Beyaz Yalan

Başlığı okuyunca "yalanın siyahı beyazı mı olurmuş" deyip yadırgayanlarınız olacağına eminim. Ama sıkı durun; varmış! Ama istisnai hükümler arasındaymış.

Din ve diyanet adına faydalı olunacağına inanıldığında müracaat edilecek bir metotmuş!.. Bu sözde düşünceleri "miş'li, muş'lu" üslupla kaleme almam, aslında meseleye bakış açımızı ortaya koyuyor; ama yine de detaylı bilgilere ihtiyacı olanlar için konuyu biraz açalım.


İslami usuller içinde bir meselenin varlığı-yokluğu, doğruluğunu-yanlışlığını tespit etmek için müracaat edilecek ilk kaynak hiç şüphesiz Kur'an ve peşi sıra Hz. Muhammed'in (sas) beyanlarıdır. Sonra da 15 asırlık İslam tarihi sürecinde ulemanın bu konulardaki yorumları ile pratik hayata yansımalarına bakılır. Kur'an, Türkçemizde de yaygın olarak kullanılan 'kezib' kelimesi ile tam 33 yerde yalandan bahsetmekte ve her birinde yalanın Hak katındaki yerini, yalan söyleyenlerin dünyevi ve uhrevi akıbetlerini nazara vermektedir. Gariptir, bu ayetlerin hiçbirinde beyaz yalanın varlığı düşüncesine sahip olanları haklı çıkaracak ne bir sarahat ne dalalet ne işaret ne de ima bulmak mümkündür. Efendimiz'e (sas) gelince; onların emin insan olmaları peygamberlik hayatları ile birlikte başlamış değildir. Zira peygamberlik öncesi hile, yalan, entrika ile dolu bir hayata sahip olma, insanlığa dünyevi ve uhrevi kurtuluş vaat eden mesajın mahiyetine dokunacaktır. Onun içindir ki hiçbir peygamber ne peygamberlik öncesi ne de sonrası ne halka ne de Hakk'a karşı yalan söylemiştir. İsterseniz siz hemen buradan şu sonucu çıkarabilirsiniz: "Günümüzde peygamberlik mesleğini ifa eden gönüllüler de, aynı vasıflara sahip olmak zorundadır." Nitekim iradi olarak hak ve hakikatın tercümanlığını yapmaya soyunmuş olan insanların evvel emirde tebliğ, ismet, emanet, fetanet ve sadakat vasıflarına sahip olması gerektiği şimdiye kadar binlerce defa ifade edilmiş değil midir? Efendimizin (sas) konu ile alakalı beyan buyurduğu birkaç hadisi aktarayım: "Şu dört şey kimde bulunursa tam bir münafık olur. Bunlardan biri kendisinde bulunan kimse de, onu terk edinceye kadar bir münafıklık vasfını taşır: Konuştuğu zaman yalan söyler, söz verdiği zaman sözünde durmaz, anlaşma yaptığı zaman vazgeçer, düşmanlık yaptığı zaman da sınırı aşar ve daha çok kötülükte bulunur." "Dostuna yalan söylüyorsun; o da seni doğru biliyor ve güveniyor. Bu ne büyük bir ihanettir!" "Bana altı şey hakkında tekeffülde bulunun; ben de sizin cennete gireceğinize tekeffülde bulunayım: Konuştuğunuz zaman doğruyu konuşun..." "Size doğru olmanızı emrederim; çünkü doğruluk iyi olmaya, iyilik cennete götürür. İnsan doğrulukta sebat ederse, Allah katında 'sıddık' diye yazılır. Sizi yalan söylemekten men ederim; çünkü yalan suç işlemeye, günaha (fücura) sürükler, o da cehenneme götürür. İnsan yalan söyleye söyleye Allah katında "yalancı" olarak yazılır." Nedir sıdk, kimdir sıddık veya kezzab? Küçük bir tasarrufla Hocaefendi'den takip edelim: "Sıdk, Hakk'a ulaştıran yolların en sağlamı, sadıklar da bu vuslatın talihli namzetleridir. Sıdk, amelin ruhu ve özü, düşünce istikametinin de en yanıltmaz mihengidir. Sıdkla mümin münafıktan, ehl-i cennet de ashab-ı nardan ayrılır. Sıdk, peygamber olmayanlarda bir peygamber vasfıdır ve bu sıfat sayesinde halayık ve kapı kulları sultanlarla aynı nimeti paylaşırlar. Hak yolcusunun her çeşit yalana karşı kapanıp, hayatını doğruluğa göre planlaması, duygu, düşünce, söz ve davranışlarında doğruluğu tabiatının bir parçası haline getirmesi; işte böyleleri sıddık, aksine, tasavvur ve düşüncelerinden davranış ve muamelerine kadar hayatını hilafı vaki çizgide sürdürenler de o ulu divanda kezzab olarak kaydedilir."

