Habbe

[Huseyni]

Cevap: Habbe - Sayfa: 174

تَضَرُّعْ وَنِيَازْ

​

اِلٰهِى لاَزِمٌ عَلَىَّ اَنْ لاَ اُبَالِىَ وَلَوْ فَاتَ مِنِّى حَيَاةُ الدَّارَيْنِ وَعَادَتْنِى الْكَائِنَاتُ بِتَمَامِهَا اِذْ اَنْتَ رَبِّى وَخَالِقِى. وَاِلٰهِى اِذْ اَنَا مَخْلُوقُكَ وَمَصْنُوعُكَ لِى جِهَةُ تَعَلُّقٍ وَانْتِسَابٍ مَعَ قَطْعِ نِهَايَةِ عِصْيَانِى وَغَايَةِ بُعْدِى لِسَاۤئِرِ رَوَابِطِ الْكَرَامَةِ فَاَتَضَرَّعُ بِلِسَانِ مَخْلُوقِكَ يَا خَالِقِى. يَارَبِّى يَارَازِقِى يَامَالِكِى يَامُصَوِّرِى.


يَا اِلٰهِى اَسْأَلُكَ بِاَسْمَاۤئِكَ الْحُسْنىٰ وَبِاِسْمِكَ اْلاَعْظَمِ وَبِفُرْقَانِكَ اْلحَكِيمِ وَبِحَبِيبِكَ اْلاَكْرَمِ وَبِكَلاَمِكَ الْقَدِيمِ وَبِعَرْشِكَ اْلاَعْظَمِ وَبِاَلْفِ اَلْفِ قُلْ هُوَ اللهُ اَحَدٌ اِرْحَمْنِى يَاۤ اَللهُ يَا رَحْمنُ يَا حَنَّانُ يَامَنَّانُ يَادَيَّانُ،


اِغْفِرْلِى يَا غَفَّارُ يَا سَتَّارُ يَا تَوَّابُ يَا وَهَّابُ اُعْفُ عَنِّى يَا وَدُودُ يَا رَؤُوفُ يَا عَفُوُّ يَا غَفُورُ.


اُلْطُفْ بِى يَا لَطِيفُ يَا خَبِيرُ يَا سَمِيعُ يَا بَصِيرُ. وَتَجَاوَزْ عَنِّى يَا حَلِيمُ يَا عَلِيمُ يَا كَرِيمُ يَا رَحِيمُ.اِهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ يَا رَبِّ يَا صَمَدُ يَا هَادِى.جُدْ عَلَىَّ بِفَضْلِكَ يَابَدِيعُ يَا بَاقِى يَا عَدْلُ يَا هُوَ.


اَحْىِ قَلْبِى وَقَبْرِى بِنُورِ اْلاِيمَانِ وَالْقُرْاٰنِ يَا نُورُ يَا حَقُّ يَا حَىُّ يَا قَيُّومُ يَا مَالِكَ الْمُلْكِ يَاذَا الْجَلاَلِ وَاْلاِكْرَامِ يَاۤ اَوَّلُ يَاۤ اٰخِرُ يَا ظَاهِرُ يَا بَاطِنُ يَا قَوِىُّ يَا قَادِرُ يَا مَوْلاَىَ يَا غَافِرُ يَا اَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ.


اَسْئَلُكَ بِاِسْمِكَ اْلاَعْظَمِ فِى الْقُرْاٰنِ وَبِمُحَمَّدٍ عَلَيْهِ الصَّلاَةُ وَالسَّلاَمُ الَّذِى هُوَ سِرُّكَ اْلاَعْظَمُ فِى كِتَابِ الْعَالَمِ اَنْ تَفْتَحَ مِنْ هٰذِهِ اْلاَسْمَاۤءِ الْحُسْنٰى كُوَاةً مُفِيضَةً اَنْوَارَ اْلاِسْمِ اْلاَعْظَمِ اِلٰى قَلْبِى وَاِلٰى قَالِبِى وَاِلٰى رُوحِى فِى قَبْرِى فَتَصِيرَ هٰذِهِ الصَّحِيفَةُ كَسَقْفِ قَبْرِى وَهٰذِهِ اْلاَسْمَاۤءُ كَكُوَاتٍ تُفِيضُ اَشِعَّةَ شَمْسِ الْحَقِيقَةِ اِلٰى رُوحِى.

 

[Huseyni]

Cevap: Habbe - Sayfa: 175


اِلٰهِى اَتَمَنّٰى اَنْ يَكُونَ لِى لِسَانٌ اَبَدِىٌّ يُنَادِى بِهٰذِهِ اْلاَسْمَاۤءِ اِلٰى قِيَامِ السَّاعَةِ فَاقْبَلْ هٰذِهِ النُّقُوشَ الْباَقِيَةَ بَعْدِى نَائِبًا عَنْ لِسَانِىَ الذَّائِلِ.

اَللّٰهُمَّ صَلِّ وَسَلِّمْ عَلٰى سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ صَلاَةً تُنْجِينَا بِهَا مِنْ جَمِيعِ اْلاَهْوَالِ وَاْلاَفَاتِ وَتَقْضِى لَنَا بِهَا جَمِيعَ الْحَاجَاتِ وَتُطَهِّرُنَا بِهَا مِنْ جَمِيعِ السَّيِّئَاتِ وَتَغْفِرَ لَنَا بِهَا جَمِيعَ الذُّنُوبِ وَالْخَطِيئَاتِ يَاۤ اَللهُ يَا مُجِيبَ الدَّعَوَاتِ،

اِجْعَلْ لِى فِى مُدَّةِ حَيَاتِى وَبَعْدَ مَمَاتِى فِى كُلِّ اٰنٍ اَضْعَافَ اَضْعَافِ ذٰلِكَ اَلْفُ اَلْفِ صَلاَةٍ وَسَلاَمٍ مَضْرُوبِينَ فِى مِثْلِ ذٰلِكَ وَ اَمْثاَلِ اَمْثاَلِ ذٰلِكَ عَلٰى سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَعَلٰى اٰلِهِ وَاَصْحَابِهِ وَاَنْصَارِهِ وَاَتْبَاعِهِ وَاجْعَلْ كُلَّ صَلاَةٍ مِنْ كُلِّ ذٰلِكَ تَزِيدُ عَلٰى اَنْفَاسِىَ الْعَاصِيَةِ فِى مُدَّةِ عُمْرِى وَاغْفِرْلِى وَارْحَمْنِى بِكُلِّ صَلاَةٍ مِنْهَا بِرَحْمَتِكَ يَاۤ اَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ. اٰمِينَ.

1




[NOT]Dipnot-1

TAZARRU VE NİYAZ: İlâhî! İki dünyanın hayatı elimden kaçsa ve bütün kâinat düşman kesilip beni terk etse, benim yine gam çekmemem gerekir; çünkü Sen benim Rabbim ve Hâlıkım (Yaratıcım) ve İlâhımsın. Ve benim, nihayetsiz isyanımla ve sair şeref vesilelerine gayet derecede uzaklığımla beraber, Senin mahlûkun ve masnuun (san’at eserin) olmam sebebiyle, bir taallûk (ilgi) ve intisap (bağ) cihetim var. İşte, ben de, Senin mahlûkunun lisanıyla Sana tazarru ve niyazda bulunuyorum; ey Hâlıkım; ey Rabbim; ey Râzıkım (Rızık Vericim) ve ey Musavvirim!

Ey İlâhım, Esmâ-i Hüsnân hürmetine, İsm-i Âzamın hürmetine, Furkan-ı Hakîmin hürmetine, Habib-i Ekremin hürmetine, Kelâm-ı Kadîmin hürmetine, Arş-ı Âzamın hürmetine, milyonlar “Kul hüvallahü ehad” ile, bana merhamet etmeni istiyorum; ey bütün kemal sıfatların sahibi ve bütün noksan sıfatlardan münezzeh olan Allah; ey iyi kötü, dost düşman ayırt etmeden yarattığı bütün varlıklara rızıklarını yetiştiren Rahmân; ey eserlerinde sonsuz rahmetin en lâtif cilvelerini gösteren sınırsız şefkat sahibi Hannân; ey bitmez tükenmez ikramlarıyla ve nimetleriyle, varlıkları terbiye edip besleyen Mennân; ey kullarının küçük büyük her türlü amellerinin karşılığını hiç zayi etmeden hakkıyla veren Deyyân.

Beni bağışla; ey fazl ve ihsânıyla, her türlü günahları çok çok bağışlayan Gaffâr; ey ayıp ve kusurları örten ve çirkinlikleri perdeler altında saklayan Settâr; ey işlediği günahlardan pişman olanların tevbelerini daima kabul eden Tevvâb; ey her varlığa tükenmez rahmet hediyelerinden lâyık olduğu ihsanı veren Vehhâb.

Beni affet ey yarattığı varlıkları çok seven ve onlara da Kendisini her vesileyle sevdiren Vedûd; ey her bir canlıya hususî şefkat ve ihsanı olan ve onlar üzerinde iltifatının incelikleri görünen Raûf; ey her türlü kusur ve günahları bolca affeden Afüvv; ey bütün günahları bağışlayan Gafûr.

Bana lütufta bulun; ey varlıkları nazik ve lâtif güzelliklerle yaratıp onlara lütufta bulunan ve ilmi her şeyin bütün inceliklerine nüfuz eden Lâtif; ey bütün varlıkların küçük büyük, gizli açık her hâlinden her an haberdâr olan Habîr; ey her şeyi, gizli açık bütün sesleri ve yapılan bütün duaları işiten ve varlıklara işitme kàbiliyeti veren Semî’, gizli ve açık her şeyi bütün incelikleriyle gören ve varlıklara da görme kàbiliyeti ve basîreti ihsan eden Basîr.

Günahlarımı sil; ey zâlim ve isyancıları hemen cezalandırmayıp yumuşaklıkla muâmele eden, tevbe etmeleri için onlara fırsat tanıyan Halîm; ey gizli açık, küçük büyük her şeyi hakkıyla bilen ve ilmi, ezelden ebede her şeyi kuşatan Alîm; ey bütün canlıları çeşitli duygularla donatıp sayısız rahmet meyvelerini ve nimetlerini önlerine seren ve iyiliği bol olan Kerîm; ey rahmeti her şeyi kuşatmakla birlikte imanlı kullarına hasusî ihsan ve şefkatte bulunan Rahîm.

Bizi yolun doğrusuna ilet; ey kâinattaki her bir varlığın bütün ihtiyaçlarını giderip onları bizzat terbiye eden ve hiçbir vezir ve yardımcısı olmayan ve asla öyle bir şeye ihtiyacı da bulunmayan Rab; ey kâinattaki her şey Kendisine muhtaç olduğu halde, Kendisi hiçbir şeye asla muhtaç olmayan Samed; ey varlıkları yaratılış gayelerine sevk eden ve dilediğine doğru yolu gösteren Hâdî.

Fazlınla bana cevâdâne (cömertçe) ihsanlarda bulun; ey kâinatı hiçten ve benzersiz bir şekilde yaratıp bin bir isminin tecellileriyle süsleyen Bedî'; ey bütün isimleri, sıfatları ve zâtı ile ebediyen var olan ve yok olması asla mümkün olmayan Bâkî; ey kâinatı ince hesaplarla yaratan, her varlığın bütün ihtiyaçlarını adaletle veren ve haksızları cezalandırıp iyileri de mükâfatlandıran Adl; ey Hû.

Kalbimi ve kabrimi iman ve Kur’ân nuruyla nurlandır; ey sonsuz nuruyla bütün kâinatı nurlandıran ve isimlerinin tecellisiyle her şeyi aydınlatan Nûr; ey varlığında hiçbir şüphe bulunmayan ve varlıkların dayandıkları hakikat, Zâtının sıfât, isim ve fiillerinin tecellisi olan Hak; ey varlıklara hayat verip canlandıran, Kendi hayatı ise zâtî, ezelî ve ebedî olan Hayy; ey bütün varlıkları düzenli ve daimî bir şekilde ayakta tutan; fakat Kendi varlığı hiçbir varlığa bağlı olmayan Kayyûm; ey ezelden ebede kadar kâinattaki her şeyin yegâne sahibi ve mâliki olan Mâlike’l-Mülk; ey celâl ve ikram sahibi; ey her şeyin aslını ve başlangıcını ezelî ilmiyle tespit eden ve Kendisinden önce hiçbir şey var olmayan Evvel; ey her şeyin sonunu ezelî ilmiyle belirleyen ve sonu gelen varlıkların neslini tohum ve çekirdek gibi hülâsalarla tanzim eden ve her şeyden sonra yalnız Kendisi bâkî kalan Âhir; ey her şeyin dış yüzlerini çeşitli cihazlarla ve ince nakışlarla süsleyerek fevkalâde mükemmel ve güzel yaratan ve bütün varlıklarda ilim, irade, kudret, rahmet gibi sıfatlarının ve varlık ve birliğinin işaretleri açıkça görünen Zâhir; ey bütün varlıkların içyüzlerini ve bilhassa canlıların içlerini mükemmel bir fabrikanın harika makineleri gibi yaratıp işleten ve her şeyin içine esmâsıyla nüfuz eden Bâtın; ey her tülü âcizlik ve zayıflık alâmetlerinden münezzeh olan yegâne kuvvet ve kudret sahibi Kavî; ey kudreti her şeye yeten ve Kendisine hiçbir şey ağır gelmeyen Kàdir; ey herşeyin sahibi ve dostluğu pek güzel olan Mevlâ, ey her türlü kusur ve günâhı affeden Gâfir; ey merhamet edicilerin en merhametlisi olan Erhamü’r-Râhimîn.

