Hubab

[Huseyni]

Cevap: Hubab - Sayfa: 131


Rabian: Bu millet-i İslâmın cemaatleri, çendan bir cemaat namazsız kalsa, fâsık da olsa, yine başlarındakini mütedeyyin görmek ister. Hattâ, umum şarkta, umum memurlara dair en evvel sordukları sual bu imiş: “Acaba namaz kılıyor mu?” derler. Namaz kılarsa mutlak emniyet ederler; kılmazsa, ne kadar muktedir olsa nazarlarında müttehemdir. Bir zaman, Beytüşşebab aşâirinde isyan vardı. Ben gittim, sordum: “Sebep nedir?” Dediler ki:

“Kaymakamımız namaz kılmıyordu, rakı içiyordu. Öyle dinsizlere nasıl itaat edeceğiz?” Bu sözü söyleyenler de namazsız, hem de eşkıyâ idiler.

Hamisen: Enbiyanın ekseri Şarkta ve hükemanın ağlebi Garpta gelmesi kader‑i ezelînin bir remzidir ki, Şarkı ayağa kaldıracak din ve kalbdir, akıl ve felsefe değil. Şarkı intibaha getirdiniz; fıtratına muvafık bir cereyan veriniz. Yoksa, sa’yiniz ya hebâen gider, veya muvakkat, sathî kalır.

Sadisen: Hasmınız ve İslâmiyet düşmanı olan frenkler, dindeki lâkaytlığınızdan pek fazla istifade ettiler ve ediyorlar. Hattâ diyebilirim ki, hasmınız kadar İslâma zarar veren, dinde ihmalinizden istifade eden insanlardır. Maslahat-ı İslâmiye ve selâmet-i millet namına, bu ihmali a’mâle tebdil etmeniz gerektir. Görülmüyor mu ki, İttihatçılar o kadar harika azm ü sebat ve fedakârlıklarıyla, hattâ İslâmın şu intibâhına da bir sebep oldukları halde, bir derece dinde lâübâlilik tavrını gösterdikleri için, dahildeki milletten nefret ve tezyif gördüler. Hariçteki İslâmlar dindeki ihmallerini görmedikleri için hürmeti verdiler.

Sabian: Âlem-i küfür, bütün vesaitiyle, medeniyetiyle, felsefesiyle, fünunuyla, misyonerleriyle âlem-i İslâma hücum ve maddeten uzun zamandan beri galebe ettiği halde, âlem-i İslâma dinen galebe edemedi. Ve dahilî bütün fırak-ı dâlle-i İslâmiye de,

Beytüşşebab: Şırnak iline bağlı bir ilçe	azim: gayret
ağlebi: çoğu, en fazla	aşâir: aşîretler
a’mâl: ameller, işler	cemaat: topluluk
cereyan: akım	dahil: iç
dahilî: içe ait, içten çıkan	dinen: dinî olarak, din açısından
ekseri: çoğu	emniyet etmek: güvenmek
enbiya: nebiler, peygamberler	evvel: önce, ilk olarak
frenkler: yabancılar, Batılılar	fâsık: günahkâr
fünun: fenler, ilimler	fıtrat: yaratılış, mizaç
galebe etmek: yenmek, üstün gelmek	garp: batı
hamisen: beşincisi	hariç: dış
hasım: düşman	hebâen: boşu boşuna
hükema: filozoflar	hürmet: saygı
intibaha getirme: uyandırma	intibâh: uyanış
istifade eden: yararlanan	itaat etme: emre uyma, boyun eğme
kader-i ezelî: Allah’ın ezelî ilmi ile kâinatta olmuş ve olacak herşeyi bilip takdir etmesi	lâkaytlık: ilgisizlik, duyarsızlık
lâübâlilik: saygısızlık, ciddîyetsizlik	maddeten: maddî olarak
maslahat-ı İslâmiye: İslâmî yarar, İslâmiyetin lehine olan yarar, kazanç	millet-i İslâm: İslâm milleti
misyoner: Hıristiyanlığı tanıtmaya ve yaymaya çalışan kimse	muktedir: güçlü, otoriter
mutlak: kayıtsız, şartsız, kesin	muvafık: uygun
muvakkat: geçici	mütedeyyin: dinin emirlerini eksiksiz yerine getiren, dindar
müttehem: suçlu; itham altında olan	namına: adına
nazar: bakış; bakış açısı	rabian: dördüncüsü
remiz: işaret	sabian: yedincisi
sadisen: altıncısı	sathî: sığ, yüzeysel
sa’y: çalışma	sebat: kararlılık
selâmet-i millet: milletin selâmeti, esenliği, güven içinde oluşu	sual: soru
tebdil etmek: değiştirmek, dönüştürmek	tezyif: alay, küçük düşürme
umum: bütün	vesait: araçlar, vasıtalar
âlem-i küfür: küfrü ve inkarcılığı yaymaya çalışan kişilerden meydana gelen topluluk; inkâr dünyası	âlem-i İslâm: İslâm dünyası
çendan: gerçi, her ne kadar	İslâmlar: Müslümanlar
İttihatçılar: İttihat ve Terakki Fırkasının önde gelen idarecileri	şark: Doğu, Asya

 

[Huseyni]

Cevap: Hubab - Sayfa: 132


birer kemmiye-i kalile-i muzırra suretinde mahkûm kaldığı; ve İslâmiyet metanetini ve salâbetini sünnet ve cemaatle muhafaza eylediği bir zamanda, lâübâliyâne, Avrupa medeniyet-i habise kısmından süzülen bir cereyan-ı bid’atkârâne, sinesinde yer tutamaz. Demek, âlem-i İslâm içinde mühim ve inkılâpvâri bir iş görmek, İslâmiyetin desâtirini inkıyadla olabilir, başka olamaz. Hem olmamış, olmuşsa da çabuk ölüp sönmüş.

Saminen: Zaaf-ı dine sebep olan Avrupa medeniyet-i sefihanesi yırtılmaya yüz tuttuğu bir zamanda ve medeniyet-i Kur’ân’ın zuhura yakın geldiği bir anda, lâkaydâne ve ihmalkârâne, müsbet bir iş görülmez. Menfîce, tahripkârâne iş ise, bu kadar rahnelere mâruz kalan İslâm zaten muhtaç değildir.

Tasian: Sizin bu İstiklâl Harbindeki muzafferiyetinizi ve âli hizmetinizi takdir eden ve sizi can ü dilden seven cumhur-u mü’minîndir. Ve bilhassa tabaka-i avâmdır ki, sağlam Müslümanlardır. Sizi ciddî sever ve sizi tutar ve size minnettardır ve fedakârlığınızı takdir ederler. Ve intibaha gelmiş en cesim ve müthiş bir kuvveti size takdim ederler. Siz dahi, evâmir-i Kur’âniyeyi imtisalle onlara ittisal ve istinad etmeniz, maslahat-ı İslâm namına zarurîdir. Yoksa, İslâmiyetten tecerrüt eden, bedbaht, milliyetsiz, Avrupa meftunu frenk mukallitleri avâm-ı Müslimîne tercih etmek maslahat-ı İslâma münâfi olduğundan, âlem-i İslâm nazarını başka tarafa çevirecek ve başkasından istimdat edecek.

Avrupa: (bk. bilgiler)	Avrupa medeniyet-i habise kısmı: Avrupa medeniyetinin çirkin, pis kısmı
Avrupa medeniyet-i sefihanesi: helâl olmayan, zevk ve eğlencelere aşırı düşkün olan Avrupa medeniyeti	avâm-ı Müslimîn: Müslümanların halk tabakası
bedbaht: talihsiz, bahtsız	bilhassa: özellikle
can ü dilden: içten gelerek, gönülden	cemaat: topluluk; İslâmî bağlarla birbirine bağlanmış topluluk
cereyan-ı bid'atkârâne: bozucu, zararlı akım; dinin aslında olmayan, sonradan oluşturulan ve dine sokulmaya çalışılan zararlı, bozucu akım	cesîm: çok büyük, iri
cumhur-u mü'minîn: mü’minlerin hepsi	desâtir: düsturlar, yasalar, kanunlar
evâmir-i Kur'âniye: Kur’ân’ın emirleri	frenk: yabancı, Batılı, Avrupalı
fırak-ı dâlle-i İslâmiye: İslâm toplumu içinde yer alan doğru yoldan ayrılmış sapık fırkalar	ihmalkârâne: ihmal ederek
imtisal: emre uyma, boyun eğme	inkılâpvâri: inkılâba benzer değişim, dönüşüm
inkıyad: boyun eğme	intibaha gelmek: uyanmak
istimdat etme: medet umma, yardım isteme	istinad etmek: dayanma
ittisal etme: birleşme, bağlanma	kemmiye-i kalile-i muzırra: zararlı azınlık
lâkaydâne: kayıtsız kalarak, ilgisizce	lâübâliyâne: vurdumduymaz bir tarzda, kayıtsız kalarak
maslahat-ı İslâm: İslâmın menfaatı, yararı	medeniyet-i Kur'ân: Kur’ân'î değer ve esaslara dayanan medeniyet
meftun: düşkün	menfîce: olumsuzca
metanet: dini korumadaki kararlılık, dayanıklılık	minnettar: minnet duyan, yapılan bir iyiliğe karşı kendini borçlu hisseden
muhafaza eylemek: korumak	mukallit: taklitçi
muzafferiyet: zafer kazanma, galibiyet	mâruz kalmak: uğramak, tesirinde kalmak
münâfi: aykırı, zıt	müsbet: olumlu
namına: adına	nazar: bakış, göz
rahne: yara	salâbet: dini korumada ve uygulamada ciddiyet ve sağlamlık
saminen: sekinzincisi	sine: iç, göğüs, kalb
sünnet: Peygamberimizin (a.s.m.) söz, fiil ve hareketlerine dayanan yüce prensipler	tabaka-i avâm: halk tabakası, sıradan insanlar
tahripkârâne: yakıp yıkıcı bir şekilde, tahrip ederek	takdim etmek: sunmak
takdir etme: birşeyin değerini anlayarak beğenisini dile getirme, ifade etme	tasian: dokuzuncusu
tecerrüt: soyutlanma, sıyrılma, ayrılma	zaaf-ı dine: dini yaşamada zayıflık, gevşeklik
zarurî: zorunlu	zuhur: ortaya çıkma, görünme
âlem-i İslâm: İslâm âlemi, dünyası	âli: yüce, yüksek
İstiklâl Harbi: Bağımsızlık savaşı, Kurtuluş Savaşı

 

[Huseyni]

Cevap: Hubab - Sayfa: 133


Âşiren: Bir yolda dokuz ihtimal-i helâket, tek bir ihtimal-i necat varsa, hayatından vazgeçmiş, mecnun bir cesur lâzım ki o yola sülûk etsin. Şimdi, yirmi dört saatten bir saati işgal eden farz namaz gibi zaruriyat-ı diniyede, yüzde doksan dokuz ihtimal-i necat var. Yalnız, gaflet ve tembellik hasiyetiyle, bir ihtimal, zarar-ı dünyevî olabilir. Halbuki ferâizin terkinde, doksan dokuz ihtimal-i zarar var. Yalnız gaflet ve dalâlete istinad, tek bir ihtimal-i necat olabilir. Acaba dine ve dünyaya zarar olan ihmal ve ferâizin terkine ne bahane bulunabilir? Hamiyet nasıl müsaade eder?

Bâhusus bu güruh-u mücâhidin ve bu yüksek meclisin ef’âli taklid edilir. Kusurlarını millet ya taklit veya tenkit edecek; ikisi de zarardır. Demek onlarda hukukullah, hukuk-u ibâdı da tazammun ediyor. Sırr-ı tevatür ve icmâı tazammun eden hadsiz ihbaratı ve delâili dinlemeyen ve safsata-i nefis ve vesvese-i şeytandan gelen bir vehmi kabul eden adamlarla hakikî ve ciddî iş görülmez.

