Kur'ân'ın İfadesindeki İ'caz

[Huseyni]

Cevap: Kur'ân'ın İfadesindeki İ'caz - Sayfa: 306


Evet bu أَمَّا iki cümle arasında lüzumu tesis etmek için vaz edilmiştir. Binaenaleyh, burada فَيَعْلَمُونَ اَنَّهُ الْحَقُّ

1 cümlesinin اَلَّذِينَ اٰمَنُوا

2 cümlesine lâzım ve zarurî olduğuna delâlet eder. Yani imanı olanın şe’ni, onun hak olduğunu bilmektir.

Kendisinden daha kısa olan اَلْمُؤْمِنُونَ

3 kelimesine bedel اَلَّذِينَ اٰمَنُوا denilmesi, onun hak olduğunu bilmek iman sebebiyle olduğuna ve keza onun hak olduğunu bilmek iman olduğuna işarettir.

Belâgat nokta-i nazarından makama daha münasip olan اَنَّهُ الْبَلِيغُ

4 cümlesine tercihan اَنَّهُ الْحَقُّ

5 denilmesi onların itirazlarından kastettikleri son neticeye işarettir. Çünkü onlarla maksatları, Allah’tan olduğunu nefyetmektir.

اَنَّهُ الْحَقُّ Hakkaniyetin o temsile hasredilmesinden anlaşılır ki, takbih edilmeyip istihsan edilen yalnız بَعُوضَةً

6 temsilidir. بَعُوضَةً ’nin gayrısı ve بَعُوضَةً ’den daha iyisi, ayıplardan hâli olsa bile, belâgatçe بَعُوضَةً ’nin yerini tutamaz. Çünkü yalnız ayıplardan selâmet, kemâle delil olamaz.

مِنْ رَبِّهِمْ

7 O temsilin, Rablerinden nâzil olduğunu ifade eden bu kayıt, onlar itirazlarına hedef ittihaz ettikleri, o temsilin nüzulü olduğuna işarettir.


[NOT]Dipnot-1 “Onlar bunun hak olduğunu bilirler.” Bakara Sûresi, 2:26.
Dipnot-2 İman edenler.
Dipnot-3 Mü’minler.
Dipnot-4 Şüphesiz ki o çok belagatlidir.
Dipnot-5 Şüphesiz ki o haktır.
Dipnot-6 Sivrisinek.
Dipnot-7 Rablerinden.
[/NOT]

Rab: herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah	belâgat: sözün düzgün, kusursuz, hâlin ve makamın icabına göre söylenmesi
binaenaleyh: bundan dolayı	delâlet etme: delil olma, işaret etme
gayr: diğer, başka	hakkaniyet: doğruluk, gerçekçilik
hasredilme: bir hüküm v.s. bir şeye ait kılınma, sınırlandırılma	hâli: uzak
istihsan etme: beğenme, güzel bulma	ittihaz etme: edinme, kabul etme
kemâl: mükemmellik	keza: bunun gibi, böylece
lâzım: bir şeyden ayrılması mümkün olmayan şey, herhangi bir şey hatıra gelince hiçbir delile ihtiyaç olmadan o şeyle beraber düşünülmesi zaruri olan diğer bir şey; meselâ	makam: durum, hal, konum
münasip: uygun, denk	nefyetmek: inkâr etmek, reddetmek
nokta-i nazar: bakış noktası, açısı	nâzil olma: inme
nüzûl: inme	selâmet: kusurdan uzak olma, sağlamlık, güvenirlik
takbih etme: kötüleme, çirkin görülme	temsil: kıyaslama tarzında benzetme, analoji
tercihan: tercih olarak	tesis etmek: kurmak
vaz etmek: koymak, yerleştirmek	zarurî: zorunlu, gerekli
şe’n: hâl, özellik, nitelik	أَمَّا: (bk. ḥ-r-f

 

[Huseyni]

Cevap: Kur'ân'ın İfadesindeki İ'caz - Sayfa: 307


وَاَمَّا الَّذِينَ كَفَرُوا

1 Bu اَمَّا evvelki اَمَّا gibi mâkabllerindeki icmâli tafsil etmekle, tahkik ve tekidi ifade ediyor.

اَلَّذِينَ كَفَرُوا

2 ’nun اَلْكَافِرُونَ

3 kelimesine tercihan zikredilmesi, onların bu inkârı, kalblerinde rüsuh peydâ eden küfürden neş’et ettiğine ve onun için onları yine küfre götürdüğüne işarettir.

