İkinci Kısım - Hüccetullahi’l-Bâliğa Risalesi - Dördüncü Hüccet-i İmâniye

[TaLHa]

Dördüncü Hüccet-i İmâniye

Otuzuncu Lem’anın İkinci Nüktesi

وَاِنْ مِنْ شَىْءٍ اِلاَّ عِنْدَنَا خَزَاۤئِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُ اِلاَّ بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ

1​

âyetinin bir nüktesi ve bir İsm-i Âzam veyahut İsm-i Âzamın altı nurundan bir nuru olan Adl isminin bir cilvesi, Birinci Nükte gibi, Eskişehir Hapishanesinde uzaktan uzağa göründü. Onu yakınlaştırmak için yine temsil yoluyla deriz:

Şu kâinat öyle bir saraydır ki, o sarayda mütemadiyen tahrip ve tamir içinde çalkanan bir şehir var. Ve o şehirde her vakit harp ve hicret içinde kaynayan bir memleket var. Ve o memlekette her zaman mevt ve hayat içinde yuvarlanan bir âlemvar.

Halbuki, o sarayda, o şehirde, o memlekette, o âlemde o derece hayret-engiz bir muvazene, bir mizan, bir tevzin hükmediyor; bilbedâhe ispat eder ki, bu hadsiz mevcudatta olan hadsiz tahavvülât ve vâridat ve masarif, herbir anda umum kâinatı görür, nazar-ı teftişinden geçirir birtek Zâtın mizanıyla ölçülür, tartılır. Yoksa, balıklardan bir balık, bin yumurtacıkla ve nebâtattan haşhaş gibi bir çiçek, yirmi bin tohumla ve sel gibi akan unsurların, inkılâpların hücumuyla, şiddetle muvazeneyi bozmaya çalışan ve istilâ etmek isteyen esbab başıboş olsalardı veyahut maksatsız, serseri tesadüf ve mizansız, kör kuvvete ve şuursuz, zulmetli tabiata havale edilseydi, o muvazene-i eşya ve muvazene-i kâinat öyle bozulacaktı ki, bir senede, belki bir günde hercü merc olurdu. Yani, deniz karma karışık şeylerle dolacaktı, taaffün edecekti. Hava gazât-ı muzırra ile zehirlenecekti. Zemin ise bir mezbele, bir mezbaha, bir bataklığa dönecekti. Dünya boğulacaktı.


[NOT]Dipnot-1 “Hiçbir şey yoktur ki, hazineleri Bizim yanımızda olmasın. Herşeyi Biz belirli bir miktarla indiririz.” Hicr Sûresi, 15:21. [/NOT]

Adl: herşeyi dengeleyen ve sonsuz adalet sahibi olan Allah	Eskişehir Hapishanesi: (bk. bilgiler – Eskişehir)
bilbedâhe: açık bir şekilde	cilve: görünme, yansıma
esbab: sebepler	gazât-ı muzırra: zararlı gazlar
hadsiz: sayısız	harp: savaş
havale etmek: bir işi başka birine bırakma	hayret-engiz: hayret verici
hercümerc: karmakarışık	hicret: göç
inkılâp: değişme, dönüşme	istilâ etmek: işgal altına almak
kâinat: evren	lem’a: parıltı
maksatsız: gayesiz, hedefsiz	masarif: masraflar, giderler
mevcudat: varlıklar	mevt: ölüm
mezbaha: hayvan kesim evi	mezbele: çöplük
mizan: ölçü, denge	mizansız: ölçüsüz
muvazene: denge	muvazene-i eşya: varlıklardaki ölçü ve denge
muvazene-i kâinat: kâinattaki denge ve ölçü	mütemadiyen: sürekli
nazar-ı teftiş: denetleme bakışı	nebâtat: bitkiler
nükte: ince ve derin anlamlı söz	taaffün etmek: çürümek, kokuşmak
tabiat: canlı cansız bütün varlıklar, doğa	tahavvülât: değişimler
tahrip: yıkılma	temsil: benzetme, örnek
tesadüf: rastlantı	tevzin: ölçülü yapma, dengeleme
umum: bütün	unsur: madde, element
vâridat: gelirler	zemin: yeryüzü
zulmetli: karanlıklı	âlem: dünya, evren
âyet: Kur’ân’da yer alan her bir cümle	İsm-i Âzam: Allah’ın binbir isminden en büyük ve mânâca diğer isimleri kuşatmış olanı
şuursuz: bilinçsiz