Şu inkılâb-ı azîmin temel taşları sağlam gerek. Şu meclis-i âlinin şahsiyet-i mâneviyesi, sahip olduğu kuvvet cihetiyle, mânâ-yı saltanatı deruhte etmiştir. Eğer şeâir-i İslâmiyeyi bizzat imtisal etmek ve ettirmekle mânâ-yı hilâfeti dahi vekâleten deruhte etmezse, hayat için dört şeye muhtaç, fakat an’ane-i müstemirre ile günde lâakal beş defa dine muhtaç olan şu fıtratı bozulmayan ve lehviyat-ı medeniyeyle ihtiyâcât-ı ruhiyesini unutmayan bu milletin hâcât-ı diniyesini

an’ane-i müstemirre: yerleşmiş, devam eden gelenek	bizzat: doğrudan
bâhusus: özellikle	cihet: yön, taraf
dalâlet: doğru yoldan ayrılma, sapkınlık	delâil: deliller
deruhte etmek: üstlenmek	ef'âl: fiiller, işler
farz: Allah’ın kesinlikle yapılmasını emrettiği şey	ferâiz: farzlar; Allah’ın yapılmasını kesin olarak emrettiği şeyler
fıtrat: yaratılış, mizaç	gaflet: duyarsızlık, umursamazlık; Allah’ın emir ve yasaklarına duyarsız davranma hâli
güruh-u mücâhid: din için cihad edip çalışan, çaba harcayan kimseler topluluğu	hadsiz: sayısız, sınırsız
hakikî: asıl, gerçek	hamiyet: din ve vatan gibi mukaddes değerleri ve kendi aile ve yakınlarını koruma duygusu ve gayreti
hasiyet: özellik	hukuk-u ibâd: kul hakları; diyet, tanzimat, borç hakkı gibi özel menfaati ilgilendiren haklar (mülkiyet, sağlık, alışveriş, borç gibi)
hukukullah: Allah’ın hakları; zekât, şer’î cezâlar, keffaretler, farz ibadetler gibi genel menfaatı ilgilendiren haklar; namaz, oruç, zekât, içki, zina kumar gibi emir ve yasaklara uyma	hâcât-ı diniye: dinle ilgili ihtiyaçlar
icmâ: fikir birliği; bir asırda müçtehid kimselerin dini bir meselede vardıkları görüş birliği	ihbarat: ihbarlar, bildirmeler, haber vermeler
ihtimal-i helâket: yok olma, mahvolma ihtimali	ihtimal-i necat: kurtuluş ihtimali
ihtimal-i zarar: zarara uğrama ihtimali	ihtiyâcât-ı ruhiye: ruhun ihtiyaçları
imtisal etmek: yerine getirmek	inkılâb-ı azîm: büyük değişim, dönüşüm
istinad: dayanma, güvenme	lehviyat-ı medeniye: medeniyetin haram eğlenceleri, oyunları
lâakal: en az	meclis-i âli: yüksek, yüce meclis
mecnun: cinnet geçirmiş, deli	mânâ-yı hilâfet: hilâfetin anlamı; Peygamberimizin vekili olarak Müslümanların din ve dünya işlerinin tedbirini gören genel başkanlık makamının anlamı
mânâ-yı saltanat: Devlet makamının ifade ettiği mânâ, görev	safsata-i nefis: nefsin safsatası, nefsin saçmalıkları
sülûk etmek: bir yola girmek, yönelmek, gitmek	sırr-ı tevatür: tevatür sırrı; bir sözün nesilden nesile, sözüne inanılır büyük bir topluluk tarafından nakledilmesi sırrı, hikmeti
tazammun etmek: içine almak, kapsamak	vehim: kuruntu, olmayan şeyi varmış gibi gösteren düşünce
vekâleten: başkasının adına ve yerine hareket ederek, asıl vazifelinin yerine çalışarak	vesvese-i şeytan: şeytanın kalbe düşürdüğü şüphe, asılsız kuruntu
zarar-ı dünyevî: dünyaya ait zarar	zaruriyât-ı diniye: hükümleri açık olan ve dinen yapılması zorunlu olan şeyler
âşiren: onuncusu	şahsiyet-i mâneviye: belli bir kişi olmayıp bir topluluktan meydana gelen mânevî kişilik; tüzel kişilik
şeâir-i İslâmiye: İslâma sembol olmuş iş ve ibâdetler

 

[Huseyni]

Cevap: Hubab - Sayfa: 134


Meclis tatmin etmezse, bilmecburiyye mânâ-yı hilâfeti, tamamen kabul ettiğiniz isme ve lâfza verecek. O mânâyı idame etmek için kuvveti dahi verecek. Halbuki, Meclis elinde bulunmayan ve Meclis tarikiyle olmayan böyle bir kuvvet, inşikak-ı âsâya sebebiyet verecektir. İnşikak-ı âsâ ise 1 وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللهِ جَمِيعًا âyetine zıttır. Zaman cemaat zamanıdır. Cemaatın ruhu olan şahs-ı mânevî daha metindir. Ve, tenfiz-i ahkâm-ı şer’iyeye daha ziyade muktedirdir. Halife-i şahsî, ancak ona istinad ile vezâifi deruhte edebilir. Cemaatin ruhu olan şahs-ı mânevî eğer müstakim olsa, ziyade parlak ve kâmil olur. Eğer fena olsa, pek çok fena olur. Ferdin iyiliği de, fenalığı da mahduttur. Cemaatin ise gayr-ı mahduttur. Harice karşı kazandığınız iyiliği, dahildeki fenâlıkla bozmayınız. Bilirsiniz ki, ebedî düşmanlarınız ve zıtlarınız ve hasımlarınız İslâmın şeâirini tahrip ediyorlar. Öyleyse, zarurî vazifeniz, şeâiri ihyâ ve muhafaza etmektir. Yoksa, şuursuz olarak şuurlu düşmana yardımdır. Şeâirde tehâvün, zaaf-ı milliyeti gösterir. Zaaf ise, düşmanı tevkif etmez, teşci eder.

حَسْبُنَا اللهُ وَنِعْمَ الْوَكِيلُ

2 نِعْمَ الْمَوْلٰى وَنِعْمَ النَّصِيرُ

3

​

[NOT]Dipnot-1 “Allah’ın dinine ve Kur’ân’a hep birlikte sım sıkı sarılın.” Âl-i İmran Sûresi, 3:103.

Dipnot-2 “Allah bize yeter; O ne güzel vekildir.” Âl-i İmrân Sûresi, 3:173.

Dipnot-3 “O ne güzel dost ve O ne güzel yardımcıdır.” Enfâl Sûresi, 8:40.
[/NOT]

bilmecburiyye: zorunlu olarak	cemaat: topluluk
dahil: iç	deruhte etmek: üstlenmek
ebedî: sonu olmayan sonsuz	fena: kötü, çirkin
ferd: kişi	gayr-ı mahdut: sınırsız
halife-i şahsî: Fahr-i Kâinat (a.s.m.) Efendimizin vekili olarak Müslümanların başkanlığını yapan ve İslâmiyeti korumak ve yaşatmakla görevli olan zâtın şahsı, kendisi	hariç: dış
hasım: düşman	idame etmek: devam ettirmek
ihyâ etmek: canlandırmak	inşikak-ı âsâ: değneğin bölünmesi, âsânın ikiye ayrılması; "ihtilaf ve ayrılıklarla, birliğin bozularak kuvvetin dağılması" mânâsında bir deyim
istinad: dayanma, güvenme	kâmil: olgun, mükemmel
lâfız: söz; kelime	mahdut: sınırlı
metin: sağlam, kuvvetli	muhafaza etmek: korumak
muktedir: güçlü	mânâ-yı hilâfet: hilâfetin anlamı; Peygamberimizin vekili olarak Müslümanların din ve dünya işlerinin tedbirini gören genel başkanlık; hilâfetin özü
müstakim olmak: doğru yolda olmak, istikametli olmak	sebebiyet vermek: sebep olmak
tahrip etmek: yıkıp yok etmek	tarik: yol
tehâvün: önemsememek, hafife almak, aldırış etmemek	tenfiz-i ahkâm-ı şer'iye: yürütme; şeriata ait hükümlerin uygulanması, yerine getirilmesi
tevkif etmek: durdurmak	teşci etmek: cesaretlendirmek, gayrete getirmek
vazife: görev	vezâif: vazifeler
zaaf: zayıflık, güçsüzlük	zaaf-ı milliyet: milliyetin zayıflığı, güçsüzlüğü
zarurî: zorunlu	ziyade: fazla
İslâmın şeâiri: İslâma sembol olmuş şeyler, iş ve ibâdetler	şahs-ı mânevî: tüzel kişilik; belli bir kişi olmayıp bir topluluktan meydana gelen mânevî kişilik
şeâir: İslâma sembol olmuş şeyler, iş ve ibâdetler	şuur: bilinç

 

[Huseyni]

Cevap: Hubab - Sayfa: 135

İ’lem eyyühe’l-aziz!

(Ey aziz kardeşim, bil ki!)

​

İ’lem eyyühe’l-aziz! Hakaik-i imaniyeyi ispat için irad edilen burhan ve delilleri tetkik ederken, “Şu kocaman neticeyi bu zayıf, nahif delil intaç edemez” diye tenkidatta bulunma. Zira, zâfiyetiyle itham ettiğin o delilin sağında ve solunda bulunan takviye kuvvetleri ve kıt’aları pek çoktur. Evet, İslâmiyetin sıdkına delâlet eden şahitlerden, şehidlerden, burhanlardan, delillerden, emarelerden herbirisi, o müdafaa meydanında arkadaşını himaye etmekle sıhhat raporunu imzalayarak sağlam olduğunu tasdik eder. O da, onun ilim ve haberine ehl-i vukuf olur. Çünkü, hakaik-i imaniyede hedef sübuttur, nefy değildir. Sabit olan birşeyi gösterenlerin biri, bin gibidir. Zira, sübutta gösterenlerin gösterme tarzları birbirine uygun ve muvafık olduğundan, herbirisi ötekileri tezkiye ve tasdik etmiş olur. Nefy cihetinde, nefy edenlerin şehadetlerinde tevâfuk yoktur. Nefylerine mütehalif esbab gösterirler. Bunun için, şehadetleri birbirinin sıhhatine delil olamaz. Çünkü tevafuk yok.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Bazan birşeye şiddetli muhabbet, o şeyin inkârına sebep olur. Ve keza, şiddet-i havf ve gayet azamet ve aklın ihatasızlığı da inkâra sebep olur.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Hanzalenin çekirdeğinde hanzale ağacı mündemiç ve dahil olduğu gibi, Cehennemin de küfür ve dalâlet tohumunda müstetir bulunduğunu, şuhudî bir yakînle müşahede ettim. Ve keza, nasıl ki hurmanın çekirdeği hurma ağacına hamiledir; aynen öyle de, iman habbesinde de Cennetin mevcut olduğunu hads-i kat’î ile gördüm. Çünkü, o çekirdeklerin ağaçlara tahavvül ve

Hanzale: zakkum	Hanzale ağacı: zakkum ağacı
azamet: büyüklük	burhan: güçlü ve sarsılmaz kesin delil, kanıt
cihet: taraf, yön	dahil olmak: içine girmek, içinde bulunmak
dalâlet: doğru yoldan sapkınlık	delil: işaret, alâmet; kendisine, doğru bir bakış açısıyla bakıldığında istenilen hedefe ulaştıran şey
delâlet etme: delil olma, işaret etme, gösterme	ehl-i vukuf: bilirkişi
emare: belirti, işaret	esbab: sebepler
gayet: çok	habbe: dane, tohum
hads-i kat'î: zihnin bir vasıtaya ihtiyaç duymaksızın doğruluğuna, kalbe gelen güçlü ve kesin bir sezgi ile hızla hükmettiği şüphesiz bilgi	hakaik-i imaniye: iman hakikatleri, esasları
himaye etmek: korumak	i'lem eyyühe'l-aziz: "Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!" mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir kavram
ihatasızlık: kuşatamama, kapsayamama	intaç etmek: sonuç vermek, doğurmak
irad etme: getirme, sunma	itham etmek: suçlamak
keza: bunun gibi	küfür: Allah’ı veya Allah’ın kesin olarak bildirdiği herhangi bir şeyi inkâr etmek (k-f-r)
muhabbet: sevgi	muvafık: uygun
mündemiç: içinde bulunan, içine yerleştirilmiş	müstetir: gizlenmiş, örtülmüş
mütehalif: birbirine aykırı, zıt	müşahede etmek: görmek, gözlemlemek
nahif: güçsüz, zayıf	nefiy: bir şeyin yokluğunu iddia etme, varlığını inkâr edip reddetme
sabit: var olan, varlığı kesin olan	sübut: kesinlik; bir şeyin varlığının sabit olması, varlığının ispat edilmesi
sıdk: doğruluk	sıhhat: sağlamlık, doğruluk, güvenilirlik
tahavvül: değişim	takviye: kuvvetlendirme, güçlendirme
tarz: biçim, şekil	tasdik etmek: doğrulamak, onaylamak
tenkidat: tenkitler, eleştiriler	tetkik etmek: incelemek
tevâfuk: birbirine uygunluk	tezkiye etmek: temize çıkarmak, güçlendirmek
yakîn: şüphe edilmeyecek derecede kesinlik	zâfiyet: zayıflık, güçsüzlük
şahit: tanıklık eden, delil	şehadet: şahitlik, tanıklık, delil getirme
şehid: şahit, delil (şahid kelimesinin mübalağa kipi)	şiddet-i havf: şiddetli, aşırı korku
şuhudî: açıkça, gözle görür derecesinde

 

[Huseyni]

Cevap: Hubab - Sayfa: 136


inkılâpları garip olmadığı gibi, küfür ve dalâlet mânâsı da tâzip edici bir Cehennemi, imân ve hidâyet de bir Cenneti intaç edeceğinde istib’ad yoktur.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Tohum olacak bir habbenin kalbi, yani içi delindiği zaman, elbette sümbüllenip neşvünemâ bulamaz, ölür gider. Kezâlik, ene ile tâbir edilen enâniyetin kalbi, “Allah Allah” zikrinin şuâ ve hararetiyle yanıp delinirse, büyüyüp gafletle firavunlaşamaz. Ve Hâlık-ı Semâvat ve Arza isyan edemez. O zikr-i İlâhî sâyesinde ene mahvolur.

