Bakara Sûresi - Münafıklar Bahsi

[Huseyni]

Cevap: Bakara Sûresi - Münafıklar Bahsi - Sayfa: 182


göz kamaştıran demektir. Yahut ra’d ve berkin nekre ve meçhuliyetlerini ifade içindir. Çünkü yolcular gözlerini yummuş, kulaklarını tıkamış olduklarından, ra’d ve berki olduğu gibi görmüş ve tamamıyla işitmiş değillerdir ki, onları hakkıyla bilsinler.

﴿ يَجْعَلُونَ اَصَابِعَهُمْ فِۤى اٰذَانِهِمْ مِنَ الصَّوَاعِقِ حَذَرَ الْمَوْتِ

1 ﴾
​

Bu cümle müste’nifedir. Yani mâkabliyle bağlı değildir. Ancak mukadder bir suale cevaptır. Şöyle ki:

Vakta ki sâmi şu ikinci kıssa-i temsiliyeyi işitti; şüphesiz, musibetin keyfiyetini anlamak için şiddetli bir meyli uyandı. Vakta ki Kur’ân-ı Kerimin tasvirinden malûmat aldı; musibetzede olan yolcuların da hallerini ve o musibete karşı ne yaptıklarını anlamak istedi. Kur’ân-ı Kerim ﴾2يَجْعَلُونَ اَصَابِعَهُمْ فِۤى اٰذَانِهِمْ ﴿ demekle, onları kurtaracak bir melce kalmadığına ve (necat bulmak hülyasıyla denizde ellerini otlara uzatan boğulanlar gibi) semavî top ve mancınıklardan kurtulmak için kulaklarını tıkamaktan mâadâ çareleri kalmadığına işaret etmiştir.

Sual: Makamın iktizası hilâfına يُدْخِلُونَ

3 ’nin yerine يَجْعَلُونَ kullanılması neye binaendir?

Elcevap: Yolcular necatlarını intaç edecek hakikî sebepleri arayıp bulmaktan meyus olduktan sonra kulaklarını tıkamak gibi ca’lî ve zannî şeylere müracaat etmek mecburiyetinde kaldıklarına işarettir.

Sual: Geçen vak’aları zaman-ı hale ihzar için kullanılan muzâri sigasıyla يَجْعَلُونَ ’nin zikri neye işarettir?

Elcevap: Hayretleri arttıran şu makamın, sâmie verdiği dehşetten dolayı yolcuların


[NOT]Dipnot-1 “Yıldırımların verdiği dehşetle, ölüm korkusundan, parmaklarını kulaklarına tıkarlar.” Bakara Sûresi, 2:19.
Dipnot-2 “Parmaklarını kulaklarına tıkarlar.” Bakara Sûresi, 2:19.
Dipnot-3 Sokuyorlar.
[/NOT]

berk: şimşek	binaen: -dayanarak
ca'lî: yapay, sun’î	dehşet: korku, ürkme
hakikî: doğru, gerçek	hilâfına: aksine, tersine
ihzar: hazıra getirme, şimdiki zamana getirme	iktiza: bir şeyin gereği, gerektirme
intaç etmek: sonuç vermek, netice vermek	keyfiyet: durum, nitelik, özellik
kıssa-i temsiliye: temsil tarzındaki kıssa, ibretli hikâye	malûmât: bilgiler
melce: sığınak, sığınılacak yer	meyl: eğilim, istek ve arzu
meyus: ümitsiz	meçhuliyet: belirsizlik, bilinmezlik
mukadder: gr. lâfız olarak zikredilmediği halde gizli olarak kastedilmiş olan	musibet: belâ, sıkıntı
musibetzede: felâkete uğrayan	muzârî sigası: gr. Arapçada şimdiki, geniş ve gelecek zamanı birden ifade eden fiil kipi
mâadâ: başka	mâkabli: öncesi
müracaat etmek: başvurmak	müste’nife: yeni başlayan; önceki cümlelere bağlı olmayıp ilerde gelmesi muhtemel olan sorulara cevap teşkil eden cümle
necat: kurtuluş	nekre: gr. başına “el” takısı almamış, mânâsı kapalı, belirsiz isim
ra’d: gök gürültüsü	semâvî: gökten gelen, İlâhî
sâmi: dinleyici	tasvir: anlatım, ifade etme
vakta ki: ne vakit ki	vak’a: hadise, olay
zaman-ı hal: şimdiki zaman	zannî: zanna ait, şüpheli

 

[Huseyni]

Cevap: Bakara Sûresi - Münafıklar Bahsi - Sayfa: 183


hadisesini—velev hayalî olsun—görmek arzusunda bulunan sâmiin arzusunu tatmin için siga-yı muzâri ile geçen o vak’a, zaman-ı hale getirilerek sâmiin hayaline tasvir edilmiştir. Ve keza, muzâri sigası, ikide bir kesilip tazelenmekle beraber istimrarı ve devamı iktiza eder. Ve bunun istimrarından bulutun gürültüsünün de devamına ima vardır.

﴾ اَصَابِعَهُمْ

1 ﴿ Kulaklara sokulabilen ancak parmak uçları iken, burada parmak mânâsında olan اَصَابِعَ

2 ’in kullanılması, onların hayret ve dehşetlerinden dolayı son derece şaşkınlıklarına işarettir.

