Reşhalar

[Huseyni]

Reşhalar

Tenbih

​

Hâlık-ı Âlemi bize târif ve ilân eden deliller ve burhanlar, lâyüad ve lâyuhsâdır. O delillerin en büyükleri üçtür.Birincisi: Bazı âyetlerini gördüğün, işittiğin şu kitab-ı kebir-i kâinattır.

İkincisi: Bu kitabın âyetü’l-kübrâsı ve divan-ı nübüvvetin hâtemi ve künûz‑u mahfiyenin miftahı olan Hazret-i Muhammed Aleyhissalatü Vesselâmdır.

Üçüncüsü: Kitab-ı âlemin tefsiri ve mahlûkata karşı Allah’ın hücceti olan Kur’ân’dır.

Şimdi, birkaç reşha zımnında ikinci burhanı tariften sonra sözlerini dinleyeceğiz.

BİRİNCİ REŞHA: Arkadaş! Hâlıkımızı tarif eden, pek büyük bir şahsiyet-i mâneviyeye mâlik, burhan-ı nâtık dediğimiz, “Hazret-i Muhammed Aleyhissalâtü Vesselâm kimdir?” diye yapılan suale cevaben deriz ki:

Hazret-i Muhammed (a.s.m.) öyle bir zâttır ki, azamet-i mâneviyesinden dolayı sath-ı arz, o zâtın mescid-i aksâsıdır. Mekke-i Mükerreme onun mihrabı, Medine-i Münevvere onun minber-i fazl-ı kemâlidir. Cemaat-ı mü’minîne en son ve en âli imam ve nev-i beşerin hatîb-i şehîridir; saadet düsturlarını beyan

Aleyhissalatü Vesselâm: Allah’ın salât ve selâmı onun üzerine olsun	Hâlık: herşeyi var eden yaratıcı Allah
Hâlık-ı Âlem: âlemin yaratıcısı Allah	Medine-i Münevvere: (bk. bilgiler – Medine)
Mekke-i Mükerreme: (bk. bilgiler – Mekke)	Mescid-i Aksâ: (bk. bilgiler)
Reşhalar: "sızıntılar " mânâsına gelen bir risale	azamet-i mâneviye: mânevî büyüklük
burhan: güçlü ve sarsılmaz delil, kanıt	burhan-ı nâtık: konuşan delil
cemaat-ı mü'minîn: mü’minler cemaati, topluluğu	cevaben: cevap olarak
divan-ı nübüvvet: peygamberlik divanı	düstur: kâide, kural
hatîb-i şehîr: çok meşhur hatip	hâtem: mühür, damga
hüccet: kanıt, delil	kitab-ı kebir-i kâinat: büyük kâinat kitabı
kitab-ı âlem: âlem kitabı; bir kitap gibi her bir varlığıyla iman esaslarını gösteren kâinat	künûz-u mahfiye: gizli hazineler
lâyüad ve lâyuhsâ: sayısız ve hesap edilemeyecek kadar çok	mahlûkat: yaratılmışlar, varlıklar
miftah: anahtar	mihrab: câmide imamın namaz kıldırdığı yer
minber-i fazl-ı kemâl: mükemmellik ve fazilet minberi	mâlik: sahip
nev-i beşer: insan nevi, insanlık	reşha: “sızıntı” mânâsını taşıyan başlıklardan her birisi
saadet: mutluluk	sath-ı arz: yeryüzü
sual: soru	tefsir: yorum, açıklama
tenbih: ikaz, uyarı	zat: kişi
zımnında: dahilinde, içinde	âli: yüksek, yüce
âyet: delil; Kur’ân’daki âyetler gibi, iman esaslarına delâlet eden kâinattaki herbir fiil, hâl ve varlık	âyetü'l-kübrâ: büyük delil, alâmet
şahsiyet-i mâneviye: belli bir kişi olmayıp bir topluluktan meydana gelen mânevî kişilik

 

[Huseyni]

Cevap: Reşhalar - Sayfa: 34


ediyor. Ve bütün enbiyânın reisidir; onları tezkiye ve tasdik ediyor. Çünkü, dini bütün dinlerin esasatına câmidir. Ve bütün evliyânın başıdır; şems-i risaletiyle onları terbiye ve tenvir ediyor.

O zât (a.s.m.) öyle bir kutup ve nokta-i merkeziyedir ki, onun halka-i zikrinde bulunan bütün enbiyâ-i ahyâr, ebrâr-ı sâdıkîn onun gelmesine müttefik ve kelâm-ı nutkuyla nâtıktırlar. Ve öyle bir şecere-i nuraniyedir ki, damar ve kökleri, enbiyânın esasat-ı semâviyesidir. Dal ve budakları, evliyânın maarif-i ilhamiyesidir.

Bu itibarla, herhangi bir dâvâyı iddia etmiş ise, bütün enbiyâ mu’cizelerine istinaden ve bütün evliyâ kerametlerine müsteniden ona şehadet etmişlerdir. Evet, bütün dâvâlarının tasdiklerini iş’âr eden, bütün kâmillerin hâtem ve mühürleri vardır. Ezcümle:

O zâtın (a.s.m.) dâvâlarından biri tevhiddir. Bu dâvâyı tasrih ve ifade eden Lâ ilâhe illâllah kelime-i mübârekesidir. O zâtın halka-i din ve zikrine giren bütün geçmiş ve gelecek insanlar o kelime-i mukaddeseyi rükn-i iman ve vird-i zeban etmişlerdir. Demek, o dâvânın hak ve hakikat olduğuna kanaat ve itmi’nan ve iz’anları hâsıl olmuş ki, zaman ve mekâna şâmil bir tarzda, o kelime-i mübâreke, meşrepleri, meslekleri, an’aneleri mütehalif, mütebayin insanların ağızlarında Mevlevîler gibi semâvî deveran ve cevelân ediyor.

Binaenaleyh, gayr-ı mütenahî şahitlerin tasdikiyle hak ve hakkaniyeti tahakkuk eden bir dâvâya, hiçbir vehmin haddi değildir ki, ona dest-i itirazı uzatabilsin!

Lâ ilâhe illâllah: “Allah’tan başka ilâh yoktur”	Mevlevî: Mevlevîlik tarikatına mensup kimse
an’ane: gelenek	beyan etmek: açıklamak, izah etmek
binaenaleyh: bundan dolayı	cevelân etmek: dolaşmak, gezmek
câmi: kapsamlı	dest-i itiraz: itiraz eli
deveran etmek: dönüp dolaşmak	dâvâ: iddia
ebrâr-ı sâdıkîn: sâdık, iyi kullar	enbiyâ: nebiler, peygamberler
enbiyâ-i ahyâr: seçkin peygamberler	esasat: esaslar, prensipler
esasat-ı semâviye: vahiyle yoluyla gelmiş olan esaslar	evliyâ: veliler, Allah’ın sevgili kulları
ezcümle: meselâ, örneğin	gayr-ı mütenahî: sınırsız, sonsuz
hak: doğru, gerçek	hakikat: doğru gerçek
hakkaniyet: doğruluk, gerçekçilik	halka-i din ve zikir: İslâm dininin esaslarının ortaya konulduğu ve zikirlerin yapıldığı halka
halka-i zikir: zikir halkası	hâsıl olmak: meydana gelmek
istinaden: dayanarak	itmi’nan: inanma, tatmin olma
iz’an: kesin şekilde kavrama	iş’âr eden: bildiren
kanaat: inanma, razı olma	kelime-i mukaddese: mukaddes söz, ifade
kelime-i mübâreke: mübarek kelime	kelâm-ı nutk: mantıklı söz
keramet: Allah’ın bir ikramı olarak, Onun sevgili kullarında görünen olağanüstü hal ve fiil	kutup: mânevî açıdan merkez konumunda bulunan
kâmil: kemâl ve fazilet sahibi, olgun	maarif-i ilhamiye: ilhamla kalbe gelen bilgiler
meşrep: hareket tarzı, metod	mu’cize: Allah tarafından verilip, yalnız peygamberlerin gösterebilecekleri olağanüstü şey
müstenid: dayanan, dayanmış	mütebayin: ayrı ayrı
mütehalif: aykırı, zıt	müttefik: ittifak etmiş, birleşmiş
nokta-i merkeziye: merkezî nokta	nâtık: konuşan
reis: başkan	rükn-i iman: imanın temel esası
semâvî: gökyüzünde dönen yıldızlar gibi; mevlevîlerin döndüğü gibi	tahakkuk eden: gerçekleşen, kesinleşen
tasdik: doğrulama, onay	tasrih: açık şekilde bildirme
tenvir etmek: aydınlatmak, ışıklandırmak	terbiye: belli bir amaca erişecek şekilde geliştirme, olgunlaştırma
tevhid: birleme; her şeyin bir olan Allah’a ait olduğunu ilân etme	tezkiye: iyi ve doğru olduğuna şahitlik etme
vehm: kuruntu, zan	vird-i zeban etme: sürekli olarak tekrarlama, dilden düşürmeme
zât: Hz. Muhammed (a.s.m.)	şecere-i nuraniye: nurlu ağaç
şehadet etmek: şahitlik etmek	şems-i risalet: peygamberlik güneşi
şâmil: kapsayıcı

 

[Huseyni]

Cevap: Reşhalar - Sayfa: 35


İKİNCİ REŞHA: Arkadaş! Tevhidi ispat ve nev-i beşeri irşad eden o nuranî burhan; biri sağında, diğeri solunda, biri mütevatir, diğeri mecma-ı aleyh bulunan nübüvvet ve velâyetle mücehhezdir. Ve aynı zamanda, irhasat denilen kablen-nübüvvet kendisinden zuhur eden harika hallerin rumuzatıyla ve kütüb-ü semâviyenin beşârâtıyla ve hevâtif denilen, gayptan verilen tebşirat-ı müteaddide ile musaddaktır.