İşte Nakşibendîler, zikir hususunda ittihaz ettikleri zikr-i hafî sayesinde, kalbin fethiyle, ene ve enâniyet mikrobunu öldürmeye ve şeytanın emirberi olan nefs-i emmârenin başını kırmaya muvaffak olmuşlardır. Kezâlik, Kâdirîler de, zikr-i cehrî sayesinde tabiat tâğutlarını tarümâr etmişlerdir.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Âlemde herşeyin yüzünde hikmet eserleri göründüğü gibi, en uzak, en geniş, en ince kesretin tabakaları üstünde de hikmet, ihtimam eserleri görülmektedir. Evet, kesret ve tekessürün müntehası ve neticesi olan insanın sahife-i vechinde, cephesinde, cildinde, ellerinin içlerinde kalem-i kaderle pek çok çizgiler, hatlar, nakışlar, nişanlar yazılmıştır. Malûmdur ki, insanın şu sahifelerinde yazılan o kelimeler, harfler, noktalar, harekeler, ruh-u insanîde bulunan mânâlara, mâneviyatlara delâlet ettikleri gibi, fıtratında kader tarafından yazılan mektuplara da işaretleri vardır. Arkadaş, insanın geçen sahifelerine kaderin yazdığı haşiye, tesadüf ve ittifakın dühulüne bir menfez bırakmamıştır.

Hâlık-ı Semâvat ve Arz: gökleri ve yeri yaratan Allah	Kâdirî: (bk. bilgiler)
Nakşibendî: (bk. bilgiler – Nakşî/Nakşîbendiler)	dalâlet: doğru yoldan sapkınlık
delâlet etmek: delil olmak, işaret etmek	dühul: içeri girme, müdahele etme
emirber: emri yerine getirmeye hazır	ene: ben, benlik
enâniyet: benlik	firavunlaşmak: kendisini Firavun gibi ilâh seviyesinde büyük görme
fıtrat: yaratılış, mizaç	gaflet: sorumsuzluk, âhiretten ve Allah’ın emir ve yasaklarından habersiz davranma
garip: şaşırtıcı, tuhaf	habbe: dane, tohum
hararet: ısı, sıcaklık	hareke: Arapça'da harflerin hangi ses değeriyle okunacağını gösteren işaretler
haşiye: dipnot, açıklayıcı not	hidayet: doğru ve hak olan yol, İslâmiyet
hikmet: herşeyin belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde olması	husus: mevzu, konu
i'lem eyyühe'l-aziz: "Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!" mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir deyim	ihtimam: dikkat, özen, önem verme
inkılâp: dönüşüm, dönüşme	intaç etmek: netice vermek
istib'ad: akıldan uzak tutma, uzak görme	ittifak: anlaşma, birlik
ittihaz etmek: kabullenmek, edinmek	kader kalemi: Allah’ın ezelî ilmi ile kâinatta olmuş ve olacak herşeyi bilip takdir etmesi ve yazması
kalem-i kader: kader kalemi, Allah’ın meydana gelecek hadiseleri olmadan önce takdir etmesi, plânlaması	kesret: çokluk
kezâlik: bunun gibi	küfür: Allah’ı veya Allah’ın kesin olarak bildirdiği herhangi bir şeyi inkâr etmek, inançsızlık, dinsizlik
mahvolmak: yok olmak	malûm: bilinen
menfez: delik	muvaffak olmak: başarmak
mâneviyat: mânevi âleme ait olan şeyler	münteha: en son nokta, netice
nakış: işleme, süsleme	nefs-i emmâre: hazır zevke düşkün ve insanı daima kötülüğe sevk eden duygu
neşvünemâ bulmak: büyüyüp gelişmek	nişan: alâmet, işaret
ruh-u insanî: insan ruhu	sahife-i vech: yüz sayfası; Cenâb-ı Hakkın isimlerini tecellî edip yazıldığı insan yüzü
tabiat tâğutları: tabiat putları; insanları Allah’a karşı isyana sevk eden tabiattaki her şey	tarümâr etmek: dağıtmak, perişan etmek
tekessür: çoğalma	tesadüf: rastlantı
tâbir etme: isimlendirme, ifade edilme	tâzip etme: azap verme, işkence etme
zikir: Allah lâfzını tekrar edip Onu anma; tas. belirli ifadelerle, belirli zamanlarda, belirli sayı ve edep kuralları çerçesinde düzenli olarak Allah’ı anma, hatırlama	zikr-i cehrî: açıktan yüksek sesle veya çevredekilerin duyacağı şekilde yapılan, sesli zikir
zikr-i hafî: gizli zikir; alçak sesle, kişinin ancak kendisinin duyabileceği zikir	zikr-i İlâhî: Allah’ı anma, hatırlama
âlem: dünya, evren	şuâ: ince ışık hüzmesi, ışın

 

[Huseyni]

Cevap: Hubab - Sayfa: 137


İ’lem eyyühe’l-aziz! Şu dünya hayatına muhabbetle müptelâ olan bazı insanlar, o hayatın vücuda gelmesinden maksat ve gaye, yalnız o hayata hizmet ve o hayatın bekası olup, başka bir faidesi olmadığını, yani, Fâtır-ı Hakîmin zevilhayatta ve cevher-i insaniyette vedia olarak koyduğu bütün cihâzat-ı acibe ve teçhizat-ı harikanın, seri-ü’zzevâl olan şu hayatın hıfzıyla bekası için verildiğini zannediyorlar. Halbuki, kaziye öyle olduğu takdirde, kâinattaki gayr-ı mütenahi nizamların şehadetleriyle, sath-ı âlemde görünen hikmet, inayet, intizam, adem-i abesiyete olan delil ve burhanların, mâkûse olarak, abesiyete, israfa, intizamsızlığa, adem-i hikmete delil ve burhan olmaları lâzım gelecektir.

Arkadaş! Şu dünyevî hayatın faideleri pek çoktur. O faidelerden, hayat sahibine, tasarruf ve hizmeti nisbetinde bir hisse ayrıldıktan sonra, bâki kalan gayeler, semereler Fâtır-ı Hakîme râcidir. Evet, insan ve insanın hayatı, esmâ-i İlâhiyenin tecelliyatına bir tarladır. Ve Cennette rahmet-i İlâhiyenin envâının cilvelerine mazhardır. Ve hayat-ı uhreviyenin harika ve gayr-ı mütenahi semereleri için bir fidanlık veya bir çekirdektir. Demek, insan bir sefine kaptanı gibidir. Sefinenin gayr-ı mahdut faidelerinden, kaptanın alâka ve hizmeti nisbetinde kendisine verilir. Bâki kalan kısmı sultana râcidir. İnsan da, sefine-i vücuduyla alâkası derecesinde o vücudun hayattar semerâtından hissesini alır. Mütebâkisi Sultan-ı Ezelîye aittir.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Dünyanın lezzetleri, zevkleri ve ziynetleri, Hâlıkımızı, Mâlikimizi ve Mevlâmızı bilmediğimiz takdirde Cennet olsa bile Cehennemdir.

Fâtır-ı Hakîm: her şeyi belli bir amaca yönelik, tam yerli yerinde ve benzersiz olarak yaratan Allah	Hâlık: her şeyi yaratan Allah
Mevlâ: efendi, koruyucu, sahip, Allah	Mâlik: görünen ve görünmeyen her şeyin gerçek sahibi olan Allah
Sultan-ı Ezelî: hüküm ve saltanatı bütün zamanları kuşatan Sultan, Allah	abesiyet: boş, faydasız ve gayesiz oluş
adem-i abesiyet: boş ve anlamsız olmama	adem-i hikmet: hikmetsizlik; her şeyin bir gaye ve faydaya yönelik olarak, tam yerli yerinde olmaması
alâka: ilgi	bekà: devamlılık ve kalıcılık
burhan: güçlü ve sarsılmaz kesin delil	bâki kalan: geri kalan
cevher-i insaniyet: insanlığın aslı, özü, ruhu	cihâzat-ı acibe: şaşırtıcı, harika cihazlar, âletler
cilve: görüntü, yansıma	delil: işaret, alâmet; kendisine, doğru bir bakış açısıyla bakıldığında istenilen hedefe ulaştıran şey
dünyevî: dünya ile ilgili	envâ: neviler, türler
esmâ-i İlâhiye: Allah’ın isimleri	gaye: amaç
gayr-ı mahdut: sınırsız	gayr-ı mütenahi: sonsuz
hayat-ı uhreviye: öteki dünya hayatı, öldükten sonraki sonsuz hayat	hayattar: canlı
hikmet: herşeyin belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde olması	hisse: pay
hıfz: koruma	inayet: bütün yararların, hikmetlerin ve faydaların kaynağı olan düzenlilik, itina, özen
intizam: düzenlilik	intizamsızlık: düzensizlik
israf: savurganlık	i’lem eyyühe’l-aziz: “Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!" mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir ifade
kaziye: önerme	kâinat: evren, yaratılmış herşey
lâzım gelmek: gerekli olmak	maksat: kasıt, amaç
mazhar: erişmiş, kavuşmuş	muhabbet: sevgi
mâkûse: ters orantılı	müptelâ olan: bağımlı olan
mütebâki: geri kalan	nizam: düzen, sistem
rahmet-i İlâhiye: Allah’ın herşeyi kuşatan sonsuz rahmeti	râci: dönen, ait olan
sath-ı âlem: kâinat yüzü, yaratılmış herşey	sefine: gemi
sefine-i vücud: vücut gemisi, beden gemisi	semere: meyve, sonuç
semerât: meyveler, neticeler	seri-ü’zzevâl: hızla, çabucak yok olan, sona eren
tasarruf: dilediği gibi kullanma ve yönetme	tecelliyat: tecellîler; yansımalar, görüntüler
teçhizat-ı harika: hayranlık veren cihazlar, donanımlar	vedia: emanet, ödünç
vücud: beden	vücuda gelmek: meydana gelmek
zevilhayat: hayat sahipleri, canlılar	ziynet: süs
şehadet: şahitlik, tanıklık

 

[Huseyni]

Cevap: Hubab - Sayfa: 138


Evet, öyle gördüm ve öyle de zevk ettim. Bilhassa, şefkatin ateşini söndürecek mârifetullahtan başka birşey var mıdır? Evet, marifetullah olduktan sonra, dünya lezzetlerine iştiha olmadığı gibi, Cennete bile iştiyak geri kalır.
İ’lem eyyühe’l-aziz! Dünyada cereyan eden ve husule gelen herbir şeyin iki veçhi vardır: Biri âhirete bakar ki, nefsülemirde en sabit, en ağır bu vecihtir. İkincisi dünyaya, nefsine ve hevâya bakar. Bu vecih, hakaret, hiffet ve zevalden öyle bir mevkidedir ki, kalbin teessürüne, teellümüne, ıztırabına, düşüncelerine bais olacak bir kıymette değildir.