Kur’ân’daki İsm-i Âzamın hürmetine ve kitab-ı âlemdeki sırr-ı âzamın olan Muhammed Aleyhissalâtü Vesselâm hürmetine, güzel isimlerinden, bu sayfayı sanki kabrimin tavanı yapıp, bu esmâyı da ruhuma şems-i hakikatten şualar saçan pencere haline getirecek şekilde, kalbime ve kalıbıma ve kabrimde ruhuma İsm-i Âzamın nurlarını saçan pencere yapmanı istiyorum.

İlâhî, dilerim ki, ebedî bir lisanım olsun da, kıyamete kadar bu isimlerle nidâ etsin. İşte, ardımda bâki kalan bu nakışları, benim fâni ve zâil lisanımın yerine bir nâip olarak kabul eyle.

Allahım, Efendimiz Muhammed’e öyle bir salât ve selâm et ki, o salât ile bizi bütün korku ve âfetlerden kurtar, bütün hâcetlerimizi gider, bizi bütün günahlardan temizle, bütün günah ve hatâlarımızı bağışla.

Ey bütün kemal sıfatların sahibi ve bütün noksan sıfatlardan münezzeh olan Allah; ey duâ ve ihtiyaçlara cevap veren Mücîbe’d-Daavât! Hayatım boyunca ve öldükten sonra, her an bu dileklerimi kat kat fazlasıyla ver!

Bir milyon salât ve selâm, bir o kadarla çarpımından çıkan netice ve bunun da kat katı, Efendimiz Muhammed’e, Onun Âl, Ashab, Ensar ve tabîlerine olsun! Bu salâvatların her birini, benim ömür günlerimdeki günahkâr nefeslerim sayısınca çoğalt! Bu salâvatların her birisi hürmetine beni affeyle, bana merhamet et. Bunu rahmetinle ihsan eyle; ey merhamet edicilerin en merhametlisi olan Erhamü’r-râhimîn! Âmin!

[/NOT]

 

[Huseyni]

Cevap: Habbe - Sayfa: 177

Zeylü’l-Habbe
​

Arkadaş! Şu müşevveş eserlerimle büyük birşeyin etrafını kazıyorum. Amma bilmiyorum, keşfedebildim mi? Veyahut sonra inkişaf edecektir. Veyahut bilâhare zuhur edecek. Keşfine yol açıp gösteriyorum.

​

لاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ اِلاَّ بِاللهِ

1
حَسْبُنَا اللهُ وَنِعْمَ الْوَكِيلُ

2
نِعْمَ الْمَوْلىَ وَنِعْمَ النَّصِيرُ

3
اَللٰهُمَّ لاَ تُخْرِجْناَ مِنَ الدُّنْياَ اِلاَّ مَعَ الشَّهَادَةِ وَاْلاِيماَنِ

4

​

اَلْحَمْدُ ِللهِ عَلٰى نِعْمَةِ اْلاِيمَانِ وَاْلاِسْلاَمِ بِعَدَدِ قَطَرَاتِ اْلاَمْطَارِ وَاَمْوَاجِ الْبِحَارِ وَثَمَرَاتِ اْلاَشْجَارِ وَنُقُوشِ اْلاَزْهَارِ وَنَغَمَاتِ اْلاَطْيَارِ وَلَمَعَاتِ اْلاَنْوَارِ وَالشُّكْرُ لَهُ عَلٰى كُلٍّ مِنْ نِعَمِهِ فِى اْلاَطْوَارِ بِعَدَدِ كُلِّ نِعَمِهِ فِى اْلاَدْوَارِ.

وَالصَّلاَةُ وَالسَّلاَمُ عَلٰى سَيِّدِ اْلاَبْرَارِ وَاْلاَخْيَارِ مُحَمَّدٍنِالْمُخْتاَرِ وَعَلٰى اٰلِهِ اْلاَطْهَارِ وَاَصْحَابِهِ نُجُومِ الْهِدَايَةِ ذَوِى اْلاَنْوَارِ مَادَامَ الَّيْلُ وَالنَّهَارُ. 5

[NOT]Dipnot-1 Allah’ın kudret ve gücünden başka kudret ve güç yoktur.

Dipnot-2 “Allah bize yeter; O ne güzel vekildir.” Âl-i İmrân Sûresi, 3:173.

Dipnot-3 “O ne güzel dost ve O ne güzel yardımcıdır.” Enfâl Sûresi, 8:40.

Dipnot-4 Allah’ım bizi dünyadan ancak kelime-i şehâdet ve imânla çıkart.

Dipnot-5 Bize bahşettiği îmân ve İslâm nimeti için yağmurun katreleri, denizlerin dalgalaları, ağaçların meyveleri, çiçeklerin nakışları, kuşların nağamâtı ve nurların lemaâtı sayısınca Allah’a hamdolsun. Ve her türlü halde bize in’âm ettiği bütün nimetleri için, bütün çağlardaki bütün nimetleri adedince Allah’a şükürler olsun. Hem, iyilik ve hayır sahiplerinin efendisi Muhammedini’l-Muhtâr (a.s.m.) efendimize, onun pâk âline ve nur saçan hidâyet yıldızları ashâbına gece-gündüz devam ettiği müddetçe salât ve selâm olsun.
[/NOT]

bilâhare: daha sonra	inkişaf etmek: açığa çıkmak, ortaya çıkmak
keşfetmek: açığa çıkarmak, bulmak, ortaya çıkarmak	müşevveş: dağınık, düzensiz, karışık; bu tabir bir tevazu ifadesi olarak kullanılmıştır
zeylü’l-habbe: Habbe Risalesinin eki	zuhur etmek: ortaya çıkmak, görünmek

 

[Huseyni]

Cevap: Habbe - Sayfa: 178


İ’lem eyyühe’l-aziz! Misafir olan bir kimse, seferinde çok yerlere, menzillere uğrar. Uğradığı her yerin âdetleri ve şartları ayrı ayrı olur.

Kezalik, Allah’ın yolunda sülûk eden zât çok makamlara, mertebelere, hallere, perdelere rastgelir ki, bunların da herbirisi için kendine mahsus şartlar ve vaziyetler vardır. Bu şartları ve perdeleri birbirine halt edip karıştıran, galat ve yanlış hareket eder. Meselâ bir ahırda atın kişnemesini işiten bir adam, yüksek bir sarayda andelibin terennümünü, güzel sadâsını işitir. Eğer o terennümle atın kişnemesini fark etmeyip andelibden kişnemeyi talep ederse, kendi nefsiyle mugalâta etmiş olur.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Dünya hayatını güzelleştiren esbabdan biri, dünya ayinesinde temessül ile parlayan hidayet nurları ve büyük insanların sevgili ve sevimli timsalleridir. Evet, müstakbel, mâzinin ayinesidir. Mâzi berzaha, yani öteki âleme intikal ve inkılâp ettiğinde, suretini ve şeklini ve dünyasını istikbal ayinesine, tarihe, insanların zihinlerine vedia ediyor. Onlara olan mânevî ve hayalî muhabbetleriyle dünya muhabbeti tatlı olur. Meselâ, arkadaşlarının ve akrabasının timsallerini ve fotoğraflarını hâvi büyük bir ayineyi yolunda bulan bir adam, şark cihetine giden adamların memleketlerine gidip onlara iltihak etmek için çalışmayıp da, o ayinenin içindeki timsallerle uğraşır, muhabbet eder. İşte bu adam gafletten ayıldığı zaman, “Eyvah, ne ediyorum? Bunlar şarap değil, seraptır. Bunlarla uğraşmak azb değil azaptır” der, arkadaşlarına yetişmek üzere şark seferine tedarikâtta bulunmaya başlar.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Kur’ân-ı Mu’cizü’l-Beyân’ın hak ve hakikat olduğuna en sâdık deliller:

1. Tevhidin bütün iktizâlarını ve lâzımlarını mertebeleriyle muhafaza etmesidir.

2. Esmâ-i Hüsnânın tenasüp ve iktizası üzerine hakaik-i âliye-i İlâhiyedeki muvazeneyi müraat etmesidir.

Esmâ-i Hüsnâ: Allah’ın en güzel isimleri	Kur’ân-ı Mucizü’l-Beyân: ifade ve açıklamalarıyla benzerini yapmaktan akılları âciz bırakan Kur’ân-ı Kerim
andelib: bülbül	azb: tatlılık
berzah: iki şey arasındaki perde; öldükten sonra ruhların gittiği, dünya ile âhiret arasındaki geçiş yeri, âlemi	cihet: taraf, yön
esbab: sebepler	gafil: duyarsız, sorumsuz, vurdumduymaz; âhiretten ve Allah’ın emir ve yasaklarından habersiz davranan
galat: hata, yanlış	hak: doğru, gerçek
hakaik-i âliye-i İlâhiye: Allah’a ait yüksek, yüce hakikatler, gerçekler	hakikat: asıl, esas
halt etmek: karıştırmak	hayalî: hayale dayalı
hidayet: doğru ve hak olan yol, İslâmiyet	hâvi: içine almış
iktizâ: bir şeyin gereği	iltihak etmek: katılmak
inkılâp etmek: değişmek, dönüşmek	intikal etmek: geçmek, ulaşmak
i’lem eyyühe’l-aziz: “Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!” mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir söz	kezalik: bunun gibi
makam: derece, konum, yer	menzil: durak, yer
mertebe: derece, aşama	mugalâta etmek: demagoji; aldatmak maksadıyla yanlış sözler söylemek
muhabbet: sevgi	muhafaza etmek: korumak
muvazene: denge, ölçü	mânevî: mânâya ait
mâzi: geçmiş zaman	müraat etmek: riayet etmek, uymak
müstakbel: gelecek zaman	nefis: bir kimsenin kendisi
nur: aydınlık	sadâ: ses
sefer: yolculuk	serap: su gibi görünen yansıma
suret: görüntü	sâdık: doğru, doğrulayıcı
sülûk etmek: bir yöne doğru gitmek, yürümek, izlemek	tedarikâtta bulunma: elde etmek, sahip olmak için hazırlık yapma
temessül: yansıma	tenasüp: uygunluk
terennüm: bülbül vs. ötme, şakıma hoş ses çıkarma	tevhid: birleme; herşeyin bir olan Allah’a ait kılınması
timsal: görüntü	vedia etmek: emanet etmek, ödünç olarak bırakmak, vermek
âdet: alışkanlık	âlem: dünya, evren
şarap: içilecek şey; tatlı ve soğuk içecek	şark: doğu

 

[Huseyni]

Cevap: Habbe - Sayfa: 179


3. Rububiyet ve ulûhiyete âit şuûnatı kemâl-i muvazene ile cem etmesidir.

Kur’ân’ın bu hâsiyeti beşerin eserlerinde bulunmadığı gibi, melekût cihetine geçen evliya ve sair büyüklerin netaic-i fikirlerinde de bulunamamıştır. Ve eşyanın bâtınına dalmış olan İşrâkiyun ve âlem-i gayba nüfuz eden Rûhâniyun dahi Kur’ân’ın bu hâsiyetini bulamamışlardır. Zira onların nazarları mukayyet olduğundan, hakikat-i mutlakayı ihata edemez. Bunlar ancak hakikatin bir tarafını bulur ve ifrat-tefritle tasarrufa başlarlar. Bunun için tenasübü bozup muvazeneyi ihlâl ediyorlar.