 

[TaLHa]

İkinci Kısım - Sayfa 224

İşte, cesed-i hayvânînin hüceyrâtından ve kandaki küreyvât-ı hamrâ ve beyzâdan ve zerrâtın tahavvülâtından ve cihazat-ı bedeniyenin tenasübünden tut, tâ denizlerinvâridat ve masarifine, tâ zemin altındaki çeşmelerin gelir ve sarfiyatlarına, tâhayvânat ve nebâtâtın tevellüdat ve vefiyatlarına, tâ güz ve baharın tahribat ve tamiratlarına, tâ unsurların ve yıldızların hidemat ve harekâtlarına, tâ mevt ve hayatın, ziya ve zulmetin ve hararet ve burudetin değişmelerine ve döğüşmelerine ve çarpışmalarına kadar, o derece hassas bir mizanla ve o kadar ince bir ölçüyle tanzimedilir ve tartılır ki, akl-ı beşer hiçbir yerde hakikî olarak hiçbir israf, hiçbir abes görmediği gibi, hikmet-i insaniye dahi herşeyde en mükemmel bir intizam, en güzel bir mevzuniyet görüyor ve gösteriyor. Belki, hikmet-i insaniye, o intizam ve mevzuniyetin bir tezahürüdür, bir tercümanıdır.

İşte, gel, Güneş ile muhtelif on iki seyyarenin muvazenelerine bak. Acaba bumuvazene, güneş gibi, Adl ve Kadîr olan Zât-ı Zülcelâli göstermiyor mu? Ve bilhassa,seyyârâttan olan gemimiz, yani küre-i arz, bir senede yirmi dört bin senelik bir dairede gezer, seyahat eder. Ve o harika sür’atiyle beraber, zeminin yüzünde dizilmiş, istif edilmiş eşyayı dağıtmıyor, sarsmıyor, fezaya fırlatmıyor. Eğer sür’ati bir parça tezyid veya tenkis edilseydi, sekenesini havaya fırlatıp fezada dağıtacaktı. Ve bir dakika, belki bir saniye muvazenesini bozsa, dünyamızı bozacak, belki başkasıyla çarpışacak, bir kıyameti koparacak.

Ve bilhassa zeminin yüzünde, nebâtî ve hayvânî dört yüz bin taifenin tevellüdat vevefiyatça ve iaşe ve yaşayışça rahîmâne muvazeneleri, ziya güneşi gösterdiği gibi, birtek Zât-ı Adl ve Rahîmi gösteriyor.

Ve bilhassa o hadsiz milletlerin hadsiz efradından birtek ferdin âzâsı, cihazatı,

Adl: her hak sahibine hakkını veren, sonsuz adalet sahibi olan Allah	Kadîr: herşeye gücü yeten, sonsuz güç ve kudret sahibi Allah
Rahîm: rahmeti herşeyi kuşatan her bir varlığa ayrı ayrı şefkatini gösteren Allah	Zât-ı Adl: her hak sahibine hakkını veren, sonsuz adalet sahibi olan Zât, Allah
Zât-ı Zülcelâl: büyüklük ve haşmet sahibi Allah	abes: faydasızlık, anlamsızlık
akl-ı beşer: insan aklı	bilhassa: özellikle
burudet: soğukluk	cesed-i hayvânî: hayvanların bedeni
cihazat-ı bedeniye: bedeni oluşturan organlar	efrad: fertler, bireyler
eşya: varlıklar	ferd: kişi
feza: uzay	güz: sonbahar
hadsiz: sayısız	hakikî: asıl, gerçek
hararet: ısı	harekât: hareketler
hayvânat: hayvanlar	hayvânî: hayvansal
hidemat: hizmetler	hikmet-i insaniye: insan aklının ürünü olan felsefe ilmi
hüceyrât: hücrecikler	iaşe: besleme, yedirip içirme
intizam: disiplin, düzen	israf: boş yere harcama
istif etmek: düzgünce yerleştirmek	küre-i arz: yerküre
küreyvât-ı hamrâ ve beyzâ: alyuvarlar ve akyuvarlar	masarif: masraflar, giderler
mevt: ölüm	mevzuniyet: ölçülü olma
mizan: ölçü, terazi	muhtelif: farklı
muvazene: denge	mükemmel: eksiksiz
nebâtât: bitkiler	nebâtî: bitkisel
rahîmâne: çok şefkatli bir şekilde	sarfiyat: harcamalar
sekene: bir yerde oturanlar, sakinler	seyyarat: gezegenler
seyyare: gezegen	sür’at: hız
tahavvülât: değişimler	tahribat: tahripler, yıkımlar
taife: grup, topluluk	tamirat: tamir işlemleri
tanzim etmek: düzenlemek	tenasüb: uygunluk
tenkis etmek: eksiltmek	tevellüdat: doğumlar
tezahür: görünme, ortaya çıkma	tezyid etmek: arttırmak
unsur: madde, element	vefiyat: vefatlar, ölümler
vâridat: gelirler	zemin: yeryüzü
zerrât: atomlar	ziya: ışık
zulmet: karanlık	âzâ: organlar