İ’lem eyyühe’l-aziz! İnsanların öyle eblehleri vardır ki, şeffaf bir zerrede şemsin timsalini veya bir çiçeğin renginde şemsin tecellîsini görse, şemsin o timsal ve tecellîsinden, hakikî şemsin bütün levâzımâtını, hattâ âleme merkez olmasını ve seyyârâta olan cezbini talep edip isterler. Maahaza, o zerrede veya o çiçekte gördüğü timsal ve tecellînin bir ârızadan dolayı kayboldukları zaman, basar ve basiretinin körlüğü dolayısıyla, hakikî şemsin inkârına zehab ederler. Ve keza, o eblehler, tecelli ile husule gelen vücud-u zıllîyi, vücud-u hakikî ve aslîden fark edemezler, birbiriyle iltibas ederler. Bunun için, birşeyde şemsin timsalini, gölgesini gördükleri zaman, şemsin hararetini, ziyasını ve sair hususiyatını da istemeye başlarlar.

Ve keza, o eblehler sinek, böcek ve sair küçük ve hasis şeylere bakarken, onlarda pek yüksek bir eser-i san’at ve hikmet görmekle, derler: “Sâni bunlara pek fazla ehemmiyet vermiştir. Bir sineğin ne kıymeti olabilir ki bu kadar masraflara, külfetlere mahal olsun?”

Arkadaş! Bu gibi eblehleri ikna ve işkâllerini def için, dört şeyin bilinmesi lâzımdır.

Birincisi: Cenâb-ı Hakkın rububiyetinin kemâliyle alâkadar olan herşey Onu

Cenâb-ı Hakk: Hakkın tâ kendisi olan şeref ve yücelik sahibi Allah	Sâni: herşeyi mükemmel bir şekilde ve san’atla yaratan Allah
alâkadar: alâkalı, ilgili	aslî: asıl, gerçek olan
basar: görme duyusu	basiret: kalpte eşyanın hakikatini görme, sezme duyusu
bilhassa: özellikle	bâis olmak: sebep olmak
cereyan etme: meydana gelme	cezb: çekme, çekim
ebleh: ahmak	eser-i san’at: san’at eseri
hakaret: küçüklük, değersizlik	hararet: ısı, sıcaklık
hasis: maddi görünüş itibariyle değersiz, küçük, basit	hevâ: gelip gecici arzu ve istekler
hiffet: hafiflik	hikmet: herşeyin belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde olması
husule gelme: ortaya çıkma	hususiyat: özellikler
i'lem eyyühe'l-aziz: "Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!" mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir ifade	iltibas etmek: karıştırmak
işkâl: problem, şüphe, karışık olma, zorluk	iştiyak: aşırı arzu ve istek
kemâl: mükemmellik	keza: bunun gibi
külfet: güçlük, zorluk	levâzımât: gerekli şeyler; lâzım olan şeyler
maahaza: bununla beraber, bununla birlikte	mahal: yer, zemin
mevki: yer, konum	mârifetullah: Allah’ı bilme ve tanıma
nefis: bir şeyin kendisi; insanı zevk ve lezzetlere sevk eden kuvvet	nefsülemir: gerçek, asıl
rububiyet: Rablık; Cenâb-ı Hakkın herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesi, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurması	sair: diğer
seyyârât: gezegenler	tecellî: görünüm, yansıma
teellüm: elem çekme	teessür: üzüntü
timsal: görüntü	vecih: yön, yüz
vücud-u hakikî: asıl varlık, gerçek vücut	vücud-u zıllî: gölge varlık (aynadaki güneş gibi)
zehâb etmek: fikrine kapılmak, yanlış düşünceye girmek	zerre: en küçük madde parçası, atom
zeval: gelip geçici olma	ziya: ışık
âhiret: öldükten sonra yaşanacak olan sonsuz hayat	âlem: dünya, evren
ârıza: aksama	şefkat: içten ve karşılık beklemeden duyulan merhamet ve sevgi
şems: güneş

 

[Huseyni]

Cevap: Hubab - Sayfa: 139


tavsif eder. Fakat, o şeyin, rububiyetine mazhar olduğu münasebetiyle, kemâlinin de mahall-i tecellîsi olur. Fakat o kemâl ile muttasıf olamaz.

İkincisi: Herşeyden Cenâb-ı Hakkın nuruna bir kapı açılır. Bu kapılardan birisinin kapanması, gayr-ı mütenahi sair kapıların da kapanmasını istilzam etmez. Fakat hepsinin bir miftah ile açılması mümkündür.

Üçüncüsü: İlm-i muhitten in’ikâs eden kader, herşeyde esmâ-i nuriyeden bir hisse tersim etmiştir.

Dördüncüsü:

اِنَّمَاۤ اَمْرُهُ اِذَا اَرَادَ شَيْئًا اَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ

1
مَا خَلْقُكُمْ وَلاَ بَعْثُكُمْ اِلاَّ كَنَفْسٍ وَاحِدَةٍ

2
​

Bu âyetlerin sarahatine göre, herşeyin vücudu “Kün” emriyle bağlı olduğu gibi, bütün eşyanın icad ve sonradan ihyâları, bir nefs-i vahidenin icad ve ihyâsı gibidir. Demek, icad Cenâb-ı Hakka isnad edilirse bu kadar rahat ve kolay olur. Amma esbaba veya eşyanın kendilerine isnad edildiği zaman, bütün ukalânın ve eblehlerin hükümlerinden neş’et eden muhâlâtı kabul etmeleri lâzım gelir.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Kur’ân-ı Mu’cizü’l-Beyan, hakikatleri durub-u emsal ile beyan ediyor. Çünkü daire-i ulûhiyete ait hakaik-i mücerrede, daire-i mümkinatta,




[NOT]Dipnot-1 “Birşeyin olmasını murad ettiği zaman, Onun işi sadece ‘Ol’ demektir; o şey de oluverir.” Yâsin Sûresi, 36:82.

Dipnot-2 “Sizin yaratılmanız da, diriltilmeniz de, tek bir kişinin yaratılıp diriltilmesi gibidir.” Lokman Sûresi, 31:28.
[/NOT]

Cenâb-ı Hakk: Hakkın tâ kendisi olan şeref ve yücelik sahibi Allah	Kur’ân-ı Mu’cizü’l-Beyan: ifade ve açıklamalarıyla mu’cize olan, benzerini yapmakta akılları âciz bırakan Kur’ân
beyan etmek: açıklamak	daire-i mümkinat: varlığı ile yokluğu imkân dahilinde ve eşit olup varlığı ancak Allah’ın var etmesine bağlı olan varlıklar dairesi, yaratılanların tamamının oluşturduğu kâinat dairesi
daire-i ulûhiyet: İlâhlık dairesi	durub-u emsal: meşhur sözler, atasözleri
ebleh: ahmak	esbab: sebepler
esmâ-i nuriye: nurlu isimler; Allah’ın isimleri	eşya: varlıklar
gayr-ı mütenahi: sonsuz	hakaik-i mücerrede: soyut, maddî bir kalıba sokulamayan hakikatler, gerçekler
hakikat: gerçek, esas	hisse: pay
hüküm: bir konu üzerine verilen yargı ve karar	icad: var etme, yaratma
ihyâ: diriltme, hayat verme	ilm-i muhit: Allah’ın herşeyi kuşatan ve kapsayan ilmi
in’ikâs eden: yansıyan	isnad etmek: dayandırmak
istilzam etmek: gerekli görme, gerektirme	i’lem eyyühe’l-aziz: “Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!” mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir ifade
kader: Allah’ın meydana gelecek hadiseleri olmadan önce bilmesi, takdir etmesi, plânlaması	kemâl: mükemmellik
kün emri: Arapça “kün = كُنْ”, yani “Ol” emri	lâzım gelmek: gerekli olmak
mahall-i tecellî: görüntünün, aksin belirdiği yer	mazhar olmak: ayna olmak, nail olmak
miftah: anahtar	muhâlât: olması, gerçekleşmesi imkânsız şeyler
muttasıf: vasıflanmış, nitelendirilmiş	münasebet: bağlantı, ilgi
nefs-i vahide: bir şey, bir kişi	neş’et etme: doğma, kaynaklanma
nur: ışık	rububiyet: Rablık; Cenâb-ı Hakkın herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesi, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurması
sair: diğer	sarahat: açıklık, açıklama
tavsif etmek: nitelemek, özelliklerini anlatmak	tersim etmek: çizmek, resmetmek, resimlemek
ukalâ: akıllılık taslayanlar	vücud: varlık

 

[Huseyni]

Cevap: Hubab - Sayfa: 140


ancak misaller ile temessül ve tavazzuh eder. Mümkün ve miskin olan insan da, daire-i imkânda misallere bakarak, fevkinde bulunan daire-i vücubun şuûnâtını, ahvalini düşünür.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Herşeyin, içine melekût, dışına da mülk denir. Bu itibarla insan ile kalb, birbirine hem zarf, hem mazruf olur. Çünkü, insan mülk cihetiyle kalbe zarf olur, melekût cihetiyle de mazruf olur.

Bu kaide, Arş ile kevn hakkında da tatbik edilir. Şöyle ki: Arş Zahir, Bâtın, Evvel, Âhir isimlerinin halita ve karışığıdır. Bu halitada dahil olan ism-i Zahir itibarıyla, Arş, mülk, kevn melekût olur. İsm-i Bâtın itibarıyla, Arş, melekût, kevn mülk olur. Demek, Arşa ism-i Zahir nazarıyla bakılırsa, kendisi zarf, kevn de mazruf olur. İsm-i Bâtın gözüyle bakılırsa, kendisi mazruf, kevn zarf olur. Ve keza, ism-i Evvel itibarıyla,

1 وَكَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاۤءِ âyetinin işaret ettiği kevnin bidayetini içine alıyor. Ve ismi Âhir itibarıyla, 2 سَقْفُ الْجَنَّةِ عَرْشُ الرَّحْمٰنِhadîs-i şerifinin ima ettiği kevnin nihayetini içine alıyor.

Demek, Arş öyle bir halitadır ki, şu dört isimden aldığı hisselerle kevn ve vücudun sağını solunu, üstünü ve altını ihata etmiş olur.




[NOT]Dipnot-1 “Arşı su üzerinde idi...” Hûd Sûresi, 11:7.

Dipnot-2 “Cennetin damı Rahmân’ın Arşıdır.” el-Münâvî, Künûzü’l-Hakâik, s. 78.
[/NOT]

Bâtın: bütün varlıkların iç yüzünü ve özellikle canlıların içlerini mükemmel bir fabrikanın harika makineleri gibi yaratan ve işleten Allah	Evvel: her şeyin aslını ve başlangıcını ezelî ilmiyle tespit eden ve Kendisinden önce hiçbir şey var olmayan Allah
Zâhir: bütün varlıkların dışlarına hükmeden ve bütün isim ve sıfatlarının tecelllileri yarattığı varlıklarda görünen Allah	ahval: haller, durumlar
arş: taht, yüce makam; Allah’ın büyüklük ve yüceliğinin ve herşeyi kuşatan sınırsız egemenliğinin tecelli ettiği yer	bidayet: başlangıç
cihet: yön, taraf	daire-i imkân: imkân dairesi; varlığı ile yokluğu eşit olan ve varlığı ancak Allah’ın var etmesine bağlı olan bütün varlıklar, kâinat
daire-i vücub: hiç değişikliğe uğramayan, varlığı zorunlu olan, var olmak için hiçbir sebebe muhtaç olmayan, sıfat ve niteliklerinin zıddı düşünülemeyen İlâhlık dairesi, Allah’ın varlığı	fevk: üst
hadis-i şerif: Peygamber Efendimizin (a.s.m.) mübarek söz, fiil ve hareketi veya onun onayladığı başkasına ait söz, iş veya davranış	halita: karışık halde olan; karışım
ihata etmek: içine almak, kuşatmak	ima etmek: işaret etmek
ism-i Bâtın: Allah’ın, bütün varlıkların iç yüzünü ve özellikle canlıların içlerini mükemmel bir fabrikanın harika makineleri gibi yaratıp işlettiğini gösteren ismi	ism-i Evvel: Allah’ın her şeyin aslını ve başlangıcını ezelî ilmiyle tespit eden ve Kendisinden önce hiçbir şeyin olmadığını ifade eden ismi
ism-i Zahir: Allah’ın varlığının eserleriyle ve delilleriyle âşikâr ve görünür olduğunu ifade eden ismi	ismi Âhir: Allah’ın her şeyin sonunu ezelî ilmiyle belirleyen ve her şeyden sonra yalnız Kendisi bâkî olduğunu ifade eden ismi
i’lem eyyühe’l-aziz: “Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!” mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir ifade	kaide: düstur, prensip, kural
kevn: varlık, âlem, kâinat	keza: bunun gibi
mazruf: zarflanan, zarf içinde olan	melekût: birşeyin iç yüzü, aslı, esası
misal: örnek	miskin: zavallı
mülk: herşeyin görünen dış yüzü	mümkün: varlığı ile yokluğu eşit olan ve varlığı ancak Allah’ın var etmesine bağlı olan varlık
nazar: bakış	nihayet: son
tatbik etmek: uygulamak	tavazzuh etmek: açıklığa kavuşma
temessül etmek: belirmek, görünür hâle gelmek	vücud: varlık
Âhir: her şeyin sonunu ezelî ilmiyle belirleyen ve her şeyden sonra yalnız Kendisi bâkî kalan Allah	şuûnât: Cenâb-ı Hakk’ın yüce sıfatlarının mahiyetlerinde bulunan ve onları tecelliye sevk eden Zâtına ait kutsal özellikler

 

[Huseyni]

Cevap: Hubab - Sayfa: 141

İ’lem eyyühe’l-aziz! Acz, nidânın mâdenidir. İhtiyaç duanın menbaıdır.