﴾ فِۤى اٰذَانِهِمْ

3 ﴿ Bu kelâm ra’dın sadâsından onların uğradıkları öyle bir şiddet-i havfe işarettir ki, eğer ra’d onların kulaklarının penceresinden içeri girecek olursa derhal ruhları ağızlarının kapısından dışarı kaçacaktır. Ve keza, bu kayıtta çok güzel ve lâtif bir imâ vardır ki:

Vakta ki onlar kendilerine edilen nasihatleri ve nidâ-yı hakkı, kulaklarını açıp içerisine almadılar; semavat cihetinden kulaklarının cephesi ra’d ve berkin top ve mancınıklarına tutuldu. Onlar o zaman hayır için tıkadıkları kulaklarını şimdi de şer ve azap için tıkamaya mecbur oldular.

اَلْجَزَآءُ مِنْ جِنْسِ الْعَمَلِ

4 Evet, sirkat elle yapıldığından, el kesilir. Fena sözler ağızla söylendiğinden, ağıza vurulur. Öyleler de nedamet için sağ elini ağzına ve hacalet için sol elini gözlerine korlar.

﴾ مِنَ الصَّوَاعِقِ

5 ﴿ Bu makamda ra’d ve berkin yolculara zarar vermekte müttehid olduklarına işareten, yalnız berkin sıfatı olan saikanın zikriyle iktifa edilerek ra’dın sıfatı terk edilmiştir. Fakat saika şiddetli bir savtla yakıcı bir


[NOT]Dipnot-1 Parmaklarını.
Dipnot-2 Parmaklar.
Dipnot-3 Kulaklarının içine.
Dipnot-4 Ceza, yapılan işin cinsinden olur.
Dipnot-5 Şiddetli yıldırımlardan dolayı.[/NOT]

azap: acı, sıkıntı, ceza	berk: şimşek
cihet: taraf, yön	dehşet: korku, ürkme
fena: kötü, çirkin	hacâlet: utanma, utangaçlık
iktifa etmek: yetinmek	iktiza etmek: gerektirmek
ima: işaret	istimrar: devam etme, süreklilik
kelâm: ifade, söz	keza: bunun gibi
lâtif: ince, hoş, güzel	mancınık: eskiden kale kuşatmalarında kalelere ağır taşlar fırlatmak için kullanılan savaş âleti
muzârî sigası/siga-i muzârî: gr. Arapçada şimdiki, geniş ve gelecek zamanı birden ifade eden fiil kipi	müttehid: birleşmiş
nedamet: pişmanlık	nidâ-yı hak: hakkın nidası, hakkın seslenişi
ra’d: gök gürültüsü	sadâ: ses
saika: yıldırım	savt: ses
semavat: gökler	sirkat: hırsızlık
sâmi: işiten, dinleyici	sıfat: özellik, vasıf
tasvir etme: anlatma, ifade etme	vakta ki: ne vakit ki
vak’a: hadise, olay	velev: hattâ, olsa da, olsa bile
zaman-ı hal: şimdiki zaman	şer: kötü
şiddet-i havf: şiddetli korku

 

[Huseyni]

Cevap: Bakara Sûresi - Münafıklar Bahsi - Sayfa: 184


ateşten ibaret olduğu cihetle, ra’dın gürültüsünü de tazammun etmiş bulunuyor. Bu itibarla ra’dın sıfatı da zikredilmiş demektir.

﴾ حَذَرَ الْمَوتِ

1 ﴿ Yani, yolcuların saikalara karşı parmaklarıyla yaptıkları o gülünç müdafaaları mal, evlât, eşya vesaire gibi şeylerin korkusundan değildir. Ancak canlarını Cehenneme teslim edecek olan ölümün korkusundandır. Çünkü musibetin bıçağı kemiğe dayanmıştır. Onlar sevdikleri şeylerden hiçbirisine kederlenmezler, merak etmezler. Ancak ölümü ve hıfz-ı hayatı düşünürler.

﴾ وَاللهُ مُحِيطٌ بِالْكَافِرِينَ

2 ﴿ Bu cümlede bulunan kelimelerin birbiriyle münasebetlerine ve ifade ettikleri nüktelere gelince:

و aralarında münasebet bulunan iki şeyi birbirine atfeden bir âlettir. Burada ise mâkabliyle mâbadi arasında bir münasebet görünmüyor. Fakat birinci temsille ikinci temsilin arasındaki münasebete bakarak şöyle silsileli birkaç cümleyi ihtar ediyor: Onlar şenlikli olan yerlerden firar ettiler. Şehirlilikten nefret ettiler. Gecenin istirahat zamanı olduğuna dair kanuna muhalefet ettiler. Hem nasihatlere itaat etmeyerek sanki necatları çöllerdeymiş gibi sahrâlara düştüler. En nihayet haybet ve hüsrana uğrayarak her taraftan Allah’ın belâsına maruz kaldılar.

اَللهُ Bu kelime-i mübareke ise, onların son ümit ve recalarının kesildiğine işarettir. Çünkü musibetzede olan bir adam, evvel ve âhir Allah’ın merhametine iltica etmekle mütesellî olur. Halbuki Allah’ın kahır ve gadabına müstehak olanın elbette ve elbette necatından ümidi ve recası kesilir.

مُحِيطٌ

3 kelimesi, onları ihata eden musibetlerin, Allah’ın asar-ı azameti olduğuna işarettir. Yani, gökler, bulutlar, yağmurlar, geceler, onlara cihât-ı sitteden hücum ettikleri gibi, Allah’ın da gazap ve beliyyâtı onları her taraftan ihata etmiştir.