 

[TaLHa]

İkinci Kısım - Sayfa 225

duyguları o derece hassas bir mizanla birbiriyle münasebettar ve muvazenettedir ki, o tenasüp, o muvazene, bedâhet derecesinde bir Sâni-i Adl ve Hakîmi gösteriyor.

Ve bilhassa her ferd-i hayvânînin bedenindeki hüceyrâtın ve kan mecrâlarının ve kandaki küreyvâtın ve o küreyvattaki zerrelerin o derece ince ve hassas ve harika muvazeneleri var; bilbedâhe ispat eder ki, herşeyin dizgini elinde ve herşeyin anahtarı yanında ve birşey birşeye mâni olmuyor, umum eşyayı birtek şey gibi kolayca idare eden birtek Hâlık-ı Adl u Hakîmin mizanıyla, kanunuyla, nizamıylaterbiye ve idare oluyor.

Haşrin Mahkeme-i Kübrâsında, mizan-ı âzam-ı adaletinde cin ve insin muvazene-i a’mâllerini istib’âd edip inanmayan, bu dünyada gözüyle gördüğü bu muvazene-i ekbere dikkat etse, elbette istib’âdı kalmaz.

Ey israflı, iktisatsız, ey zulümlü, adaletsiz, ey kirli, nezafetsiz, bedbaht insan! Bütünkâinatın ve bütün mevcudatın düstur-u hareketi olan iktisat ve nezafet ve adaleti yapmadığından, umum mevcudata muhalefetinle, mânen onların nefretlerine vehiddetlerine mazhar oluyorsun. Neye dayanıyorsun ki, umum mevcudatı zulmünle,mizansızlığınla, israfınla, nezafetsizliğinle kızdırıyorsun?

Evet, ism-i Hakîmin cilve-i âzamından olan hikmet-i âmme-i kâinat, iktisat veisrafsızlık üzerinde hareket ediyor, iktisadı emrediyor.

Ve ism-i Adlin cilve-i âzamından gelen kâinattaki adalet-i tâmme, umum eşyanın muvazenelerini idare ediyor. Ve beşere de adaleti emrediyor. Sûre-i Rahmân’da,

Hakîm: her işini hikmetle ve belli bir sebeple yapan Allah	Hâlık-ı Adl u Hakîm: herşeyi adaletle ve hikmetle yaratan Allah
Mahkeme-i Kübrâ: âhirette Allah’ın huzurunda kurulacak olan büyük mahkeme	Sâni-i Adl: herşeyi sanatlı bir şekilde yaratan ve sonsuz adâlet sahibi olan Allah
Sûre-i Rahmân: Rahmân Sûresi, Kur’ân’ı Kerim’in 55. sûresi	adalet-i tâmme: tam ve eksiksiz adalet
bedbaht: talihsiz, bahtsız	bedâhet: çok açık, âşikâr
beşer: insan	bilbedâhe: açık bir şekilde
bilhassa: özellikle	cihazat: organlar, cihazlar
cilve-i âzam: en büyük yansıma, görünme	düstur-u hareket: hareket etme kanunu, kuralı
eşya: varlıklar	ferd-i hayvânî: her bir hayvan
haşir: öldükten sonra âhiret âleminde tekrar diriltilip Allah’ın huzurunda toplanma	hiddet: öfke
hikmet-i âmme-i kâinat: bütün kâinatta var olan ilim, gaye ve fayda	hüceyrât: hücrecikler
iktisat: tutumluluk, savurganlık yapmama	ins: insan
ism-i Adl: Allah’ın sonsuz adalet sahibi olduğunu bildiren ismi	ism-i Hakîm: Allah’ın herşeyi hikmetle belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yarattığını ifade eden ismi
israf: savurganlık	istib’âd: akıldan uzak görme
kâinat: evren	küreyvât: alyuvarlar ve akyuvarlar
mazhar olmak: elde etmek, üzerine almak	mecrâ: akım yeri
mevcudat: varlıklar	mizan: ölçü, denge
mizan-ı âzam-ı adalet: büyük adalet terazisi	muhalefet: aykırı davranma, ters düşme
muvazene-i a’mâl: yapılan işlerin, amellerin tartılıp hesaplanması	muvazene-i ekber: en büyük düzen, denge
muvazenet/muvazene: denge, denklik	mânen: manevî olarak
mâni: engel	münasebettar: bağlantılı, ilgili
nezafet: temizlik	nizam: düzen
tenasüp: uygunluk	terbiye etme: belli bir amaca erişecek şekilde geliştirme, yetiştirme
umum: bütün	zulüm: haksızlık