Feyâ Rabbî, yâ Hâlıkî, yâ Mâlikî! Seni çağırmakta hüccetim, hâcetimdir. Sana yaptığım dualarda uddetim fâkatimdir. Vesilem, fıkdan-ı hile ve fakrimdir. Hazinem aczimdir. Re’sülmâlim, emellerimdir. Şefîim, Habîbin (aleyhissalâtü vesselâm) ve rahmetindir. Afv eyle, mağfiret eyle ve merhamet eyle, yâ Allah, yâ Rahmân, yâ Rahîm! Âmin.

​

Habîb: sevgili	Hâlıkî: her şeyi yaratan Allah’ım
Mâlikî: görünen ve görünmeyen her şeyin gerçek sahibi olan Allah’ım	Rahmân: çok merhamet sahibi olan ve şefkatle bütün yaratıkların rızkını veren Allah
Rahîm: rahmeti her şeyi kuşatan, dilediği varlıklara çok özel ihsanı ve hususi rahmet tecellîsi olan Allah	acz: güçsüzlük
aleyhissalâtü vesselâm: Allah’ım salât ve selâmı onun üzerine olsun	emel: istek, beklenti
fakr: fakirlik, muhtaçlık	feyâ Rabbî: ey bütün varlıkları terbiye eden Rabbim
fâkat: yoksulluk, muhtaç olma hâli	fıkdan-ı hile: hilesizlik
hâcet: ihtiyaç	hüccet: delil, kanıt
i’lem eyyühe’l-aziz: “Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!” mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir ifade	mağfiret: bağışlama
menba: kaynak	merhamet eylemek: acımak, şefkat etmek
mâden: kaynak	nidâ: sesleniş
rahmet: İlâhî şefkat, merhamet	re’sülmâl: ana para, sermaye
uddet: birikim, sermaye, hazırlık	vesile: araç, vasıta
âmin: kabul eyle, ey Allahım	Şefî: Allah’ın izniyle şefaat eden, günahların bağışlanması için aracı ve vesile olan

 

[Huseyni]

Cevap: Hubab - Sayfa: 142

Zeylü’l-Hubâb

​

Öyle bir Allah’a hamd, medih ve senâlar ederiz ki, şu âlem-i kebir Onun icadıdır. Ve insan denilen şu küçük âlem de Onun ibdâıdır. Biri inşâsı, diğeri binâsıdır. Biri san’atı, diğeri sıbgasıdır. Biri nakşı, diğeri ziynetidir. Biri rahmeti, diğeri nimetidir. Biri kudreti, diğeri hikmetidir. Biri azameti, diğeri rububiyetidir. Biri mahlûku, diğeri masnûudur. Biri mülkü, diğeri memlûküdür. Biri mescidi, diğeri abdidir. Evet, bütün bu şeyler, eczasıyla beraber Allah’ın mülkü ve malı olduğu, i’câzvâri sikke ve mühürleriyle sâbittir.

اَللّٰٰهُمَّ يَا قَيُّومَ اْلاَرْضِ وَالسَّمَاۤءِ اِنَّا نُشْهِدُكَ وَجَمِيعَ مَصْنُوعَاتِكَ وَجَمِيعَ خَلْقِكَ بِاَنَّكَ اَنْتَ اللهُ لاٰۤ اِلٰهَ اِلاَّ اَنْتَ وَحْدَكَ لاَ شَرِيكَ لَكَ وَنَسْتَغْفِرُكَ وَنَتُوبُ اِلَيْكَ وَنَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُكَ وَرَسُولُكَ اَرْسَلْتَهُ رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ. اَللّٰهُمَّ صَلِّ وَسَلِّمْ عَلَيْهِ كَمَا يُنَاسِبُ حُرْمَتَهُ وَكَمَا يَلِيقُ بِرَحْمَتِكَ وَعَلٰى اٰلِهِ وَصَحْبِهِ اَجْمَعِينَ

1

İ’lem eyyühe’l-aziz! Her kim kendisini Allah’a mal ederse, bütün eşya onun lehinde olur. Ve kim Allah’a mal olmasa, bütün eşya onun aleyhinde olur.




[NOT]Dipnot-1 Ey yer ve göğün kayyûmu olan Allah’ım! Seni ve Senin bütün san’at eserlerini ve mahlûklarını şahit tutarak ilân ederiz ki, Sen, kendisinden başka hiçbir ilâh olmayan Allah’sın. Sen birsin, ortağın yoktur. Günahlarımızın affı için Sana dönüyor ve af diliyoruz. Âlemlere rahmet olarak gönderdiğin Muhammed’in, Senin kulun ve peygamberin olduğuna da şehadet ediyoruz. Allah’ım, onun hürmetine münasip ve Senin rahmetine lâyık şekilde, ona ve bütün Âl ve Ashabına salât ve selâm eyle.

[/NOT]

Ashâb: Peygamber Efendimizi hayatta iken görüp, bir süre sohbetinde bulunan mü’min ve Müslümanlar	Kayyûm: varlıkları ayakta tutan ve varlıklarını devam ettiren Allah
abd: kul	aleyh: ona karşı, karşıt, zıt
azamet: büyüklük, yücelik	ecza: cüzler; kısımlar, bölümler
eşya: şeyler, varlıklar	hamd: şükür ve övgü
hikmet: Allah’ın her bir varlığı bir gaye ve faydaya yönelik olarak, tam yerli yerinde yaratması	ibdâ: benzersiz ve örneksiz yoktan var etme, yaratma
icad: var etme, yapma, yaratma	inşâ: varlıkları yine var olan şeylerden, kâinattaki var olan unsurlardan yaratma
i’câzvâri: mu’cizeli; bir benzerini yapma konusunda başkalarını âciz bırakan olağanüstü olan	i’lem eyyühe’l-aziz: “Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!” mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir söz
kudret: Allah’ın güç ve iktidarı	leh: onun yanında, onun yararına, ondan yana
mahlûk: yaratılmış, varlık	masnû: san’at eseri varlık
medih: övgü	memlûk: sahip olunan şey; kul
mescid: ibadet edilen yer	mülk: sahip olunan şey
nakış: işleme, süsleme	nimet: iyilik, lütuf, ihsan
rahmet: İlâhî şefkat, merhamet	rububiyet: Rablık; herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesi, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurması
salât: merhamet ve şefkat	senâ etmek: tekrar tekrar övmek, yüceltmek
sikke: damga	sâbit: değişmez; ispat edilmiş, ispatlanmış, kesin
sıbga: boya	zeylü’l-hubâb: Hubâb Risalesine bir ek
ziynet: süs	Âl: Peygamberimizin (a.s.m.) akrabaları ve mübarek soyu
âlem: dünya, evren	âlem-i kebir: büyük âlem, kâinat

 

[Huseyni]

Cevap: Hubab - Sayfa: 143


Allah’a mal olmak ise, bütün eşyayı terk ve herşeyin Ondan olduğunu ve Ona rücû ettiğini bilmekle olur.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Cenâb-ı Hakkın sana in’âm ettiği vücut ile vücuda lâzım olan şeyler, temlik suretiyle değildir. Yani, senin mülkün ve malın olup istediğin gibi tasarruf etmek için verilmemiştir. Ancak, o gibi nimetlerde, Allah’ın rızasına muvafık tasarruf edilebilir.

Evet, bir misafir, ev sahibinin iznine ve rızasına muvafık olmayacak derecede, yemeklerde ve sair şeylerde israf edemez.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Gözleri küsuf tutmuş bazı adamlar, gözleri önünde vukua gelen gayr-ı mahdut hususî haşr ü neşirleri kör gözleriyle gördükleri halde, kıyamet-i kübrâyı ve haşr-i umumiyeyi nasıl istiğrab ediyorlar? Acaba, çiçek açıp semere veren ağaçlarda her sene îcad edilen meyvelerin haşr ü neşirlerini gördükten sonra haşr-i umumîyi istib’ad eden sıkılmaz mı?

Eğer onlar şuhudî bir yakîn ile haşr-i umumîyi görmek isterlerse, akıllarını da beraber bulundurmak şartıyla, yaz mevsiminde küre-i arz bahçesine girsinler. Acaba ağaç dallarından sallanan o tatlı, ballı, nazif, lâtif kudret mu’cizeleri, o mahlûkat-ı lâtife, evvelkisinin, yani ölüp giden semeratın aynı veya misli değil midir? Eğer insanlarda olduğu gibi o meyvelerde de vahdet-i ruhiye olmuş olsaydı, geçmiş ve gelen yeni meyveler birbirinin aynı olmaz mıydı? Fakat, ruhları olmadığı için aralarında ayniyete yakın öyle bir misliyet vardır ki, ne aynıdır ve ne de gayr keyfiyeti gösterir. Acaba semerattaki bu vaziyeti gören, haşri istib’ad edebilir mi?

Ve keza, mânevî asansörlerle lâzım olan erzak ve gıdalarını ağacın yüksek dallarına çıkartmakla, tebessümleriyle arz-ı dîdar eden dut ve kayısı gibi meyveleri

Cenâb-ı Hak: Hakkın tâ kendisi olan şeref ve yücelik sahibi Allah	arz-ı dîdar etmek: yüzünü arz etmek, göstermek
ayniyet: aynı oluş	erzak: rızıklar, yenilecek ve içilecek şeyler
eşya: şeyler, varlıklar	gayr: başka
gayr-ı mahdut: sınırsız	haşir: öldükten sonra âhirette yeniden diriltilip Allah’ın huzurunda toplanma
haşir u neşir: yeniden dirilip toplanma ve tekrar dağılıp yayılma; kıştan sonra bahar mevsiminde bitkilerin ve hayvanların dirilip yeryüzüne yayılması gibi	haşr-i umumî: her şeyi kaplayan yeniden diriliş; her şeyin öldükten sonra âhirette yeniden diriltilip Allah’ın huzurunda toplanması
hususî: özel	in’âm etmek: nimetlendirmek
israf etmek: gereğinden fazla tüketmek, savurganlık etmek	istib’ad etmek: akıldan uzak görmek
istiğrab etmek: garip karşılamak, garip bulmak	i’lem eyyühe’l-aziz: “Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!” mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir söz
keyfiyet: özellik, nitelik	keza: bunun gibi
kudret: Allah’ın güç ve iktidarı	küre-i arz: yerküre dünya
küsuf tutmak: örtülmek, perdelenmek	kıyamet-i kübrâ: büyük kıyâmet, varlığın bozulup dağılması
lâtif: güzel, hoş	mahlûkat-ı lâtife: hoş, güzel mahlûklar, yaratılmışlar
misil: benzer	misliyet: birbirinin misli, benzeri
muvafık: uygun	mu’cize: Allah tarafından verilen ve bir benzerini yapmada insanların aciz kaldığı olağanüstü şey
mânevî: maddî olmayan; nurânî	mülk: sahip olunan şey
nazif: temiz	nimet: iyilik, lütuf, ihsan
rücû etmek: dönmek	rıza: memnuniyet, hoşnutluk
sair: diğer, başka	semerat: meyveler
semere: meyve	tasarruf etmek: dilediği gibi kullanmak ve yönetmek
temlik: kişinin dilediği gibi yönetip tasarruf edeceği birşeyi mülk edinmesi, sahiplenmesi	vahdet-i ruhiye: ruh birliği; bir ve tek ruhun olması
vaziyet: durum, hâl	vukua gelme: meydana gelme
vücut: beden	yakîn: şüpheye yer bırakmayacak derecede kesinlik
îcad: var etme, yaratma	şuhudî: açıkça, gözle görür derecede