Meselâ, envâ-ı cevâhiri hâvi ziynetli ve kıymetli bir defineyi keşfetmek için birkaç adam denizin dibine dalarlar. Denizin dibinde araştırma yaparken birisinin eline uzunca bir parça elmas geçer. Definenin müştemilâtını tamamen bu gibi elmaslardan ibaret olduğuna hükmeder. Sonra arkadaşlarından başka çeşit cevherin bahsini işittiğinde, onların buldukları cevâhirin kendi bulduğu elmasın nakışları olduklarını tahayyül eder. Diğeri kürevî bir yakutu bulur. Öteki arkadaşı da başka bir çeşidini buluyor. Ve hâkezâ, herbirisi definenin esas müştemilâtı kendi bulduğu çeşitten ibaret olduğunu ve arkadaşlarının buldukları çeşitler de definenin zevâid ve teferruatından olduğunu itikad eder. Mesele bu şekle girmekle muvazene kayıp ve tenâsüp zâil olur. Sonra meselenin hakikatini keşif ve izah için tevilât ve tekellüfata başlarlar. Hattâ definenin inkârına bile zehab eden olur.

Evet, Sünnet-i Seniye ile muvazene yapılmazdan evvel, hemen meşhudatına itimad eden İşrâkiyun ile mutasavvifenin eserlerini teemmül eden zâtlar, şu söylediğime hak verir, bilâ-tereddüt kabul ederler.

Rûhâniyun: gayb âlemine nüfuz eden nurânî ve ruhânî kimseler	Sünnet-i Seniye: Peygamberimizin (a.s.m.) söz, fiil ve hareketlerine dayanan yüce prensipler
bahis: konu; söz konusu olan şey	beşer: insan
bilâ tereddüt: tereddütsüz	bâtın: bir şeyin iç yüzü
cem etmek: toplamak	cevâhir: cevherler
cihet: taraf, yön	define: hazine
envâ-ı cevâhir: cevherlerin çeşitleri; çeşit çeşit cevherler	evliya: Allah dostları veli kullar
eşya: varlıklar	hakikat: gerçek
hakikat-i mutlaka: bir sınırı olmayan sınırsız hakikat, gerçek	hâkezâ: bunun gibi
hâsiyet: özellik	hâvi: içine almış
hükmetmek: karar vermek	ifrat: normalden yukarı olma, aşırılık
ihata etmek: kuşatmak, kapsamlı olarak anlayıp idrak etmek	ihlâl etmek: bozmak, karıştırmak
inkâr: yokluğunu, olmadığını söyleme	itikad etmek: inanmak
itimad etme: güvenme	izah: açıklama
kemâl-i muvazene: mükemmel derecede ölçülü ve dengeli olma	keşfetme: bulma, ortaya, açığa çıkartma
kürevî: yuvarlak, küre şeklinde	melekût: görünmeyen mânevî âlem, herbir şeyin iç yüzü
meşhudat: görünen şeyler	mukayyet: sınırlı
mutasavvife: tasavvuf ehli	muvazene: denge
müştemilât: içindekiler	nakış: işleme, süsleme
nazar: bakış; bakış açısı	netaic-i fikir: düşünce ürünleri, düşünce ürünü eserler
nüfuz etme: içine girme	rububiyet: Rablık; Allah’ın herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesi, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurması
sair: başka	tahayyül etmek: hayal etmek
tasarruf: dilediği gibi hareket etme, yönetme, kullanma	teemmül etme: düşünme, inceden inceye araştırma, tetkik etme
teferruat: ayrıntılar	tefrit: tersine aşırılık, normalden aşağı olma
tekellüfat: zorlamalar; maksada ulaşmak için yapılan konu dışı yorum vs. şeyler	tenâsüp: uyum, uygunluk
tevilât: yorumlar	ulûhiyet: ibadete ve itaat edilmeye lâyık olma, ilâhlık
zehab etme: bir fikre kapılma, belli bir yol izleme	zevâid: fazlalıklar
ziynetli: süslü	zâil olmak: yok olmak
zât: kişi	âlem-i gayb: gayb âlemi, görünmeyen âlem
İşrâkiyun: bilginin kaynağının mânevi aydınlanma, sezgi ve ilham olduğu görüşünde olan İslâm felsefecileri	şuûnat: Cenâb-ı Hakkın yüce sıfatlarının mahiyetlerinde bulunan ve onları tecelliye sevk eden Zâtına ait mukaddes özellikler

 

[Huseyni]

Cevap: Habbe - Sayfa: 180


Arkadaş! Kur’ân da o defineyi keşfetmek için o denize dalmıştır. Fakat Kur’ân’ın gözü açık olduğundan, defineyi tamamıyla ihata ile görmüştür. Ve hakikate uygun bir tarzda tenasüp ve muvazeneye riayet ederek kemâl-i intizam ve ıttırad ile hakikatı izhar etmiştir.

Arkadaş! Nev-i beşerde envâen dalâlete düşen fırkaların sebeb-i dalâletleri, imamlarının kusurudur. Evet, imamları bâtından bahsetmişlerse de, meşhudatlarına itimad ve iktifa ederek esnâ-i tarikten dönmüşlerdir. Ve 1 حَفَظْتَ شَيْئًا وَغَابَتْ عَنْكَ اَشْيَاءُ kavline mâsadak olmuşlardır.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Cenâb-ı Hak seni ademden vücuda ve vücudun pek çok eşkâl ve vaziyetlerinden en yükseği Müslim sıfatı ile insan suretine getirmiştir. Mebde-i hareketin ile son aldığın suret arasında müteaddit vaziyetlerin, menzillerin ve etvar ve ahvâlin herbirisi sana âit nimetler defterine kaydedilmiştir. Bu itibarla, senin geçirmiş olduğun zaman şeridine elmas gibi nimetler dizilmiş, tam bir gerdanlık veya nimetlerin envâına bir fihriste şeklini veriyor. Binaenaleyh, geçirmiş olduğun vücudun her menzilinde ve vaziyetinde, etvarında, ahvâlinde, “Nasıl bu nimete vâsıl oldun? Ne ile müstahak oldun? Ve şükründe bulundun mu?” diye suale çekileceksin. Çünkü, vukua gelen haller suale tâbidir. Amma imkânda kalıp vukua gelmeyen şeyler suale tâbi değildir. Geçirmiş olduğun ahvâl, vukuattır. Gelecek ahvâlin ademdir. Vücut mes’uldür, adem ise mes’ul değildir. Öyle ise, mâzide şükrünü edâ etmediğin nimetlerin şükrünü kaza etmek lâzımdır.




[NOT]Dipnot-1 Bir şeyi muhafaza ettin, ezberledin ama, bir çok şey senden kayboldu.
[/NOT]

Cenâb-ı Hak: Hakkın tâ kendisi olan, sonsuz şeref ve yücelik sahibi Allah	adem: yokluk, hiçlik
ahvâl: haller; davranışlar	binaenaleyh: bundan dolayı
bâtın: bir şeyin iç yüzü, aslı, esası	dalâlet: hak yoldan sapkınlık
define: hazine	edâ etmek: bir şeyi olması gereken vaktinde yapmak, yerine getirmek
envâ: neviler, türler	envâen: çeşit çeşit olarak
esnâ-i tarik: yolculuk esnasında, sırasında	etvar: haller, tavırlar
eşkâl: şekiller; tarzlar, biçimler	fihriste: ana özelliklerin sıralandığı liste, muhteva
fırka: topluluk, grup	hakikat: gerçek
ihata: kuşatma, kapsama; etraflıca bilme	iktifa etmek: yetinmek
imam: önder, lider	imkân: varlığı ile yokluğu eşit olup varlığı ancak Allah’ın var etmesine bağlı olanlar, yaratılanların tamamının oluşturduğu âlem
itimad etmek: güvenmek	izhar etmek: göstermek, açığa çıkarmak
i’lem eyyühe’l-aziz: “Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!” mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir söz	kavl: söz
kaza etmek: yapılması gereken ancak vaktinde yapılmayan bir şeyi sonradan yapmak, yerine getirmek	kemâl-i intizam ve ıttırad: tam ve mükemmel bir düzen, sistem ve ahenk
mebde-i hareket: hareketin başlangıcı; ruhun üflenmesiyle olan ilk hareket	menzil: durak, yer
mes’ul: sorumlu	meşhudat: gözlemler, mânevî âlemde görülen şeyler
muhafaza etmek: korumak	muvazene: denge
mâsadak olmak: doğrulayıcı ve onaylayıcı olmak	mâzi: geçmiş zaman
müstehak olma: hak etme, lâyık olma	müteaddit: bir çok, çeşitli
nev-i beşer: insanlar	nimet: iyilik, lütuf, ihsan
riayet etmek: uymak, gözetmek	sebeb-i dalâlet: doğru yoldan sapıtma sebebi
sual: soru, sorgu	suret: görüntü, biçim, şekil
sıfat: özellik, nitelik	tenasüp: uyum, uygunluk
tâbi: bağlı	vaziyet: durum, hâl
vukua gelme: meydana gelme, olma	vukuat: gerçekleşmiş olanlar, meydana gelen olgular
vâsıl olmak: kavuşmak, ulaşmak	vücud: varlık, var olma
şükür: teşekkür etme, methetme ve övme

 

[Huseyni]

Cevap: Habbe - Sayfa: 181


İ’lem eyyühe’l-aziz! İnsanı havalandırıp baş aşağı felâkete atan şöyle bir hâl var:

İstihkak nazara alınmayarak, Hakkın takdiri hakkında tefrit veya ifrat yapılır. Ve kuvvetine, kıymetine bakılmayarak küçük veya büyük bir yük altına alınır gibi gayr-ı insanî haller insanı insaniyetten düşürür, ya zulme, veya kizbe sevkeder.

Meselâ, bir fırka askerin mümessili bir nefer, bütün askerlik umûrunu bilmek; veya bir katre sudaki timsalinden, şemsin azametini göstermek talebinde bulunmak, en yüksek bir insafsızlıktır. Çünkü, vasıfla ittisaf arasında fark vardır. Meselâ, Katredeki timsal, şemsin evsâfını gösterir; ama o evsaf ile muttasıf olamaz.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Vücut nev’inde tezâhüm yoktur. Yani, pek çok âlemler, haller, vücut sahnesinde içtima eder, birleşirler. Meselâ, gece zamanı duvarları camdan olan ve elektrik yanan bir odaya girdiğin vakit, âlem-i misale bir pencere hükmünde olan camlarda pek çok menzilleri, odaları göreceksin.

Saniyen: Odada otururken, kemâl-i suhulet ile o misalî odalarda her çeşit tebdil, tağyir, tasarruf edebilirsin.

Salisen: Odadaki elektrik, elektrik misallerinin en uzağına en yakındır. Çünkü, o misalî misallerin kayyûmu odur.

Rabian: Bu maddî vücudun bir habbesi, bir parçası, o misalî vücudun bir âlemini içine alabilir.

Bu dört hüküm, Vâcib ile âlem-i mümkinat arasında da câridir. Çünkü mümkinatın vücudu, vâcibin nurundan bir gölge olduğu cihetle, vehmî bir mertebededir. Vâcibin emriyle vücud-u hariciyeye girer. Sâbit ve müstakar kalır. Demek

Hak: herşeyi hakkıyla yaratan, varlığı hak olan ve her hakkın sahibi olan Allah	Vâcib (Vâcibü’l-Vücûd): varlığı zorunlu olan, var olmak için hiçbir şeye ve sebebe ihtiyacı olmayan Allah
azamet: büyüklük, yücelik	cihetiyle: yönüyle
câri: geçerli	evsâf: sıfatlar, özellikler, nitelikler
felâket: belâ, musibet	fırka: tümen
gayr-ı insanî: insana ait olmayan, insana yakışmayan şeyler	habbe: dane, tohum
hal: tavır, durum	ifrat: normalden yukarı sapma, aşırılık
insafsızlık: vicdansızlık	insaniyet: insanlık
istihkak: hak etme, lâyık olma	ittisaf: vasıflanma, nitelenme
içtima etmek: toplanmak, bir araya gelmek	i’lem eyyühe’l-aziz: “Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!” mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir söz
katre: damla	kayyûm: bir şeyi ayakta tutan, devam ettiren sebep
kemâl-i suhulet: tam bir kolaylık	kizb: yalan
menzil: yer, durak	mertebe: derece
misal: görüntü	misalî: görüntüden ibaret
muttasıf: vasıflanmış, nitelendirilmiş	mümessil: temsilci
mümkinat: varlığı ile yokluğu eşit olup varlığı Allah’ın var etmesine bağlı olanlar	müstakar: yerleşmiş, karar kılmış
nazara almak: dikkate almak	nefer: rütbesiz asker, er
nev’: tür, cins	nur: aydınlık
rabian: dördüncü olarak	sabit: yerinde duran, varlık dünyasındaki yerine yerleşmiş
salisen: üçüncü olarak	saniyen: ikinci olarak
sevketmek: yöneltmek, yönlendirmek	takdir: belirleme
tasarruf: dilediği gibi kullanma, yönetme, idare etme	tağyir: başkalaşım
tebdil: değişim	tefrit: normalden aşağı olma, tersine aşırılık
tezâhüm: birbirine sıkıntı verme, sürtüşme, sıkışma	timsal: görüntü
umûr: işler	vasıf: sıfat, nitelik, özellik
vehmî: varsayılan, olmadığı halde var kabul edilen	vücud-u harici: ortaya çıkmış olan, görünen varlık
vücut: var oluş, varlık	zulüm: haksızlık
âlem: dünya	âlem-i misal: bütün varlıkların ve olayların görüntülerinin yansıdığı madde ötesi âlem
âlem-i mümkinat: mümkin varlıklar âlemi; varlığı ile yokluğu eşit olup varlığı ancak Allah’ın var etmesine bağlı olanlar, yaratılanların tamamının oluşturduğu âlem	şems: güneş

