleri, araçları (bk. r-b-b)	vüs’at: genişlik
ıttırad: düzenli olma, intizamlı	şehadet perdesi: görünen âlemin perdesi (bk. ş-h-d)
şeriat: Allah tarafından bildirilen hükümlerin hepsi (bk. ş-r-a)

<tbody>
</tbody>

 

[TaLHa]

Lemeât - Sayfa 996

Ki o lisan-ı gaybdır; şehadet âlemiyle bizzat odur konuşur. Şu unsurdan bu çıkar: Harika tazeliği bir ihata-i ummânî.Te’nis-i ezhan için akl-ı beşere karşı İlâhî tenezzülât. Tenzilin üslûbunda tenevvüü,mûnisliğidir mahbub-u ins ü cânı.

Beşinci menba ise, nakil ve hikâyâtında, ihbar-ı sadıkada, esasî noktalardan hazırmüşahit gibi bir üslûb-u bedî-i pür-maânîNaklederek beşeri onunla ikaz eder. Menkulâtı şunlardır: İhbar-ı evvelîni, ahvâl-i âhirîni, esrar-ı Cehennem ve Cinânı,

Hakaik-i gaybiye, hem esrar-ı şehadet, serâir-i İlâhî, revâbıt-ı kevnîye dair hikâyâtıdırhikâyet-i ayânîKi ne vâki reddeylemiş, ne mantık tekzip etmiş. Mantık kabul etmezse, red de bile edemez. Semâvî kitapların ki matmah-ı cihanîİttifakî noktalarda musaddıkane nakleder. İhtilâfî yerlerinde musahhihâne bahseder. Böyle naklî umurlar bir ümmîden suduru harika-i zamanî.

Altıncı unsur ise: Mutazammın ve müessis olmuş din-i İslâma. İslâmiyet misline nemazi muktedirdir, ne müstakbel muktedir; araştırsan zaman ile mekânı.

Arzımızı senevî, yevmî dairesinde şu hayt-ı semâvîdir, tutmuş da döndürüyor. Küreye ağır basmış, hem dahi ona binmiş; bırakmıyor isyanı.
Yedinci menba ise, şu altı menbadan çıkan envâr-ı sitte, birden eder imtizaç. Ondan çıkar bir hüsün, bundan gelir bir hads, vasıta-i nuranî,

Şundan çıkan bir zevktir. Zevk-i i’caz bilinir; tabirine lisanımız yetişmez. Fikir dahikàsırdır; görünür de tutulmaz o nücum-u âsümânî.