 

[Huseyni]

Cevap: Hubab - Sayfa: 144


kuru ve câmid bir ağaçtan ihraç ve icad etmekle o kuru ağacı acip bir vaziyete ve hayattar, antika bir şekle koyan kudret-i ezeliyeye haşr-i umumî ağır gelir mi? Hâşâ! Bu lâtif, nâzik masnûatı o kuru ağaçlardan ihraç eden kudrete hiçbir şey ağır gelmez. Bu bedihî bir meseledir. Fakat gözleri kör olanlar göremiyorlar.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Kur’ân-ı Mu’cizü’l-Beyânın herbir sûresi, bütün Kur’ân’ın münderecatını icmâlen ihtiva ettiği gibi, sair sûrelerde zikredilen makasıd ve mühim kıssaları da tazammun etmiştir. Bundaki hikmet, Kur’ân’ı tamamen okumaya vakti müsait olmayan veya ancak bir kısmını veya bir sûresini okuyabilen insanlar, Kur’ân’ın hepsini okumaktan hâsıl olan sevaptan mahrum kalmamasıdır.

Evet, mükellefîn arasında bulunan ümmîler ancak bir sûreyi okuyabilirler. İ’câz-ı Kur’ân onları da tam sevap kazanmaktan mahrum etmemek için, bu nükte-i i’câziyeyi takip ederek, bir sûreyi tam Kur’ân hükmünde kılmıştır.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Maddiyattan olmayan, bilhassa mahiyetleri mütebayin olan bir çoklukta tasarruf eden bir zâtın, o çokluğun herbirisiyle bizzat mübaşeret ve muâlecesi lâzım değildir.

Evet asker neferatı arasında bir kumandanın tasarrufatı, tanzimatı, ancak emir ve iradesiyle husule gelir. Eğer o kumandanlık vazifeleri ve işleri neferata havale edilirse, herbir neferin bizzat mübaşeret ve hizmetiyle veya herbir neferin bir kumandan kesilmesiyle vücut bulacaktır.

Binaenaleyh, Cenâb-ı Hakkın mahlûkatındaki tasarrufu, yalnız bir emir ve iradeyle olur. Bizzat mübaşereti yoktur—şemsin kâinatı tenvir ettiği gibi.

Cenâb-ı Hak: Hakkın tâ kendisi olan şeref ve yücelik sahibi Allah	Kur’ân-ı Mucizü’l-Beyân: ifade ve açıklamalarıyla benzerini yapmaktan akılları âciz bırakan Kur’ân-ı Kerim
acip: tuhaf, şaşkınlık veren	antika: eski ve kıymetli san’at eseri
bedihî: açık, aşikâr	bilhassa: özellikle
binaenaleyh: bundan dolayı	bizzat: doğrudan
câmid: cansız	havale edilmek: bir iş ihale edilme, başkasına verilme, başkasına bırakılma
hayattar: canlı	haşr-i umumî: her şeyi kaplayan yeniden diriliş; her şeyin öldükten sonra âhirette yeniden diriltilip Allah’ın huzurunda toplanması
hikmet: sır, sebep, gaye, maksat	husule gelmek: meydana gelmek
hâsıl olma: meydana gelme	hâşâ: asla
icad etmek: yaratmak, var etmek	icmâlen: özetle, kısaca
ihraç etmek: çıkarmak	ihtiva etmek: içermek, içine almak
irade: dileme, tercih	i’câz-ı Kur’ân: Kur’ân’ın mu’cizeliği; Kur’ân’ın ifade ve anlatımıyla başkalarını benzerini yapmaktan aciz bırakması
i’lem eyyühe’l-aziz: “Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!” mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir söz	kudret: güç, iktidar
kudret-i ezeliye: ezelden beri var olan Allah’ın kudreti	kâinat: evren, yaratılmış herşey
kıssa: ibret verici yaşanmış hikâye	lâtif: güzel, hoş
maddiyat: maddeye ait, maddî şeyler	mahiyet: asıl nitelik, temel özellik
mahlûkat: yaratılmışlar, varlıklar	makasıd: gayeler, istenilen şeyler
masnûat: san’atla yaratılmış varlıklar	muâlece: bir işin üzerinde durarak teşebbüs etme, bir işe girişme; maddeten elleme, ilişme
mübaşeret: fiziksel temas, doğrudan doğruya yapma	mükellefîn: yükümlüler, sorumlular
münderecat: bir şeyin içine dercedilmiş şeyler, anlatılan şeyler, muhteva	mütebayin: birbirinden ayrı, farklı
nefer: asker, er	neferat: neferler, erler
nâzik: zarif, ince, narin	nükte-i i’câziye: mu’cizelik sırrı, mu’cizelikteki nükte, ince mânâ
sair: diğer, başka	tanzimat: düzenlemeler
tasarruf: dilediği gibi kullanma ve yönetme	tasarrufat: herşeyi dilediği gibi kullanma ve işler yapma
tazammun etmek: içine almak, kapsamak	tenvir etme: aydınlatma
vücut bulmak: meydana gelmek (bk v-c-d)	zikredilmek: anılmak, belirtilmek
ümmî: okuma-yazma bilmeyen, tahsil görmemiş	şems: güneş

 

[Huseyni]

Cevap: Hubab - Sayfa: 145


İ’lem eyyühe’l-aziz! İnsan, yaşayış vaziyetince, bir dağdan kopup sel içine düşen veya yüksek bir apartmandan düşüp yuvarlanan bir şahıs gibidir.

Evet, hayat apartmanı yıkılıyor. Ömür tayyaresi şimşek gibi geçiyor. Zaman da sel dolaplarını sür’atle çalıştırıyor. Arz sefinesi de, sür’atle giderken 1 تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ âyetini okuyor. Sefine-i arz sür’atle yürürken, dünyanın gayr-ı meşru lezzetlerine uzatılan ellere zehirli dikenlerin batacağı düşünülsün. Binaenaleyh, o zehirli dünya oklarına bakıp el uzatma. Firâkın elemi, telâki lezzetinden ağırdır.

Ey nefs-i emmârem! Sana tâbi değilim. Sen istediğin şeye ibadet et ve istediğin şeyin peşine düş; ben ancak ve ancak beni yaratıp, şems ve kamer ve arzı bana musahhar eden Fâtır-ı Hakîm-i Zülcelâle abd olurum.

Ve keza, kader muhitinde uçan tayyare-i ömre veya hayat dağları arasında açılan uhdut ve tünellerinden şimşekvâri geçen zamanın şimendiferine bindirerek ebedül’âbad memleketinin iskelesi hükmünde olan kabir tünelinin kapısına sevk eden Hâlık-ı Rahmânü’r-Rahîmden medet istiyorum.

Ve keza, hiçbir şeyi dualarıma, istigâselerime ve niyazlarıma hedef ittihaz etmem. Ancak küre-i arzı harekete getiren, felek çarklarını durdurmaya ve şems ve kamerin yerleştirilmesiyle zamanın hareketini teskin ettirmeye ve vücudun şahikalarından yuvarlanıp gelen şu dünyayı sakin kılmaya kàdir olan kudreti nihayetsiz Rabb-i Zülcelâle dualarımı, niyazlarımı arz ve takdim ediyorum. Çünkü, herşeyle alâkadar âmâl ve makàsıdım vardır.

Ve keza, kalbime vaki olan en ince, en gizli hatıraları işittiği ve kalbimin müyûl ve emellerini tatmin ettiği gibi, akıl ve hayalimin de temenni ettikleri saadet-i




[NOT]Dipnot-1 “Bulutların geçişi gibi geçip gider.” Neml Sûresi, 27:88.

[/NOT]

Fâtır-ı Hakîm-i Zülcelâl: sonsuz haşmet ve yücelik sahibi olan ve her şeyi bir gaye ve faydaya yönelik olarak, tam yerli yerinde benzersiz yaratan Allah	Hâlık-ı Rahmânü’r-Rahîm: çok merhamet sahibi olan ve şefkatle bütün yaratıkların rızkını veren, sonsuz rahmetiyle her bir varlığa ayrı ayrı şefkatini gösteren ve bütün varlıkların yaratıcısı olan Allah
Rabb-i Zülcelâl: sonsuz heybet ve yücelik sahibi ve herşeyin Rabbi olan Allah	abd: kul
alâkadar: alâkalı, ilgili	arz: dünya
arz sefinesi: dünya gemisi	arz ve takdim etmek: sunmak
binaenaleyh: bundan dolayı	ebedül’âbad memleketi: sonsuzluklar ülkesi; sonsuz hayat, Cennet
elem: acı, üzüntü, keder	felek: kendinde yıldızların döndüğü yörünge
firâk: ayrılık	gayr-ı meşru: helâl olmayan, dine aykırı
hatırat: hatıralar	istigâse: yardım isteme
ittihaz etmek: kabullenmek, edinmek	i’lem eyyühe’l-aziz: “Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!” mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir söz
kader: Allah’ın meydana gelecek hadiseleri olmadan önce bilmesi, takdir etmesi, plânlaması	kamer: ay
keza: bunun gibi	kudret: güç, iktidar
kàdir: güç ve kudret sahibi, her şeye gücü yeten	küre-i arz: yerküre, dünya
makasıd: gayeler, ulaşılması istenen şeyler	medet istemek: yardım dilemek
muhit: okyanus, geniş alan, çevre	musahhar etme: boyun eğdirme, itaat ettirme
müyûl: eğilimler, meyiller	nefs-i emmâre: hazır zevke düşkün ve insanı dâima kötülüğe sevk eden duygu
nihayetsiz: sonsuz	niyaz: dua, yalvarış, yakarış
sefine-i arz: dünya gemisi; uzayda yüzen yerküre	sevk eden: gönderen, yönlendiren
sür’at: hız	tayyare: uçak
tayyare-i ömür: ömür uçağı	telâki: kavuşma, buluşma
temenni etmek: dilemek, beklemek	teskin etme: sakinleştirme, yaşamaya elverişli hale getirme
tâbi: bağlı, boyun eğmiş, başkasına uyan	uhdut: çukur, hendek
vaki olma: düşme, gelme	vücud: varlık, var oluş
âmâl: emeller, arzular	şahika: zirve
şems: güneş	şimendifer: tren
şimşekvâri: şimşek gibi

 

[Huseyni]

Cevap: Hubab - Sayfa: 146


ebediyeyi vermeye kadir olan Zât-ı Akdesden maada kimseye ibadet etmiyorum.

Evet, dünyayı âhirete kalb etmekle kıyameti koparan kudret muktedirdir, âciz değildir. Bir zerre o kudretin nazarında gizlenemez. Şems, büyüklüğüne güvenerek o kudretin elinden kurtulamaz. Evet, onun mârifetiyle elemler lezzetlere inkılâp eder. Evet, Onun marifeti olmazsa, ulûm evhama tahavvül eder. Hikmetler illet ve belâlara tebeddül eder. Vücut ademe inkılâp eder. Hayat ölüme ve nurlar zulmetlere ve lezâiz günahlara tahavvül eder. Evet, Onun marifeti olmazsa, insanın ahbabı ve mal ve mülkü insana a’dâ ve düşman olurlar. Beka belâ olur. Kemâl hebâ olur. Ömür hevâ olur. Hayat azap olur. Akıl ikab olur. Âmâl, alâma inkılâp eder.

Evet, Allah’a abd ve hizmetkâr olana herşey hizmetkâr olur. Bu da, herşey Allah’ın mülk ve malı olduğunu iman ve iz’an ile olur.