 

[Huseyni]

Cevap: Habbe - Sayfa: 182


mümkinatın vücudu bizzat hakikî bir vücud-u haricî olmadığı gibi, vehmî veya zâil bir zıll de değildir. Ancak, Vâcibü’l-Vücudun icadıyla bir vücuttur.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Bu güzel âlemin bir mâliki bulunmaması muhal olduğu gibi, kendisini insanlara bildirip târif etmemesi de muhaldir. Çünkü, insan, Mâlikin kemâlatına delâlet eden âlemin hüsnünü görüyor. Ve kendisine beşik olarak yaratılan küre-i arzda istediği gibi tasarruf eden bir halifedir. Hattâ semâ-i dünyada dahi aklıyla çalışıyor ve küçüklüğüyle, zâfiyetiyle beraber harika tasarrufat-ı acibesiyle eşref-i mahlukat ünvanını almıştır. Ve elinde cüz-ü ihtiyarî bulunduğundan, bütün esbab içerisinde en geniş bir salâhiyet sâhibidir. Binaenaleyh, Mâlik-i Hakikînin rusül vasıtasıyla böyle yüksek, fakat gafil abdlerine kendisini bildirip târif etmesi zarurîdir ki, o Mâlikin evâmirine ve marziyatına vakıf olsunlar.

İ’lem eyyühe’l-aziz! İnsanın vehim, farz, hayal duygularına varıncaya kadar bütün hassaları bilâhare rücû edip bilittifak Hakka iltica ettiklerini ve bâtıla hiçbir ihtimal ve imkânın kalmadığını ve kâinatın ancak ve ancak Kur’ân’ın izah ettiği şekilde bulunduğunu gördüm.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Âlem-i ziya, âlem-i hararet, âlem-i hava, âlem-i kehrüba, âlem-i elektrik, âlem-i cezb, âlem-i esir, âlem-i misal, âlem-i berzah gibi âlemler

Hak: herşeyi hakkıyla yaratan, varlığı hak olan ve her hakkın sahibi olan Allah	Mâlik: sahip; görünen ve görünmeyen her şeyin gerçek sahibi olan Allah
Mâlik-i Hakikî: görünen ve görünmeyen herşeyin gerçek sahibi olan Allah	Vâcibü’l-Vücud: varlığı zorunlu olan, var olmak için hiçbir şey ve sebebe ihtiyacı bulunmayan Allah
abd: kul	bilittifak: oy birliği
bilâhare: daha sonra	binaenaleyh: bundan dolayı
bizzat: doğrudan	bâtıl: hak olmayan, boş, faydasız
cüz-ü ihtiyarî: insanda bulunan sınırlı irade, seçme gücü	delâlet etme: işaret etme, gösterme
esbab: sebepler	evâmir: emirler
eşref-i mahlukat: yaratıkların en şereflisi	farz: var sayma, düşünme
gafil: habersiz, vurdumduymaz, umursamaz; Allah’ı düşünmeyen ve sorumluluklarından habersiz	hakikî: asıl, gerçek
halife: yeryüzünde Allah’ın emirlerini yerine getirip Onun namına tasarrufta bulunan ve varlıklar üzerinde Onun adına egemen olan insan	hassa: duyular
hüsün: güzellik	icad: var etme
iltica etmek: sığınmak	imkân: olasılık, olabilirlik
izah etmek: açıklamak	i’lem eyyühe’l-aziz: “Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!” mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir söz
kemâlat: mükemellikler, kusursuzluklar	kâinat: evren, bütün yaratılmışlar
küre-i arz: yerküre	marziyat: Allah’ın rızasına vesile olan şeyler
muhal: olması imkânsız olan şey	mümkinat: varlığı ile yokluğu eşit olan, varlığı ancak Allah’ın var etmesine bağlı olanlar
rusül: peygamberler	rücû etmek: dönmek
salâhiyet: yetki	semâ-i dünya: dünya semâsı, gökyüzü, uzay
tasarruf etme: irade ve seçim gücüyle dilediği gibi hareket etme, yönetme, kullanma	tasarrufat-ı acibe: hayret verici tasarruflar, işler
târif etmek: bildirmek, tanıtmak	vasıta: aracı
vehim: kuruntu, olmayan şeyi varmış gibi gösteren düşünce	vehmî: varsayılan, olmadığı halde var kabul edilen
vâkıf: bilgi sahibi, farkında olan, haberdar	vücud: varlık
vücud-u haricî: ortaya çıkmış olan, görünen varlık	zarurî: zorunlu
zâfiyet: zayıflık, güçsüzlük	zâil: geçip gidici, yok olucu
zıll: gölge	âlem: dünya, evren
âlem-i berzah: öldükten sonra ruhların kıyamete kadar kalacakları mânevî âlem, kabir âlemi	âlem-i cezb: çekim âlemi, dünyası
âlem-i esir: bütün kâinatı kapladığı farz edilen ince ve lâtif maddenin bulunduğu âlem	âlem-i hararet: sıcaklık âlemi
âlem-i hava: hava âlemi	âlem-i kehrüba/âlem-i elektrik: elektrik âlemi
âlem-i misal: bütün varlıkların ve olayların görüntülerinin yansıdığı madde ötesi âlem	âlem-i ziya: ışık âlemi
ünvan: isim

 

[Huseyni]

Cevap: Habbe - Sayfa: 183


arasında müzahame ve yer darlığı yoktur. Bu âlemler, hepsi de, ihtilâlsiz, müsademesiz, küçük bir yerde içtima ederler.

Kezalik, pek geniş gaybî âlemlerin de bu küçük arzda içtimâları mümkündür. Evet, hava, su, insanın yürüyüşüne, cam ziyanın geçmesine, şuâın röntgen vasıtasıyla kesif cisimlere bile nüfuzuna ve akıl nuruna, melek ruhuna, demirin içine hararetin akmasına, elektriğin cereyanına bir mâni yoktur.

Kezalik, bu kesif âlemde ruhânîleri deverandan, cinnîleri cevelandan, şeytanları cereyandan, melekleri seyerandan men edecek bir mâni yoktur.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Göz, lâmba, şems gibi nur ve nurânî şeylerde cüz’î-küllî, cüz-küll, bir-bin müsavidir. Evet, şemse bak: Onun timsalleriyle seyyârat, denizler ve havuzlar, katre, kabarcıklar gibi bütün şeffaf şeyler, kemâl-i suhuletle temessül ediyorlar. Kezâlik, Şems-i Ezelî şu kâinat kitabında bütün babları, fasılları, satırları, cümleleri, harfleri def’aten, bilâ-külfet yazıyor. Ve ba’sü ba’delmevtte dahi aynı bu suhulet vardır. “Hilkatiniz ve ba’siniz, bir nefsin hilkat ve ba’si gibidir” diye Kur’ân-ı Kerim emrediyor!

İ’lem eyyühe’l-aziz! Herşeyi tahrik eden zerrât-ı müteharrikenin, muayyen hadlerine kadar hareket ettikten sonra tevakkuf ve durmalarına dikkat eden adam anlar ki, herşeyin hududunda daima harekette bulunan zerratı durdurup geri çeviren bir hudut bekçisi vardır; o zerratı taşmaktan men’ediyor. O bekçi ise, muhit bir ilmin tecellîsidir ki, o tecellî kadere, kader de miktara, miktar da kalıba tahavvül eder. Demek, herşey, içerisindeki zerrata bir kalıptır.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Kur’ân’ın âyetleri birbirini tefsir ettiği gibi, bu kitab-ı âlemin de bir kısmı, diğer bir kısmını izah ediyor. Meselâ, maddiyat âlemi Cenâb-ı

arz: dünya	bab: ana bölüm, bahis
ba’s: diriltme	ba’sü ba’delmevt: ölümden sonra yeniden dirilme
bilâ-külfet: zorluksuz	cereyan: akma, akım, dolaşım
cevelan: dolaşma, gezme	cinnî: cin taifesinden olan, cinler
cüz-küll: parça-bütün	cüz’î-küllî: ferd-tür; birey-sınıf
def’aten: birden bire, bir defada, bir anda	deveran: dönüp dolaşma
fasıl: ara bölüm	gaybî: bilinmeyen, gayba ait olan
had: sınır	hararet: ısı, sıcaklık
hilkat: yaratılış, yaratma	hudud: sınırlar
ihtilâl: karışıklık, kargaşa	izah etmek: açıklamak
içtimâ: toplanma, bir araya gelme	i’lem eyyühe’l-aziz: “Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!” mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir deyim
kader: Allah’ın ezelî ilmi ile kâinatta olmuş ve olacak herşeyi bilip takdir etmesi, plânlaması	kalıp: ölçek
katre: damla	kemâl-i suhulet: tam bir kolaylık
kesif: katı, yoğun	kezalik: bunun gibi
kitab-ı âlem: âlem kitabı, kâinat	kâinat: evren
maddiyat: maddi şeyler	men etmek: yasaklamak
muayyen: belirlenmiş, kararlaştırılmış	muhit: kuşatıcı, kapsamlı, geniş
mâni: engel	müsademe: çarpışma
müsavi: eşit, denk	müzahame: sıkışma, sürtüşme, birbirine zahmet verme
nefis: can, hayat, hayat sahibi bir canlı	nur: aydınlık
nurânî: nurlu, nura ait	nüfuz: etki, tesir
ruh: hayat kaynağı, can, cevher	ruhânî: maddî yapısı olmayan, lâtif varlık
seyeran: seyahat, gezinme	seyyârat: gezegenler
suhulet: kolaylık	tahavvül etmek: değişmek, dönüşmek
tahrik etme: harekete geçirme	tecellî: yansıma
tefsir etmek: açıklamak, izah etmek	temessül etmek: belirmek, görünmek
tevakkuf: durma, duraklama	timsal: görüntü
zerrat: zerreler; maddenin en küçük parçaları, atomlar	zerrât-ı müteharrike: hareketli zerreler, atomlar
ziya: ışık	âlem: dünya, evren
Şems-i Ezelî: Ezelî Güneş; bütün varlıkları yokluk karanlığından varlık aydınlığına çıkaran ve onlara hayat veren Allah	şems: güneş
şuâ: ince ışık hüzmesi, parıltısı

 

[Huseyni]

Cevap: Habbe - Sayfa: 184


Hakkın envar-ı nimetini cezb etmek için hakikî bir ihtiyaçla şemse muhtaç olduğu gibi, âlem-i mâneviyat dahi rahmet-i İlâhiyenin ziyalarını almak için şems-i nübüvvete muhtaçtır. Binaenaleyh, Resul-i Ekremin (a.s.m.) nübüvveti, şemsin kat’iyet ve vuzuhu derecesinde kat’î ve vâzıhtır.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Zîhayatın vücuduna terettüp eden semereler, yalnız kendisine, menfaatine, bekasına, kemâline mahsus değildir. Ancak o semerelerden bir hisse kendisine aittir. Bâki kalan kısm-ı âzamı Hâlıka râcidir. Zîhayata âit, uzun bir zaman sonra husule gelir. Hâlıka râci kısım ise, bir anda husule gelir. Meselâ, o zîhayat, Esmâ-i Hüsnânın tecelliyatına mazhariyetle, Hâlıkı, evsaf-ı kemâliyeyle tavsif ve lisan-ı haliyle hamd etmiş oluyor.