[NOT]Dipnot-1 Ölüm korkusundan.
Dipnot-2 Şüphesiz ki Allah, kâfirleri çepeçevre kuşatmıştır.
Dipnot-3 Kuşatan.[/NOT]

atfetme: bağlama, göndermede bulunma; bir bağlaç vasıtasıyla kendinden öncekiyle sonraki kelime veya cümle grupları arasındaki bağlantıyı gösterme	beliyyat: belâlar, sıkıntılar
cihet: taraf, yön	cihât-ı sitte: altı yön
firar etmek: kaçmak	haybet: kayıp, zarar, yıkım
hüsran: zarar, ziyan	hıfz-ı hayat: hayatı koruma
ihata etmek: kuşatmak, kapsamak	ihtar etmek: hatırlatmak
iltica etme: sığınma	istirahat: rahatlama, dinlenme
itibar: özellik	kahır: azap, ceza
kelime-i mübareke: bereketli, hayırlı kelime	muhalefet etmek: aykırı davranmak
musibet: belâ, sıkıntı	musibetzede: felâkete uğrayan
mâbadi: sonrası	mâkabli: öncesi
münasebet: bağlantı, ilişki	müstehak: hak etmiş, lâyık
mütesellî olma: tesellî bulma	necat: kurtuluş
nükte: ince ve derin mânâ	ra'd: gök gürültüsü
recâ: ümit	sahrâ: çöl
saika: yıldırım	silsileli: zincirleme, peşpeşe
tazammun etmek: içermek, içine almak, kapsamak	temsil: analoji, kıyaslama tarzında benzetme
âhir: son	âsâr-ı azamet: Allah’ın büyüklüğünü, haşmet ve yüceliğini gösteren eserler, deliller
و: (bk. ḥ-r-f

 

[Huseyni]

Cevap: Bakara Sûresi - Münafıklar Bahsi - Sayfa: 185

Ve keza, Allah’ın bütün kâinatı ihata eden ilim ve kudreti ve bütün zerrata şâmil olan emirleri göz önüne getirilirse مُحِيطٌ

1 kelimesinden şöyle bir ihtar fışkırmaya başlar: Ey kâfirler! Semavat ve arzın dışarısına çıkamazsınız. Dahilde ise her nereye kaçacak olursanız olunuz, Allah, ilim ve kudretiyle her yerde hazır ve nâzırdır.

بِالْكَافِرِينَ

2 Bu kelimeyi مُحِيطٌ lafzına bağlayan ب harf-i cerri, Allah’ın gadabından kaçan kâfirler, yine Allah’ın gadabına rast gelip musibet oklarına hedef olduklarına işarettir.

كَافِرِينَ

3 ünvanı ise üç işareti taşıyor.Birincisi: Temsil içerisinde mümesselleri, yani münafıkları göstermekle, sâmiin temsil ile meşgul olup mümesselden ve maksattan gafil olmamasını temin etmek içindir.

İkincisi: Temsil ile mümessellerin, yani yolcuların durumuyla münafıkların durumu arasında son sistemde bulunan müşabehetin kuvvetinden dolayı, birbirinin sıfatını ve yekdiğerinin lâkabını ve soyadını taşıdıklarına işarettir.Üçüncüsü: Kâfirlerin kalbleri gibi, münafıkların da kalbleri zulmet ve azap içinde bulunduğuna işarettir. Zira yaptıkları cinayet ve kusurlarından dolayı, vicdanları dahi onları tazip etmekten geri kalmıyor. Evet, bizzat yaptığı cinayetin cezasını gören bir adamın vicdanı müsterih olmaz.﴾ يَكَادُ الْبَرْقُ يَخْطَفُ اَبْصَارَهُمْ

4 ﴿ Bu cümledeki kelimelerin işgal ettikleri yerlerle münasebetleri ve herbirinin taşıdığı işaretleri ise, evvelâ bu cümle müste’nifedir. Yani mâkabliyle bağlı değildir. İstinafı ise mukadder bir suale cevaptır.


[NOT]Dipnot-1 Kuşatan.
Dipnot-2 Kafirleri.
Dipnot-3 Kafirler.
Dipnot-4 “Neredeyse şimşeğin ışığı onları kör edecek.” Bakara Sûresi, 2:20.[/NOT]

arz: dünya	gadab: gazap, hiddet
gafil: vurdum duymaz, habersiz, dikkatsiz	harf-i cer: cer harfi; gr. cümlede kendinden önceki fiilin veya ismin mânâsını kendinden sonraki kelime veya kelime guruplarına taşıyan harfler “an, min, be” gibi
ihata etme: kuşatma, kaplama	ihtar: hatırlatma, ikaz
isti’naf: önceki cümlelere bağlı olmayıp ilerdeki muhtemel, sorulara cevap teşkil etme	keza: bunun gibi
kudret: güç, iktidar	kâinat: evren, bütün yaratılmışlar
mukadder: gr. lâfız olarak zikredilmediği halde gizli olarak kastedilmiş olan	musibet: belâ, sıkıntı
mâkabli: öncesi	mümessel: temsile konu olan, haklarında kıyaslama tarzında benzetme yapılan
münafık: iki yüzlü, inanmadığı halde inanmış görünen kimse	münasebet: bağlantı, ilişki
müsterih olma: rahat, huzurlu olma	müste’nife: yeni başlayan; önceki cümlelere bağlı olmayıp ilerdeki muhtemel, sorulara cevap teşkil eden cümle
müşabehet: benzeyiş	nâzır: bakan, gören, gözetici
semavat: gökler	sâmi: işiten, kulak veren dinleyici
tazip etmek: azap vermek, eziyet etmek	temin etmek: sağlamak
temsil: analoji, kıyaslama tarzında benzetme	vicdan: kalbe ait hislerin mazharı, aynası
yekdiğeri: bir diğeri, bir başkası	zerrat: zerreler, atomlar
zira: çünkü	zulmet: karanlık
şâmil: içine alan, kapsamlı	ب: (bk. ḥ-r-f

 

[Huseyni]

Cevap: Bakara Sûresi - Münafıklar Bahsi - Sayfa: 186


Sual: Berk, zulmetleri dağıtan ziyadar bir ateştir. Onlar onun ziyasından istifade etmediler mi?