Evvelki cümledeki يَعْلَمُونَ

4 ’nin mutabakatı için burada فَلاَ يَعْلَمُونَ

5 denmesi münasip iken, onun yerine zikredilen فَيَقُولُونَ

6 îcaz ve ihtisar için mukadder olan hallerden kinayedir.

Takdir-i kelâm: “Küfrü olan adam, hakikati bilmez, tereddüde düşer, inkâra girer, istifham şeklinde istihkar eder, hakir görür.”

Ve keza, kendileri dalâlette oldukları gibi, ağızlarıyla halkı da dalâlete sürüklediklerine işarettir.

يُضِلُّ بِهِ كَثِيرًا وَيَهْدِى بِهِ كَثِيرًا

7 Bu cümleden evvelki cümlede اَلَّذِينَ اٰمَنُوا

8 mukaddem olduğuna nazaran, burada ona münasip olan يَهْدِى بِهِ

9 nin takdimi lâzımken, يُضِلُّ بِهِ takdim edilmiştir. Çünkü bu kelâmdan maksat, inkâr edenlerin itirazlarını reddetmektir. Buna binaen, يُضِلُّ بِهِkesb-i ehemmiyet ettiğinden, takdim hakkını kazanmıştır.


[NOT]Dipnot-1 Kafirler ise.
Dipnot-2 Küfredenler; Allah'ı inkar edenler.
Dipnot-3 Kâfirler; inkarcılar.
Dipnot-4 Bilirler.
Dipnot-5 Bilmezler.
Dipnot-6 Derler ki.
Dipnot-7 “Allah, onunla çoklarını dalâlete atar ve çoklarını da hidayete götürür.” Bakara Sûresi, 2:26.
Dipnot-8 İman edenler.
Dipnot-9 Onunla hidayete götürür.
[/NOT]

binaen: –dayanarak	dalâlet: hak yoldan ayrılma, sapkınlık
hakir: hor ve değersiz, önemsiz	icmâl: özet
ihtisar: kısaltma, özetleme	istifham: soru sorma
istihkar: küçümseme, aşağılama	kelâm: söz, ifade
kesb-i ehemmiyet etme: önem kazanma	keza: bunun gibi
kinaye: bir sözü gerçek mânâsına da gelebilecek şekilde, onun dışında başka bir mânâda kullanma san’atı	mukaddem: evvel, önce
mukadder: gr. lâfız olarak zikredilmediği halde gizli olarak kastedilen şey	mutabakat: uygunluk
mâkabli: öncesi	münâsip: uygun, denk
nazaran: –göre	neş’et etme: doğma, meydana gelme
rüsûh peydâ etme: kökleşme, derinleşme, yerleşme	tafsil etmek: ayrıntılı olarak açıklamak
tahkik: kesinlik	takdim: öne geçirme, önce getirilme
takdir-i kelâm: sözün gelişi; lâfız olarak zikredilmediği halde, görünen lâfzın altında kapalı olarak bulunan söz, mânâ	tekid: pekiştirme
tercihan: tercih olarak	tereddüt: şüphe
îcâz: vecizlik, geniş bir mânâyı az sözle anlatma	اَمَّا: (bk. ḥ-r-f

 

[Huseyni]

Cevap: Kur'ân'ın İfadesindeki İ'caz - Sayfa: 308


S - Dalâlet yerine يُضِلُّ

1 hidayet yerine يَهْدِى

2 yani masdardan fiile olan udulden maksat nedir?

C - Fiil-i muzâri, teceddüd ve istimrara delâlet ettiğinden, yirmi üç sene devam eden nüzul-ü Kur’ân’ın parça parça teceddüdü nisbetinde, onların zulmet-i küfriyelerine kat kat zulmetlerin ilâvesine sebebiyet verdiğine, mü’minlerin de nüzulün teceddüdü nisbetinde nur-u imanlarının derece derece yükselmesine bâis olduğuna işarettir.