Evet, kudret, insanı çok daireler ile alâkadar bir vaziyette yaratmıştır. En küçük ve en hakir bir dairede, insanın eli yetişebilecek kadar insana bir ihtiyar, bir iktidar vermiştir. Ferşten Arşa, ezelden ebede kadar en geniş dairelerde insanın vazifesi, yalnız duadır.

Evet,

1 قُلْ مَايَعْبَؤُا بِكُمْ رَبِّى لَوْلاَ دُعَاۤؤُكُمْ âyet-i kerîmesi, bu hakikatı tenvir ve isbata kâfidir. Öyleyse, çocuğun, eli yetişemediği birşeyi peder ve validesinden istediği gibi, abd de, acz ve fakriyle Rabbine iltica eder ve Hâlıkından ister.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Eşyada görünen nev’î ve ferdî vahdetler Sânideki sırr-ı



[NOT]Dipnot-1 “De ki: Eğer duanız olmasa Rabbim katında ne ehemmiyetiniz var?” Furkan Sûresi, 25:77.
[/NOT]

Hâlık: her şeyi yaratan Allah	Rab: herbir varlığa muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah
Sâni: herşeyi mükemmel bir şekilde san’atla yaratan Allah	Zât-ı Akdes: bütün kusurlardan, çirkinliklerden, eksikliklerden, benzer ve ortak edinmekten sonsuz derecede yüce olan Allah
abd: kul	acz: güçsüzlük
adem: yokluk, hiçlik	ahbab: sevgililer, sevilen dostlar
alâkadar: alâkalı, ilgili	alâm: elemler; acılar, üzüntüler
arş: göğün en yüksek katı	a’dâ: düşmanlar
bekà: devamlılık, kalıcılık	ebed: sonu olmayan sonsuzluk
elem: acı, keder, üzüntü	evham: kuruntular, şüpheler
ezel: başlangıcı olmayan sonsuzluk	eşya: şeyler; varlıklar
fakr: fakirlik, ihtiyaç sahibi olma	ferdî: kişisel, bireye âit, bireyle ilgili
ferş: yer	hakikat: gerçek, esas
hakir: önemsiz, küçük	hebâ olma: boşa gitme, faydasız hâle gelme
hevâ: gelip gecici arzu ve istek	hikmet: gaye, fayda, ilim
ihtiyar: seçme, tercih etme	ikab: ceza, azap, işkence
iktidar: güç ve kudret	illet: hastalık, belâ
iltica etmek: sığınmak	inkılâp etmek: değişmek, dönüşmek
iz’an: şüphesiz, kesin şekilde inanma	i’lem eyyühe’l-aziz: “Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!” mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir söz
kalb etmek: bir şeyi başka bir şeye dönüştürmek	kemâl: mükemmellik, kusursuzluk, olgunluk
kudret: güç, iktidar	kàdir: her şeye gücü yeten
kıyamet: bütün kâinatın sonu, varlığın bozulup dağılması	lezâiz: lezzetler
maada: -den başka	muktedir: güçlü, gücü yeten, güç sahibi
mârifet: Allah’ı bilme ve tanıma	nazar: bakış
nev’î: türe ait	nur: aydınlık
peder: baba	saadet-i ebediye: sonsuz mutluluk, Cennet hayatı
tahavvül etmek: dönüşmek	tebeddül etmek: değişmek
tenvir: aydınlatma	ulûm: ilimler
vahdet: birlik	valide: anne
vücut: varlık, var olmak	zerre: en küçük madde parçası, atom
zulmet: karanlık	âciz: güçsüz
âhiret: öldükten sonra yaşanacak olan sonsuz hayat	âmâl: emeller; arzular, istekler
şems: güneş

 

[Huseyni]

Cevap: Hubab - Sayfa: 147


vahdetten neş’et etmiştir. Çünkü, kuvvet dağılmıyor. Bir kısmına çok, bir kısmına az sarf edilmekle, kudrette kuvvetin tecezzî ve inkısâmı olmuyor. Eğer vahdet olmasaydı, kudretin yaptığı sarfiyatta tefâvüt olsa idi, masnûatta da tefâvüt ve intizamsızlık olurdu. Demek, kudretin vahdetle beraber masnûata yaptığı tasarrufu şemsin tenviri gibidir ki, bir şems-i vahid, cüz ve küllü bilâ-tefâvüt herşeyi ziyalandırdığı gibi, tecellîsiyle de herşeyin yanında mevcuttur. Binaenaleyh, mümkinat dairesi efradından tavzif edilen miskin, câmid, meyyit ve ism-i Nura mazhar şemsde sırr-ı vahdet sayesinde bu kadar intizamlı tasarruf olursa, Şems-i Ezelî, Sultan-ı Ebedî, Kayyûm-u Sermedî, Vacibü’l-Vücud, Vahid-i Ehadin masnûata tasarrufu nasıl olacaktır?

İ’lem eyyühe’l-aziz! Sâniin vahdetine en sadık şahitlerden birincisi, cüz’î ve küllî eşyalarda görünen vahdetlerdir. Çünkü, herhangi birşey zerreden âleme kadar vahdetle muttasıf ve alâkadardır. Öyle ise, Sânide de vahdet var. Öyle ise Sâni Ehaddir.

İkincisi: Herşeyde kabiliyetinin liyâkatine göre bir kemâl-i ittikan vardır. En âdi, küçük, nebâtî ve hayvanî birşeyde kör gözler bile gördükleri öyle bir antika eser-i san’at vardır ki, insanları hayrette bırakır.

Üçüncüsü: Herşeyin icad ve inşâsındaki suhulettir. Gözle görünen san’attaki suhulet ispata, delile muhtaç değildir.

Ehad: her bir varlık üzerinde birliğinin izleri görünen, bir olan Allah	Kayyûm-u Sermedî: varlığı sürekli olan ve herşeyi her an ayakta tutan Allah
Sultan-ı Ebedî: varlığı, hüküm ve saltanatı sonsuza kadar devam eden Sultan, Allah	Sâni: herşeyi mükemmel bir şekilde ve san’atla yaratan Allah
Vacibü’l-Vücud: varlığı zorunlu olan, var olmak için hiçbir sebebe ihtiyacı bulunmayan Allah	Vahid-i Ehad: birliği herşeyi kapladığı gibi herbir şeyde de ayrı ayrı tecellîleri görülen Allah
alâkadar: alâkalı, ilgili	antika: eski ve kıymetli san’at eseri
bilâ-tefâvüt: fark gözetmeksizin	binaenaleyh: bundan dolayı
câmid: cansız	cüz: parça, kısım, bölüm
cüz’î: ferdî; bir sınıf veya türe ait olan birey, ferd	delil: işaret, alâmet; kendisine, doğru bir bakış açısıyla bakıldığında istenilen hedefe ulaştıran şey
efrad: fertler	eser-i san’at: san’at eseri
eşya: şeyler; varlıklar	hayvanî: hayvanlara ait, hayvansal
icad: var etme, yaratma	inkısâm: kısımlara ayrılma, bölünme
intizamlı: düzenli	intizamsızlık: düzensizlik
inşâ: varlıkları var olan şeylerden, kâinattaki var olan unsurlardan yaratma	ism-i Nur: bütün varlığı aydınlatan, bütün nurlar kendi nurunun zayıf bir gölgesi olan ve her çeşit nuru yaratan Allah’ın ismi
i’lem eyyühe’l-aziz: “Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!” mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir deyim	kabiliyet: yetenek
kemâl-i ittikan: tam bir mükemmellik, kusursuzluk	kudret: güç, iktidar
küll: bütün, hep	küllî: tür, belli bir sınıfa ait bireylerin tamamı
liyâkat: iktidar, ehliyet, lâyık olmak	masnûat: san’atla yaratılmış varlıklar
mazhar: yansıma ve görünme yeri	mevcut: var
meyyit: ölü, cenaze	miskin: zavallı
muttasıf: vasıflanmış, bir özellikle nitelendirilmiş	mümkinat: varlığı ile yokluğu olabilirlik dairesinde eşit olan ve varlığı ancak Allah’ın var etmesine bağlı olan şeyler
nebâtî: bitkisel, bitki ile ilgili	neş’et etmek: doğmak, kaynaklanmak
sadık: doğru	sarf edilmek: harcanmak
sarfiyat: tecellîler, harcamalar	suhulet: kolaylık
sırr-ı vahdet: birlik sırrı	tasarruf: dilediği gibi kullanma ve yönetme
tavzif edilmek: görevlendirilmek	tecellî: akis, yansıma
tecezzî: bölünme, parçalanma	tefâvüt: farkılılık
tenvir: aydınlatma	vahdet: birlik
zerre: en küçük madde parçası, atom	ziyalandırmak: ışıklandırmak, aydınlatmak
âdi: basit, sıradan	âlem: dünya, evren
Şems-i Ezelî: Ezelî Güneş; bu tabir, ezelden beri var olan, zamanla kayıtlı olmayan ve bütün tecellîlerin kaynağı olan Allah’ın bir unvanı olarak kullanılır	şems: güneş
şems-i vahid: bir ve tek olan güneş

 

[Huseyni]

Cevap: Hubab - Sayfa: 148


İ’lem eyyühe’l-aziz! Küre-i arz mağazasından me’kûlât ve meşrûbat ve libas ve sair ihtiyaçlarınızı temin ediyorsunuz. Parasız aldığınız bu malları İlâhî hazineden almayıp birer birer esbaba yaptıracak olursanız, acaba bir nar tanesini ne kadar zamanlarda elde edip ne kadar pahalı alacaksınız? Çünkü o nar, bütün eşya ile alâkadardır. Az bir zamanda, az bir kıymetle husule gelmesi imkân haricidir. Ve aynı zamanda, ondaki ziynet, intizam, san’at, râyiha, tat ve koku gibi lâtif şeylerden anlaşılıyor ki, o nar tanesi öyle bir Saniin masnûudur ki, icadında külfet ve mübaşeret yoktur.

Mesele böyle olduğu halde, haşeratın zevk ve heveslerini tatmin için herbir noktasında bin türlü i’câz nükteleri bulunan o küre-i arz mağazasındaki eşyanın Sânii ya şuursuz, hissiz, iradesiz, ilimsiz, ihtiyarsız, kemâlsizdir ki, bu kadar bol zîkıymet antika eşyayı parasız dağıtıyor. Bu bâtıl ihtimal, isbata muhtaç olmayan bedihî bir hakikattir. Veya o hazine sâhibi, o hazineyi, âhirete gitmek üzere gelip muvakkaten kalan insanlara, İlâhî ve Rahmânî bir sofra olarak yaratmıştır. O hazine-i gaybda eşyanın icadı “Kün” emriyle bağlıdır. Ve bütün eşyanın melekûtiyetleri, santral gibi, Hakîm, Kadîr, Mürîd, Alîm bir Vâcibü’l-Vücudun yed-i kudretindedir.