Ve keza, o burhan-ı nurânîden zuhur eden inşikak-ı kamer, parmaklarından fışkıran sular, ağaçların onun dâvetine icabetleri, duasının akabinde yağmurun nüzulü, pek az bir yemekten çokların yiyip doymaları ve kurt, ceylân, deve, taş ve sairenin konuşmaları gibi mu’cizelerinin delâlet ve şehadetiyle tasdik edilmiş bir zâttır (a.s.m.).

Ve keza, dünya ve âhiret saadetlerini temine kâfil ve kâfi olan şeriatı, nübüvvetini tasdik ve ispata kâfidir. Geçen derslerde, şems-i şeriatinden bazı şuaları gördük. Tatvil-i kelâmı mucip tekrarları lâzım değildir.

ÜÇÜNCÜ REŞHA: Arkadaş! O zât (a.s.m.), delâil-i âfâkiye denilen haricî delillerle musaddak olduğu gibi, delâil-i enfüsiye denilen zâtında ve nefsinde sabit delil ve işaretlerle dahi musaddaktır. Çünkü o zât şems gibidir; zâtını, zâtıyla ziyalandırarak gösterir. Meselâ, bütün ahlâk-ı hamîdenin en yüksekleri o zâtta içtimâ etmiş olduğuna bütün âlem şehadet ediyor. Ve keza, en nezih hasletleri ve huyları ve en yüksek seciyeleri câmi bir şahsiyet-i mâneviye sahibi olduğuna icmâ vardır. Ve keza, o zâtın en yüksek derecede bulunan zühd ve takvâ ve ubudiyeti,

ahlâk-ı hamîde: büyük övgülere lâyık olan güzel ahlâk	akabinde: devamında
beşârât: müjdeler	burhan: güçlü ve sarsılmaz delil, kanıt
burhan-ı nurânî: nurlu delil	câmi: kapsamlı
delâil-i enfüsiye: dahilî deliller; bir insanın doğrudan kendisinde bulunan deliller	delâil-i âfâkiye: dış âlemde bulunan maddî deliller
delâlet: delil olma, gösterme	gayb: bilinmeyen ve görünmeyen âlem
haricî: dışa ait	haslet: huy, özellik
hevâtif: gaybdan haber verenler	icabet: kabul etme
icmâ: görüş birliği	inşikak-ı kamer: Peygamberimizin (a.s.m.) bir işaretiyle Ay’ın ikiye bölünmesi mu’cizesi
irhasat: Peygamberimizde (a.s.m.) peygamber olmadan önce görülen olağanüstü haller ve hadiseler	irşad eden: doğru yolu gösteren
içtimâ etmek: toplamak	keza: aynı, aynı biçimde
kâfi: yeterli	kâfil: kefil olan
kütüb-ü semâviye: vahye dayanan mukaddes kitaplar; Tevrat, Zebur, İncil ve Kur’ân-ı Kerîm gibi	mecma-ı aleyh: üzerinde ittifak edilen konu
mucip: gerektiren	musaddak: doğrulanan, onaylanan
mu’cize: Allah tarafından verilip, yalnız peygamberlerin gösterebilecekleri olağanüstü şey	mücehhez: donatılmış
mütevatir: yalan üzere birleşmeleri mümkün olmayan topluluklar tarafından aktarılan haber	nefs: kişinin kendisi
nev-i beşer: insanlık	nezih: temiz, hoş
nuranî: aydınlık, ışık saçan	nübüvvet: peygamberlik, elçilik
nüzul: gökten aşağıya inme	reşha: “sızıntı” mânâsını taşıyan başlıklardan her birisi
rumuzat: işaretler	sair: diğer, başka
seciye: huy, karakter	takvâ: Allah’ın emirlerini tutup, günahlardan sakınma
tasdik: doğrulama, onay	tatvil-i kelâm: sözü uzatma
tebşirat-ı müteaddide: çeşitli müjdeler	temin: sağlama
tevhid: birleme, her şeyin bir olan Allah’a ait olması	velâyet: velilik
ziyalandırmak: aydınlatmak, parlatmak	zuhur eden: ortaya çıkan, görünen
zât: kişi; Hz. Muhammed (a.s.m.)	zâtı: kişinin kendisinde
zühd: Allah korkusuyla günahlardan kaçınıp kendini ibadete verme	âlem: dünya
şahsiyet-i mâneviye: mânevî şahsiyet	şehadet: şahidlik, tanıklık
şems: Güneş	şems-i şeriat: İslâm güneşi, yani din
şeriat: Allah tarafından bildirilen hükümlerin hepsi	şua: ışık hüzmesi

 

[Huseyni]

Cevap: Reşhalar - Sayfa: 36


şehadetleriyle mâlik olduğu kuvvet-i imaniyeyle musaddaktır. Ve keza, siyer-i nebeviyenin şehadetiyle derece-i vüsûku ve kemâl-i ciddiyet ve metaneti ve bütün işlerinde ve harekâtında kuvvet-i emniyeti, hakka mütemessik ve hakikate sâlik olduğunu tasdik eden kat’î delillerdir. Evet, yaprakların yeşilliği, çiçeklerin tarâvet ve güzelliği ve semerelerin tazeliği, ağacın canlı, hayatlı, hayy olduğuna sadık şahittirler.
DÖRDÜNCÜ REŞHA: Arkadaş! Tûl-i zaman ve bu’d-i mekânın muhâkemat‑ı akliyede tesiri çoktur. Maahaza,

1 لَيْسَ الْخَبَرُ كَالْعَيَانِdüsturuna ittibâen, şu zaman ve muhitin hayalâtından çıkarak tayy-ı zaman ve mekânla, hayalen Ceziretü’l-Araba gidelim ve Medine-i Münevverede nurânî ve yüksek minber-i saadetine çıkmış, nev-i beşere hitaben irşadatta bulunan o zât-ı muallâyı bizzat görüp sözlerini dinlemeliyiz.

İşte, hayalen oraya gittik. Bak, harika bir surette hüsn-ü suret ile hüsn-ü sîreti cem eden o mürşid-i umumî, o hatîb-i kudsî, cevâhir dolu bir kitab-ı mu’cizülbeyan eline alarak, bütün insanlara mele-i âlâdan nâzil olan bir hutbe-i ezeliyeyi okuyor. Ve bütün benî Âdemi ve cinleri ve mevcudatı dinletiyor. Evet, pek büyük bir emirden haber veriyor. Hilkat-i âlemin acip muammâsını açıyor. Kâinatın sırr-ı hikmetine dair tılsımı açıyor. Felsefe ve fenn-i hikmetin, nev-i beşere,



[NOT]Dipnot-1 Haber, gözle görmeye benzemez, ikisi aynı şey değildir.
[/NOT]

Ceziretü’l-Arab: (bk. bilgiler – Arap Yarımadası)	Medine-i Münevvere: (bk. bilgiler – Medine)
acip: hayret verici, şaşırtıcı	benî Âdem: Âdemoğulları; insanlık
bizzat: doğrudan, aracısız olarak	bu’d-i mekân: mekânın uzaklığı
cem eden: toplayan, bir araya getiren	cevâhir: her birisi paha biçilmez değer taşıyan mücevherler
derece-i vüsûk: güvenilirlik derecesi	düstur: kâide, kural
fenn-i hikmet: varlıklardaki hikmetleri araştıran ilim, felsefe	hak: doğru gerçek
hakikat: doğru gerçek	harekât: hareketler, davranışlar
hatib-i kudsî: insanlara hak ve hakikatleri anlatan kutsal hatip	hayalen: hayal ederek
hayalât: hayaller	hayy: diri, canlı
hilkat-i âlem: varlıklar âleminin yaratılışı	hitaben: hitap ederek, seslenerek
hutbe-i ezeliye: ezelî hutbe; Ezelî olan Allah’ın insanlara ve cinlere bir hutbesi olan Kur’ân	hüsn-ü suret: dış görünüş güzelliği
hüsn-ü sîret: ahlâk ve sıfat güzelliği	irşadat: irşadlar; doğru yolu gösteren nasihat ve emirler
ittibâen: tâbi olarak	kat'î: kesin bir şekilde
kemâl-i ciddiyet: tam bir ciddiyet	keza: aynı, aynı biçimde
kitab-ı mu’cizülbeyan: açıklama ve izahları mu’cize olan kitap	kuvvet-i emniyet: güven verme özelliği
kâinat: evren	maahaza: bununla beraber, bununla birlikte
mele-i âlâ: en yüce ve yüksek meclis	metanet: sağlamlık, kararlılık
mevcudat: varlıklar	minber-i saadet: Hz. Peygamber’in (a.s.m.) saadet kaynağı olan yüce makâmı
muammâ: anlaşılması zor olan sır	muhit: çevre, etraf
muhâkemat-ı akliye: akıl yürütmeler, değerlendirmeler	musaddak: doğrulanmış, onaylanmış
mâlik: sahip	mürşid-i umumî: bütün insanlığı irşad edip doğru yolu gösteren
mütemessik: sıkı sıkıya yapışan; bağlanan	nev-i beşer: insanlık
nurânî: nurlu, etrafına nur saçan	nâzil olan: inen, indirilen
reşha: “sızıntı” mânâsını taşıyan başlıklardan her birisi	sadık: doğru
semere: meyve	siyer-i nebeviye: Peygamberimizin hayatı
suret: biçim, şekil	sâlik: bir yola giren, bir yolda gitmek
sırr-ı hikmeti: gayelerinin esprisi	tarâvet: tazelik
tayy-ı zaman ve mekân: zaman ve mekân sınırlarını ortadan kaldırma	tûl-i zaman: uzun zaman dilimi
tılsım: sır, gizli gerçek	ubudiyet: kulluk
zât-ı muallâ: yüce zât	şehadet: şahitlik, tanıklık

 

[Huseyni]

Cevap: Reşhalar - Sayfa: 37


“Siz kimlersiniz? Nereden geliyorsunuz? Nereye gidiyorsunuz?” diye irad ettiği akılları acz ve hayrette bırakan üç suale cevap veriyor.