Ve keza, bu cümle مَاذاَ اَراَدَ اللهُ

3 ilâ âhir, cümlesiyle işaret edilen istifhama cevap olduğu için, her iki fırkanın vaziyetlerini beyan etmek icap etmiştir. Ve bu icaba binaen, masdara tercihan fiil zikredilmiştir. Yani bir fırkanın vaziyeti dalâlet, ötekisinin de hidayettir.

كَثِيرًا

4 Evvelki كَثِيرًا ’dan kemiyet ve adetçe çokluk irade edilmiştir.

İkinci كَثِيرًا ’dan keyfiyet ve kıymetçe çokluk kastedilmiştir. Ve aynı zamanda, Kur’ân’ın nev-i beşere rahmet olduğunun sırrına işarettir.

Evet, insanların az bir kısmının fazilet ve hidayetlerini çok görmek ve göstermek, Kur’ân’ın beşere karşı merhametli ve lütufkâr olduğunu gösterir.

Ve keza, bir fazilet sahibi, bin faziletsize mukabildir. Bu itibarla, fazileti taşıyan, az olsa da çok görünür.

وَمَا يُضِلُّ بِهِۤ اِلاَّ الْفَاسِقِينَ

5 Evvelki cümlede mutlak ve müphem olarak zikredilen كَثِيرًا

6 ’den


[NOT]Dipnot-1 Saptırır.
Dipnot-2 Hidayete erdirir; imana ulaştırır.
Dipnot-3 Allah bununla ne irade etti.
Dipnot-4 Çokları.
Dipnot-5 “Verdiği misallerle Allah, ancak fasıkları saptırır.” Bakara Sûresi, 2:26.
Dipnot-6 Çokları.
[/NOT]

beyan etmek: açıklamak, izah etmek	beşer: insanlık
binaen: –dayanarak	bâis olma: sebep olma
dalâlet: hak yoldan ayrılma, sapkınlık	delâlet etme: delil olma, işaret etme
fazilet: güzel ahlâk, üstünlük, erdem	fiil-i muzârî: Arapçada şimdiki, geniş ve gelecek zamanı ifade eden fiil kipi
fırka: sınıf, grup	hidayet: doğru ve hak yol, İslâmiyet
icap etmek: gerekmek	ilâ âhir: sonuna kadar
istifham: soru	istimrar: devamlılık
itibar: özellik; bakımdan	kemiyet: sayıca çokluk, nicelik
keyfiyet: nitelik, özellik	keza: bunun gibi
lütufkâr: iyilik ve bağışta bulunan	masdar: gr. şahıs ve zaman göstermeyen, ancak olumlu veya olumsuz bir fiil ve oluşa delâlet eden kelimedir ve bütün fiil ve türevler kendinden doğar; kaynak kelime
merhamet: acıma, şefkat	mukabil: karşılık
mutlak: kayıtsız, sınırsız; teklik, çokluk veya nitelik gibi şeylere bakılmaksızın kullanıldığı mânâya delâlet eden lâfız; kitap kelimesi gibi	müphem: kapalı, örtülü, belirsiz
mü’min: iman eden, Allah’a ve Onun gönderdiği şeylere inanan	nev-i beşer: insanlar
nisbet: oran	nur-u iman: iman nuru, aydınlığı
nüzul-ü Kur’ân: Kur’ân’ın inişi, gönderilişi	nüzûl: inme, iniş
rahmet: merhamet, ihsan, bağış	teceddüd: yenilenme, tazelenme
tercihan: tercih olarak	udûl: dönme, vazgeçme
zulmet: karanlık	zulmet-i küfriye: küfür, inkâr karanlığı

 

[Huseyni]

Cevap: Kur'ân'ın İfadesindeki İ'caz - Sayfa: 309


hasıl olan vesveseleri, korkuları, tereddütleri bu cümle ile şöyle def etmiştir ki: “Dalâlete gidenler, fâsıklardır. Dalâletlerinin menşei de fısktır. Fıskın sebebi ise kisbleridir. Suç onlarda olup, Kur’ân’da değildir. Dalâleti halk etmek, yaptıklarının cezası içindir.”

Yine bilinmesi lâzımdır ki, bu cümlelerin herbirisi mâkablini şerh ve beyan eder, mâbadi de onu tefsir eder. Demek her cümle, mâkabline delil, mâbadine neticedir. İki silsile ile bunu izah edeceğiz.