İ’lem eyyühe’l-aziz! İnsanın bir ferdi, ihata-i fikriyesiyle, aklıyla, kalbinin vüs’atiyle bir nevi külliyet kesb eder. Ve keza, insanın bir ferdi, hilâfet hususunda âlemin eczâsıyla şuurca alâkadar olduğundan, nebatî olsun, hayvanî olsun, pek çok nevilerde tasarruf sahibi bulunduğundan, nevi gibidir. Ve bu itibarla, insanın bir ferdi, neviler sırasına geçer. Binaenaleyh, gerek hayvanatın, gerek semeratın nevilerinde vukua gelen mükerrer kıyametler, hevâm ve haşeratta vücuda gelen senevî haşir ve neşirler, insanın da herbir ferdinde câridir.

Hülâsa: Kur’ân’ın âyetleriyle ebnâ-yı beşer için büyük kıyametin geleceğine kat’î delâletler olduğu gibi, kitab-ı âlemin âyât-ı tekviniyesiyle de kıyamet-i kübrâya pek kat’î delâletler ve işaretler vardır.

Cenâb-ı Hak: Hakkın tâ kendisi olan, sonsuz şeref ve yücelik sahibi Allah	Esmâ-i Hüsnâ: Allah’ın en güzel isimleri
Hâlık: her şeyi yaratan Allah	Resul-i Ekrem: Allah’ın en şerefli ve değerli elçisi olan Hz. Muhammed (a.s.m.)
alâkadar: alâkalı, ilgili	beka: devamlılık, kalıcılık
binaenaleyh: bundan dolayı	bâki kalan: geri kalan
cezb etmek: kendine doğru çekmek	câri: geçerli
delâlet: işaret etme, gösterme	ebnâ-yı beşer: insan oğulları, insanlar
eczâ: parçalar, kısımlar	envar-ı nimet: nimet nurları
evsaf-ı kemâliye: mükemmel, kusursuz sıfatlar, nitelikler, özellikler	hakikî: gerçek
hamd etmek: şükür ve övgülerini sunmak	hayvanat: hayvanlar
hayvanî: hayvansal	haşerat: zararlı, zehirli böcekler
haşir ve neşir: yeniden dirilip toplanma ve yayılma; kıştan sonra bahar mevsiminde bitkilerin ve hayvanların dirilip yayılması gibi	hevâm: böcekler
hilâfet: halifelik, yeryüzünde Allah’ın izni dairesinde ve Onun adına icraatta bulunma şeklinde, insana verilen görev	husule gelmek: meydana gelmek
hülâsa: özet	ihata-i fikriye: fikir ve düşüncenin genişliği, kapsayıcılığı, kuşatıcılığı
i’lem eyyühe’l-aziz: “Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!” mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir söz	kat’î: kesin, şüphesiz
kemâl: olgunluk, mükemmellik	kesb etmek: kazanmak, elde etmek
keza: bunun gibi	kitab-ı âlem: âlem kitabı, kâinat kitabı
külliyet: kapsamlılık, bütün fertleri kapsama	kısm-ı âzam: büyük kısım
kıyamet: bütün kâinatın sonu, varlığın bozulup dağılması	kıyamet-i kübrâ: büyük kıyâmet; varlığın bozulup dağılması, dünyanın sonu
lisan-ı hal: hâl ve beden dili	mahsus: has, bir şeye ait
mazhariyet: ayna olma, nâil olma	mükerrer: tekrarlanan, devamlı
nebatî: bitkisel	nevi: çeşit
nübüvvet: peygamberlik	rahmet-i İlâhiye: Allah’ın herşeyi kuşatan sonsuz rahmeti
râci: dönen, ait olan	semere: meyve, netice, sonuç
senevî: yıllık	tasarruf: dilediği gibi kullanma ve yönetme
tavsif: vasıflandırma, nitelendirme, tanıtma, bildirme	tecelliyat: tecellîler; yansımalar, görüntüler
terettüp eden: sonuç olarak meydana gelen, ortaya çıkan	vukua gelmek: meydana gelmek
vuzuh: açıklık	vâzıh: açık, aşikâr
vücud: varlık	vücuda gelme: var olma
vüs’at: genişlik, kapasite	ziya: ışık
zîhayat: canlı, hayat sahibi	âlem: dünya, evren
âlem-i mâneviyat: mânevî, madde ötesi dünya	âyât-ı tekviniye: Allah’ın yaratılışa dair koyduğu kanun ve emirleri gösteren bu dünyadaki âyetler, deliller
şems: güneş	şems-i nübüvvet: peygamberlik güneşi

 

[Huseyni]

Cevap: Habbe - Sayfa: 185


İ’lem eyyühe’l-aziz! Kur’ân-ı Kerim okunurken, istimâında bulunduğun zaman muhtelif şekillerde dinleyebilirsin.

1. Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm, nübüvvet kürsüsüne çıkıp nev-i beşere hitaben Kur’ân’ın âyetlerini tebliğ ederken, kıraatini kalben ve hayalen dinlemek için kulağını o zamana gönder. O fem-i mübarekinden çıkar gibi dinlemiş olursun.

2. Veya Cebrâil (a.s.) Hazret-i Muhammed’e (a.s.m.) tebliğ ederken, her iki hazretin arasında yapılan tebliğ-tebellüğ vaziyetini dinler gibi ol.

3. Veya Kab-ı Kavseyn makamında, yetmiş bin perde arkasında Mütekellim-i Ezelînin Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâma olan tekellümünü dinler gibi hayalî bir vaziyete gir.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Senin şuur ve ilminin sana taallûku, ahval ve levâzımât-ı ihtiyâcâtın nisbetindedir. Çünkü, sebep ile müsebbep, kuvvetle amel arasında münasebet lâzımdır; fazla noksan olmamalıdır. Senin sana olan şuur ve ilminin nisbeti, Hâlıkın sana olan nazar ve ilmine nisbetle bir kıl gibidir. Binaenaleyh, pek cüz’î olan ilim ve şuurun ile, Şems-i Ezelînin ilim ve nazarına mukabele etmekle, gündüz ortasında, güneşin altında, güneşin ziyası ile mübarezeye çıkan ateşböceği gibi olma!

İ’lem eyyühe’l-aziz! Cenâb-ı Hakkın ef’âli birbirine münasip, âsârı birbirine müşâbih, esmâsı birbirine ayine ve mâkes, sıfâtı birbirine mütedahil, şuûnatı memzuc ise de, herbirisi için hususî bir tavır, bir hal vardır ki, maksud-u bizzat o hususî tavırdır. Sair tavırlar ise tebeîdirler. Binaenaleyh, meselâ Hâlıkın âsârından

Aleyhissalâtü Vesselâm: Allah’ım salât ve selâmı onun üzerine olsun	Cebrâil: Allah tarafından peygamberlere vahiy getirmekle görevli melek
Cenâb-ı Hak: Hakkın tâ kendisi olan, sonsuz şeref ve yücelik sahibi Allah	Hâlık: her şeyi yaratan Allah
Kab-ı Kavseyn: Cenâb-ı Hakka en yakın olan makam; Peygamberimiz (a.s.m.) Miraçta bu makamda bizzat Cenâb-ı Hak ile görüşmüştür	Mütekellim-i Ezelî: ezelî kelâm sıfatına sahip olan ve konuşması, hiçbir varlığın konuşmasına benzemeyen Allah
Resul-i Ekrem: Allah’ın en şerefli ve değerli elçisi olan Hz. Muhammed (a.s.m.)	ahval: durumlar
amel: iş, fiil	binaenaleyh: bundan dolayı
cüz’î: az, sınırlı, ferdî	ef’âl: fiiler, işler
esmâ: Allah’ın isimleri	fem-i mübareki: mübarek ağzı
hayalen: hayal ederek	hayalî: hayale dayalı
hazret: saygıdeğer	hitaben: hitap ederek
hususî: özel	istimâ: dinleme
i’lem eyyühe’l-aziz: “Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!” mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir söz	kıraat: okuma
levâzımât-ı ihtiyâcât: ihtiyaç duyulan şeyler, lüzumlu görülen ihtiyaçlar	makam: derece, mevki
maksud-u bizzat: asıl gaye	memzuc: kaynaşmış, birbiri içine girmiş, karışmış
muhtelif: farklı	mukabele etmek: karşılık vermek, karşılaştırmak
mâkes: yansıma yeri	mübareze: karşılıklı mücadele, meydan okuma
münasebet: ilişki, ilgi	münasip: uyumlu, uygun
müsebbep: sebeple meydana gelen, sebebin sonucu	mütedahil: iç içe, birbiri içinde
müşâbih: benzeyen, benzer	nazar: bakış
nev-i beşer: insanlar	nisbet: oran, kıyas
nübüvvet: peygamberlik	sair: başka, diğer
sıfât: nitelikler, özellikler	taallûk: bağlı olma, ilgili olma, ait olma
tebeî: başka birşeye bağlı olarak, ikinci derecede, dolaylı olarak	tebliğ - tebellüğ: bildirme-bilme, tebliğ etme - tebliği alma
tebliğ etmek: bildirmek	tekellüm: konuşma
vaziyet: durum, hâl	ziya: ışık
âsâr: eserler, varlıklar, neticeler	Şems-i Ezelî: Ezelî Güneş; bütün varlıkları yokluk karanlığından varlık aydınlığına çıkaran ve onlara hayat veren Allah
şuur: bilinç	şuûnat: Cenâb-ı Hakkın yüce sıfatlarının mahiyetlerinde bulunan ve onları tecelliye sevk eden Zâtına ait mukaddes özellikler

 

[Huseyni]

Cevap: Habbe - Sayfa: 186


cemâdata baktığın zaman azamet ve kudreti kastına hedef yap, başka isimlerin tecelliyatını teb’an düşün. Hayvanata bakarken merhamet kasdıyla bak, sair tecelliyata tebeî bir nazarla bak.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Kur’ân-ı Kerim, bütün insanlara rahmettir. Çünkü herbir insanın şu hakikî âlemden kendisine mahsus hayalî bir âlemi olduğu gibi, herkes kendi meşrebine göre Kur’ân’dan fehim ve iktibas ettiği, (hâfızasında) kendisine has bir Kur’ân vardır ki, onun ruhunu terbiye, kalbini tedavi eder.

Ve keza, Kur’ân-ı Kerimin bir meziyeti şudur ki: Bütün ulemâ ve ehl-i meşrep gibi herkes hidayeti için, şifası için müteaddit sûrelerden ayrı ayrı âyetleri ahz edebilir. Çünkü, bir âyetin sair âyât-ı Kur’âniye ile pek ince münasebetleri, ittisal cihetleri vardır. Aralarında vahşet yoktur. Bu itibarla, müteaddit sûrelerden alınan âyetler küçük bir Kur’ân hükmünde olur.

İ’lem eyyühe’l-aziz!لاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ اِلاَّ بِاللهِ

1 cümle-i mukaddesesi, insanın, zerre vaziyetinden, insan-ı mü’min suretine gelinceye kadar camidiyet, nebatiyet, hayvaniyet, insaniyet gibi geçirdiği etvar ve ahvaline nâzırdır. Şu menzillerde insanın letâifi pek çok elem ve emellere mâruzdur. Maahaza, havl ve kuvvetin müteallikleri zikredilmeyerek mutlak bırakılmıştır. Binaenaleyh, bu cümle, tesellî-bahş olup şümûlü dahilinde olan makamlara göre tefsir edilir. Meselâ, 1. لاَ حَوْلَ عَنِ الْعَدَمِ وَلاَ قُوَّةَ عَلَى الْوُجُودِ “Ademden çıkıp vücuda gelmek.” 2. لاَ حَوْلَ عَنِ الزَّوَالِ وَلاَ قُوَّةَ عَلَى الْبَقَاءِ “Zevale gitmeyip bekada kalmak.”