ahvâl-i âhirîn: gelecekte yaşayacak olanların halleri (bk. e-ḫ-r)	akl-ı beşer: insan aklı
beşer: insanlık	din-i İslâm: İslâm dini (bk. s-l-m)
envâr-ı sitte: altı nur (bk. n-v-r)	esasî: esasla ilgili
esrar-ı Cehennem ve Cinân: Cehennem ve Cennetin sırları	esrar-ı şehadet: görünen âlemin sırları (bk. ş-h-d)
hads: güçlü sezgi, seziş (bk. ḥ-d-s̱)	hakaik-i gaybiye: bilinmeyen ve görünmeyen âlemlere ait gerçekler (bk. ḥ-ḳ-ḳ; ğ-y-b)
harika-i zamanî: zamanın harikası, eşsiz olanı	hayt-ı semâvî: gökten inen bağ (bk. s-m-v)
hikâyet-i ayânî: görür gibi hikâye etme, anlatma	hikâyât: hikâyeler, olaylar
hüsün: güzellik (bk. ḥ-s-n)	ihata-i ummânî: deniz gibi geniş bir şekilde kuşatma
ihbar-ı evvelîn: geçmişte yaşamış topluluklar hakkında haber verme	ihbar-ı sadıka: doğru haber verme (bk. ṣ-d-ḳ)
ihtilâfî yerler: üzerinde görüş birliğine varılmayan yerler	imtizaç: kaynaşma, uyuşma
ittifakî noktalar: üzerinde görüş birliğine varılan noktalar	kàsır: kısa
küre: dünya	lisan: dil
lisan-ı gayb: bilinmeyen ve görünmeyen âlemin dili (bk. ğ-y-b)	mahbub-u ins ü cân: cinlerin ve insanların sevgilisi (bk. ḥ-b-b)
matmah-ı cihanî: dünyanın beklediği ve çok arzuladığı şey	mazi: geçmiş zaman
menba: kaynak	menkulât: nakledilen, aktarılan şeyler
misil: benzer (bk. m-s̱-l)	muktedir: güç ve iktidar sahibi (bk. ḳ-d-r)
musaddıkane: doğruluğunu onaylar bir şekilde (bk. ṣ-d-ḳ)	musahhihâne: tashih eder, yanlışları düzeltir bir şekilde
mutazammın: içine alan, kapsayan	mûnis: canayakın, dost
müessis: tesis edici, kurucu	müstakbel: gelecek zaman
müşahit: gören, şahit olan (bk. ş-h-d)	nakil: aktarma, anlatma
naklî: nakille ilgili	nücum-u âsümânî: göklerdeki yıldızlar
revâbıt-ı kevnîye: kâinatla olan irtibatlar, bağlar (bk. k-v-n)	semâvî: İlâhî, vahiyle gelen (bk. s-m-v)
senevî: yıllık	serâir-i İlâhî: İlâhî sırlar (bk. e-l-h)
sudur: çıkma	tekzip: yalanlama
tenevvü: çeşitlilik	tenezzülât: eğilmeler, seviyeye inmeler (bk. n-z-l)
tenzil: indirme (bk. n-z-l)	te’nis-i ezhan: zihinleri okşama, alıştırma
umur: emirler	vasıta-i nuranî: nurlu, parlak vasıta (bk. n-v-r)
vâki: olmuş, meydana gelmiş	yevmî: günlük
zevk-i i’caz: mu’cizelik zevki (bk. a-c-z)	âlem: dünya (bk. a-l-m)
ümmî: okuma yazma bilmeyen, tahsil görmemiş	üslûb: ifade tarzı
üslûb-u bedî-i pür-maânî: çok mânâları bulunan güzel ifade tarzı (bk. b-d-a)	şehadet âlemi: görünen âlem, dünya (bk. ş-h-d)

<tbody>
</tbody>

 

[TaLHa]

Lemeât - Sayfa 997

On üç asır müddette meylü’t-tehaddî varmış Kur’ân’ın a’dâsında. Şevk-i taklituyanmış Kur’ân’ın ahbabında. İşte i’câzın bir burhanı.

Şu iki meyl-i şedidle yazılmıştır, meydanda. Milyonlarla kütüb-ü Arabiye gelmiştir kütüphane-i vücuda. Onlar ile tenzili, düşerse bir mizanı,

Muvazene edilse, değil dânâ-i bîmüdânî, hattâ en âmi adam, göz kulakla diyecek: Bunlar ise insanî; şu ise âsümânî. Hem de hükmedecek: Şu bunlara benzemez, rütbesinde olamaz. Öyle ise yaumumdan aşağı—bu ise bilbedâhe malûm olmuş butlanı.

Öyle ise umumun fevkindedir. Mazmunları o kadar zamanda, kapı açık, beşere vakfedilmiş; kendine davet etmiş ervâhıyla ezhânı.

Beşer onda tasarruf, kendine de mal etmiş. Onun mazmunları ile yine Kur’ân’a karşı çıkmamış; hiçbir zaman çıkamaz, geçti zaman-ı imtihanı.

Sair kitaplara benzemez, onlara makîs olmaz. Zira yirmi sene zarfında müneccemen hâcetlere nisbeten nüzulü, müteferrik, mütekatı’, bir hikmet-i Rabbânî.

Esbab-ı nüzulü muhtelif, mütebayin. Bir maddede es’ile mütekerrir, mütefavit. Hâdisât-ı ahkâmı müteaddit, mütegayir. Muhtelif, mütefarık nüzulünün ezmânı.