Ahmet KURUCAN

Yalan söylemeyi câiz kılacak haller var mıdır?

Yalan Küfrün Arkadaşıdır

Bu itibarla, çok küçük görülen meselelerde dahi doğruluğun peşinde olmalısınız, dilinizi yalana hiç alıştırmamak için sıradan ve zararsız işlerde bile mutlaka hakikate uygun beyanda bulunmalısınız. Öyle ki, birisi size saati sorsa, şayet o an saat üçü onyedi geçiyorsa -kestirmeden- "onbeş geçiyor" ya da "yirmi geçiyor" şeklinde cevap vermemeli; saatiniz kaçı gösteriyorsa onu tam olarak söylemelisiniz. Çoklarınca basit ve önemsiz kabul edilen o meselede bile siz son derece doğru olmaya çalışmalısınız ki diliniz yalana asla alışmasın, dilinizden dökülen yalan kalbinizde yaralar açmasın ve "O kadarcık yalanın söylenmesinde mahzur yoktur" mülahazası çok büyük yalanlara kapı aralamasın.
Kat'iyen, o kadarcık bir yalandan bile kaçmak lazım; zira, bir insanın söz, tavır ve davranışlarında sıdk azaldıkça onun gönlünde nifak kuvvet bulur. Münafığın önemli sıfatlarında birisi yalancı olmasıdır. Nitekim Rasûl-ü Ekrem Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) münafığın alâmetlerini şu şekilde saymıştır: Kendisine bir şey emanet edildiği zaman ihanet eder. Konuştuğunda yalan söyler. Birisiyle ahitleştiği, sözleşme yaptığı zaman ona gadreder; söz verse de cayar, sürekli hulf-ül vaadde bulunur. Bir konuda taraf olduğunda haddi aşar, haksızlık yapar; kavga ve nizaları büyütür, düşmanlığa dönüştürür. Evet, Nebîler Serveri, münafığın bu huylarını saydıktan sonra "Bunlar kimde bulunursa o kişi tam münafık olur. Kimde de bunlardan biri varsa, onu terk edinceye kadar o kişide münafıklıktan bir parça bulunmuş olur." buyurmuştur. Bediüzzaman hazretleri de "Yalan bir lâfz-ı kâfirdir" diyerek bu hakikati bir başka şekilde ifade etmiş; onun küfrün esası ve nifâkın birinci alâmeti olduğunu söylemiş ve küfrün arkadaşı olan kizbden çekinmeleri için mü'minleri uyarmıştır. O halde, bütün bunları duyup dinleyen ve bilen bir mü'min, her zaman şeytandan Allah'a sığındığı gibi, günde belki yüz defa kendini gözden geçirerek "Allah'ım, yalana düşmekten Sana sığınırım." demeli değil midir?

