İkinci Kısım - Hüccetullahi’l-Bâliğa - Üçüncü Hüccet-i İmâniye - Tabiat Risalesi

[TaLHa]

İkinci Kısım - Sayfa 217

perişan bir vaziyette telâkki ettiğinden, mevcudatı tahkir eder, kemâlâtını inkâr ve tecavüz eder.

Evet, herkes kâinatı kendi âyinesiyle görür. Cenâb-ı Hak, insanı kâinat için bir mikyas, bir mizan suretinde yaratmıştır. Her insan için, bu âlemden hususî bir âlem vermiş; o âlemin rengini, o insanın itikad-ı kalbîsine göre gösteriyor. Meselâ, gayet meyus ve matemli olarak ağlayan bir insan, mevcudatı ağlar ve meyus suretinde görür. Gayet sürurlu ve neş’eli, müjdeli ve kemâl-i neş’esinden gülen bir adam, kâinatı neş’eli, güler gördüğü gibi; mütefekkirâne ve ciddî bir surette ibadet ve tesbih eden adam, mevcudatın hakikaten mevcut ve muhakkak olan ibadet ve tesbihatlarını bir derece keşfeder ve görür. Gafletle veya inkârla ibadeti terk eden adam,mevcudatı, hakikat-i kemâlâtına tamamıyla zıt ve muhalif ve hata bir surette tevehhüm eder ve mânen onların hukukuna tecavüz eder.

Hem o târiküssalât, kendi kendine mâlik olmadığı için, kendi mâlikinin bir abdi olan kendi nefsine zulmeder. Onun mâliki, o abdinin hakkını onun nefs-i emmâresinden almak için, dehşetli tehdit eder. Hem netice-i hilkati ve gaye-i fıtratı olan ibadeti terk ettiğinden, hikmet-i İlâhiye ve meşiet-i Rabbâniyeye karşı bir tecavüz hükmüne geçer. Onun için cezaya çarpılır.

Elhasıl, ibadeti terk eden hem kendi nefsine zulmeder—nefis ise Cenâb-ı Hakkınabdi ve memlûküdür—hem kâinatın hukuk-u kemâlâtına karşı bir tecavüz, birzulümdür. Evet, nasıl ki küfür, mevcudata karşı bir tahkirdir; terk-i ibadet dahi,kâinatın kemâlâtını bir inkârdır. Hem hikmet-i İlâhiyeye karşı bir tecavüzolduğundan, dehşetli tehdide, şiddetli cezaya müstehak olur.

İşte bu istihkakı ve mezkûr hakikati ifade etmek için, Kur’ân-ı Mu’cizü’l-Beyan,mucizâne bir surette o şiddetli tarz-ı ifadeyi ihtiyar ederek, tam tamına hakikat-i belâgat olan mutabık-ı mukteza-yı hale mutabakat ediyor.

Cenâb-ı Hak: Hakkın tâ kendisi olan şeref ve yücelik sahibi Allah	Kur’ân-ı Mu’cizü’l-Beyan: açıklamalarıyla mu’cize olan Kur’ân
abd: kul	elhasıl: kısaca, özetle
gaflet: âhiretten ve Allah’ın emir ve yasaklarından habersiz davranma	gaye-i fıtrat: yaratılış amacı
gayet: çok	hakikat: gerçek, esas
hakikat-i belâgat: güzel ifadelerle anlatma gerçeği	hakikat-i kemalât: mükemmelliklerin hakikati, esası
hakikaten: gerçekten	hikmet-i İlâhiye: Allah’ın gözettiği fayda ve gaye
hukuk: haklar	hukuk-u kemâlât: tam olarak işleyen kanunlar
ihtiyar etmek: seçmek, dilemek	istihkak: hak etme
itikad-ı kalbî: kalben inanma	kemâl-i neş’e: tam bir neşe
kemâlât: mükemmel ve kusursuz özellikler	keşfetmek: gizli bir şeyi açığa çıkarmak
kâinat: evren	küfür: Allah’ı inkâr etme, inançsızlık, dinsizlik
matemli: yaslı, hüzünlü	memluk: köle
mevcudat: varlıklar	mevcut: var
meyus: ümitsiz	mezkûr: adı geçen
meşiet-i Rabbâniye: Allah’ın kendisine özel istek, arzu ve muradı	mikyas: ölçü
mizan: ölçü, denge	mucizâne: mucizeli
muhalif: zıt, aykırı	mutabakat: uygunluk
mutabık-ı mukteza-yı hâl: hâlin gereğine uygun	mâlik: sahip olma
müstehak: hak etmiş, layık	mütefekkirâne: tefekkür ederek, Allah’ı düşünürek
nefis: kişinin kendisi	nefs-i emmâre: hazır zevke düşkün ve insanı kötülüğe sevk eden duygu
netice-i hilkat: yaratılışın sonucu	suret: biçim, şekil
sürur: mutluluk, sevinç	tahkir etmek: aşağılamak
tarz-ı ifade: ifade etme tarzı	tecavüz etmek: haddi aşmak, saldırmak
telâkki etmek: kabul etmek	terk-i ibadet: Allah’a kulluk etmeyi bırakma
tesbih eden: Allah’ı her türlü kusurdan yüce tutarak şanına lâyık ifadelerle anan	tesbihat: Allah’ı her türlü kusurdan yüce tutarak şanına layık ifadelerle anma
tevehhüm etmek: zannetmek	târiküssalât: namaz kılmayı terk etmiş olan kimse
zulmetmek: kötülük etmek	zulüm: haksızlık
âlem: dünya, evren