Maahaza, o İlâhî sofradaki eşya yalnız insan ve hayvanların lezzet ve zevklerini tatmin için değildir. Herbir ferd-i müstehlikte zevilhayata âit cüz’î faidelerden başka esmâ-i İlâhiyenin tecelliyatına ve faaliyetteki esrar ve şuûnâtına ait gayr-ı mütenâhi hikmetler, gayeler vardır. Öyle ise, bu ziyafet-i âmme ve bu

Alîm: küçük büyük, görünen görünmeyen, gelmiş ve gelecek herşeyi hakkıyla bilen ve ilmi herşeyi kuşatan Allah	Hakîm: herşeyi hikmetle belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratan Allah
Kadîr: herşeye gücü yeten, sonsuz güç ve kudret sahibi Allah	Mürîd: her şeyi istediği gibi, istediği zamanda ve keyfiyette yapan ve bir anda sonsuz şeyleri dilemekten âciz olmayan Allah
Rahmânî: rahmeti sonsuz, yarattıklarını esirgeyip koruyan, şefkat eden ve rızıklandıran Allah’a âit	Sâni: herşeyi mükemmel ve san’atlı bir şekilde yaratan Allah
Vâcibü’l-Vücud: varlığı zorunlu olan, var olmak için hiçbir sebebe ihtiyacı bulunmayan Allah	alâkadar: alâkalı, ilgili
antika: eski ve kıymetli san’at eseri	bedihî: açık, aşikâr
bâtıl: doğru olmayan, yalan, yanlış	cüz’î: az, sınırlı, ferdî, bireysel
esbab: sebepler	esmâ-i İlâhiye: Allah’ın isimleri
esrar: sırlar	eşya: şeyler; varlıklar
ferd-i müstehlik: tüketen, tüketici kişi	gayr-i mütenâhi: sonsuz
hakikat: gerçek	hazine-i gayb: görünmeyen hazine
haşerat: küçük zararlı hayvanlar	heves: nefsin arzu ve isteği
hikmet: gaye, fayda, anlam, sır	husule gelme: meydana gelme
icad: var etme, yaratma	ihtiyar: dileme, seçme, tercih etme
imkân harici: imkânsız, imkân dışı	intizam: disiplin, düzen
irade: dileme, tercih, seçme gücü	i’câz: mu’cize oluş; bir benzerini yapma konusunda başkalarını âciz bırakan olağanüstülük
i’lem eyyühe’l-aziz: “Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!” mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir söz	kemâlsiz: mükemmellikten uzak, noksan
külfet: güçlük, zorluk	kün emri: Arapça “kün = كُنْ”, yani “Ol” emri
küre-i arz: yerküre, yeryüzü	libas: elbise
lâtif: şirin, güzel, hoş	maahaza: bununla beraber
masnû: san’atlı şekilde yaratılmış varlık	melekûtiyet: bir şeyin görünmeyen iç yüzü, aslı, hakikati
meşrûbat: içecekler	me’kûlât: yiyecekler
muvakkaten: geçici olarak	mübaşeret: doğrudan temas
nükte: ince mânâ	râyiha: güzel koku
sair: diğer	tatmin: doyurma
tecelliyat: tecellîler; yansımalar	temin etmek: sağlamak
yed-i kudret: Allah’ın kudret eli	zevilhayat: canlılar
ziyafet-i âmme: umumî, herkesi içine alan ziyafet	ziynet: süs
zîkıymet: kıymetli	âhiret: öldükten sonra yaşanılacak olan sonsuz hayat
İlâhî: Allah tarafından olan	şuûnât: hâller, durumlar, vaziyetler

 

[Huseyni]

Cevap: Hubab - Sayfa: 149


feyz-i âmmın bir kör kuvvetten neş’et etmesi ve bu eşyanın semeratı sel gibi akıp ittifakı ve tesadüfün eline havalesi muhaldir. Çünkü, o eşyanın intizamlı hakîmâne teşahhusatı ve şuurkârâne muhkem hususiyatı, kör tesadüf ve ittifakı reddediyor. Öyle de, o sofra-i rahmetteki ucuzluk ve kolaylık ve çokluk o eşyanın bir Cevad-ı Mutlakdan, bir Hakîm-i Mutlaktan, bir Kadîr-i Mutlakdan geldiğini gösteren şahitlerdir.

İ’lem ey esbâba müptelâ insan! Bil ki, sebebin halkı ve sebebiyetinin takdiri ve müsebbebin vücuduna lâzım olan şeylerle teçhizi, kudretine nisbetle zerreler ve şemsler müsâvi olan Zâtın “Kün” emriyle müsebbebi halk etmesinden daha kolay, daha ekmel, daha âlâ değildir.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Dünyada görülen bilhassa nebatî ve hayvanî hayatlarda müşahede edilen ademler, idamlar, tebeddül ve teceddüd-ü emsalden ibarettir. İmanlı olan kimselere göre zeval ve firakın acısı değil, yerlerine gelen emsalleriyle visalin lezzeti hasıl oluyor. Öyle ise, imana gel ki, elemden emin olasın. Kadere teslim ol ki, selâmette kalasın.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Asabiyet-i cahiliye, birbirine tesanüt edip yardım eden gaflet, dalâlet, riyâ ve zulmetten mürekkep bir mâcundur. Bunun için milliyetçiler, milliyeti mâbud ittihaz ediyorlar. Hamiyet-i İslâmiye ise, nur-u imandan in’ikâs edip dalgalanan bir ziyadır.

Cevad-ı Mutlak: sınırsız cömertlik ve ikram sahibi Allah	Hakîm-i Mutlak: herşeyi belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratan sınırsız hikmet sahibi olan Allah
Kadîr-i Mutlak: herşeye gücü yeten, sınırsız güç ve kudret sahibi Allah	Zât: Allah’ın Kendisi
adem: yokluk, hiçlik	asabiyet-i cahiliye: cahiliye dönemi ırkçılığı
bilhassa: özellikle	dalâlet: hak yoldan sapkınlık, inançsızlık, inkâr
ekmel: daha mükemmel	elem: acı, keder, üzüntü
emin olma: güvende, güvenli olma	emsal: benzerler
esbâb: sebepler	eşya: varlıklar
feyz-i âmm: umumî, genel bolluk	firak: ayrılık
gaflet: umursamazlık, vurdumduymazlık; âhirete, Allah’ın emir ve yasaklarına duyarsız davranma hâli	hakîmâne: bir maksat ve gayeye yönelik bir şekilde
halk: yaratılma, yaratma	halk etmek: yaratmak
hamiyet-i İslâmiye: İslâmiyeti savunma, koruma gayret ve çabası	hasıl olmak: meydana gelmek
havale: bir işi başkasına bırakma, verme	hayvanî: hayvansal
hususiyat: hususî özellikler	idam: yok etme
intizamlı: düzenli	in’ikâs etmek: yansımak
ittifak: anlaşma, birlik	ittihaz etmek: edinmek, kabullenmek
i’lem: bil	i’lem eyyühe’l-aziz: “Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!” mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir söz
kader: Allah’ın ezelî ilmi ile kâinatta olmuş ve olacak herşeyi bilip takdir etmesi	kudret: Cenâb-ı Hakkın sonsuz güç ve iktidarı
kün emri: Arapça “kün = كُنْ”, yani “Ol” emri	muhal: gerçekleşmesi imkânsız olan
muhkem: sağlam	mâbud: ibadet edilen
mâcun: karışım, yoğrulmuş hamur	müptelâ: bağımlı, düşkün
mürekkep: oluşmuş, birleşik	müsebbeb: sonuç, sebebin ortaya çıkardığı netice
müsâvi: eşit, denk	müşahede: gözleme, gözlemleme
nebatî: bitkisel	neş’et etme: kaynaklanma
nisbet: oran	nur-u iman: iman ışığı, aydınlığı
riyâ: gösteriş, başkalarına iyi görünme	sebebiyet: sebep olma
selâmet: tehlike ve sıkıntılardan uzak olma	semerat: meyveler, neticeler
sofra-i rahmet: rahmet sofrası	takdir: belirleme
tebeddül(-ü emsal): bir benzerinin yerini alma	teceddüd-ü emsal: benzerleriyle yenilenme
tesadüf: rastlantı	tesanüt etme: dayanma, dayanışma
teçhiz: cihazlanma, donanım	teşahhusat: şahsiyet ve hüviyetini gösteren ayırdedici özelliklere kavuşmalar
visal: kavuşma	vücud: varlık
zerre: en küçük madde parçası, atom	zeval: yokluk
ziya: ışık	zulmet: karanlık
âlâ: daha üstün	şahit: delil, tanık
şems: güneş	şuurkârâne: şuurlu bir şekilde, bilerek ve anlayarak

 

[Huseyni]

Cevap: Hubab - Sayfa: 150


İ’lem eyyühe’l-aziz! Ehl-i ilhad ile ve bilhassa Avrupa mukallitleriyle münazara ile iştigal edenler büyük bir tehlikeye mâruzdurlar. Çünkü, nefisleri tezkiyesiz ve emniyetsiz olması ihtimaliyle tedricen hasımlarına mağlûp olur ki, bîtarafâne muhakeme denilen munsıfâne münazarada nefs-i emmâreye emniyet edilemez. Çünkü, insaflı bir münâzır, hayalî bir münazara sahasında, ara sıra hasmının libasını giyer, ona bir dâvâ vekili olarak onun lehinde müdafaada bulunur. Bu vaziyetin tekrarıyla dimağında bir tenkit lekesinin husule geleceğinden, zarar verir. Lâkin, niyeti hâlis olur ve kuvvetine güvenirse, zararı yoktur. Böyle vaziyete düşen bir adamın çare-i necatı, tazarru ve istiğfardır. Bu suretle o lekeyi izale edebilir.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Bu küre-i arz misafirhanesi, insanların mülk ve malı değildir. Ancak insanlar, amele gibi o misafirhanenin çeşit çeşit işlerinde ve tezyinatında çalışırlar. Eğer küre-i arzın haricinden yabancı birisi gelip misafirhanenin bir mu’cize ve harika olduğuna ve insanların da âciz, fakir, muhtaç olduklarına dikkat ederse, bu insanlar bu binaya sahip ve sâni olacak bir iktidarda değildir, ancak böyle harika bir masnûun Sânii de mu’ciznümâ olduğuna kat’iyetle hükmedecektir. Ve bu insanlar, o Sultan-ı Ezelînin makasıdına çalışan amelelerdir. Bu ameleler, aldıkları ücretlerinden mâadâ bu binadan birşeye mâlik ve sahip olmadıklarına tekraren hükmedecektir. Ve keza, o çiçeklerin zevilhayata karşı gösterdiği teveddüdlerine ve tahabbüblerine ve tebessümlerine dikkat eden anlar ki, bir Hakîm-i Kerîm tarafından misafirlerine hizmetle muvazzaf bir takım hedâyâ ve behâyâdır ki, Sâni ile masnû arasında bir vesile-i teârüf ve tahabbüb olsun.

Avrupa: (bk. bilgiler)	Hakîm-i Kerîm: herşeyi hikmetle belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratan ve sonsuz cömertlik ve ikram sahibi Allah
Sultan-ı Ezelî: hüküm ve saltanatı ezelî olan Allah	Sâni: san’atkâr, san’atla iş yapan; herşeyi san’atlı ve mükemmel bir şekilde yaratan Allah
amele: işçi	behâyâ: güzel, parlak, lâtif şeyler; hediyeler
bilhassa: özellikle	bîtarafâne: tarafsız davranarak
dimağ: beyin, bilinç	dâvâ vekili: avukat
ehl-i ilhad: inkârcılar, dinsizler	emniyet etmek: güvenmek
fakir: muhtaç	harika: hayranlık veren
hariç: dış	hasım: düşman
hayalî: hayale dayalı	hedâyâ: hediyeler
husule gelmek: meydana gelmek	hâlis: içten, ihlâslı
iktidar: güç ve kudret	insaflı: adaletle hareket edip doğru olanı itiraf eden
istiğfar: af dileme, tevbe etme	izale etmek: yok etmek, ortadan kaldırmak
iştigal etme: uğraşma, meşgul olma	i’lem eyyühe’l-aziz: “Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!” mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir söz
kat’iyet: kesinlik	keza: bunun gibi, böylece
küre-i arz: yürküre, dünya	lehinde: tarafında
libas: elbise	lâkin: ama, fakat
makasıd: gayeler, istenilen şeyler	masnû: san’atla yapılmış eser
mağlûp olmak: yenilmek	muhakeme: değerlendirme, karar vermek için iyice düşünme
mukallit: taklitçi	munsıfâne: insaflıca
muvazzaf: görevli	mu’cize: bir benzerini yapmaktan başkasının aciz olduğu olağanüstü şey
mu’ciznümâ: bir benzerini yapmaktan başkalarını âciz bırakır şekilde, mu’cizeli	mâadâ: –den başka, –in dışında
mâlik: bir şeyin sahibi	mâruz: hedef olma, tesirinde olma, yüz yüze gelme
müdafaada bulunmak: savunmak	münazara: tartışma
münâzır: münâzaracı, tartışmacı	nefis: insanı daima kötülüğe, zevk ve isteklere sevk eden güç
nefs-i emmâre: hazır zevke düşkün ve insanı kötülüğe sevk eden duygu	tahabbüb: sevgi gösterme ve kendini sevdirme
tazarru: dua, yakarış	tedricen: azar azar, derece derece
teveddüd: birine kendini sevdirme	tezkiye: nefsi terbiye edip temizleme
tezyinat: süslemeler	vaziyet: durum, hâl
vesile-i teârüf ve tahabbub: birbirlerini tanıma ve birbirlerini sevme vesilesi, aracı	zevilhayat: canlılar
âciz: güçsüz	çare-i necat: kurtuluş çaresi