BEŞİNCİ REŞHA: Arkadaş! Şu zât-ı nuranî (a.s.m.), mürşid-i imânî, Resûl-i Ekrem (Aleyhissalâtü Vesselâm) bak, nasıl neşrettiği hakikatin nuruyla, hakkın ziyasıyla, nev-i beşerin gecesini gündüze, kışını bahara çevirerek, âlemde yaptığı inkılâp ile âlemin şeklini değiştirerek nuranî bir şekle sokmuştur. Evet, o zâtın nuranî güzelliğiyle kâinata bakılmazsa, kâinat bir mâtem-i umumî içinde görünecekti. Bütün mevcudat birbirine karşı ecnebî ve düşman durumunda bulunacaktı. Cemâdat, birer cenaze suretini gösterecekti. Hayvan ve insanlar, eytam gibi zeval ve firakın korkusundan vâveylâlara düşeceklerdi. Ve kâinata, harekâtıyla, tenevvüüyle ve tagayyüratıyla, nukuşuyla tesadüfe bağlı bir oyuncak nazarıyla bakılacaktı. Bilhassa insanlar, hayvanlardan daha aşağı, zelil ve hakir olacaklardı.

İşte, o zâtın telkin ettiği iman nazarıyla kâinata bakılmadığı takdirde, kâinat böyle korkunç, zulümatlı bir şekilde görünecekti. Fakat o mürşid-i kâmilin gözüyle ve iman gözlüğüyle bakılırsa, her taraf nurlu, ziyadar, canlı, hayatlı, sevimli, sevgili bir vaziyette arz-ı dîdâr edecektir.

Evet, kâinat iman nuruyla mâtem-i umumî yeri olmaktan çıkıp mescid-i zikir ve şükür olmuştur. Birbirine düşman telâkki edilen mevcudat, birbirine ahbap ve kardeş olmuşlardır. Cenaze ve ölü şeklini gösteren cemâdat, ünsiyetli birer hayattar ve lisan-ı haliyle Hâlıkının âyâtını nâtık birer musahhar memuru şekline giriyorlar. Ağlayan, müteşekkî ve eytam kıyafetinde görünen insan, ibadetinde zâkir, Halıkına şâkir sıfatını takınıyor. Ve kâinatın harekât, tenevvüat, tagayyürat ve nukuşu abesiyetten kurtuluyor. Rabbânî mektuplar,

Aleyhissalâtü Vesselâm: Allah’ın salât ve selâmı onun üzerine olsun	Hâlık: herşeyi yaratan Allah
Rabbânî: her şeyin Rabbi olan Allah’a ait	Resûl-i Ekrem: Allah’ın en şerefli ve değerli elçisi olan Hz. Muhammed (a.s.m.)
abesiyet: faydasız ve gayesiz oluş	acz: âcizlik, zayıflık
ahbap: dostlar, sevgililer	arz-ı dîdâr: nazarlara sunma, güzelliğini gösterme
bilhassa: özellikle	cemâdat: cansız varlıklar
ecnebî: yabancı	eytam: yetimler, yetim kalanlar
firak: dostlardan ayrılık	hak: doğru, gerçek
hakikat: doğru gerçek	hakir: hor ve değersiz
harekât: hareketler, sürekli meydana gelen değişmeler	hayattar: canlı
inkılâp: değişim	irad etmek: sunmak, söylemek
kâinat: evren	lisan-ı hal: hal dili
mescid-i zikir ve şükür: Allah'ın isim ve sıfatlarının sürekli anıldığı, verdiği sonsuz nimetler için şükredildiği mekân	mevcudat: varlıklar
musahhar: boyun eğerek itaatte bulunan	mâtem-i umumî: herkesin yas tutması
mürşid-i imânî: insanlara iman hakikatlerini gösteren ve onları doğru yola ileten	mürşid-i kâmil: insanları hakikî mânâda irşad eden, hakikatleri ders veren mürşid; Hz. Muhammed (a.s.m.)
müteşekkî: şikâyet eden; şikâyetçi	nazar: bakış açısı, görüş
nev-i beşer: insanlık	neşretmek: yaymak
nukuş: nakışlar, işlemeler	nur: aydınlık, ışık
nuranî: aydınlık, ışık saçan	nurlu: aydınlık
nâtık: konuşan	reşha: “sızıntı” mânâsını taşıyan başlıklardan her birisi
sual: soru	suret: biçim, şekil
sıfat: özellik, vasıf	tagayyürat: değişmeler
telkin etmek: fikir aşılamak, öğüt vermek	telâkki edilen: kabul edilen; düşünülen
tenevvü: çeşitlilik	tenevvüat: çok çeşitlilik
vaziyet: durum, hâl	vâveylâ: çığlık, feryad
zelil: aşağı, alçak	zeval: geçip gitme, yok olup gitme
ziya: ışık	ziyadar: ışıklı
zulümat: karanlık	zâkir: zikreden, Allah’ı anan
zât: kişi; Hz. Muhammed (a.s.m.)	zât-ı nuranî: etrafına nur saçan zât, Hz. Peygamber (a.s.m.)
âyât: âyetler, deliler	ünsiyetli: cana yakın, dost
şâkir: Allah’a şükreden

 

[Huseyni]

Cevap: Reşhalar - Sayfa: 38


âyat-ı tekviniyeye sahifeler, esmâ-i İlâhiyeye ayineler suretine inkılâp ederler.

Hülâsa: İman nuruyla âlem öyle terakki eder ki, “Hikmet-i Samedâniye Kitabı” namını alıyor. Ve insan, zelil ve fakir ve âciz hayvanların sırasından çıkar; zaafının kuvvetiyle, aczinin kudretiyle, ubudiyetinin şevketiyle, kalbinin şuaıyle, aklının haşmet-i imaniyesiyle hilâfet ve hâkimiyetin zirvesine yükselmiştir. Hattâ acz, fakr, ihtiyaç ve akıl onun sukutuna esbab iken, suud ve yükselmesine sebep olurlar. Zulmetli, karanlıklı bir mezar-ı ekber suretinde görünen zaman-ı mazi, enbiya ve evliyanın ziyasıyla ziyadar ve nuranî görünmeye başlar. Karanlıklı gece şeklinde olan istikbal, Kur’ân’ın ziyasıyla tenevvür eder, Cennetin bostanları şekline girer. Buna binaen, o zât-ı nurânî olmasaydı, kâinat da, insan da, herşey de adem hükmünde kalır, ne kıymeti olur ve ne ehemmiyeti kalırdı.

Binaenaleyh, bu kadar garip, acip, güzel kâinat için böyle tarifat ve teşrifatçı bir mürşid-i harika lâzımdır. “Eğer bu zât (a.s.m.) olmasaydı kâinat da olmazdı” meâlinde

1 لَوْلاَكَ لَوْلاَكَ لَمَا خَلَقْتُ اْلاَفْلاَكَolan hadis-i kudsî şu hakikatı tenvir ediyor.

ALTINCI REŞHA: Arkadaş! O hutbe-i ezeliyeyi okuyan zât, kâinatın kemâlâtını keşfeden canlı bir güneştir; saadet-i ebediyeyi ihbar ve tebşir ediyor. Nihayetsiz



[NOT]Dipnot-1 Ali el-Kàri, Şerhü’ş-Şifâ, 1:6; Aclunî, Keşfü’l-Hafâ, 2:164.

[/NOT]

Hikmet-i Samedâniye Kitabı: hiç kimseye muhtaç olmayan Allah’ın, bir kitap misâli, bütün hikmetlerini sergilediği kâinat ve varlıklar âlemi	acip: hayret verici, şaşırtıcı
acz: acizlik, güçsüzlük	adem: hiçlik, yokluk
binaen: -dayanarak	binaenaleyh: bundan dolayı
ehemmiyet: değer, önem	enbiya: nebiler, peygamberler
esbab: sebebler	esmâ-i İlâhiye: Cenab-ı Allah’ın isimleri
evliya: Allah dostları, velîler	fakr: fakirlik, muhtaçlık
hadis-i kudsî: mânâsı Allah tarafından Peygamberimize (a.s.m.) ilham edilen, kelimeleri Peygamberimize (a.s.m) ait olan hadis	hakikat: bir şeyin aslı ve esası, gerçek mahiyeti
haşmet-i imaniye: imandan kaynaklanan büyüklük, görkem	hilâfet: halifelik; insanların yeryüzünde Allah'ın halifesi oluşu
hutbe-i ezeliye: ezelî hutbe; Kur’ân-ı Kerim	hâkimiyet: egemenlik, hükümranlık
hükmünde kalmak: benzer bir şeyle aynı hükümde olmak	hülâsa: öz, özet
ihbar etmek: haber vermek	inkılâp etmek: değişmek, dönüşmek
istikbal: gelecek	kemâlât: mükemmel özellikler
keşfeden: açığa çıkaran	kudret: güç, iktidar
kâinat: evren	mezar-ı ekber: çok büyük mezar
meâlinde: mânâsında	mürşid-i harika: en harika bir şekilde insanlara yol gösteren ve rehberlik yapan
nam almak: adını taşımak	nuranî: aydınlık, ışık saçan
reşha: “sızıntı” mânâsını taşıyan başlıklardan her birisi	saadet-i ebediye: sonsuz mutluluk
sukut: düşüş	suret: biçim, şekil
suud: yükselme	tarifat ve teşrifatçı: tarif eden ve yönlendiren rehber
tebşir etmek: müjdelemek	tenevvür etmek: nurlanmak, aydınlanmak
tenvir etmek: aydınlatmak, nurlandırmak	terakki etmek: yükselmek, ilerlemek
ubudiyet: kulluk, ibadet	zaaf: zayıflık, güçsüzlük
zaman-ı mazi: geçmiş zaman	zelil: aşağı, alçak
zirve: doruk, en üst aşama	ziya: ışık
ziyadar: ışık saçan, aydınlatan	zulmet: karanlık
zât: Hz. Muhammed (a.s.m.)	zât-ı nuranî: etrafını nûrlandıran ve aydınlatan zât; Hz. Peygamber (a.s.m.)
âciz: güçsüz, elinden bir şey gelmeyen	âlem: dünya
âyat-ı tekviniye: yaratılışa ait deliller, bütün varlıklar	şevket: büyüklük, haşmet
şua: ışık, parıltı

 

[Huseyni]

Cevap: Reşhalar - Sayfa: 39


rahmeti keşfetmiş, ilân ediyor. Saltanat-ı Rububiyetin mehâsininin dellâlı ve esmâ-i İlâhiyenin gizli definelerinin keşşâfıdır.