 

[TaLHa]

İkinci Kısım - Sayfa 218

İKİNCİ SUAL: Tabiattan vazgeçen ve imana gelen zat diyor ki: “Her mevcut, hercihette, her işinde ve herşeyinde ve her şe’ninde meşiet-i İlâhiyeye ve kudret-i Rabbâniyeye tâbi olması, çok azîm bir hakikattir. Azameti cihetinde dar zihinlerimize sıkışmıyor. Halbuki gözümüzle gördüğümüz bu nihayet derecede mebzuliyet, hem hilkat ve icad-ı eşyadaki hadsiz suhulet, hem sabık burhanlarınızla tahakkuk eden,vahdet yolundaki icad-ı eşyada nihayet derecede kolaylık ve suhulet, hem nass-ı Kur’ân ile beyan edilen

مَا خَلْقُكُمْ وَلاَ بَعْثُكُمْ اِلاَّ كَنَفْسٍ وَاحِدَةٍ

1وَمَآ اَمْرُ السَّاعَةِ اِلاَّ كَلَمْحِ الْبَصَرِ اَوْ هُوَ اَقْرَبُ

2

gibi âyetlerin sarahaten gösterdikleri nihayet derecede kolaylık, o hakikat-i azîmeyi, en makbul ve en mâkul bir mesele olduğunu gösteriyorlar. Bu kolaylığın sırrı ve hikmeti nedir?”

Elcevap: Yirminci Mektubun Onuncu Kelimesi olan

3 وَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ beyanında, o sır gayet vâzıh ve kat’î ve mukni bir tarzda beyan edilmiş. Hususan o mektubun zeylinde daha ziyade vuzuhla ispat edilmiş ki, bütün mevcudat, Sâni-i Vâhide isnad edildiği vakit, birtek mevcut hükmünde kolaylaşır. Eğer Vâhid-i Ehade verilmezse, birtek mahlûkun icadı bütün mevcudat kadar müşkülleşir. Ve bir çekirdek, bir ağaç kadar suubetli olur.

Eğer Sâni-i Hakikîsine verilse, kâinat bir ağaç gibi ve ağaç bir çekirdek gibi ve Cennet bir bahar gibi ve bahar bir çiçek gibi kolaylaşır, suhulet peydâ eder.


[NOT]Dipnot-1 “Sizin yaratılmanız da, diriltilmeniz de, tek bir kişinin yaratılıp diriltilmesi gibidir.” Lokman Sûresi, 31:28.

Dipnot-2 “Kıyametin gerçekleşmesi göz açıp kapayıncaya kadar, yahut ondan da yakındır.” Nahl Sûresi, 16:77.

