Ustad Bediüzzaman r.a. tefekkürü afaki ve enfüsi olarak ele almakta. Afaki tefekkürde çok derine girme enfusi tefekkürde ise yüzeysel gezinme söz konusudur. Ancak belirli meseleleri aşmış kişiler afaki tefekküre gidebilmekteler. Mesela kader meselesinde afaki tefekküre girmek çok sakıncalıdır. Girebilmek için bir çok meseleyi aşmak gerekir. Nitekim şeytan herdaim işbaşında ve vesvese vermektedir. Kişi bazen bu vesvesenin kendi kalbinden geldiğini sanır imanını kaydırırır. Onun için tefekkürde yüzeysel kalmayı tavsiye etmiştir.
Enfüsi tefekküre en güzel örnek Risale-i Nur eserleridir. Allah'ın esma ve sıfatlarını enfusi tefekkürle tefekkür ettirmektedir.
Ancak yine Risale-i Nurda hususan yedinci şuada afaki tefekkürü görmek mümkündür.. Onun için Risale-i Nurdaki bazı meseleler çok ağır kalmaktadır.
İ'lem Eyyühel-Aziz! Tefekkür, gafleti izale eder. Dikkat, teemmül; evham zulümatını dağıtıyor. Lâkin nefsinde, bâtınında, hususî ahvalinde tefekkür ettiğin zaman derinden derine tafsilât ile tedkikat yap. Fakat âfâkî, haricî, umumî ahvalâta teemmül ettiğin vakit sathî, icmalî düşün, tafsilâta geçme. Çünki icmalde, fezlekede olan kıymet ve güzellik, tafsilâtında yoktur. Hem de âfâkî tefekkür, dipsiz denize benziyor, sahili yoktur. İçine dalma, boğulursun.
Arkadaş! Nefsî tefekkürde tafsilâtlı, âfâkî tefekkürde ise icmalî yaparsan, vahdete takarrüb edersin. Aksini yaptığın takdirde kesret fikrini dağıtır, evham seni havalandırır. Enaniyetin kalınlaşır, gafletin kuvvet bulur, tabiata kalbeder. İşte dalalete îsal eden kesret yolu budur.
Mesnevi-i Nuriye ( 147 )
Ve enfüsî tefekkür-ü imanî hakikatının bir parçası, Otuzuncu Söz'ün "ene ve enaniyet"te ve Otuzüçüncü Mektub'un Hayat Penceresinde ve İnsan Penceresinde ve bazı parçaları da sair ecza-yı Nuriyede bir derece beyan edilmiş.
Emirdağ Lahikası-1 ( 147 )
Yine bununla beraber sizin sorunuzu yeniden ele aldığımızda Allah'ı tesbih etmek bir zikirdir nasıl ki kalb ve dil Allah'ı tesbih ve takdis eder öyle de Fikren ve Hayalende Allah'a gitmek gerekir. Ancak kayıd altına almak çok ileri gitmemek gerekir.