Hâlât-ı telâkkisi mütenevvi, mütehalif. Aksâm-ı muhatabı müteaddit, mütebâid.Gayât-ı irşadında mütederriç, mütefavit. Şu esaslara müstenid binaî, hem beyanî,

Cevabî, hem hitabî. Bununla da beraber selâset ve selâmet, tenasüp ve tesanüd,kemâlini göstermiş. İşte onun şahidi: Fenn-i beyan ve maânî.

ahbab: dostlar, sevilenler (bk. ḥ-b-b)	aksâm-ı muhatab: muhatapların kısımları (bk. ḫ-ṭ-b)
a’dâ: düşmanlar	beyanî: açıklanmış (bk. b-y-n)
beşer: insanlık	bilbedâhe: ap açık bir şekilde
binaî: bina edilmiş	burhan: güçlü delil
butlan: bâtıl oluş	cevabî: cevaplanmış
dânâ-i bîmüdânî: eşsiz âlim, ilmi yüksek kişi	ervâh: ruhlar (bk. r-v-ḥ)
esbab-ı nüzul: inme sebepleri (bk. s-b-b; n-z-l)	es’ile: sorular
ezhân: zihinler	ezmân: zamanlar
fenn-i beyan ve maânî: beyan ve mânâ ilimleri; belâğat ilminin kısımları (bk. b-y-n; a-n-y)	fevkinde: üstünde
gayât-ı irşad: doğru yolu gösterme gayeleri (bk. r-ş-d)	hikmet-i Rabbâniye: Allah’ın hikmeti, gözettiği sebep ve gaye (bk. ḥ-k-m; r-b-b)
hitabî: hitap edilmiş, konuşulmuş	hâcet: ihtiyaç (bk. ḥ-v-c)
hâdisât-ı ahkâm: hükümlere zemin oluşturan hadiseler (bk. ḥ-d-s̱; ḥ-k-m)	hâlât-ı telâkki: anlayış, kabul ediş halleri
i’câz: mu’cize oluş; bir benzerini yapma konusunda başkalarını âciz bırakan olağanüstülük (bk. a-c-z)	kemâl: kusursuzluk, mükemmellik (bk. k-m-l)
kütüb-ü Arabiye: Arapça kitaplar (bk. k-t-b)	kütüphane-i vücud: meydana getirilmiş kütüphane, oluşmuş kütüphane (bk. k-t-b; v-c-d)
makîs: kıyas, karşılaştırma	malûm: bilinen (bk. a-l-m)
mazmun: mânâ, kavram	meyl-i şedid: şiddetli meyil, arzu
meylü’t-tehaddî: karşı koyma meyli, eğilimi	mizan: ölçü, denge (bk. v-z-n)
muhtelif: çeşitli	muvazene: karşılaştırma (bk. v-z-n)
müneccemen: bölüm bölüm, parça parça	müstenid: dayanan (bk. s-n-d)
müteaddit: birçok, çeşitli	mütebayin: ayrı ayrı
mütebâid: birbirinden uzak	mütederriç: derece derece
mütefarık: ayrı ayrı (bk. f-r-ḳ)	mütefavit: çeşitli, farklı farklı
müteferrik: kısım kısım	mütegayyir: değişken
mütehalif: birbirine uymayan	mütekatı’: kesik kesik
mütekerrir: tekrar eden	mütenevvi: çeşit çeşit
nisbeten: oranla, bağla (bk. n-s-b)	nüzul: inme (bk. n-z-l)
sair: diğer, başka	selâmet: güven, esenlik (bk. s-l-m)
selâset: sözün akıcı olma hali; ifadedeki âhenk, açıklık, kolaylık ve akıcılık (bk. s-l-s)	tasarruf: kullanma (bk. ṣ-r-f)
tenasüp: uygunluk (bk. n-s-b)	tenzil: indirme (bk. n-z-l)
tesanüd: dayanışma (bk. s-n-d)	umum: genel, bütün
vakfetmek: bağışlamak	zaman-ı imtihan: imtihan zamanı
zarfında: içinde	âmi: cahil, sıradan
âsümânî: göklere ait, vahiyle gelen	şevk-i taklit: taklit arzusu

<tbody>
</tbody>

 

[TaLHa]

Kur’ân’da bir hassa var; başka kelâmda yoktur. Bir kelâmı işitsen, asıl sahib-i kelâmı arkasında görürsün, ya içinde bulursun. Üslûp, âyine-i insanî.

Ey sâil-i misalî! Sen ki îcaz istedin; ben de işaret ettim. Eğer tafsil istersen, haddimin haricinde. Sinek seyretmez âsümânı.