Dipnot-3 “…O herşeye hakkıyla kadirdir.” Rum Sûresi, 30:50.[/NOT]

Sâni-i Hakikî: her şeyin gerçek anlamda san’atkârı ve yaratıcısı olan Allah	Sâni-i Vâhid: bir ve tek olan ve herşeyi san’atla yaratan Allah
Vâhid-i Ehad: bir olan ve birliği her bir şeyde görülen Allah	azamet: büyüklük
azîm: büyük, yüce	beyan etme: açıklama, anlatım
burhan: kuvvetli delil	cihet: yön
hadsiz: sınırsız	hakikat: gerçek, esas
hakikat-i azîme: büyük gerçek	hikmet: sebep, ince sır
hilkat: yaratılış	hususan: özellikle
icad: var etme, yaratma	icad-ı eşya: varlıkların yoktan yaratılması
isnad edilmek: dayandırılmak	kat’î: kesin
kudret-i Rabbâniye: her şeyi terbiye ve idare eden Allah’ın sonsuz gücü	kâinat: evren
mahlûk: varlık	makbul: kabul edilen
mebzuliyet: çokluk, bolluk	mevcudat: varlıklar
mevcut: varlık	meşiet-i İlâhiye: Allah’ın dilemesi
mukni: ikna edici	mâkul: akla uygun
müşkülleşmek: zorlaşmak	nass-ı Kur’ân: Kur’ân’ın kesin ve açık hükmü
nihayet: son	sabık: geçen, önceki
sarahaten: açıkça	suhulet: kolaylık
suhulet peydâ etmek: kolaylaşmak	suubetli: zor
tabiat: materyalist düşünce; tabiat için, “insan faaliyetlerinin dışında kendi kendini sürekli olarak yeniden yaratan ve değiştiren güç” düşüncesi	tahakkuk eden: gerçekleşen
tâbi olmak: bağlı olmak	vahdet: Allah’ın birliğinin bütün varlıklarda görülmesi
vuzuh: açıklık	vâzıh: açık, aşikâr
zeyl: ek, ilave	ziyade: çok, fazla
âyet: Kur’ân’da yer alan her bir cümle

 

[TaLHa]

İkinci Kısım - Sayfa 219

Ve bilmüşahede görünen hadsiz mebzuliyet ve ucuzluğun ve her nev’in suhuletle kesret-i efradı bulunmasının ve kesret-i suhulet ve sür’atle muntazam, san’atlı,kıymetli mevcudatın kolayca vücuda gelmesinin sırlarına medar olan ve hikmetlerini gösteren yüzer delillerinden ve başka risalelerde tafsilen beyan edilen bir ikisine muhtasar bir işaret ederiz.

Meselâ, nasıl ki yüz nefer bir zâbitin idaresine verilse, bir neferin yüz zâbitin idarelerine verilmesinden yüz derece daha kolay olduğu gibi; bir ordunun teçhizat-ı askeriyesi bir merkez, bir kanun, bir fabrika ve bir padişahın emrine verildiği vakit, adeta kemiyeten bir neferin teçhizatı kadar kolaylaştığı gibi, bir neferin teçhizat-ı askeriyesi müteaddit merkezlere, müteaddit fabrikalara, müteaddit kumandanlara havalesi de, adeta bir ordunun teçhizatı kadar kemiyeten müşkilâtlı oluyor. Çünkü birtek neferin teçhizatı için, bütün orduya lâzım olan fabrikaların bulunması gerektir.

Hem bir ağacın, sırr-ı vahdet cihetiyle, bir kökte, bir merkezde, bir kanunlamevâdd-ı hayatiyesi verildiğinden, binler meyve veren o ağaç, bir meyve kadarsuhuletli olduğu bilmüşahede görünür. Eğer vahdetten kesrete gidilse, herbir meyveye lâzım mevâdd-ı hayatiye başka yerden verilse, herbir meyve bir ağaç kadarmüşkilât peydâ eder. Belki ağacın bir enmûzeci ve fihristesi olan birtek çekirdek dahi, o ağaç kadar suubetli olur. Çünkü bir ağacın hayatına lâzım olan bütün mevâdd-ı hayatiye birtek çekirdek için de lâzım oluyor.

İşte bu misaller gibi yüzler misaller var, gösteriyorlar ki, vahdette nihayet derecede suhuletle vücuda gelen binler mevcut, şirkte ve kesrette birtek mevcuttan daha ziyadekolay olur. Sair risalelerde bu hakikat iki kere iki dört eder derecede ispat edildiğinden, onlara havale edip, burada yalnız bu suhulet ve kolaylığın ilim vekader-i İlâhî ve kudret-i Rabbâniye nokta-i nazarında gayet mühim bir sırrını beyanedeceğiz. Şöyle ki:

Sen bir mevcutsun. Eğer Kadîr-i Ezelîye kendini versen, bir kibrit çakar gibi, hiçten, yoktan, bir emirle, hadsiz kudretiyle, seni bir anda halk eder. Eğer sen

