Şu Üçüncü Mevkıf İkinci Noktadır. O da İki Mebhastır.
Birinci Mebhas
وَاِنْ مِنْ شَىْءٍ اِلاَّ يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ sırrınca, herşeyden Cenâb-ı Hakka karşı pencereler hükmünde çok vecihler var. Bütün mevcudatın hakaiki, bütün kâinatın hakikati, esmâ-i İlâhiyeye istinad eder. Herbir şeyin hakikati, bir isme veyahut çok esmâya istinad eder. Eşyadaki sıfatlar, san’atlar dahi, herbiri birer isme dayanıyor. Hattâ, hakikî fenn-i hikmet Hakîm ismine ve hakikatli fenn-i tıp Şâfî ismine ve fenn-i hendese Mukaddir ismine, ve hâkezâ, herbir fen bir isme dayandığı ve onda nihayet bulduğu gibi, bütün fünun ve kemâlât-ı beşeriye ve tabakat-ı kümmelîn-i insaniyenin hakikatleri esmâ-i İlâhiyeye istinad eder. Hattâ, muhakkıkîn-i evliyanın bir kısmı demişler: “Hakikî hakaik-i eşya, esmâ-i İlâhiyedir. Mahiyet-i eşya ise, o hakaikin gölgeleridir. Hattâ, birtek zîhayat şeyde, yalnız zâhir olarak yirmi kadar esmâ-i İlâhiyenin cilve-i nakşı görünebilir.”
AÇIKLAMA:
“Hiçbir şey yoktur ki, Onu hamd ile tesbih etmesin.” (İsrâ Sûresi)ayet meali.
Buraya kadar olan kısımda;Yaratılan her varlıkta,eşyada yaratıcının isimlerinin tecellisinin olduğundan her varlığın aslen esmai ilahiden izler bulundurduğundan sadece bir zihayata yani yaratılmışa baktığımızda bile yirmi tane esmasının tecellisini görebileceğimizden bahsetmiştir.
Şöyleki üsttede bahsedildiği üzere nereye bakarsak bakalım fen,tıp,yeryüzü şekilleri gibi ilimlerde dahi Alah'ın Hakim [FONT="](Hikmet ve hüküm sahibi, yerli yerine koyan[/FONT]), Şafi (Hastalara şifa veren Allah) Mukaddir (Bütün mahlukatın ve her şeyin esaslarını tanzim ve takdir edip sıralayan. ) isimlerini görebiliriz.Böyle olduğu gibi yani tüm fenlerde esmanin tecelisi görüldüğü gibi insanın faziletlerinde dahi esmanin tecellileri vardır.
Hattâ, muhakkıkîn-i evliyanın bir kısmı demişler: “Hakikî hakaik-i eşya, esmâ-i İlâhiyedir. Mahiyet-i eşya ise, o hakaikin gölgeleridir. Hattâ, birtek zîhayat şeyde, yalnız zâhir olarak yirmi kadar esmâ-i İlâhiyenin cilve-i nakşı görünebilir.”
Bu kısımdan anlamamız gereken ise nasıl ki bir insanın bir çok becerisi varsa örneğin yemek pişirme,elbise dikme, yada bir usta duvar örer, alçı çeker, bina inşaa eder bunların tümünde işi yapanın göstergeleri vardı.Diktiği elbiseler onun terziliğini,inşa ettiği bina onun ustalığını gösterir.Yani Cenab-ı Hakkın var ettikleri de onun gölgesidir.Gölgesinin aslı ise esmasına dayanmaktadır.