1. Allah, o temsilden hayâ etmez. Çünkü O, temsili terk etmez. Hem o temsil beliğdir. Hem o temsil haktır. Hem o temsil, Allah’ın kelâmıdır. Bunu da mü’min olan kimseler bilir.

2. Allah, münkirlerin dedikleri gibi, o temsilden hayâ etmez. O münkirler, “O temsilin terki lâzımdır” diyorlar. Zira o temsilin hikmetini bilmezler. Hem “Bunda ne faide var?” derler. Hem inkâr ediyorlar; zira hakîr görüyorlar. Hem, işitmeleriyle dalâlete girdiler; zira Kur’ân onları dalâlete attı. Hem onlar fıskla kabuklarından çıktılar, hem Allah’a olan ahidlerini bozdular, hem sıla-i rahmi kestiler, hem arzda Allah’ın nizam ve intizamını ifsad ettiler. Binaenaleyh, hâsir ve zararlı onlardır. Dünyada vicdan, kalb ve ruhun azabı ile, âhirette de Allah’ın gazabıyla ebedî bir azap içinde kalan onlardır.

﴿ اَلَّذِينَ يَنْقُضُونَ عَهْدَ اللهِ مِنْ بَعْدِ مِيثَاقِهِ وَيَقْطَعُونَ مَاۤ اَمَرَ اللهُ بِهِۤ اَنْ يُوصَلَ وَيُفْسِدُونَ فِى اْلاَرْضِ

1 ﴾
​

Evvelâ bilinmesi lâzımdır ki, Kur’ân-ı Kerimin i’câz ve nazmında şek ve şüpheleri ika eden fâsıkların, bilhassa bu makamda, bu cümlede mezkûr sıfatlarla


[NOT]Dipnot-1 “Fâsıklar öyle kimselerdir ki, Allah’a itaatten çıkıp, mîsak-ı ezelîde yaptıkları ahidlerini bozarlar ve Allah’ın akrabalar ve mü’minler arasında emrettiği bağlantıyı keserler; yeryüzünde fesat ve bozgunculuk çıkarırlar.” Bakara Sûresi, 2:27.
[/NOT]

ahid: verilen söz, andlaşma	arz: yeryüzü
azab: acı, sıkıntı	beliğ: belâğatli; maksada ve hâle uygun olan
beyan: açıklama, anlatma	bilhassa: özellikle
binaenaleyh: bundan dolayı	dalâlet: hak yoldan ayrılma, sapkınlık
def etme: uzaklaştırma	ebedî: sonsuz, sonu olmayan
fâsık: yoldan çıkmış, günahkâr	fısk: günah
gazab: ceza	hakîr: hor ve değersiz, önemsiz
halk etmek: yaratmak	hayâ etme: terk etme, çekinme, utanma
hikmet: fayda, yarar, sır	hâsir: hüsrâna düşen, zarara giren
hâsıl olma: meydana gelme	ifsad etmek: bozmak, bozgunculuk yapmak
ika etme: şüphe vs. şeyleri ortaya atma, verme	intizam: düzenlilik
i’câz: mu’cizelik; Kur’ân’ın, bir benzerini yapma konusunda başkalarını âciz bırakan olağanüstülüğü	kelâm: söz, ifade
kisb: kazanım, kazanma	menşe: kaynak
mezkûr: anılan, sözü geçen	mâbadi: sonrası
mâkabli: öncesi	münkir: inanmayan, inkar eden
mü’min: iman eden, Allah’a ve Onun gönderdiği şeylere inanan	nazm: diziliş, tertip ve düzen
nizam: düzen, sistem, kanun	silsile: zincir
sıfat: nitelik, özellik	sıla-i rahm: akrabalık bağı, ilişkisi
tefsir: açıklama, yorum	temsil: kıyaslama tarzında benzetme, örnekleme; analoji
tereddüt: şüphe	vesvese: kuruntu, şüphe
zikredilme: anılma, belirtilme	zira: çünkü
âhiret: öteki dünya, öldükten sonraki ebedî hayat	şek: şüphe, tereddüt
şerh: izah, açıklama

 

[Huseyni]