 

[TaLHa]

İkinci Kısım - Sayfa 226

وَالسَّمَاۤءَ رَفَعَهَا وَوَضَعَ الْمِيزَانَ اَلاَّ تَطْغَوْا فِى الْمِيزَانِ وَاَقِيمُوا الْوَزْنَ بِالْقِسْطِ وَلاَ تُخْسِرُوا الْميِزَانَ

1

âyetindeki, dört mertebe, dört nevi mizana işaret eden, dört defa mizan zikretmesi, kâinatta mizanın derece-i azametini ve fevkalâde, pek büyük ehemmiyetini gösteriyor. Evet, hiçbir şeyde israf olmadığı gibi, hiçbir şeyde de hakikî zulüm ve mizansızlık yoktur.

Ve ism-i Kuddûsün cilve-i âzamından gelen tanzif ve nezafet, bütün kâinatın mevcudatını temizliyor, güzelleştiriyor. Beşerin bulaşık eli karışmamak şartıyla, hiçbir şeyde hakikî nezafetsizlik ve çirkinlik görünmüyor.

İşte, hakaik-i Kur’âniyeden ve desâtir-i İslâmiyeden olan adalet, iktisat, nezafethayat-ı beşeriyede ne derece esaslı birer düstur olduğunu anla. Ve ahkâm-ı Kur’âniye ne derece kâinatla alâkadar ve kâinat içine kök salmış ve sarmış bulunduğunu ve o hakaiki bozmak, kâinatı bozmak ve suretini değiştirmek gibi, mümkün olmadığını bil.

Ve bu üç ziya-yı âzam gibi, rahmet, inâyet, hafîziyet misillü yüzer ihatalı hakikatler haşri, âhireti iktiza ve istilzam ettikleri halde, hiç mümkün müdür ki, kâinatta veumum mevcudatta hükümfermâ olan rahmet, inâyet, adalet, hikmet, iktisat venezafet gibi pek kuvvetli, ihatalı hakikatler, haşrin ademiyle ve âhiretin gelmemesiylemerhametsizliğe, zulme, hikmetsizliğe, israfa, nezafetsizliğe, abesiyete inkılâpetsinler?

Hâşâ, yüz bin defa hâşâ! Bir sineğin hakk-ı hayatını rahîmâne muhafaza eden


[NOT]Dipnot-1 “Gökyüzünü yükseltip nizam ve ölçü verdi. Tâ ki ölçüde sınırı aşmayın. Ölçüyü ve tartıyı adaletle yerine getirin ve âhiretteki mizanınızı ziyana düşürmeyin.” Rahmân Sûresi, 55:7-9. [/NOT]