Kadîr-i Ezelî: herşeye gücü yeten, varlığının başlangıcı olmayıp zamanla sınırlı olmayan Allah	beyan etmek: açıklamak
bilmüşahede: görüldüğü gibi	cihet: yön
enmûzec: örnek	fihriste: liste, içindekiler
hadsiz: sınırsız, sayısız	hakikat: gerçek, esas
halk etmek: yaratmak	hikmet: sebep, gaye, hedef
kader-i İlâhî: Allah’ın meydana gelecek hadiseleri olmadan önce bilip takdir etmesi, plânlaması	kemiyeten: çoğunluk olarak
kesret: çokluk	kesret-i efrad: fertlerin çokluğu
kesret-i suhulet: herşeyde kolaylığın bulunması	kudret: güç, kuvvet, iktidar
kudret-i Rabbâniye: her şeyi terbiye ve idare eden Allah’ın sonsuz kudreti	kıymetli: değerli
mebzuliyet: çokluk, bolluk	medar olan: dayanak noktası olan, kaynak olan
mevcudat: varlıklar	mevcut: varlık
mevâdd-ı hayatiye: hayat için gerekli maddeler	muhtasar: kısa, özet
muntazam: düzenli	mühim: önemli
müteaddit: çok sayıda	müşkilât peydâ etmek: zorluk kazanmak, zorlaşmak
müşkilâtlı: zor	nefer: asker, er
nev’: tür, çeşit	nihayet: son
nokta-i nazar: bakış açısı	risale: Risale-i Nur’u oluşturan bölümlerden her birisi
sair: diğer, başka	suhuletli: kolay
suubetli: zor	sür’atle: hızla
sırr-ı vahdet: birlik sırrı	tafsilen: ayrıntılı olarak
teçhizat: cihazlar, donanımlar	teçhizat-ı askeriye: askeri donanım
vahdet: birlik; Allah’ın birliğinin bütün varlıklarda görülmesi	vücuda gelmek: var olmak
ziyade: çok, fazla	zâbit: subay
şirk: Allah ortak koşma

 

[TaLHa]

İkinci Kısım - Sayfa 220

kendini Ona vermezsen, belki esbab-ı maddiyeye ve tabiata isnad etsen, o vakit sen, kâinatın muntazam bir hülâsası, meyvesi ve küçük bir fihristesi ve listesi olduğundan; seni yapmak için kâinatı ve anâsırı ince elekle eleyip hassas ölçülerle aktâr-ı âlemden senin vücudundaki maddeleri toplamak lâzım gelir. Çünkü esbab-ı maddiye yalnız terkip eder, toplar. Kendilerinde bulunmayanı hiçten, yoktan yapamadıkları, bütün ehl-i akıl yanında musaddaktır. Öyleyse, küçük bir zîhayatın cismini aktâr-ı âlemden toplamaya mecbur olurlar. İşte vahdette ve tevhidde ne kadar kolaylık ve şirkte ve dalâlette ne kadar müşkilât var olduğunu anla.

İkincisi: İlim noktasında hadsiz bir suhulet vardır. Şöyle ki:

Kader, ilmin bir nev’idir ki, herşeyin mânevî ve mahsus kalıbı hükmünde bir miktartayin eder. Ve o miktar-ı kaderî, o şeyin vücuduna bir plân, bir model hükmüne geçer. Kudret icad ettiği vakit, gayet suhuletle, o kaderî miktar üstünde icad eder. Eğer o şey muhit ve hadsiz ve ezelî bir ilmin sahibi olan Kadîr-i Zülcelâle verilmezse,sabıkan geçtiği gibi, binler müşkilât değil, belki yüz muhâlât ortaya düşer. Çünkü omiktar-ı kaderî ve miktar-ı ilmî olmazsa, binler haricî ve maddî kalıplar, küçücük bir hayvanın cesedinde istimal edilmek lâzım gelir.

İşte vahdette nihayetsiz kolaylık ve dalâlette ve şirkte hadsiz müşkilâtın bir sırrını anla, وَمَآ اَمْرُ السَّاعَةِ اِلاَّ كَلَمْحِ الْبَصَرِ اَوْ هُوَ اَقْرَبُ

1 âyeti ne kadar hakikatli ve doğru ve yüksek bir hakikati ifade ettiğini bil.