Cevap: Kur'ân'ın İfadesindeki İ'caz - Sayfa: 310


tavsifleri, pek yüksek ve lâtif bir münasebeti taşıyor. Evet, sanki Kur’ân-ı Kerim diyor ki: “Kur’ân-ı ekber denilen kâinatın nizamında kudret-i ezeliyenin i’câzını göremeyen veya görmek istemeyen o fâsıkların, Kur’ân-ı Kerîmin de nazm ve i’câzında tereddütleri ve kör gözleriyle i’câzını göremeyip inkâr etmeleri, baîd ve garip değildir. Zira onlar, kâinattaki nizam ve intizamı, tesadüfe; ve tahavvülat-ı garibeyi ve inkılâbât-ı acibeyi, abesiyete ve tesadüfe isnad ettiklerinden, bozulmuş olan ruhlarının gözünden o nizam tesettür edip görünmediği gibi, pis fıtratlarıyla da, Kur’ân’ın mu’ciz olan nazmını karışık, mukaddemelerini akîm, semerelerini acı gördüler.”

﴾يَنْقُضُونَ﴿“Örülmüş kalın bir şeridi açıp dağıtmak” mânâsını ifade eden نَقَضَ tâbiri, yüksek bir üslûba işarettir. Sanki Cenâb-ı Hakkın ahdi meşiet, hikmet, inayet’in ipleriyle örülmüş nûranî bir şerittir ki; ezelden ebede kadar uzanmıştır. Bu nuranî şerit, kâinatta nizam-ı umumî şeklinde tecellî ederek, silsilelerini kâinatın envaına dağıtırken, en acip silsilesini nev-i beşere uzatmıştır ve ruh-u beşerde pek çok istidat ve kabiliyetlerin tohumlarını ekmiştir. Fakat o istidatların terbiyesini ve neticesini, cüz-ü ihtiyarînin eline vermiştir. O cüz-ü ihtiyarînin yuları da, şeriatın, yani delâil-i nakliyenin eline verilmiştir. Binaenaleyh, Cenâb-ı Hakkın ahdini bozmamak ve ifa etmek, ancak o istidatları lâyık ve münasip yerlerine sarf etmekle olur.

Ahdin nakzı ise, bozmak ve parçalamaktan ibarettir. Meselâ, bazı enbiyayı iman ve tasdik, bazılarını inkâr ve tekzip; bazı hükümleri kabul, bazılarını red; bazı âyetleri tahsin, bazılarını kabih ve çirkin görmek gibi. Zira böylece yapılan nakz-ı ahd nazmı, nizamı, intizamı ihlâl eder, bozar.

Kur’ân-ı ekber: büyük Kur’ân; kâinat kitabı	abesiyet: faydasızlık, gayesizlik
ahd: verilen söz, söz verme	akîm: neticesiz, meyvesiz
baîd: uzak	binaenaleyh: bundan dolayı
cüz-i ihtiyarî: insandaki az bir irade serbestliği	delâil-i nakliye: âyet ve hadis gibi nakle dayanan deliller
ebed: sonu olmayan, sonsuzluk	enbiya: nebiler, peygamberler
envâ: çeşitler, türler	ezel: başlangıcı olmayan sonsuz
fâsık: hak yoldan çıkmış, günahkâr	fıtrat: yaratılış, mizaç
garip: tuhaf, şaşırtıcı	hikmet: fayda, gaye; herşeyin Cenâb-ı Hak tarafından belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratılması
ifa etmek: yerine getirmek	ihlâl etmek: bozmak
inayet: bütün yararların, hikmetlerin ve faydaların kaynağı olan düzen, düzenlilik	inkılâbât-ı acîbe: şaşırtıcı ve hayret verici değişimler
intizam: düzenlilik	isnad etme: dayandırma
istidat: kabiliyet, meziyet	i’câz: mu’cizelik; Kur’ân’ın, bir benzerini yapma konusunda başkalarını âciz bırakan olağanüstülüğü
kabih: çirkin	kudret-i ezeliye: Allah’ın ezelden beri var olan kudreti, güç ve iktidarı
kâinat: evren, yaratılmış her şey	lâtif: ince, güzel, hoş
meşiet: Cenab-ı Hakkın irade ve dilemesi	mukaddeme: maksada girmeden önce söylenen ve maksad için esas olan söz, önsöz
mu’ciz: mu’cizeli; Kur’ân’ın bir benzerini yapma konusunda başkalarını âciz bırakan olağanüstülüğü	münasebet: alâka, bağlantı
münâsip: uygun	nakz: bir hükmü yok sayma, bozma
nakz-ı ahd: ahdi ve antlaşmayı bozma	nazm: diziliş, tertip ve düzen
nev-i beşer: insanlar	nizam: düzen, sistem, kanun
nizam-ı umumî: genel düzen, kanun, sistem	nuranî: nurlu, aydınlık, parlak
ruh-u beşer: insan ruhu	sarf etmek: harcamak
semere: meyve, netice	silsile: zincir, art arda gelen şey
tabir: ifade, anlatım	tahavvülat-ı garibe: tuhaf, hayret verici dönüşümler
tahsin: övme, beğenme	tavsif: nitelendirme, vasıflandırma, özelliklerini anlatma
tecellî: yansıma	tekzip: yalanlama
tereddüt: şüphe	tesettür: örtünme, gizlenme
üslûp: ifade ve söyleşi tarzı	şeriat: Allah tarafından bildirilen hükümlerin hepsi, İslâmiyet
şerid: band, halat, ip