Zira o kırk envâ-ı i’câzından yalnız bir tekini ki, cezalet-i nazmıdır, İşârâtü’l-İ’câz’da sıkışmadı tibyânı.Yüz sahife tefsirim ona kâfi gelmedi. Senin gibi ruhanî ilhamları ziyade; ben istiyorum senden tafsil ile beyanı.

• • •
​

Ulaşmaz dest-i edeb-i garb-ı hevesbâr-ı hevâkâr-ı dehâdâr
De’b-i edeb ebed-müddet Kur’ân-ı ziyâbâr-ı şifâkâr-ı hüdâdâr

1

​

Kâmilîn insanların zevk-i maâlîsini hoşnud eden bir hâlet, çocukça bir hevese,sefihçe bir tabiat sahibine hoş gelmez,

Onları eğlendirmez. Bu hikmete binaen, bir zevk-i süflî, sefih, hem nefsî veşehvânî içinde tam beslenmiş, zevk-i ruhîyi bilmez.

Avrupa’dan tereşşuh etmiş şu hazır edebiyat romanvâri nazarla, Kur’ân’da olanletâif-i ulviyet, mezâyâ-yı haşmeti göremez, hem tadamaz.

Kendindeki mihengi ona ayar edemez. Edebiyatta vardır üç meydan-ı cevelân; onlar içinde gezer, haricine çıkamaz. Ya aşkla hüsündür, ya hamâset ve şehâmet, ya tasvir-i hakikat. İşte yabanî edepse, hamâset noktasında hakperestliği etmez.

Belki zalim nev-i beşerin gaddarlıklarını alkışlamakla kuvvetperestlik hissini telkineder. Hüsün ve aşk noktasında, aşk-ı hakikî bilmez.

Şehvet-engiz bir zevki nefislere de zerk eder. Tasvir-i hakikat maddesinde, kâinata san’at-ı İlâhî suretinde bakmaz,

[NOT]Dipnot-1 Batının heva ve hevese dayalı dehasından kaynaklanan edebiyatı, Kur’ân’ın sonsuza kadar ışık ve şifa saçan hidayet verici ve saf edep olan edebiyatına ulaşmaz.



[/NOT]

Avrupa: (bk. bilgiler)	aşk-ı hakikî: gerçek aşk (bk. ḥ-ḳ-ḳ)
beyan: açıklama (bk. b-y-n)	binaen: –dayanarak
cezâlet-i nazm: nazmındaki güzellik ve güçlülük (bk. c-z-l; n-ẓ-m)	envâ-ı i’câz: mu’cizelik türleri, çeşitleri (bk. a-c-z)
hadd: yetki	hakperest: hakkı üstün tutan, hak taraftarı (bk. ḥ-ḳ-ḳ)
hamâset: cesurluk, kahramanlık	haric: dış
hassa: nitelik, özellik	hikmet: sır, gaye (bk. ḥ-k-m)
hâlet: durum, hal	hüsün: güzellik (bk. ḥ-s-n)
ilham: kalbe gelen mânâlar	kamilîn: kemâl ve fazilet sahibi, mânevî yönden olgunluğa erişmiş kimseler (bk. k-m-l)
kelâm: ifade, söz (bk. k-l-m)	kuvvetperest: kuvvete önem verme
letâif-i ulviyet: yüksek duygular (bk. l-ṭ-f)	meydan-ı cevelân: hareket alanı
mezâyâ-yı haşmet: haşmetli meziyetler, özellikler	mihenk: ölçü
nazar: bakış (bk. n-ẓ-r)	nefis: insanı maddî zevk ve isteklere sevk eden kuvvet (bk. n-f-s)
nefsî: nefisle ilgili (bk. n-f-s)	nev-i beşer: insanlık
romanvâri: roman gibi	ruhanî: ruh âlemine ait (bk. r-v-ḥ)
sahib-i kelâm: sözün sahibi (bk. k-l-m)	san’at-ı İlâhî: Allah’ın san’atı (bk. ṣ-n-a; e-l-h)
sefih: yasak zevk ve eğlencelere aşırı düşkün, beyinsiz, budala	suret: şekil, biçim (bk. ṣ-v-r)
sâil-i misalî: rüyada soru soran kişi (bk. m-s̱-l)	tabiat: yaratılış, karakter, mizaç (bk. ṭ-b-a)
tafsil: ayrıntı	tasvir-i hakikat: hakikatın tasviri, gerçeğin resmedilmesi (bk. ṣ-v-r; ḥ-ḳ-ḳ)
tefsir: Kur’ân’ın mânâ bakımından izahı, yorumu (bk. f-s-r)	telkin: zihinde yer ettirme, aşılama
tereşşuh etmek: sızmak	tibyân: açıklama, anlatma (bk. b-y-n)
yabanî edep: yabancı edebiyat	zerk etmek: aşılamak
zevk-i maâlî: yüce zevk	zevk-i ruhî: ruha ait zevk (bk. r-v-ḥ)
zevk-i süflî: alçak, aşağılık zevk	ziyade: çok, fazla
âsümân: gökyüzü	âyine-i insanî: insanın aynası
îcâz: az sözle çok mânâlar anlatma, özlü söz (bk. v-c-z)	üslûp: ifade tarzı
şehvet-engiz: şehvet uyandıran	şehvânî: şehvetle ilgili
şehâmet: akıl ve zekâ ile olan cesaretlilik