Elcevap: Bir faide ve bir menfaat görmeleri şöyle dursun, berkin zararından ve belâsından korktular diye Kur’ân-ı Kerim bu cümle ile o mukadder suale cevap vermiştir.

Kurbiyeti ve yakınlığı ifade eden يَكَادُ

1 kelimesinin bu cümlede delâlet ettiği mânâ şöyledir: Gözlerini hatfedecek, yani kaptıracak ve kör edecek esbap mevcut olduğuna rağmen, her nasılsa bir mâniden dolayı henüz kör olmamışlardır. Kaptırmak mânâsını ifade eden يَخْطَفُ kelimesinde pek güzel ve lâtif bir belagat vardır. Şöyle ki:

Eşyanın suretlerini alıp getirmek için gözün gönderdiği ziya, esnâ-yı rahta eşyaya yetişmezden evvel, birden bire şimşek çakar; o şimşek kapıcı bir kuş gibi gözdeki o ziyayı alır, götürür. Veya gözün şuaı, eşyanın şekillerini alıp getirirken, gecenin gözü hükmünde olan şimşek kemal-i sür’atle hücum ederek gözün elinden o şekilleri alır, götürür. Sanki, zulmeti kaldırmakla eşyayı gösteren şimşek, o bedbahtların eşyayı görmelerine razı olmadığından, onların gözlerinin şuaından o şekilleri alıp götürüyor.

عُيُونٌ

2 kelimesine tercihen zikredilen اَبْصَارَهُمْ

3 ünvanı, Kur’ân’ın beyan ettiği kat’î burhanlara karşı körlük gösteren münafıkların basiret ve kalblerindeki kötü niyetlerini ve amellerini yad ettirmekle teşhir etmek içindir. Zira, göz kalbin âyinesidir. Kalbin muzmeratı gözde görünür.

﴾ كُلَّمَاۤ اَضَاۤءَ لَهُمْ مَشَوْا فِيهِ وَاِذَاۤ اَظْلَمَ عَلَيْهِمْ قَامُوا

4 ﴿ Bu âyeti teşkil eden kelimelerin işaretleri:


[NOT]Dipnot-1 Neredeyse.
Dipnot-2 Gözler.
Dipnot-3 Onların gözleri.
Dipnot-4 “Onlar, her bir aydınlıkta orada biraz yürürler. Karanlık üzerlerine çökünce de oldukları yerde kalırlar.” Bakara Sûresi, 2:20.
[/NOT]

amel: davranış, iş	basiret: kalp gözü
bedbaht: kötü bahtlı, talihsiz	belâgat: sözün düzgün, kusursuz, hâlin ve makamın icabına göre söylenmesi
berk: şimşek	beyan etmek: açıklamak
burhan: güçlü ve sarsılmaz kesin delil	delâlet etmek: delil olmak, işaret etmek
esbap: sebepler	esnâ-yı rah: yolculuk esnasında
eşya: şeyler, varlıklar	hatfetme: kamaştırma, kapma
istifade: faydalanma, yararlanma	kat’î: kesin, şüphesiz
kemal-i sür’at: hızlı bir şekilde	kurbiyet: yakınlık
lâtif: ince, hoş, güzel	mevcut: var
mukadder: gr. lâfız olarak zikredilmediği halde gizli olarak kastedilen	muzmerat: örtülü, gizli şeyler
münafık: iki yüzlü, inanmadığı halde inanmış görünen kimse	teşhir etmek: sergilemek
teşkil eden: oluşturan, meydana getiren	yad ettirmek: hatırlatmak
zira: çünkü	ziya: ışık
ziyadar: parlak, aydınlık	zulmet: karanlık
şua: ince ışık huzmesi

 

[Huseyni]

Cevap: Bakara Sûresi - Münafıklar Bahsi - Sayfa: 187


Evvelâ, bu cümle yine müste’nife olup, mâkabliyle alâkadar değildir. Ancak, sâmiin hatırına gelen şu suali cevaplandırıyor.

Sual: Onların musibeti tebeddül ve taaddüd ettikçe, acaba her iki hâlette halleri nasıl oluyor?

Elcevap: “Şimşeğin ziyasıyla yolları göründüğü zaman yürürler, zulmet çöktüğü zaman dururlar” diye Kur’ân-ı Kerim şu cümle ile samiin o şüphesini izale etmiştir.

Sual: كُلَّمَا istiğrak ve istimrarı, yani umumiyet ve devamı ifade eden bir edattır. اِذاَ ise ne umumiyeti ve ne devamı ifade etmez. Bu itibarla şimşeğin ziyalandırmasında كُلَّمَا ’nın, zulmetin çöktüğünde اِذاَ ’nın kullanılması neye binaendir?

Elcevap: Onların ziyaya fazlaca hırs ve ihtiyaçları olduğu için en az bir ziyayı bile fırsat bilip kaçırmak istemediklerine işareten ziya üzerinde كُلَّمَا istimal edilmiştir.