ÜÇÜNCÜ SUAL: Eskiden düşman, şimdi dost olan mühtedî diyor ki: “Şu zamanda çok ileri giden feylesoflar diyorlar ki: ‘Hiçten, hiçbir şey icad edilmiyor ve hiçbir şey idam edilmiyor; yalnız bir terkip, bir tahlildir ki, kâinat fabrikasını işlettiriyor.’”


[NOT]Dipnot-1 “Kıyametin gerçekleşmesi ise göz açıp kapayıncaya kadar, yahut ondan daha yakındır.” Nahl Sûresi, 16:77. [/NOT]

Kadîr-i Zülcelâl: sonsuz haşmet ve yücelik sahibi ve herşeye gücü yeten Allah	aktâr-ı âlem: âlemin dört bir yanı
anâsır: unsurlar, elementler	cisim: beden
dalâlet: hak yoldan sapkınlık, inançsızlık, inkâr	ehl-i akıl: akıl sahipleri
esbab-ı maddiye: maddî sebepler	ezelî: başlangıcı olmayan sonsuz
feylesof: filozof, felsefeci	fihriste: , liste, içindekiler
hadsiz: sınırsız	hakikatli: gerçeğe dayalı
haricî: maddî olarak var olan	hülâsa: öz, özet
icad etmek: yaratmak, var etmek	idam edilme: yok edilme
isnad etmek: dayandırmak	istimal edilmek: kullanılmak
kader: Allah’ın meydana gelecek hadiseleri olmadan önce bilmesi, takdir etmesi, planlaması	kaderî: kadere ait olan, Allah tarafından belirlenen
kudret: güç, iktidar	kâinat: evren
mecbur olmak: zorunlu olmak	miktar-ı ilmî: İlâhî ilim ile belirlenen ölçü
miktar-ı kaderî: Allah tarafından kader çerçevesinde takdir edilmiş, belirlenmiş ölçü	muhit: herşeyi içine alan, kuşatan
muhâlât: imkânsız olan şeyler	muntazam: düzenli
musaddak: tasdik edilmiş, doğrulanmış	mühtedî: hidâyete eren, iman eden
müşkilât: zorluklar	nev’: tür, çeşit
nihayetsiz: sınırsız	sabıkan: bundan önce
suhulet: kolaylık	tabiat: canlı, cansız varlıklar, doğa
tahlil: dağılma, ayrışma	tayin etmek: belirlemek
terkip: düzenleme, bir araya getirme	terkip etmek: düzenlemek, bir araya getirmek
tevhid: birleme, Allah’ı bir olarak bilme ve ilân etme	vahdet: Allah’ın birliğinin bütün varlıklarda görülmesi
vücud: beden, varlık	zîhayat: canlı
âyet: Kur’ân’da yer alan her bir cümle	şirk: Allah’a ortak koşma

 

[TaLHa]

İkinci Kısım - Sayfa 221

Elcevap: Nur-u Kur’ân ile mevcudata bakmayan feylesofların en ileri gidenleri bakmışlar ki, tabiat ve esbab vasıtasıyla bu mevcudatın teşekkülât ve vücutlarını—sabıkan ispat ettiğimiz tarzda—imtinâ derecesinde müşkilâtlı gördüklerinden, iki kısma ayrıldılar.

Bir kısmı Sofestâî olup, insanın hassası olan akıldan istifa ederek, ahmak hayvanlardan daha aşağı düşerek, kâinatın vücudunu inkâr etmeyi, hattâ kendilerinin vücutlarını dahi inkâr etmesini, dalâlet mesleğinde esbab ve tabiatın icadsahibi olmalarından daha ziyade kolay gördüklerinden, hem kendilerini, hem kâinatı inkâr edip cehl-i mutlaka düşmüşler.

İkinci güruh bakmışlar ki, dalâlette, esbab ve tabiat mûcid olmak noktasında, bir sinek ve bir çekirdeğin icadı, hadsiz müşkilâtı var. Ve tavr-ı aklın haricinde bir iktidariktiza ediyor. Onun için, bilmecburiye, icadı inkâr ediyorlar, “Yoktan var olmaz” diyorlar. Ve idamı da muhal görüyorlar, “Var yok olmaz” hükmediyorlar. Yalnız,harekât-ı zerrat ile, tesadüf rüzgârlarıyla bir terkip ve tahlil ve dağılmak ve toplanmaksuretinde bir vaziyet-i itibariye tahayyül ediyorlar.