<tbody>
</tbody>

 

[TaLHa]

Lemeât - Sayfa 999

Bir sıbga-i Rahmânî suretinde göremez. Belki tabiat noktasında tutar, tasvirediyor; hem ondan da çıkamaz.

Onun için telkini aşk-ı tabiat olur. Maddeperestlik hissi, kalbe de yerleştirir; ondan ucuzca kendini kurtaramaz.

Yine ondan gelen, dalâletten neş’et eden ruhun ıztırâbâtına, o edepsizlenmiş edebmüsekkin, hem münevvim, hakikî faide vermez.

Tek bir ilâcı bulmuş, o da romanlarıymış. Kitap gibi bir hayy-ı meyyit, sinema gibi bir müteharrik emvat. Meyyit hayat veremez.

Hem tiyatro gibi tenasuhvâri, mazi denilen geniş kabrin hortlakları gibi şu üç neviromanlarıyla hiç de utanmaz.Beşerin ağzına yalancı bir dil koymuş, hem insanın yüzüne fâsık bir göz takmış, dünyaya bir âlüfte fistanını giydirmiş, hüsn-ü mücerred tanımaz.

Güneşi gösterirse, sarı saçlı güzel bir aktrisi kàrie ihtar eder. Zahiren der: “Sefahet fenadır, insanlara yakışmaz.”Netice-i muzırrayı gösterir. Halbuki sefahete öyle müşevvikane bir tasviri yapar ki, ağız suyu akıtır, akıl hâkim kalamaz.

İştihayı kabartır, hevesi tehyiç eder, his daha söz dinlemez. Kur’ân’daki edepsehevâyı karıştırmaz.Hakperestlik hissi, hüsn-ü mücerred aşkı, cemâlperestlik zevki, hakikatperestlikşevki verir. Hem de aldatmaz.Kâinata tabiat cihetinde bakmıyor. Belki bir san’at-ı İlâhî, bir sıbga-i Rahmânînoktasında bahseder; akılları şaşırtmaz.

Mârifet-i Sâniin nurunu telkin eder. Herşeyde âyetini gösterir. Her ikisi rikkatli birer hüzün de veriyor; fakat birbirine benzemez.

Avrupazâde edepse, fakdü’l-ahbaptan, sahipsizlikten neş’et eden gamlı bir hüznü veriyor; ulvî hüznü veremez.