Sebebiyet ve menfaate delâlet eden اَضَاۤءَ لَهُمْ

1 deki ل harfinden anlaşılır ki, bayılmak üzere olan bir musibetzede nefsine ait şeylerden mâadâ hiçbir şeyi düşünmez. Hattâ kudret-i İlâhiyenin binlerle hikmetleri için kâinatta neşrettiği ziyanın menfaati, tamamen kendisine ait olduğunu ve kendisi için gönderildiğini zanneder.

Ziyanın adem-i devamı yüzünden sür’atli bir yürüyüşle yollarına devam etmeleri mukteza-yı hal ve makam iken, süratsiz, âdi bir yürüyüş ifade eden مَشَوْا

2 tabiri, musibetin şiddetinden neş’et eden zafiyet yüzünden, sür’at-i seyre kàdir olamadıklarına işarettir.


[NOT]Dipnot-1 Onları aydınlattığında.
Dipnot-2 Yürüdüler.
[/NOT]

adem-i devam: devam etmeme	binaen: -dayanarak
delâlet etmek: delil olmak, işaret etmek	hikmet: fayda, gaye, sır
hâlet: durum, hâl	istimal etmek: kullanmak
istimrar: devamlılık, süreklilik	istiğrak: kapsamlılık, umumilik; bir kelimenin mânâsının bütün kısım ve fertleri içine alması
itibar: özellik	izale etmek: gidermek, ortadan kaldırmak
kudret-i İlâhiye: Allah’ın sınırsız güç ve iktidarı	kàdir: gücü yeten
kâinat: evren, bütün yaratılmışlar	menfaat: çıkar, yarar, fayda
mukteza-yı hâl: hâlin gereği	musibet: belâ, sıkıntı
musibetzede: felâkete uğramış	mâadâ: başka
mâkabli: öncesi	müste’nife: yeni başlayan; önceki cümlelere bağlı olmayıp ilerdeki muhtemel, belirli sorulara cevap teşkil eden cümle
nefs: can, hayat, kişinin kendisi	neşretmek: yaymak
neş’et etmek: doğmak, meydana gelmek	sâmi: işiten, dinleyici
sür’at-i seyr: hızla hareket etme, yürüme	taaddüd: çeşitli olma, birden fazla olma
tabir: ifade, açıklama	tebeddül: değişme, değişim
umumiyet: genellik, bütünlük	zafiyet: zayıflık, güçsüzlük
ziya: ışık, aydınlık	ziyalandırmak: ışıklandırmak, aydınlatmak
zulmet: karanlık	âdi: normal, sıradan
اِذَا: ...ğü zaman, zaman bildirir	كُلَّمَا: (bk. ḥ-r-f
ل: (bk. ḥ-r-f

 

[Huseyni]

Cevap: Bakara Sûresi - Münafıklar Bahsi - Sayfa: 188


Sual: İnsanlar yerde yürüdükleri gibi, onların da yürümeleri yerde olmalıdır. Halbuki فِيهِ

1 ’deki zamirin ziyaya raci olması cihetiyle, onların yürümeleri ziyada olduğu anlaşılır.

Elcevap: Onların ziya haricinde yürümeleri mümkün olmadığı için, sanki mesafeleri ve medâr-ı hareketleri yalnız ziyaya münhasırdır.

وَاِذَا

2 ’deki و yolcuların evvelce gördükleri zulmet musibetini tazelemek için ikinci bir zulmet daha atıf ve ilâve edildiğine işarettir. اِذاَ ’nın ifade ettiği cüz’iyet ve kıllet ise, yolcuların zulmete karşı besledikleri nefret ve gösterdikleri körlük şiddetinden, fikren zulmeti düşünmediklerine, ancak aleddevam ziya için bir fırsat beklerlerken, birden bire zulmetin hücumuna mâruz kaldıklarına işarettir.

اَظْلَمَ

3 ’nin berke olan isnadı, berkin ziyasından sonra hücum eden zulmetin, başka zulmetlerden şedit olduğuna işarettir. Ve keza, musibetzede olan yolcuların tahayyüllerine göre, güya berkin ziyasından sonra şu boşluğu dolduran zulmetler hep berk ateşinin sönmesinden meydana gelen dumanlar olduğuna da hayalî bir imadır.

Zarar için kullanılan عَلَيْهِمْ

4 ’deki عَلٰى kelimesi, zulmet musibetinin tesadüfî olmayıp, ancak onların ceza-yı amelleri olduğuna işarettir. Ve musîbetzede olan yolcuların, şu boşluğu dolduran zulmetler ve bütün insanlar içerisinden onları kast ve onlara zarar vermek için gönderilmiş olduklarını tahayyül ettiklerine bir remizdir.

Zulmet çöktüğü vakit sükûnetle durup depreşmemeleri icap ederken, “ayağa kalktılar” mânâsını ifade edenقَامُوا tabiri, musibetin şiddetinden ve musibetle çok uğraştıklarından, rükû vaziyetini andıran bellerinde bir tekavvüs peydâ olduğuna


[NOT]Dipnot-1 Onun içinde.
Dipnot-2 ..dığı zaman, vakit (bk. ḥ-r-f: Şart edatları).
Dipnot-3 Karanlık çöktüğünde.
Dipnot-4 Üzerlerine.
[/NOT]

aleddevam: devamlı olarak	atıf: bağlama, yönlendirmede bulunma
berk: şimşek	ceza-yı amel: yapılan amelin, işin karşılığı, cezası
cihet: taraf, yön	cüz’iyet: azlık, küçüklük
isnad: dayandırma	keza: bunun gibi
kıllet: azlık	medâr-ı hareket: hareket sahası, alanı
musibet: belâ, sıkıntı	musibetzede: felâkete uğramış
mâruz kalma: uğrama, tesirinde kalma	münhasır: ait, mahsus
raci: dönük, ait	remiz: gizli bir mânâyı ince bir işaretle gösterme
rükû: namazda eğilme	sükûnet: sessizlik, sakinlik, durgunluk
tabir: ifade, söz	tahayyül etmek: hayal etmek
tekavvüs: eğilme, bükülme	zamir: gr. ismin yerini tutan kelime
ziya: ışık, aydınlık	zulmet: karanlık
şedit: şiddetli	عَلٰى: (bk. ḥ-r-f
و: (bk. ḥ-r-f