İşte, sen gel, ahmaklığın ve cehaletin en aşağı derecesinde, en yüksek akıllı kendini zanneden adamları gör! Ve dalâlet, insanı ne kadar maskara ve süflî ve eçhel yaptığını bil, ibret al.

Acaba her senede dört yüz bin envâı birden zemin yüzünde icad eden; ve semâvatve arzı altı günde halk eden; ve altı haftada, her baharda, kâinattan daha san’atlı,hikmetli, zîhayat bir kâinatı inşa eden bir kudret-i ezeliye, bir ilm-i ezelînin dairesinde plânları ve miktarları taayyün eden mevcudat-ı ilmiyeyi, göze göstermeyen bir eczaile yazılan ve görünmeyen bir yazıyı göstermek için sürülen bir ecza misilli, gayet kolay o mâdûmât-ı hariciye olan mevcudat-ı ilmiyeye vücud-u haricî vermeyi o kudret-i ezeliyeden uzak görmek ve icadı inkâr etmek, evvelki güruh olan Sofestâîlerden daha ziyade ahmakane ve cahilânedir.

Kadîr-i Ezelîye: herşeye gücü yeten, varlığının başlangıcı olmayıp zamanla sınırlı olmayan Allah	Nur-u Kur’ân: Kur’ân’ın nuru
Sofestâî: Yaratıcıyı kabul etmemek için her şeyi, hattâ kendini dahi inkâr edenler	ahmakane: ahmakça
arz: yeryüzü	bilmecburiye: zorunlu olarak
cahilâne: cahilce, bilgisizce	cehalet: cahillik
cehl-i mutlak: tam bir cahillik	dalâlet: hak yoldan ayrılma, inkârcılık
echel: çok cahil	ecza: kimyasal bir madde
envâ: türler, çeşitler	esbab: sebepler
feylesof: filozof, felsefeci	güruh: grup, topluluk
hadsiz: sayısız, sınırsız	halk etmek: yaratmak
harekât-ı zerrat: zerrelerin, atomların hareketleri	hassa: temel özellik
hikmetli: belli bir amaç ve hedefe yönelik olma	icad: var etme, yaratma
idam: yokluk, hiçlik	iktidar: güç, kuvvet
iktiza etmek: gerektirmek	ilm-i ezelî: Allah’ın ezelden beri var olan sonsuz ilmi
imtinâ: imkânsızlık	inşa etmek: yaratmak, yapmak, meydana getirmek
istifa etmek: terk etmek, bırakmak	kudret-i ezeliye: Allah’ın ezelden beri var olan sonsuz kudreti
maskara: gülünç, rezil	mevcudat: varlıklar
mevcudat-ı ilmiye: başkası tarafından görünmeyen, Allah’ın ilim dairesindeki varlıklar	misilli: benzeri
muhal: imkansızlık	mâdûmât-ı hariciye: görünürde maddî yapısı olmayan
mûcid: yoktan var eden, yaratan	müşkilât: zorluklar
sabıkan: bundan önce	semâvât: gökler
suret: biçim, şekil	süflî: alçak, âdi
taayyün etmek: belirlenmek	tabiat: canlı cansız varlıklar, doğa, maddî âlem
tahayyül etmek: hayal etmek	tahlil: dağılma, ayrışma
tavr-ı akıl: aklın anlayabileceği kapasite	terkip: düzenlenme, bir araya getirme
teşekkülât: oluşumlar	vaziyet-i itibariye: göreceli bir durum
vücud-u haricî: maddî vücut, beden	vücut: varlık
zemin: yer	ziyade: çok, fazla
zîhayat: canlı

 

[TaLHa]

İkinci Kısım - Sayfa 222

Bu bedbahtlar, âciz-i mutlak ve yalnız bir cüz-ü ihtiyarîden başka ellerinde olmayan,firavunlaşmış kendi nefisleri hiçbir şeyi idam ve yok edemediklerinden ve hiçbir zerreyi, bir maddeyi hiçten, yoktan icad edemediklerinden ve güvendikleri esbab ve tabiatın ellerinde hiçten icad gelmediği cihetle, ahmaklıklarından diyorlar: “Yoktan var olmaz, var da yok olmaz” deyip, bu bâtıl ve hata düsturu Kadîr-i Mutlaka teşmil etmek istiyorlar.

