Huseyni
Müdavim
Malta sürgünleri
İstanbul'da tutuklu bulunan İttihat–Terakki mensubu yaklaşık 70 kişilik bir grup, Malta adasına gönderildi. (28 Mayıs 1919)
İtalya'nın güneyinde yer alan ve bugün küçük bir ada ülkesi olan Malta, o tarihlerde bir İngiliz sömürgesi durumundaydı. İngilizler, İstanbul'u işgal ettikten sonra, kendilerine muhalif gördükleri mevki ve kabiliyet sahibi hemen herkesi fişleyerek takibe aldılar. Bir kısmını da hükümetin marifetiyle tutuklama cihetine gittiler.
Tutuklananların çoğunluğunu İngiliz muhalifi ve "savaş suçlusu" olarak addedilen eski İttihatçılar teşkil ediyordu. Ancak, en az İttihatçıların toplamı kadar başka fikirden kimseler de vardı, tutuklananlar arasında. Böylelikle, Malta sürgünlerinin sayısı çoğaldı ve yekûnu 150'ye vasıl oldu.
1919'un 28 Mayıs'ında başlayan tutuklama ve sürgünler, 1920'nin Kasım ayı sonlarına kadar devam etti. Sürgünlerin serbest bırakılmasına ise, ancak 23 Ekim 1921'de başlanabildi. Aslında, Malta sürgünlerini bu tarihte serbest bırakmaya da İngilizlerin niyeti yoktu. Ancak, Anadolu'yu işgal etmekle meşgul bazı askerlerinin de Millî Kuvvetler tarafından esir edilmesi, İngilizleri hiç istemedikleri bir noktaya sürüklemiş oldu.
Ankara hükümetiyle bir anlaşma/uzlaşma eğilimine giren İngiltere, 23 Ekim 1921 tarihi itibariyle elindeki sürgünleri Anadolu'daki esirlerle takas etmeye razı oldu. Takas işlemi, aylarca devam etti. Malta'ya sürgün edilen meşhûr İttihatçılardan bazılarının ismi şöyle:
* Ali Fethi Okyar (Mebus, Eski Dahiliye Nazırı; M. Kemal'in en yakın adamlarından.)
* İsmail Canbulat (Eski Dahiliye Nazırı; 1926'da İzmir Sûikasti bahanesiyle yargılanarak idam edildi. )
* M. Şükrü Bleda (Burdur mebusu, İttihat–Terakki Genel Sekreteri)
* Şükrü Kaya (Mülkiye Müfettişi; Cumhuriyet döneminde İçişleri Bakanı.)
* Said Halim Paşa (Eski Sadrâzam; Türkiye'ye dönmeyenlerden.)
* Ziya Gökalp (Ergani mebusu, üniversite hocası; M. Kemal'in "fikrimin atası" dediği Kürt asıllı Türkçü.)
* Kara Vasıf (M. Kemal'in has adamı; sonradan Tevhid–i Tedrisatçı bakan.)
* * *
Maltaya sürgün edilen meşhûr olmuş diğer bazı isimler ise şunlar: * Ürgüplü Mustafa Hayri Efendi (Şeyhülislâm; eski başbakanlardan Suat Hayri Ürgüplü'nün babası.)
* Ahmet Ağaoğlu (Afyonkarahisar mebusu, Darülfünûn hocası, yazar.)
* Rauf Orbay (Eski Bahriye Nazırı, Sivas mebusu; bilâhare Başbakan ve TCF'nin kurucularından.)
* Cevat Çobanlı (Komutan; Çanakkale ve İstiklâl Harbi kahramanlarından.)
* Süleyman Nazif (Eski Musul ve Bağdat valisi, şair–yazar; 16 Mart 1920'deki kanlı işgal sebebiyle kaleme alınan "Kara bir gün" başlıklı makalenin yazarı.)
M. Latif SALİHOĞLU
28.05.2009
Yeniasya
28.05.2009
Yeniasya