Evet, o zât (a.s.m.) vazifesi itibarıyla, hakkın burhanı, hakikatın ziyası, hidayetin güneşi, saadetin vesilesidir. Şahsiyet ve hüviyet cihetiyle, muhabbet-i Rahmâniyenin misali, rahmet-i Rabbâniyenin timsali, hakikat-i insaniyenin şerefi, şecere-i hilkatin en kıymettar ve kıymetli bahâdar bir semeresidir. Tebliğ ettiği dini de harika bir sür’atle şark ve garbı ihata etmiş, nev-i beşerin beşte biri kabul etmiştir. Acaba böyle bir zâtın dâvâlarında nefis ve şeytanın münakaşa ve itirazlarına bir imkân var mıdır?

YEDİNCİ REŞHA: Arkadaş! O zâtı harekete getirip o inkılâpları kendisine yaptıran ancak bir kuvve-i kudsiyedir. Evet, bilhassa Ceziretü’l-Arabda yaptığı inkılâp ve icraata bak:

O sahralarda, o çöllerde, âdetlerini muhafazada çok mutaassıp ve asabiyetlerinde fevkalâde inatçı ve kasâvet-i kalb ve merhametsizlikte emsalsiz ve hattâ diri diri kızlarını toprağa gömüp öldürürlerken müteessir bile olmayan pek çok vahşî kavimler oturmakta idiler. O zât-ı nuranî, kısa bir zamanda, o kavimlerin ahlâk-ı seyyielerini kaldırarak ahlâk-ı hasene ile tebdil ettirdi. Hattâ, o zât-ı mürşidin (a.s.m.) telkin ettiği iman nuru sayesinde, o vahşî insanlar, insan âleminde insanlara muallim oldular. Ve medeniyet dünyasında, medenîlere üstad oldular. O zâtın (a.s.m.) şu kadar geniş ve azîm saltanatı, yalnız zahirî bir saltanat

Ceziretü’l-Arab: (bk. bilgiler – Arap Yarımadası)	ahlâk-ı hasene: güzel ahlâk
ahlâk-ı seyyie: kötü ahlâk	asabiyet: ırkçılık, kendi akraba ve milletini aşırı derecede kayırma gayreti
azîm: büyük, yüce	bahâdar: kıymetli
bilhassa: özellikle	burhan: güçlü ve sarsılmaz delil, kanıt
cihet: yön, taraf	define: hazine, gizli servet
dellâl: duyurucu, ilân edici	dâvâ: iddia
emsalsiz: benzersiz	esmâ-i İlâhiye: Cenab-ı Allah’ın isimleri
fevkalâde: olağanüstü, çok güzel	hakikat: bir şeyin aslı ve esası, gerçek mahiyeti
hakikat-i insaniye: insanın gerçek mahiyeti	hidayet: doğru ve hak olan yol, İslâmiyet
hüviyet: şahsiyet, kişilik	icraat: faaliyet, iş
ihata etmek: kuşatmak	inkılâp: değişim, dönüşüm
itibarıyla: özelliğiyle	kasâvet-i kalb: kalb sertliği, kalb katılığı
kavim: topluluk	keşfetmek: açığa çıkarmak, göstermek
keşşâf: keşfeden, gizli şeyleri bulup meydana çıkaran	kuvve-i kudsiye: kudsî kuvvet; kaynağı Allah’tan gelen güç
kıymettar: kıymetli, değerli	medeniyet: uygarlık
medenî: çağdaş, uygar	mehâsin: güzellikler, iyilikler
misal: örnek, benzer	muallim: öğreten, yetiştiren
muhabbet-i Rahmâniye: sonsuz merhamet ve şefkat sahibi olan Allah’a duyulan sevgi	muhafaza: koruma, saklama
mutaassıp: tutucu, inanç veya geleneklerine aşırı derecede bağlı	müteessir olma: etkilenme, tesiri altında kalma, üzülme
nefis: bir kimsenin kendisi; insanı daima kötülüğe, maddî zevk ve isteklere sevk eden duygu	nev-i beşer: insanlık türü, insanlar
nihayetsiz: sınırsız, sonsuz	nur: aydınlık, ışık
rahmet: İlâhî şefkat ve merhamet	rahmet-i Rabbâniye: herbir varlığa muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah’ın merhamet ve şefkati
reşha: “sızıntı” mânâsını taşıyan başlıklardan her birisi	saadet: mutluluk
sahra: çöl	saltanat: egemenlik, hâkimiyet
saltanat-ı Rububiyet: Allah’ın her bir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesi, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurması	semere: meyve
sür’at: hız	tebdil etmek: değiştirmek
tebliğ etmek: bildirmek, sunmak	telkin etmek: fikir aşılamak, öğüt vermek
timsal: görüntü, yansıma	vahşî: medenî olmayan, kaba
vesile: aracı	zahirî: açık, görünürde
ziya: ışık, aydınlık	zât: kişi; Hz. Muhammed (a.s.m.)
zât-ı mürşid: doğru yolu gösteren, Hz. Muhammed (a.s.m.)	zât-ı nuranî: etrafını nûruyla aydınlatan zât, Hz. Peygamber (a.s.m.)
âdet: alışkanlık, örf	üstad: hoca, öğretmen
şark ve garp: doğu ve batı	şecere-i hilkat: yaratılış ağacı

 

[Huseyni]

Cevap: Reşhalar - Sayfa: 40


değildir. Daha geniş ve daha derin yerde saltanat-ı bâtıniyesi vardır ki, bütün kalbleri ve akılları kendisine cezb ve celb etmiştir. Ve bütün ruhları ve nefisleri teshir etmiştir ki, kalblere mahbub, akıllara muallim ve tenvir edici ve nefislere mürebbî ve ruhlara sultan olmuş ve olmaktadır.

SEKİZİNCİ REŞHA: Arkadaş! Bilirsin ki, sigara gibi küçük bir âdeti, birşeyi tiryakisinden ref etmek pek zahmettir. Hattâ büyük bir hâkim, büyük bir azimle, küçük bir kavimde itiyad edilen bir hasleti kaldırmakta büyük müşkilâta rastgelir. Halbuki bu zât-ı nuranî, pek çok âdetleri, pek çok asabî, inatçı kavimlerden, cüz’î bir kuvvetle, kısa bir zamanda kaldırarak, yerlerini yüksek, nezih ahlâk ve âdetlerle doldurmuştur.

Evet, Hazret-i Ömer İbnü’l-Hattâb’ın (radıyallahü teâlâ anh) İslâmiyetten evvel ve sonraki halleri bu meseleye güzel bir misaldir. Bunun gibi, icraat-ı esasiyesinden binlerce harikalar vardır. O zâtın, o zamandaki icraatına harika diyoruz. Acaba bu zamanın yüzlerce feylesofları, o zamanda, o vahşet-âbâd cezireye gidip, pek uzun zamanlarda o vahşîleri ıslah için çalışsalar, o zât-ı mürşidin bir senede muvaffak olduğu kadar, onlar elli senede muvaffak olabilirler mi? Hâşâ!

DOKUZUNCU REŞHA: Arkadaş! Aklı başında olan bir adam münazaralı dâvâlarda yalan söyleyemez. Çünkü, bilâhare yalanının açığa çıkıp mahcup olmasından korkar. Ve keza, bir insan yalan söylediği takdirde pervasız, lâübâli bir tarzda söyleyemez. Ve keza, serbest, heyecanlı söylenmesine girişemez velev âdi bir mesele, küçük bir cemaat içinde, küçük bir vazifede bulunan küçük bir şahıs olsun. Acaba büyük bir vazifeyle vazifedar, pek büyük bir meselede, pek büyük bir şeref ve haysiyet sahibi, pek büyük bir cemaat içinde, pek şedit hasımların karşısında iddia ettiği bir dâvâda yalan ve hilâf-ı hakikat söyleyebilir mi?