 

[Huseyni]

Cevap: Bakara Sûresi - Münafıklar Bahsi - Sayfa: 189


ve zulmetin âni hücumundan tiksinerek ayağa kalkıp kaçanlar gibi, bellerini doğrulttuklarına işarettir.

﴾ وَلَوْ شَآءَ اللهُ لَذَهَبَ بِسَمْعِهِمْ وَاَبْصَارِهِمْ

1 ﴿ Bu cümledeki kelimelerin işaretlerine gelince:

Evvelki cümlelerde gözlerini kör, kulaklarını sağır etmek şânında olan esbap zikredildikten sonra, bu cümlede müsebbebatı, meşiet-i İlâhiye ile bağlar. Sonra, evvelki cümlelere atfeden و harfi, esbabın perdesi altında tasarruf eden ve bütün esbap ve illetler üzerinde murakebe eden bu kudretin, ancak nazar-ı hikmet olduğuna işarettir.لَوْ

2 Bu kelimenin tazammun ettiği kıyas-ı istisnaî şöyle tasvir edilebilir: Meşiet-i İlâhiyenin olmaması; zehab-ı sem’ ve basarın olmamasına illettir. Zehab-ı sem’ ve basarın olmaması da meşietinin olmadığını bildirmeye bir delil ve bir illettir. Ve keza meşiet-i İlâhiyeden mâadâ bütün esbap tekemmül etmiş de olsa, ancak meşiet-i İlâhiyenin taallûkuyla göz ve kulaklarının işi bitmiş olacağına işarettir.شَآءَ

3 tabiri, müsebbebatı esbapla bağlayan, meşiet ve irade-i İlâhiye olduğuna delâlet eder. Öyleyse tesir kudretindir. Esbab ise, kudretin, nazar-ı zahirîde umur-u hasise ile mübaşereti görünmemesi için vaz edilmiş perdelerdir.اَللهُ Lâfza-i Celâlinin sarahatle zikri, halkı fazlaca esbaba ehemmiyet vermekten zecir ve men etmekle, esbabın perdesi altında tasarruf eden yed-i Kudreti görmeye fikirleri dâvet eder.


[NOT]Dipnot-1 “Eğer Allah dileseydi, onların işitme ve görme özelliklerini giderirdi.” Bakara Sûresi, 2:20.
Dipnot-2 Şayet (bk. ḥ-r-f: Şart edatları).
Dipnot-3 Diledi, istedi.
[/NOT]

atfetme: bağlama, göndermede bulunma	delâlet etmek: delil olmak, işaret etmek
esbap: sebepler	illet: asıl sebep, maksat
keza: bunun gibi	kudret: Allah’ın güç ve iktidarı
kıyâs-ı istisnâî: bir kıyasın sonucunun aynı yahut karşıt halinin öncüllerde hem anlam hem de şekil bakımından bulunmasıyla meydana gelen kıyas	lâfza-i Celâl: Allah lafzı, kelimesi
men etmek: yasaklamak	meşiet: dileme, irade, istek
meşiet ve irade-i İlâhiye: Allah’ın iradesi ve dilemesi	meşîet-i İlâhiye: Allah’ın dilemesi, iradesi
murakebe etme: gözetleme, kontrol etme	mâadâ: başka
mübaşeret: temas etme, meşgul olma	müsebbebat: sebeplere bağlı olarak ortaya çıkan şeyler, neticeler, sonuçlar
nazar-ı hikmet: hikmet bakışı	nazar-ı zahirî: görünüşe ait bakış açısı
peyda olmak: belirmek, meydana çıkmak	sarahat: açıklık
taallûk: ilgili olma, bağlanma, bitişme	tabir: ifade, söz
tasarruf: kullanma ve faaliyet	tazammun etmek: içermek, kapsamak
tekemmül etmek: mükemmelleşmek, olgunlaşmak	umur-u hasise: basit, sıradan işler
vaz etmek: koymak, yerleştirmek	yed-i kudret: Allah’ın kudret eli
zecir: sakındırma	zehab-ı sem' ve basar: görme ve işitme duyusunun gitmesi, ortadan kalkması
zulmet: karanlık	و: (bk. ḥ-r-f

 

[Huseyni]

Cevap: Bakara Sûresi - Münafıklar Bahsi - Sayfa: 190


شَآءَ

1 fiilinin bir mef’ul ile takyid edilmeyerek mutlak bırakılması, meşiet ve irade-i İlâhiyenin kâinatın ahvâlinden müteessir olmadığına ve mevcudatın sıfât-ı İlâhiyeye tesirleri bulunmadığına işarettir. Yani, beşerin iradesi ve sair sıfatları, mevcudatın hüsün ve kubuh, büyüklük ve küçüklük gibi ahvâlinden müteessir olduğu gibi, sıfât-ı İlâhiye müteessir olmaz. Sıfât-ı İlâhiyeye göre hepsi müsavidir.