abesiyet: faydasız ve gayesiz oluş	adalet: her hak sahibine hakkının tam ve eksiksiz verilmesi
adem: yokluk, hiçlik	ahkâm-ı Kur’âniye: Kur’ân’ın hükümleri, esasları
alâkadar: alakalı, ilgili	beşer: insan
cilve-i âzam: en büyük yansıma, görünme	derece-i azamet: büyüklük derecesi
desâtir-i İslâmiye: İslâmiyetin düsturları, prensipleri	düstur: kural
ehemmiyet: değer, önem	esaslı: köklü
fevkalâde: olağanüstü	hafîziyet: Allah’ın herşeyi koruyup saklaması
hakaik: gerçekler	hakaik-i Kur’âniye: Kur’ân’ın hakikatleri, gerçekleri
hakikat: asıl, gerçek, doğru	hakikî: asıl, gerçek
hakk-ı hayat: yaşama hakkı	hayat-ı beşeriye: insan hayatı
haşir: âhirette diriltilerek Allah’ın huzurunda toplanma	hikmet: fayda, gaye
hâşâ: asla öyle değil	hükümfermâ: hüküm süren
ihatalı: kapsamlı	iktisat: tutumluluk
iktiza etmek: gerektirmek	inkılâp etmek: dönüşmek
inâyet: Allah’tan gelen yardım, ihsan, iyilik	ism-i Kuddûs: Allah’ın kusur ve noksanlıklardan kutsal, pak ve temiz olduğunu ve her şeyi temiz yaptığını ifade eden ismi
israf: boş yere kullanma, savurganlık	istilzam etmek: gerekli kılmak
kâinat: evren	merhametsiz: acımasız
mertebe: derece	mevcudat: varlıklar
misilli: gibi, benzeri	mizan: ölçü, denge
muhafaza eden: koruyan	nevi: çeşit
nezafet: temizlik	rahmet: İlâhî şefkat, merhamet
rahîmâne: çok şefkatli bir şekilde	suret: biçim, görünüş
tanzif: temizleme	umum: bütün
zikretmek: anmak	ziya-yı âzam: en büyük ışık
âhiret: öteki dünya, öldükten sonraki sonsuz hayat	âyet: Kur’ân’da yer alan her bir cümle

 

[TaLHa]

İkinci Kısım - Sayfa 227

bir rahmet, bir hikmet, acaba haşri getirmemekle, umum zîşuurların hadsiz hukuk-u hayatlarını ve nihayetsiz mevcudatın nihayetsiz hukuklarını zayi eder mi? Ve, tabiri caizse, rahmet ve şefkatte ve adalet ve hikmette hadsiz hassasiyet ve dikkat gösteren bir haşmet-i Rububiyet ve kemâlâtını göstermek ve kendini tanıttırmak ve sevdirmek için bu kâinatı hadsiz harika san’atlarıyla, nimetleriyle süslendiren bir saltanat-ı Ulûhiyet, böyle, hem umum kemâlâtını, hem bütün mahlûkatını hiçe indiren ve inkârettiren haşirsizliğe müsaade eder mi? Hâşâ! Böyle bir cemâl-i mutlak, böyle bir kubh-u mutlaka, bilbedâhe, müsaade etmez.

Evet, âhireti inkâr etmek isteyen adam, evvelce bütün dünyayı bütün hakaikiyleinkâr etmeli. Yoksa, dünya bütün hakaikiyle, yüz bin lisanla onu tekzip ederek bu yalanında yüz bin derece yalancılığını ispat edecek. Onuncu Söz kat’î delillerle ispat etmiştir ki, âhiretin vücudu, dünyanın vücudu kadar kat’î ve şüphesizdir.

​

adalet: her hak sahibine hakkının tam ve eksiksiz verilmesi; denge	bilbedâhe: açık bir şekilde
cemâl-i mutlak: sınırsız güzellik	evvelce: daha önce
hadsiz: sınırsız, sayısız	hakaik: gerçekler
hassasiyet: duyarlılık	haşir: âhirette diriltilerek Allah’ın huzurunda toplanma
haşirsizlik: yeniden dirilmenin olmaması	haşmet-i Rububiyet: Allah’ın bütün varlık âlemini kuşatan terbiye ve idareciliğinin haşmeti, görkemi
hikmet: herşeyin belirli gayelere yönelik olarak faydalı ve yerli yerinde olması	hukuk: haklar
hukuk-u hayat: yaşama hakları	hâşâ: asla öyle değil
inkâr etmek: kabul etmemek	kat’î: kesin
kemâlât: mükemmel ve kusursuz özellikler	kubh-u mutlak: mutlak çirkinlik
kâinat: evren	lisan: dil
mahlûkat: yaratılmışlar, varlıklar	mevcudat: varlıklar
müsaade etmek: izin vermek	nihayetsiz: sınırsız
nimet: iyilik, lütuf	rahmet: İlâhî şefkat, merhamet
saltanat-ı Ulûhiyet: bütün varlıkların tek İlâhı olan ve hiçbir ortak kabul etmeyen Allah’ın saltanatı	tabiri caizse: söylenmesi uygun ise
tekzip etmek: yalanlamak	umum: bütün
vücud: varlık	zayi etmek: kaybetmek
zîşuur: akıl ve şuur sahibi	âhiret: öteki dünya, öldükten sonraki sonsuz hayat