İşte, o zât-ı nurânî, okuduğu o hutbe-i ezeliyeyi öyle bir tarzla okuyor; ne tereddüdü

Hazret-i Ömer İbnü'l-Hattâb: [bk. bilgiler – Ömer (r.a.)]	ahlâk: huy, tabiat, insanın davranış tarzı, tutum ve tavrı
asabî: sinirli	azim: kesin karar
bilâhare: daha sonra	cemaat: topluluk
cezb ve celb etmek: bir şeyi çekmek	cezire: yarımada
cüz'î: küçük; ferdî	evvel: önce
filozof: felsefe ile uğraşan, felsefeci	haslet: huy, özellik
hasım: düşman	haysiyet: itibar
hilâf-ı hakikat: gerçeğe aykırı	hutbe-i ezeliye: ezelî hutbe; Allah’ın insanlara ve cinlere bir hutbesi olan Kur’ân
hâkim: hükmeden, idareci	hâşâ: asla öyle değil
icraat: faaliyet, iş	icraat-ı esasiye: temel faaliyetler
itiyad edilen: alışkanlık hâline gelen	kavim: topluluk, millet
keza: aynı, aynı biçimde	lâübâli: saygısız, çekinmesi olmayan, dikkatsiz
mahbub: sevgili	mahcup olmak: utanmak
misal: örnek, benzer	muallim: öğreten, yetiştiren
muvaffak olmak: başarmak	münazara: tartışma
mürebbî: terbiye edici, eğitici	müşkilât: zorluklar
nefis: bir kimsenin kendisi	nezih: temiz, pâk
pervasız: korkusuz	radıyallahü teâlâ anh: Allah ondan razı olsun
ref etmek: ortadan kaldırmak	reşha: "sızıntı " mânâsını taşıyan başlıklardan her birisi
saltanat: egemenlik, hâkimiyet	saltanat-ı bâtıniye: insanların iç dünyalarında kurulan hâkimiyet, egemenlik
tenvir etmek: aydınlatmak, ışıklandırmak	teshir etmek: boyun eğdirmek; etkisi altına almak
tiryaki: bağımlı	vahşet-âbâd: vahşetlerle dolu
vahşî: medenî olmayan, kaba	vazifedar: görevli
velev: eğer, gerçi	zahmet: zorluk, sıkıntı
zât-ı mürşid: insanlara doğru yolu gösteren, Hz. Muhammed (a.s.m.)	zât-ı nurânî: etrafını nuruyla aydınlatan zât, Hz. Peygamber (a.s.m.)
âdet: alışkanlık	âdi: basit, sıradan
ıslah: düzelme, iyileşme	şedit: çok şiddetli

 

[Huseyni]

Cevap: Reşhalar - Sayfa: 41


var, ne hicabı, ne korkusu var, ne teessürü... Hem samimî bir safa-i kalble, hâlis bir ciddiyetle, hasımlarının damarlarına dokundurmak üzere, akıllarını tezyif, nefislerini tahkir edip izzetlerini kırıyor. Acaba böyle bir dâvâda, böyle bir makamda, böyle bir şahıstan zerre miskal bir hilenin bu meseleye karışmasına imkân var mıdır? Hâşâ!

1 اِنْ هُوَ اِلاَّ وَحْىٌ يُوحٰى Evet, hak hileye muhtaç değil; hakkı söylemekte hile ve iğfal ihtimali yoktur. Hakikati gören bir nazar halkı iğfal etmez, hilâf-ı hakikat söylemez, hayal ile hakikati temyiz eder; aralarında iltibas olamaz.

ONUNCU REŞHA: Arkadaş! O zât-ı mürşid, nev-i beşeri korkutmak için pek müthiş hakikatlerden bahsediyor. Ve insanları tebşir için, kalbleri cezb ve akılları celb eden meselelerden haber veriyor.

Yahu! Hakaik ve garaibi keşif için insanlarda öyle bir şevk, öyle bir merak vardır ki, garip bir hakikati keşif yolunda canlarını, mallarını feda ediyorlar. Bu zâtın (a.s.m.) keşf ve ihbar ettiği hakaike ne için ehemmiyet vermiyorlar? Halbuki, bütün enbiyâ ve evliyâ ve sıddıkîn gibi ehl-i şuhud ve ashab-ı ihtisas, bilittifak o zâtı tasdik etmiş ve ediyorlar.

Bu zât (a.s.m.), öyle bir Sultanın şuûnundan bahsediyor ki, kamer Onun mülkünde bir sinek gibidir. Acip harikalardan bahsettiği gibi, pek müthiş infilâk ve inkılâplardan da haber veriyor. Bakınız: O hutbe-i ezeliyede,

اِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ

2 اِذَا السَّمَاۤءُ انْفَطَرَتْ

3 اِذَا زُلْزِلَتِ اْلاَرْضُ زِلْزَالَهَا

4
​

gibi tilâvet ettiği âyetlere dikkat ediniz.




[NOT]Dipnot-1 “O ancak kendisine vahyolunanı söyler.” Necm Sûresi, 53:4.
Dipnot-2 “Güneş dürülüp toplandığında.” Tekvir Sûresi, 81:1.
Dipnot-3 “Gök yarıldığı zaman.” İnfitar Sûresi, 82:1.
Dipnot-4 “Ne zaman ki yer müthiş bir sarsıntıyla sarsılır.” Zilzâl Sûresi, 99:1.
[/NOT]

Sultan: otorite, kudret ve egemenlik sahibi olan Allah	acip: hayret verici, şaşırtıcı
ashab-ı ihtisas: ihtisas sahibi olan uzman kişiler	bilittifak: görüş birliği sağlanmak sûretiyle
celb eden: kendi tarafına çeken	cezb: çekme
ehl-i şuhud: gayb âlemine ait bilinmeyen hakikatleri Allah’ın lütuf ve ihsanıyla gören kimseler	enbiyâ: peygamberler
evliyâ: Allah dostları	garaib: hayret verici şeyler
garip: tuhaf	hak: doğru gerçek
hakaik: gerçekler, doğrular	hakikat: herbir şeyin aslı ve esası, gerçek mahiyeti
hasım: düşman	hicab: utanma
hile: aldatma	hilâf-ı hakikat: gerçeğe aykırı
hutbe-i ezeliye: ezelî hutbe; Allah’ın insanlara ve cinlere bir hutbesi olan Kur’ân	hâlis: içten, katıksız, samimi
hâşâ: asla öyle değil	ihbar etmek: haber vermek
iltibas: farkını bilemeyip karıştırma	infilâk: patlama
inkılâp: değişim, dönüşüm	izzet: değer, itibar
iğfal: gaflete düşürerek kandırma, aldatma	kamer: ay
keşif: gizli bir şeyi açığa çıkarma	miskal: yaklaşık 4.5 grama denk olan bir ağırlık ölçüsü
mülk: sahip olunan şey	müthiş: dehşet veren
nazar: bakış, düşünce	nefis: insanın kendisi
nev-i beşer: insanlık	reşha: “sızıntı” mânâsını taşıyan başlıklardan her birisi
safa-i kalp: bütün kirlerden arınmış bir kalp	sıddıkîn: daima doğruluk üzere olan ve Allah’a ve peygambere bağlı yaşayan büyük insanlar
tahkir etmek: aşağılamak	tasdik etmek: doğrulamak, onaylamak
tebşir: müjde vermek	teessür: bir başkasının tesirinde kalma, etkilenme
temyiz etmek: birbirinden ayırmak	tereddüd: kararsızlık, şüphe
tezyif: hakaret, küçük düşürme	tilâvet etmek: okumak
zerre: atom	zât-ı mürşid: doğru yolu gösteren zât, Hz. Muhammed (a.s.m.)
şevk: çok arzu, şiddetli istek	şuûn: hâller, işler; Cenâb-ı Hakkın yüce sıfatlarının mahiyetlerinde bulunan ve onları tecelliye sevk eden Zâtına ait mukaddes özellikler

 

[Huseyni]

Cevap: Reşhalar - Sayfa: 42


Ve beşer için öyle bir istikbalden haber veriyor ki, dünyevî istikbal ona nisbeten bir katre hükmündedir. Ve öyle bir saadetten müjde veriyor ki, dünya saadetleri ona nazaran rüyalar gibi olur. Evet, bu kâinatın perdesi altında çok acaip şeyler vardır, bizleri bekliyorlar. Biz de onları intizar ediyoruz. Binaenaleyh, o acaibi görüp bize keyfiyetlerini hikâye etmek için hârikulâde bir insan lâzımdır ki, o harika garaibi görsün ve gördüğü gibi bize de söylesin.

Ve keza, o zât, Hâlıkımızın bizden talep ettiği şeylerden bahsediyor ve çok hakikatlerden, meselelerden haber veriyor ki, onlardan kurtuluş yoktur. Feyâ acaba! Ekser-i nâs neden böyle hak şeylerden göz yumuyorlar, hakikatlerden kulak tıkıyorlar?

ON BİRİNCİ REŞHA: Arkadaş! Şu minber-i âlide hutbe-i ezeliyeyi okuyan ve şahsiyet-i mâneviyesiyle bizlere meşhud ve yüksek şuûnatıyla âlemde meşhur olan zât-ı nurânî, (a.s.m.) vahdaniyet-i İlâhiyeye bir burhan-ı sâdık-ı nâtık ve tevhidin hakikat olduğuna bir delil-i hak ve saadet-i ebediyenin de vücuda gelmesine kat’î bir delil ve zahir bir burhandır.

Ve keza, o zât, insanları hidayete davet etmekle saadet-i ebediyenin husulüne sebep olduğu gibi, vüsulüne de sebeptir.

Ve keza, o zât, duasıyla, ubudiyetiyle o saadetin vücuduna ve icadına vesiledir. Evet, bak: O zât, nev-i beşere imamdır. Mescidi, yalnız Ceziretü’l-Arab değildir, küre-i arzdır. Cemaati de yalnız o zamanın insanları değildir. Belki Âdem zamanından kıyamete kadar herbir asrın halkı bir saf olup, bütün asırlar safları onun arkasında, onun duasına “Âmin” diyorlar.