Örtülü Yalanlar
Diğer taraftan, bir de örtülü ve kapalı olarak söylenen "zımnî yalan" diyebileceğimiz sözler vardır ki, bir mü'min onlardan da kaçınmalı ve lisanını hep nezih tutmalıdır. En yaygınları mübalağa, mazeret döktürme ve târiz olan bu örtülü yalanlar da sıdka kilitlenmiş bir insan için büyük mahzurlar taşımaktadır.
Mübâlağa; bir şeyi ifade ederken olduğundan çok fazla (ya da bazen çok noksan) göstermek, bir şeyin etkisini artırmak için onu abartarak anlatmak demektir. Mesela; bazen başkalarının kuvve-i maneviyelerini takviye etmek bazen de yapılan işi büyük göstermek için yüz kişinin katıldığı bir programa "yüzlerce" insanın katıldığını söylemek, bin kişilik bir salona "binlerce" insan doldurmak (!), hatta o program hakkında görüş beyan eden birisinin "güzeldi" demesini "çok müthişti, muhteşemdi" şekline büründürerek nakletmek; daha bir köye bile tesir edemeden kendi mefkûresi adına kasabalar, şehirler fethedilmiş gibi anlatmak türünden bütün mübâlağalar birer zımnî yalan sayılırlar. Bunlar muhatabın gönlünde müsbet tesir hasıl etmeyeceği gibi gayretullaha da dokunabilir ve yapılan işin bereketini bütün bütün alır götürür. Dahası, o türlü mübâlağalar, yapılan iş hakkında takdir hislerini coşturmak bir yana, tereddüt ve şüpheler hasıl eder ve hassas gönüllerde kötü izler bırakır. Nitekim, Nur İnsan bu konuda da bizi uyarmış ve şöyle demiştir: "Hangi şeyi vasfetsen, olduğu gibi vasfet. Medhin mübâlağası bence zemm-i zımnîdir."
Diğer bir örtülü yalanın adı olan "mazeret döktürme" tabiri, bir kusur, kabahat ya da suç için mücbir sebepler ileri sürmeyi ve onun hoş görülmesi maksadıyla bahaneler sayıp dökmeyi ifade etmektedir. Kanaatimce, suç sayılacak bir şey yapmak, bir kabahat işlemek ya da günaha girmek kötüdür, çirkindir. Fakat, o suça veya günaha mazeret bulma istikametinde beyanda bulunmak daha kötü ve daha çirkindir. Bir hatanın hoşgörülmesi ya da bir suçun affedilmesi için "şöyle olmuştu, böyle olmuştu" diyerek mazeretler ileri sürme vebali katlama demektir. İşte, o türlü bahanelerin arkasına sığınanlar kendilerini paka çıkarma kasdıyla ellerinden gelen her şeyi yaparlar. Belki, sarfettikleri kelimelerin doğru olmasına dikkat ederler; fakat, karşı tarafı kendilerinin masum olduğuna inandırmaya çalıştıkları için söz ve hallerinin vâkıaya tam mutabık olmasını sağlayamazlar; mazeret ve bahanelerini muhataplarını kandırmaya mâtuf birer kuru laf olmaktan kurtaramazlar. Dolasıyla, yalana düşmüş ve kalbî hayatlarını yaralamış olurlar. Aslında, öyle bir durumda en doğru davranış, nefsi tezkiye etmeye çalışmadan ve mazeretler arkasına saklanmadan "Allah affetsin, siz de bağışlayın. Hevâ ve nefse uydum, cürüm işledim; zaten benden de ancak bu beklenirdi" diyebilmek ve hem tevbeye hem de mazeret döktürmeden af dilemeye koşmaktır.
"Târiz" ise; kapalı bir biçimde, dolaylı olarak söz söyleme, konuşurken muğlak bir ifade kullanarak muhatabın bir meseleyi olduğundan farklı anlamasını sağlama ve açık olmayan bir beyanla asıl maksadı gizleme manalarına gelmektedir. (Edebiyattaki târiz sanatı bundan başkadır.) Diğer bir ifadeyle, târiz, bir sözün görünürdeki anlamından farklı bir mana kastedilerek kullanılması şeklindeki mecazlı anlatımdır. Selef-i salihîn, bunu da zımnî yalan kategorisinde ele almış ve insanın dini, hayatı, aklı, nesli, vatanı, ırz ve namusu söz konusu olmadan târize de asla başvurulmaması gerektiğini belirtmişlerdir.