Avrupazâde: Avrupa’dan doğmuş olan (bk. bilgiler – Avrupa)	aşk-ı tabiat: tabiat aşkı (bk. ṭ-b-a)
beşer: insanlık	cemâlperestlik: güzelin güzelliğini anlamak, beğenmek (bk. c-m-l)
cihet: yön	dalâlet: hak yoldan sapkınlık, inançsızlık (bk. ḍ-l-l)
edeb: edebiyat	emvat: ölüler (bk. m-v-t)
fakdü’l-ahbap: dostların olmayışı, yalnızlık (bk. ḥ-b-b)	fistan: kadın elbisesi
fâsık: yoldan çıkmış, günahkâr	hakikatperestlik: hakikate taraftarlık, gerçeğin ve doğrunun tarafını tutmak (bk. ḥ-ḳ-ḳ)
hakikî: gerçek, doğru (bk. ḥ-ḳ-ḳ)	hakperestlik: hakka taraftarlık (bk. ḥ-ḳ-ḳ)
hayy-ı meyyit: canlı cenaze (bk. ḥ-y-y; m-v-t)	heves: nefsin hoşuna giden gelip geçici istek ve arzular
hevâ: kabiliyet ve duyguları nefsin yasak arzu ve isteklerinin emrine verme (bk. h-v-y)	his: duygu
hâkim: hükmeden (bk. ḥ-k-m)	hüsn-ü mücerred: soyut güzellik (bk. ḥ-s-n)
ihtar etmek: hatırlatmak	iştiha: iştah, fazla istek ve arzu
kari: okuyucu	kâinat: evren, yaratılmış herşey (bk. k-v-n)
maddeperestlik: maddeye tapma	marifet-i Sâni: herşeyi sanatlı bir şekilde yaratan Allah’ı tanıma ve bilme (bk. a-r-f; ṣ-n-a)
mazi: geçmiş	meyyit: ölü (bk. m-v-t)
münevvim: uyutucu, uyuşturucu	müsekkin: teskin edici, sakinleştirici (bk. s-k-n)
müteharrik: hareketli	müşevvikane: teşvik eder bir şekilde
netice-i muzırra: zararlı netice	nevi: tür
neş’et: doğma, ortaya çıkma	rikkat: şefkat, yumuşak yüreklilik
san’at-ı İlâhî: Allah’ın san’atı (bk. ṣ-n-a; e-l-h)	sefahet: yasak zevk ve eğlencelere düşkünlük, budalalık
suret: şekil, biçim (bk. ṣ-v-r)	sıbga-i Rahmânî: Rahmânî boya, san’at (bk. r-ḥ-m)
tabiat: doğa, canlı cansız bütün varlıklar, maddî âlem (bk. ṭ-b-a)	tasvir: anlatma, resmetme (bk. ṣ-v-r)
tehyiç: heyecanlandırma, harekete geçirme	telkin: zihinde yer ettirme, aşılama
tenasuhvâri: reenkarnasyonu anımsatır bir şekilde	ulvî: yüce, yüksek
zahiren: görünüşte (bk. ẓ-h-r)	âlüfte: iffetsiz, düşkün kadın
âyet: delil	ızdırâbât: ızdıraplar, sıkıntılar

<tbody>
</tbody>

 

[TaLHa]

Lemeât - Sayfa 1000

Zira sağır tabiat, hem de bir kör kuvvetten mülhemâne aldığı bir hiss-i hüzn-ü gamdar. Âlemi bir vahşetzar tanır; başka çeşit göstermez.

O surette gösterir, hem de mahzunu tutar, sahipsiz de olarak yabanîler içinde koyar, hiçbir ümit bırakmaz.Kendine verdiği şu hiss-i heyecanla git gide ilhâda kadar gider, tâtile kadar yol verir. Dönmesi müşkül olur; belki daha dönemez.

Kur’ân’ın edebi ise, öyle bir hüznü verir ki, âşıkane hüzündür, yetimâne değildir.Firaku’l-ahbaptan gelir; fakdü’l-ahbaptan gelmez.

Kâinatta nazarı, kör tabiat yerine, şuurlu, hem rahmetli bir san’at-ı İlâhî onunmedar-ı bahsi. Tabiattan bahsetmez.Kör kuvvetin yerine, inâyetli, hikmetli bir kudret-i İlâhî ona medar-ı beyan. Onun için, kâinat vahşetzar suret giymez.

Belki muhatab-ı mahzunun nazarında oluyor bir cemiyet-i ahbap. Her taraftatecavüb, her cânibde tahabbüb; ona sıkıntı vermez.

Her köşede istînas, o cemiyet içinde mahzunu vaz’ ediyor bir hüzn-ü müştakane; bir hiss-i ulvî verir, gamlı bir hüznü vermez.

İkisi birer şevki de verir. O yabanî edebin verdiği bir şevk ile nefis düşer heyecana,heves olur münbasıt. Ruha ferah veremez.