Evet, Kadîr-i Zülcelâlin iki tarzda icadı var:

Biri ihtirâ’ ve ibdâ’ iledir. Yani hiçten, yoktan vücut veriyor ve ona lâzım herşeyi de hiçten icad edip eline veriyor.

Diğeri inşa ile, san’at iledir. Yani, kemâl-i hikmetini ve çok esmâsının cilvelerini göstermek gibi çok dakik hikmetler için, kâinatın anâsırından bir kısım mevcudatı inşa ediyor; her emrine tâbi olan zerratları ve maddeleri, rezzâkiyet kanunuyla onlara gönderir ve onlarda çalıştırır.

Evet, Kadîr-i Mutlakın iki tarzda, hem ibdâ’, hem inşa suretinde icadı var. Varı yok etmek ve yoğu var etmek en kolay, en suhuletli, belki daimî, umumî bir kanunudur. Bir baharda, üç yüz bin envâ-ı zîhayat mahlûkatın şekillerini, sıfatlarını, belkizerratlarından başka bütün keyfiyat ve ahvallerini hiçten var eden bir kudrete karşı “Yoğu var edemez” diyen adam, yok olmalı!

Tabiatı bırakan ve hakikate geçen zat diyor ki: “Cenâb-ı Hakka zerrat adedince şükür ve hamd ve senâ ediyorum ki, kemâl-i imanı kazandım, evham ve dalâletlerden kurtuldum ve hiçbir şüphem de kalmadı. Elhamdü lillâhi alâ dîni’l-İslâm ve kemâli’l-îmân.”

1

سُبْحَانَكَ لاَعِلْمَ لَنَاۤ اِلاَّ مَاعَلَّمْتَنَاۤ اِنَّكَ اَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ

2

​

[NOT]Dipnot-1 Bize ihsan ettiği İslâm dini ve mükemmel iman nimeti sebebiyle Allah’a hamd olsun.

Dipnot-2 “Seni her türlü noksandan tenzih ederiz. Senin bize öğrettiğinden başka bilgimiz yoktur. Muhakkak ki ilmi ve hikmeti herşeyi kuşatan Sensin.” Bakara Sûresi, 2:32.[/NOT]

Cenâb-ı Hak: Hakkın tâ kendisi olan şeref ve yücelik sahibi Allah	Kadîr-i Mutlak: herşeye gücü yeten, sınırsız güç ve kuvvet sahibi Allah
Kadîr-i Zülcelâl: sonsuz haşmet ve yücelik sahibi ve herşeye gücü yeten Allah	ahmaklık: akılsızlık
ahval: durumlar	anâsır: unsurlar, elementler
bedbaht: talihsiz, bahtsız	bâtıl: gerçek olmayan, yalan
cihet: yön	cilve: görüntü, yansıma
cüz-ü ihtiyarî: insanda bulunan sınırlı irade	daimî: devamlı, sürekli
dakik: ince, derin	dalâlet: hak yoldan sapkınlık, inkârcılık
düstur: kanun	envâ-ı zîhayat: canlı türleri
esbab: sebepler	esmâ: isimler
evham: kuruntular, şüpheler	firavunlaşmış: firavun gibi kendisini üstün gören, tanrılık iddiasında bulunan
hamd: övgü ve şükür	hikmet: sebep, gaye
icad etmek: var etmek, yaratmak	ihtirâ’ ve ibdâ’: varlıkları maddesiz, örneksiz ve benzersiz olarak hiçten ve yoktan var etme
inşa: var olan şeylerle farklı varlıklar yaratma	kemâl-i hikmet: her şeyin ilmini, fayda ve gayelerini bilen Allah’ın kusursuz mükemmel sıfatı
kemâl-i iman: tam ve mükemmel bir iman	keyfiyat: özellikler, nitelikler
kudret: Allah’ın bütün âlemleri kuşatan güç ve iktidarı	mahlûkat: varlıklar
mevcudat: varlıklar	nefis: insanı daima kötülüğe, yasak zevk ve isteklere teşvik eden duygu
rezzâkiyet: rızık vericilik	senâ: övgü
suhuletli: kolay	sıfat: özellik, vasıf
teşmil etmek: içine almak, kaplamak	vücut vermek: yok olan bir şeyi var etmek, yaratmak
zerrat: zerreler, atomlar	âciz-i mutlak: son derece güçsüz
şükür: Allah’a karşı minnet duyma, teşekkür etme