Yalanın Câiz Olduğu Yer Var mıdır?
Bu arada; "Bir maslahata binâen yalan söylemenin câiz olacağı yerler de var mıdır?" şeklinde bir soru akla gelebilir. Böyle bir sual Hazreti Üstad'a tevcih edilince, o "Evet, kat'î ve zarurî bir maslahat için mesağ-ı şer'î vardır. Amma zaman onu neshetmiş." diyerek meseleyi kesip atmıştır. Aslında, bazı alimler haddi aşmamak ve zaruret sınırında durmak şartıyla, dargınları barıştırmak, hanımla beyinin arasını bulmak ve savaşta düşmanı şaşırtmak maksadıyla söylenen hilâf-ı vâki beyanların mübah olduğunu ve yalan sayılmayacağını söylemişlerdir. Fakat, Bediüzzaman hazretleri, bazı alimlerin maslahat ve zaruret için verdikleri o fetvanın muvakkat olduğunu ve geçerliliğini yitirdiğini ifade etmiştir.
Evet, günümüzde yalan çok revaçtadır ve insanlar hiç olmayacak meselelerde bile yalana başvurmaktadırlar. Bir sürü kezzâbın, müthiş yalanlarıyla yeryüzündeki asayişi ve umumi emniyeti mahvettiği zamanımızda, bu kötü ahvâlden mü'minler de etkilenmişlerdir ve maalesef çokları hemen her şeye bir bahane uydurur hale gelmişlerdir. Böyle bir dönemde öyle net bir ifadeyle ve kesin bir hükümle radikal tedbirler alınmazsa, o muvakkat fetvanın sû-i istimalini engellemek mümkün olmayacaktır.
Hâsılı, şayet biz dava-yı nübüvvetin kapı kulları sayılan birer hak eri olmayı arzuluyorsak, tıpkı Nebiler Serveri gibi, sıdk ve sadâkat hususlarına çok dikkat etmek zorundayız. Yalanın revaç bulduğu ve herkesin yalan söylemede rahat olduğu günümüzde doğruluğu bir âbide gibi başımızda taşımaya, inanılır ve güvenilir insanlar olma durumunu namusumuz gibi korumaya mecburuz. Özellikle de başka toplumlar içinde yaşıyorsak ve kendi öz değerlerimizi onlara da anlatmayı düşünüyorsak her halimizle doğru olmaya daha da özen göstermeliyiz. Büyük-küçük hiçbir meselede en ufak bir hilâf-ı vâki beyana tenezzül etmemeli ve asla "Müslümanlar da yalan söyleyebiliyor" dedirtmemeliyiz. Yalanı çağrıştıran tek bir söz ya da halimizin bütün inananlar hakkında "bunlar da yalan söylüyor" kanaati oluşturabileceğini ve ondan sonra -farz-ı muhal- gökten kitap indirip o insanların önüne koysak yine de onlara müessir olamayacağımızı unutmamalıyız. Evet, bizim için yol ikidir, ya doğru söylemek ya da sükût etmek. Ne kadar doğru varsa hepsini bir anda söyleme gibi bir mükellefiyetimiz yok; fakat, illa konuşacaksak, doğru sözlü olmadan başka yolumuz da yok.

Fethullah Gülen

Yalan esasında haramdır. Ancak zaruret için mübah olur. Bu istisnaya, yani zaruret için mübah oluşuna Ümmü Gülsüm'den rivayet edilen şu hadîs-i şerîf delâlet eder. Ümmü Gülsüm şöyle diyor:

Hz. Peygamber'in yalanın hiçbir şekline ruhsat verdiğini duymadım. Ancak üç yer müstesna:

1.Kişinin, müslümanların arasını bulmayı ve ıslah etmeyi kasdettiği söz.

2.Kişinin savaş halinde müslümanların faydası için söylediği söz.