Kur’ân’ın şevki ise, ruh düşer heyecana, şevk-i maâli verir. İşte bu sırra binaen,şeriat-i Ahmediye lehviyâtı istemez.

Bazı âlât-ı lehvi tahrim edip, bir kısmı helâl diye izin verip; demek hüzn-ü Kur’ânîveya şevk-i tenzilî veren âlet zarar vermez.

Eğer hüzn-ü yetimî veya şevk-i nefsanî verse, âlet haramdır. Değişir eşhasa göre; herkes birbirine benzemez.

binaen: –dayanarak	cemiyet: dernek, topluluk (bk. c-m-a)
cemiyet-i ahbap: sevgililer topluluğu (bk. c-m-a; ḥ-b-b)	cânib: taraf, yön
edep: edebiyat	eşhas: şahıslar
fakdü’l-ahbap: sevgililerin, dostların yok oluşu, onları kaybetme (bk. ḥ-b-b)	firaku’l-ahbap: dostlardan ayrı düşme (bk. f-r-ḳ; ḥ-b-b)
haram: Allah ve resulü tarafından kesin olarak yasaklanmış şey (bk. ḥ-r-m)	helâl: dinen yapılmasına izin verilmiş şey
heves: nefsin hoşuna giden gelip geçici istek ve arzular	hikmet: herşeyin belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde olması (bk. ḥ-k-m)
hiss-i heyecan: heyecan veren his	hiss-i hüzn-ü gamdar: gam veren hüzün hissi
hiss-i ulvî: yüce, yüksek his	hüzn-ü Kur’ânî: Kur’ân’a has hüzün
hüzn-ü müştakane: kavuşmanın gecikmesinden doğan hüzün, üzüntü	hüzn-ü yetimî: yetimce hüzün
ilhâd: dinsizlik	inâyet: bütün yararların, hikmetlerin ve faydaların kaynağı olan düzenlilik (bk. a-n-y)
istînas: yakınlık duyma, yakınlaşma	kudret-i İlâhî: Allah’ın kudreti (bk. ḳ-d-r; e-l-h)
kâinat: evren, yaratılmış herşey (bk. k-v-n)	lehviyât: dinen yasak olan oyun ve eğlenceler
mahzun: hüzünlü	medar-ı bahs: bahis sebebi, söz konusu
medar-ı beyan: açıklama konusu (bk. b-y-n)	muhatab-ı mahzun: hüzünlü muhatap (bk. ḫ-ṭ-b)
mülhemâne: ilham alarak	münbasıt: yayılan, genişleyen
müşkül: zor	nazar: bakış, dikkat (bk. n-ẓ-r)
nefis: insanı maddî zevk ve isteklere sevk eden güç (bk. n-f-s)	san’at-ı İlâhî: Allah’ın san’atı (bk. ṣ-n-a; e-l-h)
suret: şekil, görüntü, biçim (bk. ṣ-v-r)	tabiat: doğa, canlı cansız bütün varlıklar, maddî âlem (bk. ṭ-b-a)
tahabbüb: karşılıklı sevgi gösterme (bk. ḥ-b-b)	tahrim etmek: haram kılmak, yasaklamak (bk. ḥ-r-m)
tecavüb: birbirine cevap verme (bk. c-v-b)	tâtil: Allah’ı inkâr etme
vahşetzar: ürküntü ve yalnızlık veren yer	vaz’ etme: koyma, yerleştirme
yabanî: yabancı	âlem: dünya (bk. a-l-m)
âlât-ı lehv: dinen yasak olan eğlencelerde kullanılan aletler, yasak eğlencelere mahsus çalgılar	şeriat-i Ahmediye: Hz. Muhammed’in (a.s.m.) getirdiği şeriat, İlâhî kanun ve hükümler (bk. ş-r-a; ḥ-m-d)
şevk: şiddetli arzu ve istek	şevk-i maâli: yüce şeylere duyulan iştiyak ve arzu
şevk-i nefsanî: nefsin helâl olmayan arzularına karşı duyulan istek (bk. n-f-s)	şevk-i tenzilî: Kur’ân’ın verdiği şevk, arzu (bk. n-z-l)
şuur: bilinç, idrak (bk. ş-a-r)

<tbody>
</tbody>