[NOT]Dipnot-1 Allah’ın kudret ve gücünden başka kudret ve güç yoktur.
[/NOT]

adem: yokluk, hiçlik	ahval: haller, davranışlar
ahz etmek: almak; rehber, yol gösterici vs. edinmek	azamet: büyüklük, yücelik, haşmet
beka: devamlılık, kalıcı olma, sonsuzluğa gitmek	binaenaleyh: bundan dolayı
cemâdat: cansız varlıklar	cihet: taraf, yön
câmidiyet: cansızlık	cümle-i mukaddese: kusur ve eksiklikten uzak, yüce cümle
ehl-i meşrep: bir hareket tarzı ve yol takip edenler, bir metoda sahip olanlar	elem: acı, keder
emel: istek, beklenti	etvar: tavırlar, aşamalar
fehim: anlayış, anlama, kavrama	hakikî: gerçek
havl: güç, iktidar	hayalî: hayale dayalı
hayvanat: hayvanlar	hayvaniyet: hayvana âit, hayvansal
hidayet: doğru ve hak yola ulaşma	iktibas etmek: alıntı yapmak
insan-ı mü’min: Allah’a inanan insan	insaniyet: insanlık
ittisal: bitişmek, birleşmek	i’lem eyyühe’l-aziz: “Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!” mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir söz
kasıt: bir şeye hedef ve gaye edinerek bizzat yönelmek	keza: bunun gibi
kudret: güç, iktidar	letâif: insanın mânevi yapısında bulunan ince duygular, duyular
maahaza: bununla beraber, bununla birlikte	makam: konum, yer, derece
menzil: durak, yer	merhamet: acıma, şefkat
meziyet: üstün nitelik, özellik	meşreb: yol, hareket tarzı, metot
mutlak: sınırsız	mâruz: hedef olma, yüz yüze gelme, uğrama, tesirinde kalma
münasebet: irtibat, ilişki, ilgi	müteaddit: bir çok
müteallik: alâkalı, ilgili olan şeyler	nazar: bakış
nebatiyet: bitkilere âit, bitkisel	nâzır: bakar, yönelik
rahmet: şefkat, merhamet, bağış	sair: başka
suret: görünüm, şekil	sûre: Kur’ân-ı Kerim’in ayrıldığı 114 bölümden her biri
tebeî: başka birşeye tabi olarak, dolaylı, ikinci derecede	teb’an: bir şeye bağlı olarak; bir şeye bağlı olduğu şeyi dikkate alarak ikinci derecede bakmak
tecelliyat: tecellîler; yansımalar, görüntüler	tefsir etmek: açıklamak, yorumlamak
terbiye: eğitim, yetiştirme	tesellî bahş: tesellî bahşeden
ulemâ: âimler	vahşet: yalnızlık, yabancılık
vaziyet: durum, hal	vücuda gelmek: var olmak, yaratılmak
zerre: en küçük parça, hücre, atom	zeval: yokluk
zikredilmek: belirtilmek, anılmak	âlem: dünya, evren
âyât-ı Kur’âniye: Kur’ân âyetleri	şümûl: kapsam

 

[Huseyni]

Cevap: Habbe - Sayfa: 187


3. لاَ حَوْلَ عَنِ الْمَضَرَّةِ وَلاَ قُوَّةَ عَلَى النَّفْعِ “Mazarratı def, menfaati celp.”
4. لاَ حَوْلَ عَنِ الْمَصَائِبِ وَلاَ قُوَّةَ عَلَى الْمَطَالِبِ “Musibetten uzak olup, matluba nâil olmak.”
5. لاَ حَوْلَ عَنِ الْمَعَاصِى وَلاَ قُوَّةَ عَلَى الْعِبَادَةِ “Maâsiye düşmemek, ibadete devam etmek.”
6. لاَ حَوْلَ عَنِ النِّقَمِ وَلاَ قُوَّةَ عَلَى النِّعْمَةِ “Azaba mâruz kalmamak, nimete mazhar olmak.”
7. لاَ حَوْلَ عَنِ الظُّلْمَةِ وَلاَ قُوَّةَ عَلَى النُّورِ “Zulmete düşmemek, nurla tenevvür etmek.”

Ve hâkezâ, herbir makamda insanın letâifine göre takyid ve tefsir edilebilir.

​

celp: kendine çekme	hâkezâ: bunun gibi
letâif: insanın mânevi yapısındaki ince duygular, duyular	makam: konum, yer, derece
matlub: istek, arzu	mazarrat: zararlar
mazhar olmak: erişmek	maâsi: günahlar
menfaat: fayda, yarar	musibet: belâ, dert, felâket
mâruz kalmak: uğramak, tesirinde kalmak	nimet: iyilik, lütuf, ihsan
nur: aydınlık	nâil olmak: erişmek, ulaşmak
takyid: sınırlandırma	tefsir etmek: açıklamak, yorumlamak
tenevvür etmek: aydınlanmak	zulmet: karanlık

 

[Huseyni]

Cevap: Habbe - Sayfa: 188

Zeylü’z-Zeyl

​

İ’lem eyyühe’l-aziz! Bazı insanların ağzında kemiyeten az, keyfiyeten pek büyük üç kelime dolaşmaktadır.

Birincisi: “Herşey kendi kendine teşekkül etmiştir.”
İkincisi: “Mûcid ve müessir esbabdır.”
Üçüncüsü: “Tabiat iktiza etti.”

Bu üç kelimatın pek çok muhâlâta zarf oldukları hakkında yapılan beyanatı dinle:İnsan mevcuttur. Bu mevcut insan, birinci kelimeye nazaran hem sânidir, hem masnû.İkinci kelimeye göre, esbabın tesiriyle vücuda gelmiştir.Üçüncü kelimeye nazaran, mevhum tabiatın eseridir.Dördüncü cihet ise, hak ve hakikatin istilzam ettiği gibi, Allah’ın masnûudur.

Evvelki kelimenin gayr-ı mahsur muhâlâtı:

1. O kelimenin iktizasına göre insanı teşkil eden zerrelerin herbirisinde hem insanın içini, hem kâinatı görecek, bilecek bir göz, bir ilim ve sair sıfât-ı lâzimenin bulunması lâzımdır.

2. İnsanın bedeninde zerrattan teşekkül eden mütehâlif mürekkebat adedince, matbaalarda hurufatı tertip etmek için kullanılan kalıplar gibi kalıplar lâzımdır.

beyanat: açıklamalar, izahlar	cihet: taraf, yön
esbab: sebepler	gayr-ı mahsur: hadde hesaba gelmeyen; sınırsız, sonsuz
hak ve hakikat: doğru ve gerçek	hurufat: harfler
iktiza: gerektirmek	istilzam etmek: gerekli kılmak, gerektirmek
i’lem eyyühe’l-aziz: “Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!” mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir söz	kalıp: ölçek
kelimat: kelimeler, sözler	kemiyeten: sayısal olarak
keyfiyeten: zararlı nitelik ve özellik bakımından	kâinat: evren, bütün yaratılmışlar
masnû: san’at eseri olan varlık	mevcut: var olan
mevhum: gerçekte olmadığı halde var sayılan	muhâlât: olması imkânsız olan şeyler
mûcid: icad edici, var edici, yaratıcı	müessir: tesir edici, tesir sahibi
mürekkebat: birleşikler	mütehâlif: farklı, birbirine uymayan
nazaran: bakarak, –göre	sair: başka
sâni: san’atkâr, san’atla yapan	sıfât-ı lâzime: gerekli olan özellikler
tabiat: Evrende bulunan her şey tabiat kanunları; (tabiat fikri) materyalist düşünce	tertip etmek: düzenlemek; dizmek, sıralamak
teşekkül etmek: oluşmak, meydana gelmek	teşkil etme: meydana getirme, oluşturma
vücuda gelmek: meydana gelmek, var olmak	zarf olmak: bir şeyi içine almak, kapsamak
zerrat: zerreler; hücreler, atomlar	zerre: en küçük madde parçası, hücre, atom
zeylü’z-zeyl: ekin eki

 

[Huseyni]

Cevap: Habbe - Sayfa: 189


3. Kârgir kemerlerin taşları gibi, herbir zerrenin arkadaşlarına hem hâkim, hem mahkûm olması lâzım gelir. Ve keza, herbirisi, ötekilere hem zıt, hem misil, hem mutlak, hem mukayyed olması lâzımdır.

İkinci kelimenin muhâlâtı:

1. İnsanın me’hazi, yani insanı teşkil eden maddeler, eczahanelerde bulunan ağızları mühürlü, ayrı ayrı, çeşit çeşit mütebâyin ilâçlar gibi maddelerdir. Hiç kimsenin eli dokunmaksızın ihtiyaç nisbetinde kemâl-i intizam ve muvazeneyle o ilâçların şişelerden kendi kendine çıkıp hayatî bir mâcun vaziyetine gelmesi mümkün ise, insanın da sânisiz esbab ve mevadd-ı câmideden suduru mümkündür diyebilir.

2. Birşeyin kemâl-i intizam ile gayr-ı mahdut, kör, sağır, câmid, şuursuz esbabdan sudurunun muhaliyeti nisbetinde, sâni’siz insanın da o maddelerden yapılması muhaldir. Maahaza, maddî esbabın yalnız zahire taallûku vardır. Bâtındaki lâtif, ince, garip nakışlara, san’atlara nüfuzu yoktur.

3. O kelimenin iktizâsına göre kemâl-i ittifak ve intizam ile ihtiyâcat nisbetinde gayr-ı mahsur esbabın bir cüzde, bir hüceyrede içtimaları lâzım gelir. Bu içtimâ, âlemin eczâ ve erkânının azametiyle beraber senin elinin içine girip içtimâ etmeleri demektir.

Çünkü, insanın ustası esbab olduğu takdirde, âlemin bütün ecza ve erkânı insan ile alâkadar olduğuna nazaran, insanın yapılışında âmil ve usta olmaları lâzım gelir. Bir usta, yaptığı şeyin içerisinde bulunduktan sonra yapar. O halde, insanın bir hüceyresinde âlemin eczâsı içtimâ edebilir. Bu öyle bir muhaldir ki, muhallerin en mümteniidir.

Üçüncü kelimenin muhal ve butlanı ise:

Evet, tabiatın iki ciheti vardır. Biri zahiridir ki, ehl-i gaflet ve dalâletçe hakikat

alâkadar: alâkalı, ilgili	azamet: büyüklük, haşmet, heybet
butlan: bir şeyin olması için gerekli şartları taşımadığından boş, faydasız olma, batıl olma	bâtın: bir şeyin iç yüzü
cihet: taraf, yön	câmid: cansız
cüz: parça, bölüm	eczâ: parçalar, bölümler
ehl-i gaflet ve dalâlet: âhiretten habersiz, Allah’ın emir ve yasaklarına karşı duyarsız, doğru ve hak yoldan sapmış kimseler	erkân: rükünler; bir şeyi oluşturan ana unsurlar, temel esaslar
esbab: sebepler	garip: ilginç, tuhaf, şaşırtıcı
gayr-ı mahdut: sınırsız	gayr-ı mahsur: sınırsız, sonsuz
hayatî: hayatla bağlantılı	hâkim: hükmeden, idaresi altında tutan
ihtiyâcat: ihtiyaçlar	iktizâ: bir şeyin gereği
içtima: toplanma	içtimâ etmek: toplamak
kemâl-i intizam: tam ve mükemmel bir düzen, sistem	kemâl-i ittifak ve intizam: tam ve mükemmel birlik ve düzen
keza: bunun gibi	kârgir: birbirine girintili olan sağlam yapı, taş ve harçla yapılmış olan
lâtif: ince, hoş, güzel	lâzım gelmek: gerekli olmak
maahaza: bununla beraber, bununla birlikte	mahkûm olma: birinin hükmü, idaresi altında olma
mevadd-ı câmide: cansız maddeler	me’haz: kaynak
misil: eş, denk	muhal: olması imkânsız şey
muhaliyet: imkânsızlık	muhâlât: olması imkânsız olan şeyler
mukayyed: kayıtlı, sınırlı	mutlak: sınırsız
muvazene: denge	mâcun: yoğrulmuş hamur, karışım
mümteni: gerçekleşmesi imkânsız olan	mütebâyin: birbirine uymayan, ayrı, farklı
nakış: işleme, süsleme	nazaran: bakarak, –göre
nisbetinde: oranında	nüfuz: etki, tesir
sudur: ortaya çıkma, meydana gelme	sâni: san’atkâr
taallûk: ilgili olma, bağlantılı olmak	tabiat: canlı cansız bütün varlıklar, doğa
teşkil etmek: meydana getirmek, oluşturmak	vaziyet: durum, hâl
zahir: dış görünüm	zerre: atom, hücre; en küçük madde parçası
âlem: dünya, evren	âmil: amel eden, iş gören, etken

 

[Huseyni]

Cevap: Habbe - Sayfa: 190


zannedilmiştir. Diğeri bâtınıdır ki, san’at-ı İlâhiye ve sıbğa-i Rahmâniyedir. Tabiata ilâveten iddia edilen kuvvet ise, Hâlık-ı Hakîm-i Alîmin cilve-i kudretidir. Ehl-i gafletin sâni olarak telâkki ettikleri tabiata cenah olarak yapıştırdıkları kör tesadüf ve ittifak ise, dalâletten neş’et eden ıztırar neticesinde şeytanların ihtirâ ettikleri hezeyanlardır. Çünkü, müteaddit eserlerimde kat’î bir surette ispat edildiği gibi, harikaların harikası olan şu san’at, ancak ve ancak bütün evsaf-ı kemâliye ile muttasıf bir Habîr-i Basîrin yed-i kudretinden çıkmamış ise, şu kesif, câmid, mukayyet, miskin, mümkinin eliyle mi şu kâinata giydirilen gömlek yapılmıştır? Yoksa âlemlere giydirilen şu güzel teşekkülleri, nakışları baûda veya kaplumbağa mı yapmıştır? Hâşâ, sümme hâşâ!