3.Kişinin hanımına, hanımın da maslahat için kocasına konuşması.186

Yine Ümmü Gülsüm'ün rivayetine göre, Hz. Peygamber (s.a) şöyle buyurmuştur:

İki kişinin arasını ıslah etmek için yalan söyleyen veya yalanı kendiliğinden katan bir kimse yalancı değildir.

Yezid'in kızı Esma Hz. Peygamber'den (s.a) şöyle rivayet ediyor:

Yalanın hepsi, Ademoğlu'nun defterine yazılır. Ancak iki müslümanı barıştırmak için yalan söyleyen kişinin yalanı müstesna.

Ebu Kâhil'den şöyle rivayet ediliyor: Ashâb-ı kiramdan iki kişinin arasında kılıç kılıca gelecek derecede münakaşa oldu. Ben onların birisiyle karşılaştım ve kendisine 'Seninle filan adamın arası niçin bozuldu? Oysa o, seni övüyor, medh-u senâ ediyor' dedim. Sonra öbürüne rastladım, aynı şeyleri ona da söyledim. Böylece onların ikisini barıştırdım. Sonra dedim ki bu iki kişinin arasını buldum ama nefsimi de helâk ettim. Bunun üzerine Hz. Peygamber'e gittim hâdiseyi anlattım. Hz. Peygamber şöyle buyurdu:

Ey Ebu Kâhil! Yalanla da olsa halkın arasını bul!

186)Müslim
187)Müslim, Buhârî
188)İmam Ahmed
189)Adı Kays b. Âiz'dir
190)Taberânî

‘Beyaz Yalan’lar Ne Kadar Beyaz?



KÜÇÜK ÇOCUK, DOKTORA GİTMEKTENSE evde kalmayı ‘tercih etmiş’ ve annesi alışverişi yalnız yapabileceği bir fırsat bulmuştu. Çıkarken anne kızkardeşine ne kadar süre dışarıda kalacağını, nereye gideceğini fısıldıyordu, telaşlıydı. Çocuğunun kendisini duyduğunun farkına varmadı, çocuk da hissettirmedi ve hiç sesini çıkarmadı.

Anne bu beyaz yalanlardan ötürü kendisini çok huzurlu hissediyordu. Hem rahat gezmeye gidebiliyor, hem de çocuğunu ağlatmamış oluyordu.
Doktora gitmeler ve buna benzer durumlar devam etti.

Bir defasında anne telefonda konuşurken doğru olmayan birşeyler söylemiş, ve çocuk dayanamayıp “Neden doğruyu söylemiyorsun anne?” demişti. Annenin cevabı hazırdı: “Evladım, bazen doğruları söylememek gerekebilir, tabiî ki yalan söylemek çok yanlış birşey, ama bu farklı bir durum. Sen sakın yalan söyleme, olur mu yavrum.”

Bu ve bunun gibi diyaloglar maalesef yakın ve uzak çevremizde sıkça şahit olduklarımızdan...
Anne, herşeyden önce, küçüklerin zihince hiç de küçük olmadığını unutuyor ve en önemli kavramlardan biri olan ‘güven’i sağlamak yerine, kendisine inanılmayan, sözü doğru olmayan bir insan profili çiziyor. “Çocuğumun o saat ağlamaması mı daha mühim, yoksa doğruluk anlayışının sarsılması mı?’’ gibi muhasebeler yapılmıyor. Tüm bunlara rağmen, anne bir de kendini ‘iyi’ hissedebiliyor.

İnsanlar bu tutumlarıyla beyaz kaldıklarını düşünürlerken, farkında olmadan yüreklerine kara lekeler sıçratıyorlar. Kendinizi düşünün: Size yalan söylenmesini kabul edebilir misiniz? Size bir defa yalan söylemiş bir kimsenin bundan sonraki sözlerine tümüyle güvenebilir misiniz?
Kalbimiz eğer yalan söylememek hakikatine ermişse, artık bu eylemden nefret eder hale gelmişsek, Allah’tan korktuğumuz için, hakka girmemek için ve emin bir insan olmak için yalan söylemiyorsak, işte o zaman fark ederiz, beyaz yalanların hiç de beyaz olmadığını...