Bilhassa o zât, o cemaat-ı uzmâda umum zevilhayata şâmil pek şedit bir ihtiyac-ı azîm için dua eder. Ve onun duasına, yalnız o cemaat değil, belki arz ve

Ceziretü’l-Arab: (bk. bilgiler – Arap Yarımadası)	Hâlık: her şeyi var eden yaratıcı Allah
acaip: hayret verici, şaşırtıcı	arz: yeryüzü
asır: yüzyıl	beşer: insan
bilhassa: özellikle	binaenaleyh: bundan dolayı
burhan: güçlü ve sarsılmaz delil	burhan-ı sâdık-ı nâtık: doğru konuşan delil
cemaat: topluluk	cemaat-ı uzmâ: büyük cemaat, topluluk
delil-i hak: hak delil	dünyevî: dünya ile ilgili
ekser-i nâs: çoğu insanlar	feyâ acaba!: “Yahu” gibi bir mânaya gelir, hayret ifade eder.
garaib: tuhaf, hayret verici şeyler	hak: doğru, gerçek
hakikat: herbir şeyin aslı ve esası, gerçek mahiyeti	hidayet: doğru ve hak olan yol, İslâmiyet
husul: meydana gelme	hutbe-i ezeliye: ezelî hutbe; Kur'ân-ı Kerim
hârikulâde: olağanüstü, şaşırtıcı derecede	hükmünde: benzer bir şeyle aynı hükmü taşıyan
icad: var edilme, yaratılma	ihtiyac-ı azîm: büyük ihtiyaç
intizar etmek: beklemek	istikbal: gelecek
kat'î: kesin bir şekilde	katre: damla
keyfiyet: nitelik, özellik	keza: aynı, aynı biçimde
küre-i arz: yer küre, dünya	kıyamet: dünyanın sonu, varlığın bozulup dağılması
meşhud: görünen, bilinen	minber-i âli: yüksek, yüce minber
nazaran: bakarak, –göre	nev-i beşer: insanlık
nisbeten: kıyasla, oranla	reşha: “sızıntı” mânâsını taşıyan başlıklardan her birisi
saadet: mutluluk	saadet-i ebediye: sonsuz mutluluğun yaşanacağı Cennet hayatı
saf: sıra ile uzun uzadıya dizilmek	talep etmek: istemek
tevhid: birleme, her şeyin bir olan Allah’a ait olması	ubudiyet: kulluk
umum: bütün, genel	vahdaniyet-i İlâhiye: Allah’ın bir ve tek olması
vesile: aracı	vücud: varlık
vücuda gelmek: ortaya çıkmak, meydana gelmek	vüsul: kavuşma, erişme
zahir: açık, görünen	zevilhayat: canlılar
zât-ı nurânî: nuranî zât; Hz. Peygamber (a.s.m.)	Âdem: (bk. bilgiler)
âlem: dünya	âmin: “Allah’ım kabul eyle”
şahsiyet-i mâneviye: manevî şahsiyet; bir kimsenin temsil ettiği makam ve mevkiye ait kişiliği, taşıdığı meziyetleri	şedit: çok şiddetli
şuûnat: hâller, işler, temel özellikler; Hz. Peygamber'de (a.s.m.) bulunan temel vasıflar	şâmil: içine alan

 

[Huseyni]

Cevap: Reşhalar - Sayfa: 43


semâ ve bütün mevcudat “Âmin” söyler. Yani, “Yâ Rabbenâ! onun duasını kabul eyle. Biz de o duayı ediyoruz. Biz de onun talep ettiğini talep ediyoruz.”

Bilhassa, o cemaat-i uzmâ önünde kıldırdığı namazda, öyle bir tazarru ve tezellül ile, öyle bir iştiyakla, öyle bir hüzünle niyaz ve dua eder ki, kâinat bile heyecana gelir, o zâtın duasına iştirâk eder. Evet, öyle bir maksat için niyaz eder ki, eğer o maksat husule gelmezse, yalnız mahlûkat değil, âlem bile kıymetsiz kalır, esfel-i sâfilîne düşer. Çünkü, o zâtın matlubuyla mevcudat yüksek kemâlâta erişir.

Acaba o zât, o matlubu kimden istiyor? Evet, öyle bir Zâttan talep eder ki, en gizli ve en küçük bir hayvanın cüz’î bir ihtiyacı için lisan-ı haliyle yaptığı duayı işitir, kabul eder, ihtiyacını yerine getirir. Ve keza, en ednâ bir emeli, en ednâ bir gaye için, en ednâ bir zîhayatta görür ve onu ona yetiştirmekle ikram ve merhamet eder. Bu duaların neticesinde yapılan terbiye ve tedbirler öyle bir intizamla cereyan eder ki, o terbiyelerin ancak bir Semî’ ve Basîr, bir Alîm ve Hakîmden olduğuna şüphe bırakmaz.

Acaba o zât, o minberde Arşa müteveccihen ellerini kaldırarak yaptığı dua ile ne istiyor ki bütün mahlûkat “Âmin” söylüyor?

Evet, o zât, Cenâb-ı Hakkın rızasını ve Cennette mülâkat ve rüyetiyle saadet-i ebediyeyi istiyor. Bu istenilen şeylerin icadına rahmet, hikmet, adalet gibi sayısız esbap olmadığı takdirde, o zât-ı nurânînin tek duası ve tazarru ile niyaz etmesi, Cennetin icadına ve îtâsına kâfidir. Binaenaleyh, o zâtın risaleti, imtihan ve ubudiyet için şu dünyanın kurulmasına sebep olduğu gibi, o zâtın ubudiyetinde yaptığı dua, mükâfat ve mücâzat için dâr-ı âhiretin îcadına sebep olur.

Evet, bu yüksek intizam ve geniş rahmet ve güzel san’at ve kusursuz cemâl ile zulüm ve çirkinlik arasında tezat vardır. İçtimaları mümkün değildir.

Alîm: her şeyi hakkıyla bilen, ilmi herşeyi kuşatan Allah	Arş: Allah’ın hüküm ve egemenliğinin tecelli ettiği yer
Basîr: her şeyi gören Allah	Cenâb-ı Hak: Hakkın ta kendisi olan sonsuz şeref ve yücelik sahibi Allah
Hakîm: her işini hikmetle yapan Allah	Semî': herşeyi duyan ve işiten Allah
Yâ Rabbenâ: ey Rabbimiz	adalet: hak sahibine hakkını verme, haksızı terbiye etme ve cezalandırma
bilhassa: özellikle	binaenaleyh: bundan dolayı
cemaat-i uzmâ: büyük cemaat, topluluk	cemâl: güzellik
cereyan etmek: meydana gelmek	cüz'î: ferdî, küçük
dâr-ı âhiret: âhiret âlemi	ednâ: basit, küçük
emel: arzu, istek	esbap: sebepler
esfel-i sâfilîn: aşağıların en aşağısı	hikmet: gaye fayda
husule gelmek: meydana gelmek	ikram: bağış, ihsan
intizam: disiplin, düzen	içtima: toplanma, bir araya gelme
iştirâk etmek: katılmak	iştiyak: şiddetli arzu ve istek
kemâlât: mükemmel özellik ve dereceler	keza: aynı, aynı biçimde
kâfi: yeterli	lisan-ı hal: hal dili
mahlûkat: yaratılmış varlıklar	matlub: istek, arzu
merhamet: şefkat, acıma	mevcudat: varlıklar
minber: câmide hutbe okunan yer	mücâzat: cezalandırma
mükâfat: ödül	mülâkat: kavuşma
müteveccihen: yönelmiş olarak	niyaz: dua etme, yalvarıp yakarma
rahmet: merhamet ve şefkat	risalet: elçilik, peygamberlik
rüyet: Allah’ın cemâlini görme	rıza: memnuniyet, hoşnut olma
saadet-i ebediye: sonsuz mutluluk	semâ: gökyüzü
talep etmek: istemek	tazarru: dua, yakarış
tedbir: çekip çevirme, ihtiyacını karşılama	terbiye: belli bir amaca erişecek şekilde geliştirme, yetiştirme
tezat: zıtlık	tezellül: Allah'ın huzûrunda boyun büküp yalvarma
ubudiyet: kulluk	zulüm: haksızlık
zât-ı nurânî: nûrânî zât, Hz. Peygamber (a.s.m.)	zîhayat: hayat sahibi, canlı
âlem: dünya	âmin: “Allah’ım kabul eyle”
îcad: var etme, yaratma	îtâ: aynen tekrar edilme, verilme

 

[Huseyni]

Cevap: Reşhalar - Sayfa: 44


Evet, ednâ bir sesi, ednâ bir kimseden, âdi bir iş için işitip kabul etmekle, en yüksek bir savtı, en büyük bir iş için işitip kabul etmemek, emsalsiz bir kubh ve çirkinlik ve bir kusurdur. Bu ise mümkün değildir. Çünkü, hüsn-i zâtî, kubh‑u zâtîye inkılâp eder. İnkılâb-ı hakâik ise muhaldir.

ON İKİNCİ REŞHA: Arkadaş! O hatib-i mürşidden gördüğün, işittiğin kâfidir. Çünkü ahvalini tamamıyla ihâta etmek mümkün değildir. Öyleyse, ondan sonra gelen asırların o zâttan aldıkları feyizlere dikkat etmek üzere geri dönelim. Bak, arkadaş! Bütün bu asırlar o Asr-ı Saadetin güneşinden Ebû Hânife, Şâfiî, Ebû Yezid, Cüneyd-i Bağdadî, Abdülkadir-i Geylânî, İmam-ı Gazalî, Muhyiddin-i Arabî, Ebû Hasen-i Şâzelî, Şah-ı Nakşibend, İmam-ı Rabbânî (radiyallâhü anhüm ecmaîn) gibi binlerce nurânî ziyâdar yıldızlar ayrılıp âlem-i beşeri tenvir etmişlerdir.

Meşhudatımızın tafsilâtını başka vakte tehir ederek, mu’cizat sahibi o zât-ı nurânî Aleyhissalâtü Vesselâma bir salât ü selâm getirelim.