Evet, insanda, herşeyde Sâni-i Ezelînin masnûu olduklarına mevcudatın adedince şahitler vardır. Meselâ:

1. Kâinattır. Evet kâinatın ihtiva ettiği bütün zerrat ve mürekkebatın her birisi elli beş lisan ile şehadet etmektedir.

2. Kur’ân’dır. Evet Kur’ân, bütün enbiya, evliya ve muvahhidînin kitaplarıyla, sahife-i kevn ve vücudda yaratılan icadî ve tekvinî âyetler Hâlıkın hallâkıyetine âdil şahitlerdir.

3. Mahlûkatın reisi ve resulü, bütün enbiya, evliya, melâike ile birlikte herşeyin sânii Allah olduğuna ilân-ı şehadet ediyorlar.

Habîr-i Basîr: Kendisine hiçbir şey gizli kalmayacak şekilde bilen, herşeyden haberdar olan ve her şeyi gören Allah	Hâlık: her şeyi yaratan Allah
Hâlık-ı Hakîm-i Alîm: her şeyi hakkıyla bilen, ilmi herşeyi kuşatan ve yarattığı herşeyi hikmetle, belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratan Allah	Sâni-i Ezelî: varlığının başlangıcı olmayan ve herşeyi san’atlı ve mükemmel bir şekilde yaratan Allah
baûda: sivrisinek	bâtın: bir şeyin iç yüzü
cenah: kanat	cilve-i kudret: Allah’ın kudretinin yansıması
câmid: cansız	dalâlet: hak yoldan sapkınlık, inançsızlık, inkâr
ehl-i gaflet: sorumsuz, vurdumduymaz; âhirete, Allah’ın emir ve yasaklarına karşı duyarsız olanlar	enbiya: nebiler, peygamberler
evliya: Allah dostları velî kullar	evsaf-ı kemâliye: kusursuz, mükemmel nitelikler, özellikler
hakikat: gerçek	hallâkıyet: yaratıcılık özelliği, kabiliyeti
hezeyan: boş söz, saçmalama	hâşâ, sümme hâşâ: asla, kesinlikle öyle değil
icadî: yaradılışa dâir	ihtirâ etmek: icad etmek, bulmak
ihtiva etmek: içermek, kapsamak	ilân-ı şehadet: tanıklık etmek, şahitliğini bildirmek
ittifak: anlaşma, birlik	kat’î: kesin, şüphesiz
kesif: katı, yoğun, saydam olmayan	kâinat: evren, bütün yaratılmışlar
lisan: dil	mahlûkat: yaratılmışlar, yaratılmış varlıklar
masnû: san’atla yapılmış eşya, varlık	melâike: melekler
mevcudat: varlıklar	miskin: zavallı, muhtaç
mukayyet: kayıt altında, sınırlı	muttasıf: vasıflanmış, nitelendirilmiş
muvahhidîn: Cenâb-ı Hakk’ın varlığına ve birliğine inananlar	mümkin: varlığı ile yokluğu imkân dahilinde olan, varlığı ancak Allah’ın var etmesine bağlı olan
mürekkebat: bir bütünü oluşturan parçalar, bileşimler	müteaddit: bir çok, çeşitli
nakış: işleme, süsleme	neş’et etme: kaynaklanma
resul: Allah’ın elçisi	sahife-i kevn ve vücud: kâinat kitabındaki yaratılmış, varlıklar sayfası
san’at-ı İlâhiye: Allah’ın san’atı	sâni: san’atkâr, san’atla iş yapan
sıbğa-i Rahmâniye: çok merhamet sahibi olan ve şefkatle bütün yaratıkların rızkını veren Allah’ın boyası	tabiat: Evrendeki canlı cansız bütün varlıklar; tabiat kanunları; (tabiat fikri) materyalist düşünce
tekvinî: yaratmayla ilgili	telâkki etmek: kabul etmek, algılamak
tesadüf: rastlantı	teşekkül: oluşum
yed-i kudret: Allah’ın kudret eli	zerrat: zerreler; atomlar
âdil: adaletli	âlem: dünya, evren
ıztırar: çaresiz kalma, zorunlu olma	şahitler: deliller, tanıklar
şehadet etmek: şahitlik yapmak

 

[Huseyni]

Cevap: Habbe - Sayfa: 191


4. İns ve cin taifeleri envâen ihtiyacat-ı fıtriyesiyle şahittirler.

5. Ulûhiyet ve hallâkıyetin Allah’a mahsus ve münhasır olduğuna Allah da şehadet ediyor.

Arkadaş! San’atın, vücuh-u selâse-i mezkûre üzerine mümkine veya hakkın istilzam ettiğine nazaran Vâcibe olan isnadı meselesi semeredar bir ağaç meselesi gibidir. Şöyle ki:

Ağacın o semereleri, ya vahdete isnad edilir. Yani neşvünemâ kanunuyla ağacın kökünden, kök de çekirdekten, çekirdek de evâmir-i tekviniyeyi temessülden, evâmir-i tekvîniye de “Kün” emrinden, “Kün” emri dahi Vahid-i Vâcibden sadır olmuştur.

O vakit, o ağaç bütün eczasıyla, yapraklarıyla, dallarıyla, semereleriyle yaratılış kolaylığında bir semere-i vahide hükmünde olur. Çünkü, vahdete nisbeten küçük bir semere ağacı ile pek büyük ve çok semereli bir ağaç arasında fark yoktur. Bu adem-i fark, vahdette suhuletle yüsr, kesrette suubetle usrün bulunduğundan neş’et etmiştir.

Eğer kesrete isnat edilirse, herbir semere, herbir çiçek, herbir yaprak, herbir dal, tam ağacının vücuda gelmesine lâzım olan bütün âlât, cihâzat, esbab ve saireye ihtiyaç gösterecektir. Çünkü küll cüzde dahildir. Ona ne lâzımsa buna da lâzımdır. Mesele bu iki şıktan hariç değildir. Biri vâcip, diğeri mümtenidir.

Hülâsa: Bir hüceyrenin vücuda gelmesi kendisine isnat edilirse, kâinata muhit olan sıfatlar kendisinde lâzımdır. Esbaba isnat edilirse, âlemdeki bütün esbabın o hüceyrede içtimâları lâzım gelir. Halbuki, sineğin iki eli sığmayan bir hüceyre, iki ilâhın tasarrufuna mahal olabilir mi? Hâşâ!

Vâcib: varlığı zorunlu olan, var olmak için hiçbir şeye ve sebebe ihtiyacı bulunmayan Allah; zorunlu, şart	Vâhid-i Vâcib: varlığı zorunlu olan, var olmak için hiçbir şeye ve sebebe ihtiyacı olmayan ve herbir varlıkta birliği görünen Allah
adem-i fark: farkın olmayışı, farksızlık	cihâzat: donanımlar, cihazlar
cüz: parça	ecza: kısımlar, bölümler
envâen: çeşit çeşit olarak, türler olarak	esbab: sebepler
evâmir-i tekvîniye: Allah’ın kâinata koyduğu yaratılışa ait emirler, kanunlar	hak: doğru, gerçek
hallâkıyet: yaratıcılık özelliği, kabiliyeti	hâşâ: asla öyle değil
hülâsa: özet	ihtiyacat-ı fıtriye: fıtrî, yaratılıştan gelen ihtiyaçlar
ilâh: tanrı, mabud	ins ve cin: insanlar ve cinler
isnad: dayandırma	istilzam etmek: gerekli kılmak, gerektirmek
içtimâ: toplanma	kanun: bir sistem ve düzeni sağlayan yasa, fiilleri düzen altında tutan kaide, düstur
kesret: çokluk	kâinat: evren, bütün yaratılmışlar
küll: bütün	kün emri: “kün = كُنْ”, yani “Ol” emri
lâzım gelmek: gerekli olmak	mahal: yer, saha, alan
mahsus: has, özel	muhit: kuşatan, kapsayan
mümkin: varlığı ile yokluğu eşit olan, varlığı ancak Allah’ın var etmesine bağlı olan varlık	mümteni: olması imkânsız şey
münhasır: sadece birine ait olma	nazaran: bakarak, –göre
neşvünemâ: büyüyüp gelişme	neş’et etmek: doğmak, meydana gelmek
nisbeten: kıyasla, oranla	sadır olmak: çıkmak, meydana gelmek
sair: başka	semere: meyve, netice
semere-i vahid: bir tek meyve	semeredar: meyveli, verimli
suhulet: kolaylık	suubet: zorluk
sıfat: nitelik, özellik	taife: grup, topluluk
tasarruf: dilediği gibi kullanma ve yönetme	temessül: görünme, yansıma
ulûhiyet: ibadete ve itaat edilmeye lâyık olma, İlâhlık	usr: zorluk; meşakkat
vahdet: birlik	vücuda gelmek: meydana gelmek
vücuh-u selâse-i mezkûre: ifade edilen üç yön, taraf	yüsr: kolaylık; zahmetsizlik
âlem: dünya, evren	âlât: âletler
şehadet etmek: şahitlik yapmak

 

[Huseyni]

Cevap: Habbe - Sayfa: 192


Maahaza, hüceyreden tut, âleme kadar herbir şeyin bir nevi vahdeti vardır. Öyle ise, Sâni de vahid olacaktır. Çünkü, vahid ancak vahidden sudur eder. Ve keza, bir habbe şemsi ziyasıyla, rengiyle, (tecellî suretiyle) içine alabilir. Fakat masdariyet itibarıyla, bir habbe, iki habbeyi içine alıp onlara masdar olamaz. Ve keza, vücud-u haricî, vücud-u misalîden daha sabit, daha muhkemdir. Vücud-u haricîden bir nokta, vücud-u misalîden bir dağı içine alabilir. Kezâlik, vücud-u vücubî daha kavi, daha râsih, daha sabittir. Belki de vücud-u hakikî, vücud-u haricî ondan ibarettir.

Binaenaleyh, ilm-i muhit-i ezelîde temessül eden imkânî vücutlar, vücud-u vücubînin tecellîyât-ı nuriyelerine ayine ve mâkesdirler. Öyle ise, ilm-i ezelî imkânî vücutlara ayine olduğu gibi, imkânî vücutlar da vücud-u vücubîye ayinedir. Sonra o imkânî vücutlar, ilm-i ezelîden vücud-u haricîye intikal etmişlerse de, vücud-u hakikî mertebesine vasıl olmamışlardır.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Kevn ve vücut sahasında durup ahvâl-i âleme dikkat eden adam, hadsî bir sür’atle anlar ki, tesir-i faaliyet, lâtif, nuranî, mücerret olan şeylerin şe’ni olduğu gibi; infial, kabiliyet, teessür de maddî, kesif, cismanî şeylerin hassasıdır. Evet, misal olarak, semâdaki nur ile yerdeki şu kocaman dağa bak. O nur semâda iken ziyasıyla yerde iş görür, faaliyettedir. O dağ ise, azametiyle beraber faaliyetsiz yerinde oturuyor. Ne bir tesiri var ve ne de bir fiili var.