Götürmek mânâsını ifade eden لَذَهَبَ ’den anlaşılıyor ki, esbap müsebbebat üzere musallat ve müstevlî değildir. Yani, esbabın irtifaı zamanında, esbapla bağlı ve kaim olan müsebbebatın adem deryasına düşmesi ihtimali yoktur. Ancak, esbabın arkasında hazır bulunan yed-i kudret o müsebbebatı hıfz eder. Ve hikmet-i İlâhiye muvazene ve nizam kanunu mucibince başka mevkilere gönderir, ihmal etmez. Evet, hararet suyu kaynatmakla suyun bünyesini tahrip ettiği zaman, o tahrip neticesi vücuda gelen buhar ademe gitmez, belki nizamat-ı havaiye mucibince muayyen bir mecrâya sevkedilir ve muayyen bir mevkie çıkar, emr-i İlâhiyeye intizaren orada durur.

Ve keza, ذَهَبَ

2tabirinden anlaşılır ki, havass-ı hamse denilen duygular, sağır, kör, câmid tabiattan neş’et etmiş değildirler. Ancak o duygular, Cenâb-ı Haktan ihsan edilen hediyelerdir. Yalnız göz, kulak tabirleri adi birer isimdirler.

Ve keza, ذَهَبَ ’nin harf-i cer olan ب ile beraber gelmesinden anlaşılıyor ki,


[NOT]Dipnot-1 Diledi, istedi.
Dipnot-2 Götürdü.
[/NOT]

Cenâb-ı Hak: Hakkın ta kendisi olan sonsuz şeref ve yücelik sahibi Allah	adem: hiçlik, yokluk
adi: normal, sıradan	ahvâl: haller, durumlar
beşer: insanlık	câmid: donuk, cansız
derya: deniz	emr-i İlâhiye: Allah’ın emri
esbap: sebepler	harf-i cer: cer harfi; gr. cümlede kendinden önceki fiilin veya ismin mânâsını kendinden sonraki kelime veya kelime gruplarına taşıyan harfler “an, min, be” gibi
havass-ı hamse: beş duygu	hikmet-i ilâhiye: Allah’ın herşeyi belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratma sıfatı
hüsün: güzellik	hıfz: koruma
ihsan etme: ikram etme, bağışlama	intizaren: bekleyerek, gözleyerek
irade: dileme, istek, tercih	irtifa: yükselme
kaim: ayakta duran, var olan	keza: bunun gibi
kubuh: çirkinlik, kötülük	mecrâ: kanal
mef'ul: gr. nesne, tümleç; failin fiiline bağlı olarak ortaya çıkan, yapılan	mevcudat: varlıklar
meşiet ve irade-i İlâhiye: Allah’ın iradesi ve dilemesi	muayyen: belirlenmiş, tayin edilmiş
mucibince: gereğince	musallat: sataşan, ilişen
mutlak: kayıtsız, sınırsız; teklik, çokluk veya nitelik gibi şeylere bakılmaksızın kullanıldığı mânâya delâlet eden lâfız; kitap kelimesi gibi	muvazene: ölçü, denge
müsavi: eşit, denk	müsebbebat: sebeplere bağlı olarak ortaya çıkan şeyler, neticeler, sonuçlar
müstevlî: istila eden, işgalci	müteessir olma: etkilenme, tesiri altında kalma
neş’et etmek: meydana gelmek	nizam: düzen, kanun
nizâmât-ı havâiye: hava atmosfer sistemleri	sair: diğer, başka
sıfât-ı İlâhiye: Allah’ın sıfatları, mukaddes özellikleri, nitelikleri	tabiat: canlı cansız bütün varlıklar, doğa, maddî âlem
tabir: ifade, söz	tahrip etmek: bozmak, harap etmek
takyid: sınırsız, genel bir mânâ ifade eden bir sözü, nitelik, durum, gaye ve belirli şartlara bağlı olarak bir mânâya gelecek şekilde sınırlama	vücûda gelme: oluşma, meydana gelme
yed-i kudret: Allah’ın kudret eli	ب: (bk. ḥ-r-f

 

[Huseyni]

Cevap: Bakara Sûresi - Münafıklar Bahsi - Sayfa: 191

müsebbebat esbaptan ayrıldığı zaman başıboş bırakılmaz, yine bir nizam altına alınır. Çünkü ذَهَبَ بِهِ “beraberce götürmek” mânâsını ifade eder. Beraber götürülen birşey sahipsiz, başıboş bırakılmaz.

İhtar: Sem’in müfred olarak, basarın cem olarak zikirleri işitilen bir, görünen çok olduğuna işarettir. Evet, söylenilen sözler birer birer kulağa girer, öyle işitilir. Fakat çok şeyler bir defa bakmakla göze görünür.

﴾ اِنَّ اللهَ عَلٰى كُلّ ِ شَىْءٍ قَدِيرٌ

1 ﴿ Bu cümledeki nükteler ve işaretler:

Evvelâ, bu cümle münafıkları ve yolcuları istilâ eden dehşetin hakikat olduğuna bir fezleke ve bir hülâsadır. Ve bu hülâsadan anlaşılır ki, yolcuların ahvâli, münafıkların ahvâlini tamamıyla temsil ettiği ve herbir halleri yolcuların hallerinde göründüğü gibi, herbir zerrede ve herbir halde kudret-i İlâhiyenin de tasarrufu görünür.