اَللّٰهُمَّ صَلِّ وَسَلِّمْ عَلٰى هٰذَا الذَّاتِ النُّورَانِىِّ الَّذِى اُنْزِلَ عَلَيْهِ الْقُرْاٰنُ اْلحَكِيمُ مِنَ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ مِنَ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ اَعْنِى سَيِّدَنَا مُحَمَّدً اَلْفُ اَلْفِ صَلاَةٍ وَاَلْفُ اَلْفِ سَلاَمٍ بِعَدَدِ حَسَنَاتِ اُمَّتِهِ.عَلٰى مَنْ بَشَّرَ بِرِسَالَتِهِ التَّوْرَاةُ وَاْلاِنْجِيلُ وَالزَّبوُرُ وَبَشَّرَ بِنُبُوَّتِهِ اْلاِرْهَاصَاتُ وَهَوَاتِفُ الْجِنِّ وَاَوْلِيَاءُ اْلاِنْسِ وَكَوَاهِنُ الْبَشَرِ وَانْشَقَّ بِاِشَارَتِهِ الْقَمَرُ.. سَيِّدِنَا وَمْوْلاٰنَا مُحَمَّدٍ اَلْفُ اَلْفِ صَلاَةٍ وَاَلْفُ اَلْفِ سَلاَمٍ بِعَدَدِ اَنْفَاسِ اُمَّتِهِ.عَلٰى مَنْ جَاءَتْ لِدَعْوَتِهِ الشَّجَرُ، وَنَزَلَ سُرْعَةً بِدُعَائِهِ الْمَطَرُ، وَاَظَلَّتْهُ الْغَمَامَةُ مِنَ الْحَرِّ، وَشَبِعَ مِنْ صَاعٍ مِنْ طَعَامِهِ مِاٰتٌ مِنَ الْبَشَرِ، وَنَبَعَ الْمَاۤءُ مِنْ بَيْنِ اَصَابِعِهِ ثَلاَثَ

Abdülkadir-i Geylânî: (bk. bilgiler)	Asr-ı Saadet: mutluluk çağı, Peygamber Efendimizin (a.s.m.) peygamber olarak dünyada bulunduğu devir
Cüneyd-i Bağdadî: (bk. bilgiler)	Ebû Hasen-i Şâzelî: (bk. bilgiler – Seyyid Ebu’l-Hasen-i Şâzelî)
Ebû Yezid: (bk. bilgiler – Bâyezid-i Bistâmî)	Muhyiddin-i Arabî: (bk. bilgiler)
ahval: haller, durumlar	asır: yüzyıl
ednâ: en basit, küçük	emsalsiz: benzersiz
feyiz: bereket, bolluk	hatib-i mürşid: doğru yolu gösteren hatip; Hz. Peygamber (a.s.m.)
hüsn-i zâtî: bir şeyin bizzat kendisinin güzel olması, güzelilği başkasından gelmemesi	ihâta etmek: kuşatmak, her şeyi içine almak
inkılâb-ı hakâik: gerçeklerin zıddına dönüşmesi	inkılâp etmek: değişmek, dönüşmek
kubh: çirkinlik, kötülük	kubh-u zâtî: bir şeyin bizzat kendisinin çirkin olması
meşhudat: görünen, gözlemlenen şeyler	muhal: imkânsız
mu’cizat: mu’cizeler	nurânî: nur gibi etrafını aydınlatan
radiyallâhü anhüm ecmaîn: Allah onların hepsinden razı olsun	reşha: sızıntı
salât ü selâm: Peygamberimiz (a.s.m.) için yapılan dua ve niyaz	savt: ses
tafsilât: ayrıntı	tehir etmek: ertelemek, sonraya bırakmak
tenvir etmek: aydınlatmak, ışıklandırmak	ziyâdar: ışıklı, nurlu
zât-ı nurânî: nûrânî zât, Hz. Peygamber (a.s.m.)	âdi: basit, sıradan
âlem-i beşer: insanlık âlemi	İmam-ı Gazalî: (bk. bilgiler)
İmam-ı Rabbânî: (bk. bilgiler)	İmâm-ı Âzam Ebû Hânife: (bk. bilgiler)
Şah-ı Nakşibend: (bk. bilgiler)	Şâfiî: (bk. bilgiler – İmâm-ı Şâfiî)

 

[Huseyni]

Cevap: Reşhalar - Sayfa: 45

مَرَّاتٍ كَالْكَوْثَرِ وَسَبَّحَ فِى كَفَّيْهِ اْلحَصَاةُ وَالْمَدَرُ، وَاَنْطَقَ اللهُ لَهُ الضَّبَّ وَالظَّبْىَ وَالذِّئْبَ وَالْجِذْعَ وَالذِّرَاعَ وَالْجَمَلَ وَالْجَبَلَ وَالْحَجَرَ وَالشَّجَرَ صَاحِبِ الْمِعْرَاجِ وَمَا زَاغَ الْبَصَرُ... سَيِّدِنَا وَمَوْلاَنَا وَشَفِيعِنَا مُحَمَّدٍ اَلْفُ اَلْفِ صَلاَةٍ وَاَلْفُ اَلْفِ سَلاَمٍ بِعَدَدِ كُلِّ الْحُرُوفِ الْمُتَشَكِّلَةِ فِى اْلكَلِمَاتِ الْمُتَمَثِّلَةِ بِاِذْنِ الرَّحْمٰنِ فِى مَرَايَا تَمَوُّجَاتِ الْهَوَاۤءِ عِنْدَ قِرَاۤءَةِ كُلِّ كَلِمَةٍ مِنَ الْقُرْاٰنِ مِنْ كُلِّ قَارِئٍ مِنْ اَوَّلِ النُّزُولِ اِلٰى اٰخِرِ الزَّماَنِ وَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا يَاۤ اِلٰهَنَا بِكُلِّ صَلاَةٍ مِنْهَا اٰمِينَ اٰمِينَ اٰمِينَ.

1


Arkadaş! Risalet-i Ahmediyeyi ispat eden deliller pek büyük bir yekûn teşkil ediyor. On Dokuzuncu Söz namındaki risalemde o delillerden bir kısmı zikredilmiştir. O zâtın izhar ettiği bine yakın mu’cizeleriyle Yirmi Beşinci Söz namındaki eserimde tafsil edilen kırk vech-i i’câza bâliğ olan Kur’ân, risalet-i Ahmediyeye (a.s.m.) şehadet ettiği gibi, bu kâinat da âyâtıyla o zâtın nübüvvetine delâlet eder. Evet, kâinatta yazılan sayısız âyetler Zât-ı Ehadin vahdaniyetine şehadet ettikleri gibi, risalet-i Ahmediyeye de (a.s.m.) delâlet ve şehadet ederler.



[BILGI]Dipnot-1

Salât ve selâm o nurânî zâta olsun ki, o zât, Rahmân ve Rahîm’den ve Arş-ı Âzamdan gelen Furkân-ı Hakîmin kendisine indiği Efendimiz Muhammed’dir. Ümmetinin iyilikleri sayısınca milyonlar salât ve milyonlar selâm üzerine olsun. Risaleti Tevrat, İncil ve Zebur’da müjdelenen; nübüvveti irhâsatla, cinlerin hâtifleriyle, insanlık âleminin evliyalarıyla, beşer kâhinleriyle müjdelenen; bir işaretiyle ay’ı parçalayan Efendimiz Muhammed’e, ümmetinin nefesleri sayısınca milyonlar salât ve selâm olsun. Davetine ağaçların koşup geldiği, duâsıyla yağmurun hemen iniverdiği, sıcaktan korumak için bulutların ona gölge yaptığı, bir ölçek yemeğiyle yüzlerce insanın doyduğu, parmaklarının arasından üç defa kevser gibi suların çağladığı, onun hürmetine Allah’ın, kertenkeleyi, ceylânı, ağaç kütüğünü, zehirli keçinin kolunu, deveyi, dağı, taşı ve toprağı konuşturduğu, Miracın sahibi olan ve gözü asla şaşmayan o büyük miraç mu’cizesinde rüyetullaha mazhar olan Efendimiz ve Şefaatçimiz Muhammed’e, Kur’ân’ın ilk inmeye başladığı andan zamanın sonuna kadar onu okuyan her bir okuyucunun okuduğu her bir kelimenin hava dalgalarının âyinelerinde Rahmân’ın izniyle yansıyan bütün kelimelerinin bütün harfleri sayısınca, milyonlar salât ve selâm olsun. Bütün bu salâvatlardan her biri hürmetine bizi bağışla, ey İlâhımız, bize merhamet et. Âmin.[/BILGI]

Arş-ı Âzam: Allah’ın büyüklüğünün tecellî ettiği yer	Furkân-ı Hakîm: doğruyu yanlıştan ayıran ve her âyeti hikmetlerle dolu olan Kur’ân
Rahmân: rahmeti her şeyi kuşatan Allah	Rahîm: şefkat ve merhametinin kişiye özel tecellîleri olan Allah
Risalet-i Ahmediye: Hz. Muhammed’in (a.s.m.) peygamberliği	Zât-ı Ehad: her bir varlıkta birliği tecellî eden Zât, Allah
bâliğ olan: erişen, ulaşan	delâlet etmek: delil olmak, işaret etmek
hâtif: gaybdan haber veren	irhasat: Peygamberimize peygamberlik verilmeden önceki peygamberlik delilleri
izhar etmek: açıklamak, göstermek	kevser: Cennet’te bir havuz veya nehir
kâhin: gelecekten haber veren	miraç: Peygamber Efendimizin (a.s.m) bir gece Cebrâil (a.s.) ile kâinatı gezerek Allah’ın huzuruna yükselmesi
mu’cize: Allah tarafından verilip, yalnız peygamberlerin gösterebilecekleri büyük harika iş	namında: adında
nurânî: nur gibi etrafını aydınlatan	nübüvvet: peygamberlik
risale: küçük çaplı kitap; Risale-i Nur’un bölümleri	risalet: bir semâvî kitaba sahip olan peygamberlik
rüyetullah: Allah’ın Cemâlini görme	salât: Peygamber Efendimiz için yapılan dua
tafsil edilen: ayrıntılı olarak açıklanan	teşkil etmek: meydana gelmek, oluşmak
vahdaniyet: Allah’ın benzersiz ve bir oluşu ve ortağının bulunmayışı	vech-i i'câz: mu’cize olma yönü
yekûn: bütün, toplam	zikredilmek: anılmak, belirtilmek
zât: kişi; Hz. Muhammed (a.s.m.)	âyet: delil, Allah’ın varlığına işaret eden şey
âyât: âyetler, deliler	şehadet etmek: şahitlik yapmak