Ve keza, eşya arasında vukua gelen fiillerden anlaşılıyor ki, hangi birşey lâtif, nurânî ise, sebep ve fâil olmaya kesb-i liyakat eder. Kesafeti nisbetinde de infial

Sâni: herşeyi san’atlı ve mükemmel bir şekilde yaratan Allah	ahvâl-i âlem: âlemdeki haller, durumlar
azamet: büyüklük	binaenaleyh: bundan dolayı
cismanî: maddi yapısı olan	faaliyet: çalışma, aktif olma, iş yapma
fâil: işi yapan	habbe: dane, tohum
hadsî: güçlü bir sezgi, seziş; zihnin bir vasıtaya ihtiyaç duymaksızın kalbe gelen güçlü ve kesin bir sezgi ile hızla hükmettiği doğru bilgi	hassa: ayırıcı özellik
ilm-i ezelî: Allah’ın herşeyi ve bütün zamanları kuşatan sonsuz ilmi	ilm-i muhit-i ezelî: Allah’ın, geçmiş ve gelecek bütün zamanları ve herşeyi kuşatan sonsuz ilmi
imkânî: varlığı ile yokluğu eşit olan, varlığı ancak Allah’ın var etmesine bağlı olan	infial: fiilden etkilenme, bir tesirin gücü altında hareket etme
intikal etmek: geçmek, ulaşmak	i’lem eyyühe’l-aziz: “Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!” mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir ifade
kabiliyet: yetenek; bir şeyin karşısında olup ondan etkilenme, kabul etme özelliğinde olma	kavi: güçlü, kuvvetli
kesafet: kesifli; katılık, yoğunluk	kesb-i liyakat: ehliyet kazanma, lâyık olma, hak etme
kesif: katı, yoğun, saydam olmayan	kevn: varlık, var edilen her şey, kâinat
keza: bunun gibi	kezâlik: bunun gibi
lâtif: ince, cismani olmayan	maahaza: bununla beraber, bununla birlikte
maddî: cismani, gözle görülen	masdar: kaynak
masdariyet: kaynaklık, kaynak olma	mertebe: derece
misal: örnek	muhkem: sağlam
mâkes: ayna, yansıma yeri	mücerret: somut olmayan, soyut
nevi: çeşit	nisbetinde: oranında
nur: aydınlık, ışık	nuranî: nurlu
râsih: sağlam, yerleşmiş	sabit: kesin, yerleşmiş, kararlı, değişken olmayan
semâ: gökyüzü	sudur etmek: çıkmak, meydana gelmek
tecellî: yansıma	tecellîyât-ı nuriye: nurlu tecellîler; parlak yansımalar
teessür: etkilenme	temessül etme: görünme
vahdet: birlik	vahid: bir
vasıl olmak: ulaşmak, varmak	vukua gelme: meydana gelme, olma
vücud-u hakikî: gerçek varlık	vücud-u haricî: zihinde bulunan veya aynada yansıması görünen bir şeyin dış dünyadaki maddî varlığı, gerçekliği, maddî varlık
vücud-u misalî: maddî olmayan, görüntüden ibaret, yansımaya dayalı olan varlık	vücud-u vücubî: varlığı zorunlu olan, var olmak için hiçbir şeye ve sebebe ihtiyacı olmayan ve diğer varlıkların var olması Kendisine bağlı olan, yokluğu düşünülemeyen varlık, Allah
vücut: varlık	ziya: ışık
âlem: dünya, evren	şems: güneş
şe’n: durum, hâl, özellik

 

[Huseyni]

Cevap: Habbe - Sayfa: 193


ve müsebbebiyet mertebesine yaklaşıyor. Bundan anlaşılıyor ki, esbab-ı zahiriyenin Hâlıkı ile, müsebbebatın Mûcidi, ancak ve ancak Nuru’l-Envâr, Sâni-i Ezelîdir.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Tefekkür gafleti izale eder. Dikkat, teemmül, evham zulümatını dağıtıyor. Lâkin nefsinde, bâtınında, hususî ahvâlinde tefekkür ettiğin zaman, derinden derine tafsilât ile tetkikat yap. Fakat âfakî, haricî, umumî ahvâlâta teemmül ettiğin vakit, sathî, icmâlî düşün, tafsilâta geçme. Çünkü icmalde, fezlekede olan kıymet ve güzellik tafsilâtında yoktur. Hem de âfakî tefekkür, dipsiz denize benziyor, sahili yoktur. İçine dalma, boğulursun.

Arkadaş! Nefsî tefekkürde tafsilâtlı, âfâkî tefekkürde ise icmâlî yaparsan, vahdete takarrüb edersin. Aksini yaptığın takdirde, kesret fikrini dağıtır. Evham seni havalandırır, enâniyetin kalınlaşır. Gafletin kuvvet bulur, tabiata kalb eder. İşte dalâlete isâl eden kesret yolu budur.

İ’lem eyyühe’l-aziz! İnsan ne kadar cahil ve gafildir! Ne kadar yolunu şaşırmış, nefsine zarar veriyor! Dokuz vecihle menfaati muhakkak, yalnız bir vecihle zararı mevhum olan büyük bir hayr-ı azîmi terk, dalâleti irtikâp eder. Evet, Sofestaînin bir şüphesi için, binlerce menfaat delilleri olan hidayeti terk ediyor.

Halbuki insan çok vehham, ihtiyatlı olduğuna nazaran, dünyevî bir işte onda bir zarar ihtimali varsa içtinap eder. Âhiret işi olursa, onda dokuz zarar ihtimali olduğu halde, içtinap etmez. İşte cehalet bu kadar olur!

Hâlık: her şeyi yaratan Allah	Mûcid: herşeyi icad eden, var eden yaratıcı Allah
Nuru’l-Envâr: bütün varlığı aydınlatan, bütün nurlar kendi nurunun zayıf bir gölgesi olan ve her çeşit nuru yaratan Allah	Sofestaî: kâinatın Yaratıcısını kabul etmeyen ve her şeyi, hatta kendini dahi inkâr eden bir felsefî ekole bağlı kimse
Sâni-i Ezelî: varlığının başlangıcı olmayan ve herşeyi san’atlı ve mükemmel bir şekilde yaratan Allah	ahvâl: haller, davranışlar
ahvâlât: haller	akis: yansıma
bâtın: bir şeyin iç yüzü	cehalet: cahillik, bilgisizlik
dalâlet: hak ve doğru yoldan sapkınlık	dünyevî: dünya ile ilgili
enâniyet: benlik, gurur	esbab-ı zahiriye: görünürdeki sebepler
evham: kuruntular, şüpheler	fezleke: öz, netice, özet
gafil: Allah’ın emir ve yasaklarından habersiz davranan, sorumsuz, vurdumduymaz	gaflet: sorumsuzluk, vurdumduymazlık; Allah’ın emir ve yasaklarına duyarsız davranma hâli
haricî: dış dünyaya âit	hayr-ı azîm: büyük hayır, sevap
hidayet: doğru ve hak olan yol, İslâmiyet	hususî: özel
icmal: özetleme, kısaca ifade etme	icmâlî: kısaca, özetle
ihtiyatlı: tedbirli	irtikâp etmek: yapmak, işlemek
isâl etme: ulaştırma	izale etmek: gidermek, ortadan kaldırmak
içtinap etmek: kaçınmak, sakınmak	i’lem eyyühe’l-aziz: “Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!” mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir söz
kalb etme: dönüşme	kesret: çokluk
lâkin: ama, fakat	mertebe: derece
mevhum: gerçekte olmadığı halde var sayılan	muhakkak: kesin, gerçekliği kesin olan
müsebbebat: sebeplerle meydana gelenler, sebeplerin sonuçları	müsebebiyet: bir sebep, tesir v.s. sonucu ortaya çıkma, netice olma
nazaran: bakarak, –göre	nefis: bir kimsenin kendisi, mânevî yapısı
nefsî tefekkür: kişinin kendisi ve kendi varlığı üzerinde etraflıca derinlemesine düşünmesi	sathî: sığ, yüzeysel
tabiat: (tabiat fikri) materyalist düşünce; tabiat için, “insan faaliyetlerinin dışında kendi kendini sürekli olarak yeniden yaratan ve değiştiren güç” düşüncesi	tafsilât: ayrıntılar
takarrüb etmek: yaklaşma	teemmül: düşünme, tefekkür etme, inceden inceye araştırma
tefekkür: Allah’ı tanımayı sonuç verecek şekilde varlıklar üzerinde düşünme	tetkikat: incelemeler
umumî: genel	vahdet: Allah’ın birliği
vecih: tarz, yön	vehham: aşırı derecede vehimli, kuruntulu
zulümat: karanlıklar	âfakî: dış dünyaya ait, dış dünya ile ilgili
âhiret: öldükten sonra yaşanacak olan sonsuz hayat, öteki dünya

 

[Huseyni]

Cevap: Habbe - Sayfa: 194


İ’lem eyyühe’l-aziz! Ruh-u insanî gayr-ı mütenahi ihtiyaçlara giriftar, gayr-ı mütenahi elemlere mahaldir. Gayr-ı mahsur lezzetlere iştihalıdır. Gayr-ı mahdut âmâli beslemektedir. Hattâ, kalbin dalâletiyle beraber ruhtan fışkıran şefkat, gayr-ı mütenahi elemleri tazammun ediyor. Binaenaleyh, “Ben neyim? Ne kıymetim var ki benim için kıyamet kopsun, mizan vaz edilsin, hesap görülsün?” demeye hakkın yoktur.

Ey kemâl-i gurur ile dalâlet kürsüsünde oturan! Hayatına mağrur olma. Zira o hayat, bir mugalâta ile kaimdir. Şöyle ki:

O kürsüde oturan dâll, zeval ve fenânın dehşetini düşünüp korktuğu zaman, saadet-i ebediye ihtimaline kaçar, tekâlif-i diniyenin terkinde de âhiretin olmayacağı ihtimaline kaçar. Bu mağlâta ile her iki elemden kurtuluyor. Lâkin, kısa bir zamanda düğüm açılır, hakikat ortaya çıkar. Ne birinci ihtimal elemini izale eder ve ne de ikinci ihtimal yükünü tahfif eder.

Ve keza, “Musibet taammüm ettiğinde elem hafif olur. Ben de emsalim gibiyim” diye yine yük altından kaçar. Fakat, musibet âmm olduğunda, elemi muzaaf olur, kat kat ziyade olur. Çünkü, kendisi gibi akrabası, ahbâbı da o musibete dahildir. Çünkü, insanın ruhu, ebnâ-yı cinsiyle alâkadardır. Ne kadar umumî olursa, o kadar da elemi fazla olur.

Ey şek cephesinde, gaflet gölgesinde istirahate çekilen biçare! Gaflet serinliğinde, şek içinde zevk ettiğin lezzeti lezzet sanma! O zehirli baldır. Az bir zaman sonra Cehennemî bir azaba inkılâp edecektir. Eğer âlâmın lezâize, nârın nura inkılâp etmesi emelinde isen, evkat-ı hamsede rükû ve sücud kancası ile gururun hortumunu bük, sık, başını kır, imanı doldur. Sonra âyâta tefekkür ile

Cehennemî: Cehennem gibi, Cehenneme benzer	ahbâb: dostlar, sevgilililer
alâkadar: alâkalı, ilgili	binaenaleyh: bundan dolayı
biçare: çaresiz	cephe: yüz
dalâlet: hak yoldan sapkınlık	dâll: hak yoldan sapan
ebnâ-yı cins: kendi cinsinden gelenler, aynı cinsten ve türden olanlar	elem: acı, keder
emsal: benzerler	evkat-ı hamse: beş vakit, namaz vakitleri
fenâ: gelip geçicilik	gaflet: vurdumduymazlık, sorumsuzluk; Allah’ın emir ve yasaklarına duyarsız davranma hâli
gayr-ı mahdut: sınırsız, sonsuz	gayr-ı mahsur: belli bir şeyle sınırlanmayan, pek çok
gayr-ı mütenahi: sonsuz	giriftar: bir şeye dalmış, tutulmuş
hakikat: gerçek	inkılâp etmek: dönüşmek
istirahate çekilmek: dinlenmeye çekilmek	izale etmek: gidermek, ortadan kaldırmak
i’lem eyyühe’l-aziz: “Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!” mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir söz	kaim: ayakta duran, varlığı devam eden
kemâl-i gurur: tam bir gurur, kendini beğenmişlikle aldanma	keza: bunun gibi
kıyamet: dünyanın sonu, bütün varlık âleminin bozulup dağılması	lezâiz: lezzetler
lâkin: ama, fakat	mahal: yer
mağlâta/mugalâta: demagoji; aldatmak maksadıyla yanlış sözler söyleme	mağrur: gururlu, kibirli, kendini beğenmiş, aldanmış
mizan: terazi, ölçü	musibet: belâ, dert, felâket
muzaaf: katmerli, kat kat	nur: aydınlık
nâr: ateş	ruh-u insanî: insana ait ruh, insan ruhu
rükû: namazda eğilme	saadet-i ebediye: sonsuz mutluluk, âhiret mutluluğu
sücud: namazda yere kapanma, secde etme	taammüm etme: genelleşme, umuma ait olma
tahfif etmek: hafifletmek, yükünü azaltmak	tazammun etmek: içermek, kapsamak
tefekkür: etraflıca ve derinlemesine düşünme	tekâlif-i diniye: dinle ilgili sorumluluklar, dini yükümlülükler
umumî: genele ait	vaz edilmek: konulmak, yerleştirilmek
zeval: yokluğa gitme	âhiret: öldükten sonra yaşanacak olan sonsuz hayat, öteki dünya
âlâm: elemler, acılar	âmm: genel; sayısız şeyleri içine alan, aynı cinsten bir çok fertlere birden delâlet eden lâfız; cemaat, millet sözleri gibi
âmâl: emeller, arzular, istekler	âyât: âyetler, deliller
şefkat: acıma, merhamet, sevgi	şek: şüphe, zan