 

[Huseyni]

Cevap: Kur'ân'ın İfadesindeki İ'caz - Sayfa: 311


﴾ وَيَقْطَعُونَ مَاۤ اَمَرَ اللهُ بِهِۤ اَنْ يُوصَلَ

1 ﴿ Bu cümledeki emir, iki kısımdır.

Birisi, teşriîdir ki, sıla-i rahim ile tâbir edilen akraba ve mü’minler arasında şer’an emredilen muvasala hattıdır.

Diğeri, emr-i tekvînîdir ki, fıtrî kanunlarla âdetullahın tazammun ettiği emirlerdir. Meselâ, ilmin i’tâsı, mânen ameli emrediyor; zekânın i’tâsı, ilmi emrediyor; istidadın bulunması, zekâyı; aklın verilmesi, marifetullahı; kudretin verilmesi, çalışmayı; cesaretin verilmesi, cihadı mânen ve tekvînen emrediyor.

İşte o fâsıklar, bu gibi şeylerin arasında şer’an ve tekvînen tesis edilen muvasala hattını kesiyorlar. Meselâ akılları mârifetullaha, zekâları ilme küs olduğu gibi, akrabalara ve mü’minlere dahi dargın olup, gidip gelmiyorlar.

﴾ وَيُفْسِدُونَ فِى اْلاَرْضِ

2 ﴿ Evet, fıskla bozulan bir adam, bataklığa düşüp çıkamayan bir şahıs gibi, çokların da o bataklığa düşmelerini istiyor ki, maruz kaldığı o dehşetli hâlet, bir parça hafif olsun. Çünkü musibet umumî olursa hafif olur.

Ve keza, bir şahsın kalbinde bir ihtilâl, bir fenalık hissi uyanırsa, yüksek hissiyatı, kemâlâtı sukut etmeye başlar; kalbinde tahribata, fenalığa bir meyil, bir zevk peyda olur. Yavaş yavaş o meyil kalbinde büyür; sonra o şahıs, bütün lezzetini, zevkini tahribatta, fenalıkta bulur. İşte o vakit, o şahıs, tam mânâsıyla arzda yırtıcı bir hayvan, ihtilâli çıkarıp büyüten bir belâ, fesadı durmayıp karıştıran bir âfet kesilir.

S - Bir fâsıkın fıskıyla arzın müteessir olması akıldan uzaktır.

C - Madem ki arzda nizam var; muvazene de olmalıdır. Hattâ nizam, muvazeneye tâbidir. Binaenaleyh, bir makinenin dişleri arasına küçük birşey düşerse, makine müteessir olur, belki faaliyeti de durur. Veya faraza iki dağ bir teraziyle tartılırken, terazi muvazi olduğu vakit bir gözüne bir ceviz ilâve edilirse, müvazenesi