 

[Huseyni]

Cevap: Reşhalar - Sayfa: 46


Ezcümle: Kâinatta görünen hüsn-ü san’at dahi risalet-i Ahmediyeye (a.s.m.) delâlet ve şehadet eden kat’î bir delildir. Zira, şu ziynetli masnuatın cemâli, hüsn-i san’at ve ziyneti izhar eder. San’at ve suretin güzelliği, Sânide güzelleştirmek ve ziynetlendirmek isteği mevcut olduğuna delâlet eder. Güzelleştirmek ve zînetlendirmek sıfatları, Sâniin san’atına olan muhabbetine delâlet eder. Bu muhabbet ise, masnuatın en ekmeli insan olduğuna delildir. Çünkü o muhabbetin mazhar ve medarı insandır. İnsan dahi masnuatın en câmi ve en garibi olduğundan, şecere-i hilkate bir semere-i şuuriyedir. İnsan bir semere gibi olduğu cihetle kâinatın eczası arasında en câmi ve baîd bir cüzdür. İnsan zîşuur ve câmi olduğu cihetle, nazarı âmm, şuuru küllî olur. Nazarı âmm olduğundan şecere‑i hilkati tamamıyla görür, şuuru da küllî olduğundan, Sâniin makasıdını bilir. Öyleyse, insan Sâniin muhatab-ı hâssıdır.

Evet, âmm ve şumullü olan nazar ve şuurunu Sâniin ibadetine ve muhabbetine sarf ve san’atını istihsan, takdir ve teşhirine tevcih ve nimetlerinin şükrüne istimal eden bir fert, verdiği nimetlere karşı şükür isteyen ve yarattığı mahlûkatı ibadete, şükre davet eden Sâniin has muhatap ve habibidir.

Ey insanlar! Zikredilen ahval ve şuûnatla muttasıf olan Hazret-i Muhammed’in (a.s.m.), Sâniin o ferd-i ferid dediğimiz muhatab-ı hassı olmamasına imkân var mıdır? Ve tarihinizin gösterdiği nev-i beşerden en büyük insanlar arasında, bu makama daha lâyık diğer bir şahıs var mıdır?

Ey gözleri sağlam ve kalbleri kör olmayan insanlar! Bakınız, insan âleminde iki daire ve iki levha vardır:

Birinci daire: Rububiyet dairesidir.

İkinci daire: Ubudiyet dairesidir.

Sâni: her şeyi san’atla yaratan Allah	ahval: haller, vaziyetler
baîd: uzak	cemâl: güzellik
cihet: yön, taraf	câmi: kapsamlı
cüz: kısım, parça	delâlet etme: delil olma, gösterme
ecza: parçalar, kısımlar	ekmel: en mükemmel
ezcümle: meselâ, örneğin	ferd-i ferid: eşi-benzeri olmayan tek kişi
garib: farklı, benzersiz	habib: sevgili
has: özel	hüsn-ü san’at: sonsuz güzellikteki sanat
istihsan: beğenme, güzel bulma	istimal eden: kullanan
izhar etmek: açıklamak, göstermek	kat'î: kesin, şüphesiz
kâinat: evren	küllî: kapsamlı, geniş
levha: görünen manzara; tablo	mahlûkat: yaratılmışlar, varlıklar
makasıd: gayeler, istenilen şeyler	masnuat: san’at eseri varlıklar
mazhar: bir şeye erişen; ayna olan	medar: sebep, vesile
mevcut: var	muhabbet: sevgi
muhatab-ı hâs: özel muhatap	muhatap: hitap edilen
muttasıf: bir nitelik ve özelliği üzerinde taşıyan	nazar: bakış, görüş
nev-i beşer: insanlık	risalet-i Ahmediye: Hz. Muhammed’in (a.s.m.) peygamberliği ve Allah’ın ona semâvî kitap göndermesi
rububiyet: Rablık; Allah’ın her bir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesi, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurması	sarf: kullanma
semere: meyve	semere-i şuuriye: şuurlu bir meyve; kâinat ağacının şuurlu meyvesi olan insan
suret: biçim, şekil	sıfat: nitelik, vasıf
takdir: övgü	tevcih: yöneltme
teşhir: ilân etme, sergileme	ubudiyet: kulluk
zikredilen: hatırlatılan, söylenen	zira: çünkü
ziynet: süs	zîşuur: akıl ve şuur sahibi
âmm: genel, kapsamlı	şecere-i hilkat: yaratılış ağacı; kâinattaki bütün varlıkların bir ağaç misali yaratılmaları
şehadet eden: şahitlik eden	şumul: geniş kapsamlı oluş, kuşatıcılık
şuur: bilinç, anlayış	şuûnat: hâller, işler
şükür: Allah’a karşı minnet duyma, teşekkür etme

 

[Huseyni]

Cevap: Reşhalar - Sayfa: 476


Birinci levha: Hüsn-ü san’attır

İkinci levha ise: Tefekkür ve istihsandır.

Bu iki daire ile iki levha arasındaki münasebete bakınız ki, ubudiyet dairesi bütün kuvvetiyle rububiyet dairesi hesabına çalışıyor. Tefekkür, teşekkür, istihsan levhası da bütün işaretleriyle hüsn-ü san’at ve nimet levhasına bakıyor.

Bu hakikati gözünle gördükten sonra, rububiyet ve ubudiyet dairelerinin reisleri arasında en büyük bir münasebetin bulunmamasına aklınca imkân var mıdır? Ve Sâniin makasıdına kemâl-i ihlâsla hizmet eden ubudiyet reisinin Sâni ile azîm bir münasebeti ve kavî bir intisabı ve o intisapla her iki daire reisleri arasında bir muârefe ve mükâleme ve alışverişin olmamasına ihtimal var mıdır? Öyleyse, bilbedâhe tahakkuk etti ki, ubudiyet reisi, rububiyetin has mahbup ve makbulüdür.

Ey insan! Bu süslü masnuatı envâ-ı mehasinle tezyin eden ve bütün zîhayat olanların zevklerine, iştahlarına göre bu kadar nimetleri in’âm eden Sâni’in en kâmil, en cemîl ve ibadetine kemâl-i iştiyakla teveccüh eden ve Sâni’in mehasin-i san’atına takdir ve istihsanatıyla arş ve ferşi taraba, sevinmeye getiren ve Sâniin ihsanatına yaptığı teşekkürat ve tekbirat ile berr ve bahri cezbeye getiren şu güzel mahlûk ve masnuuna iltifat edip sözünü nazar-ı itibara almaması ve teşekküratına mukabele etmemesi ve teveccüh edip, kendisiyle konuşmaması ve iktidarına göre bütün mahlûkata bir imam ve mürşid yapmaması imkânı var mıdır?

​

Sâni: her şeyi san’atla yaratan Allah	arş ve ferş: gök ve yer
azîm: büyük, yüce	berr ve bahr: denizler ve karalar
bilbedâhe: ap açık	cemîl: güzel
cezbe: Allah aşkıyla kendinden geçme	envâ-ı mehasin: çeşitli güzellikler
hakikat: gerçek	has: özel
hüsn-ü san’at: san’at güzelliği, güzel san’atlar	ihsanat: iyilikler, bağışlar
iktidar: güç, kudret	iltifat etmek: yönelmek, değer vermek
imam: önder, rehber	imkân: mümkün olma, olabilirlik
intisab: bağlanma, mensup olma	in’âm eden: nimetlendiren
istihsan: beğenme, güzel bulma	istihsanat: beğenmeler, güzel bulmalar
iştah: istek, arzu	kavî: kuvvetli, sağlam
kemâl-i ihlâs: mükemmel ve kusursuz samimiyet	kemâl-i iştiyak: tam bir istek ve arzu
kâmil: olgun, mükemmel	levha: görünen manzara; tablo
mahbup: sevgili	mahlûk: yaratılmış varlık, yaratık
mahlûkat: yaratılmışlar, yaratıklar	makasıd: gayeler, istenilen şeyler
makbul: kabul gören	masnu: san’at eseri
masnuat: san’at eseri varlıklar	mehasin-i san'at: san’at güzellikleri
mukabele etmek: karşılık vermek	muârefe: karşılıklı tanışma, bilişme; birbirini bilip tanıma
mükâleme: karşılıklı konuşma	münasebet: bağlantı, bağ
mürşid: doğru yolu gösteren	nazar-ı itibar: dikkate alma
nimet: iyilik, lütuf, ihsan	reis: başkan
rububiyet: Allah’ın her varlığa, yaratılış gayelerine ulaşmaları için zarar verici şeylerden koruyup, onları terbiye etmesi, tedbir, tasarruf ve egemenliği altında bulundurması	tahakkuk etmek: gerçekleşmek
takdir: övgü	taraba getiren: sevinç veren
tefekkür: Allah’ı tanımak için etraflıca ve derinlemesine düşünme	tekbirat: tekbirler
teveccüh etmek: yönelmek	tezyin eden: süsleyen
teşekkürat: teşekkürler	ubudiyet: kulluk, ibadet
ubudiyet reisi: Allah'a hakiki kulluğu gösteren lider; Hz. Peygamber (a.s.m.)	zîhayat: canlı, hayat sahibi