Bizler doğruluğu, el-Emîn olan Efendimizden (a.s.m.) öğrendik. Çocuklara yalan söylemenin diğer yalanlardan farklı olmadığını da ondan (a.s.m.) öğrendik.

Hem bizler de çocuk değil miydik? ‘Ben’ diye başlayarak anlattığımız hadiseler çocukluğumuzu da kaplamıyor mu? Bir çocuk, yetişkin bir insan kadar kıymet görmeli. Bir ağaca fidanken hassasiyet göstermesek, sağlam bir şekilde ağaç halini alabilir mi? Öyleyse insanın ruhaniyetini de doğrulukla beslemek, bir insan dünyaya gözlerini açtığından itibaren ona böyle davranmak gerekmiyor mu?

Biz insandan bahsediyoruz. Allah Resulü (a.s.m.) ise, bırakın insanları, hayvanlara karşı dahi emin olduğunu bize yaşantısıyla gösteriyor.
Bir sahabenin, atını yanına getirmek için sanki elinde atın yiyebileceği birşey varmış gibi davranması onu (a.s.m.) öyle rahatsız ediyor ki, bu sahabiyi yanına çağırıp yaptığının yanlış olduğunu bildiriyor. (Buhârî, İman, 24; Müslim, İman, 107)

Günümüzde ise yalan etiketlenip, süslenip insanlara sunuluyor, bunun bir adı bazen mazeret oluyor, bazen küçük yalan, beyaz yalan, bazen ise eksik söylemek oluyor.
—Neden dersine çalışmadın?
“Hastaydım öğretmenim.”
—Çocuklar sizin sınav kağıtlarınız birbirine benziyor.
“Hocam, biz birlikte çalışmıştık.”
—Tekin Bey, neden geç kaldınız?
“Kusura bakmayın efendim, bindiğim otobüsün lastiği patladı.”
Zayıf not korkusuyla uydurulan mazeretler, geç kalındığında patron ile kötü olmamak için söylenen ‘beyaz’ yalanlar, bilgi bencilliği durumlarında ‘bilmiyor’ gibi davranmalar..

Bunlar artık öyle doğal karşılanıyor ki, söylemeyenlerin ayıplandığı görülüyor. Suçunu itiraf eden mahkum yadırganıyor. Mazeret uydurmayanlara şaşkın gözüyle bakılıyor.
Ondört asır öncesinden günümüzü aydınlatan Asr-ı Saadet’e bakalım: Onlar böyle şeyler yaşamadılar mı?
Muhakkak yaşadılar..

Sahabilerden Ka’b b. Malik’e de (r.a.) zor durumda kaldığı bir an mazeret bulması teklif edildi, fakat o büyük insan gerçekte söyleyecek bir mazereti olmadığı için, doğruları olduğu gibi söylüyor. Davranışı sahabilerce ve

Efendimizce (a.s.m.) hoş karşılanmadığı için dışlanıyor, acı çekiyor, buna rağmen doğruluğundan ödün vermiyor. Bir müddet sonra, o ve kendisiyle aynı durumda olan iki arkadaşı hakkında, affedildiklerine dair âyet nazil oluyor (bkz. Tevbe sûresi, 9:118. Doğruluk, Ka’b b. Malik’in kurtuluşu oluyor.

Herşeye rağmen emin olabilmek, şaka bile olsa yalan söylememek, dosdoğru olmak ve el-Emîn olan Hz. Muhammed’e (a.s.m.) yaraşır bir ümmet olmak...

Hepsi bizim elimizde. Beyaz yalanlara müsaade etmemek de, yalanları doğrularla yer değiştirip yüreğimizi bembeyaz etmek de...

Rabia Nazik Kaya

Herşeye rağmen emin olabilmek, şaka bile olsa yalan söylememek, dosdoğru olmak ve el-Emîn olan Hz. Muhammed’e (a.s.m.) yaraşır bir ümmet olmak...

ALLAH RAZI OLSUN kardeş emeginize saglık..