[NOT]Dipnot-1 “O fasıklar, Allah’ın akrabalar ve mü’minler arasında emrettiği bağları keserler.” Bakara Sûresi, 2:27.
Dipnot-2 “Yeryüzünde fesat ve bozgunculuk çıkarırlar.” Bakara Sûresi, 2:27.
[/NOT]

amel: iş yapma, uygulama; bilgiye uygun hareket etme	arz: yeryüzü, dünya
belâ: büyük sıkıntı	binaenaleyh: bundan dolayı
cihad: din uğrunda çaba harcama	emr-i tekvinî: Allah’ın yaratılışa koyduğu kanun, emir
faraza: varsayalım ki	fenalık: kötülük
fesad: bozgunculuk	fâsık: hak yoldan çıkmış, günahkâr
fısk: günah	fıtrî: yaratılıştan gelen, tabii
hissiyat: duygular, hisler	hâlet: durum, hâl
ihtilâl: karışıklık, bozukluk	istidat: kabiliyet, meziyet
i’tâ: verme, bahşetme	kemâlât: iyilikler, olgunluklar, üstün özellikler
keza: bunun gibi	kudret: güç, kuvvet
maruz kalma: tesirinde kalma, uğrama	meyil: arzu, istek
musibet: belâ, sıkıntı	muvasala hattı: iki şey arasındaki bağ, ilişki, irtibat
muvazene: ölçü, denge	muvazi: denk, eşit
mârifetullah: Allah’ı bilme ve tanıma	müteessir olma: tesir altında kalma, etkilenme
mü’min: iman eden, Allah’a ve Onun gönderdiği şeylere inanan	nizam: düzen, kanun, sistem
peydâ olma: meydana gelme	sukut etme: düşme, alçalma
sıla-i rahm: akrabalık bağı, ilişkisi	tabir: ifade, anlatım
tahribat: tahripler, yıkıp bozmalar	tazammun etme: içerme, içine alma
tekvînen: kâinat ve fıtrat kanunları ile	teşriî: yasamayla ilgili; şeriata dair, şeriatle belirlenen
tâbi: bağlı	umumî: genel
âdetullah: Allah’ın tabiata koyduğu kanun ve prensipler	âfet: felâket, musibet
şer’an: dinen, şeriata göre

 

[Huseyni]

Cevap: Kur'ân'ın İfadesindeki İ'caz - Sayfa: 312

[SUB]
bozulur. Dünyanın da manevî nizam makinesi böyledir. Mütemerrid bir fâsıkın fıskı, arzın muvazene-i mâneviyesinin bozulmasına vesile olabilir.[/SUB]

﴿ اُولٰۤئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ

1 ﴾
​

اُولٰۤئِكَ

2 üç şeyi ifade ediyor:

Birisi ihzar, ikincisi mahsusiyet, üçüncüsü uzaklıktır.

Demek bu اُولٰۤئِكَ gaip olan o fâsıkları ihzar eder, mahsus bir şekilde gösterir.

S - Onların ihzarını icap eden sebep nedir?

C - Sâmiin talep ve isteğidir. Evet, onların pis ahvâlini işiten sâmi, onlara karşı hissettiği hiddet ve nefretini izale için, hüsran ile tecziye ve tavsiflerinde, sanki onları karşısında hazır olarak görmek istiyor, tâ “Oh, oh!” demekle kalbi rahat olsun.

Müşahedeleri mümkün olmadığı halde اُولٰۤئِكَ ile mahsus gösterilmeleri, güya pis ahvalleri, habis sıfatları ve şöhret ve kesretleri öyle bir hadde bâliğdir ki, herkesin nazar-ı nefreti önünde onların o hallerini tecessüm ettirerek mahsus bir şekilde gösterir. Ve bu işaretten, hasârete mahkûm olduklarının sebebi de anlaşılmış olur.

O fâsıklara râci olan اُولٰۤئِكَ ’nin ifade ettiği uzaklık ise, onların tarik-ı haktan uzaklıkları öyle bir dereceye baliğdir ki, bir daha tarik-ı hakka rücuları mümkün olmayıp, bu yüzden zemme, tahkire müstahak olduklarına işarettir.

Hasrı ifade eden هُمْ

3 hasâretin onlara münhasır olduğuna delâlet eder. Hattâ


[NOT]Dipnot-1 “İşte onlar, gerçekten zarara uğrayanlardır.” Bakara Sûresi, 2:27.
Dipnot-2 İşte onlar (bk. n-ḥ-v: ism-i işaret).
Dipnot-3 Onlar (bk. n-ḥ-v: zamir)
[/NOT]

ahvâl: haller, durumlar	bâliğ: varan, ulaşan
delâlet etme: delil olma, işaret etme	fâsık: hak yoldan çıkmış, günahkâr
fısk: günah	gaip: o anda bulunmayan, görünmeyen
güya: sanki	habis: kötü, pis
had: sınır	hasr: sınırlandırma, ait kılma; bir hükmün yalnızca bir şeye veya bir şahsa verilmesi
hasâret: zarar, ziyan	hiddet: öfke, kızgınlık
hüsran: zarar, kayıp	icap etme: gerektirme
ihzar: getirmek; o anda olmayan bir şeyi zihnen huzura getirme, görünür kılma	izale: giderme, ortadan kaldırma
kesret: çokluk	mahsus: duyularla hissedilen, algılanan
mahsusiyet: dış duyularla hissedilebilir, algılanabilir	muvazene: ölçü, denge
muvazene-i mâneviye: mânevî denge	münhasır: ait, mahsus, sınırlı
müstahak olma: hak etme, lâyık olma	mütemerrid: inatçı, asi, ayak direyen
müşahede: görme, seyretme	nazar-ı nefret: nefret bakışı
nizam: düzen, kanun, sistem	râci: ait, yönelik
rücu: dönme	sâmi: dinleyici, işitici
tahkir: aşağılama, hakaret etme	tarik-ı hak: hak ve hakikat yolu
tavsif: vasıflandırma, nitelendirme, özelliklerini anlatma	tecessüm ettirme: cisimleşme, cisim halinde getirme
tecziye: cezalandırma	vesîle: sebep, vasıta
zem: kınama, kötüleme

 

[Huseyni]

Cevap: Kur'ân'ın İfadesindeki İ'caz - Sayfa: 313


mü’minlerin bazı dünya lezzetlerinde hasâretleri, hasâret sayılmaz. Ve yine mü’minlerden ehl-i ticaretin ticaretlerinde vâki olan zararları hasaret değildir.

اَلْخَاسِرُونَ

1 ’deki harf-i târif, cinsi ve hakikati ifade eder. Yani, “Hüsran görenlerin hakikatini, cinslerini görmek isteyen varsa, onlara baksın.”

Ve keza, onların meslekleri mahz-ı hasârettir, başka hasâretlere benzemiyor.

اَلْخَاسِرُونَ Hasâretin mutlak bırakılması, yani birşeyle takyid edilmemesi, hasâretin bütün envâına şâmil olduğuna işarettir. Meselâ, vefâ-i ahidde nakz ile hasâret ettiler sıla-i rahimde kat’ ile, ıslahda ifsad ile, imanda küfür ile, saadet-i ebediyede şekavetle yaptıkları hasâretler gibi.

​

[NOT]Dipnot-1 Hüsrana uğrayanlar.
[/NOT]

ehl-i ticaret: ticaret yapanlar, tüccarlar	envâ: çeşitler, türler
harf-i târif: gr. Arapça’da isimlerin başına konulan ve onu belirli ve bilinen hale getiren “elif” ve “lam” takısı	hasâret: zarar, ziyan
ifsad: bozmak, bozgunculuk yapmak	kat’: kesme, koparma
keza: bunun gibi, böylece	mahz-ı hasâret: sırf zarar, tamamen zarar ve ziyan
mutlak: kayıtsız, sınırsız; teklik, çokluk veya nitelik gibi şeylere bakılmaksızın kullanıldığı mânâya delâlet eden lâfız; kitap kelimesi gibi ki her türlü kitabı içine alır	mü’min: iman eden, Allah’a ve Onun gönderdiği şeylere inanan
nakz: bozma	saadet-i ebediye: sonu olmayan, sonsuz mutluluk
sıla-i rahm: akrabalık bağı, ilişkisi	takyid: sınırsız, genel bir mânâ ifade eden bir sözü, nitelik, durum, gaye bakımından ve belirli şartlara bağlı olarak bir mânâya gelecek şekilde sınırlama
vefâ-i ahid: sözünü yerine getirme, sözünde durma konusu	vâki olma: meydana gelme, oluşma
ıslah: düzelme, arabuluculuk yapma, barıştırma	şekavet: mutsuzluk, sıkıntı
şâmil: içine alan, kapsamlı