Tahkiki ifade eden اِنَّ dahil olduğu hükmün sabit ve sarsılmaz hakîkatlerden olduğuna delâlet ettiği gibi, meselenin azametini ve vüs’atini ve dikkatini ve nev-i beşerin bu gibi meselelerde aciz, zayıf ve kàsır olduğunu remzen gösteriyor. Çünkü bu gibi yakinî meselelerde tereddüdü intaç eden, ancak vehimlerdir. Vehimleri tevlit eden zafiyet, acz, kusurdur; bunlar ise insanın tıynetiyle yoğrulmuş sıfatlardır.

اَللهُ Lâfza-i Celâlinin burada sarahaten zikredilmesi, bu cümledeki hükmü ispat eden delile işarettir. Çünkü bütün mevcudat, taht-ı tasarrufunda ve daire-i şumulünde bulunan kudret, sair sıfatlar gibi Ulûhiyetin lâzimesidir.

عَلٰى kelimesinden anlaşılır ki, ademden eşyayı çıkaran kudret, o eşyayı mühmel


[NOT]Dipnot-1 “Şüphesiz ki Allah'ın her şeye gücü yeter.” Bakara Sûresi, 2:20.
[/NOT]

Lâfza-i Celâl: “Allah” kelimesi	acz: acizlik, güçsüzlük
adem: hiçlik, yokluk	ahvâl: haller, durumlar
azamet: büyüklük, yücelik	basar: görme
cem: gr. çoğul	daire-i şumul: kapsam dairesi
delil: işaret, alâmet; kendisine, doğru bir bakış açısıyla bakıldığında istenilen hedefe ulaştıran şey	delâlet etmek: delil olmak, işaret etmek
esbap: sebepler	eşya: şeyler, varlıklar
fezleke: fihriste, özet	hakikat: asıl, gerçek
hülâsa: özet	ihtar: hatırlatma, ikaz
intaç etmek: sonuç vermek	istilâ etmek: işgal etmek, kaplamak
kasır: zayıf, eksik, yetersiz	kudret: Allah’ın güç ve iktidarı
kudret-i İlâhiye: Allah’ın güç ve iktidarı	lâzime: gereği, birbirinden asla ayrılmaz iki şeyden birisi
mevcudat: varlıklar	müfred: gr. tekil
münafık: iki yüzlü, inanmadığı halde inanmış görünen kimse	müsebbebat: sebeplere bağlı olarak ortaya çıkan şeyler, neticeler, sonuçlar
nev-i beşer: insanlık, insan türü	nizam: düzen, kanun
nükte: ince ve derin mânâ	remzen: gizli bir mânâyı ince bir işaretle göstererek
sarahaten: açıkça	sem’: işitme
tahkik: kesinilk; muhakkak olma, şüphesizlik	taht-ı tasarruf: tasarrufu altında
tasarruf: dilediği gibi kullanma, icraat ve faaliyet gösterme	tevlit etmek: doğurmak
tıynet: huy, yaratılış	ulûhiyet: ibadete ve itaat edilmeye lâyık olma, ilâhlık
vehim: kuruntu, zan	vüs’at: genişlik
yakinî: şüphe edilmeyecek derecede kesin	zerre: atom, maddenin en küçük parçası
âciz: güçsüz, zayıf	اِنَّ: (bk. ḥ-r-f
عَلٰى: üstünlük bildirir

 

[Huseyni]

Cevap: Bakara Sûresi - Münafıklar Bahsi - Sayfa: 192


ve başıboş bırakmaz. Ancak hikmetin murakabesi ve nezareti altında terbiye eder ve ettirir.

كُلِّ

1 edatından anlaşılır ki, esbabın bütün eserleri ve hâsıl-ı bilmasdar denilen ef’âl-i ihtiyariyeye terettüp eden eserler, tamamen kudrete bağlıdır. Mevcuda ve mevcudata, şey ve eşya denilmesi meşiet-i ilâhiyenin taallûkundan neş’et ettiğine nazaran شَىْءٍ

2 tabirinden anlaşılır ki, eşya vücuda geldikten sonra da Saniden alâkası kesilmez. Vücudun tekerrüründen ibaret olan bekaları için daima Sanie muhtaçtırlar.

قَادِرٌ

3 kelimesine bedel, sübut ve devamı ifade eden قَدِيرٌ

4 sigasından anlaşılır ki, kudret, makdurat nisbetinde olmayıp, kudretin daire-i tasarrufu pek geniştir. Hem kudret zâtiyedir, tagayyürü kabul etmez. Hem aynı zamanda kudret lâzimedir, ziyade ve noksan olmaz. Hem kudret, Rezzak, Gaffar, Muhyî, Mümit gibi sıfât-ı fiiliyenin mercii ve mizanıdır.

​

[NOT]Dipnot-1 Her, hep.
Dipnot-2 Şey.
Dipnot-3 Dilediği gibi yapmaya gücü yeten, dilerse yapan, dilemezse yapmayan, hiçbir surette âciz olmayan kudret ve iktidar sahibi Allah.
Dipnot-4 Kudreti sınırsız olan, dilediğini dilediği şekilde yapan Allah.
[/NOT]

Gaffâr: ne kadar çok ve büyük olursa olsun, dilediği kullarının her türlü suç ve günahını defalarca bağışlayan Allah	Muhyî: bütün canlılara hayat veren Allah
Mümît: ölümü yaratan, diriltip can verdiği varlıkları vakti gelince öldüren Allah	Rezzâk: bütün varlıkların rızıklarını bol bir şekilde tekrar tekrar veren ve ihtiyaçlarını karşılayan Allah
Sâni: herşeyi mükemmel ve san’atlı bir şekilde yaratan Allah	bekà: devamlılık, kalıcılık
daire-i tasarruf: tasarruf etme, dilediği şeyi yapma dairesi	edat: tek başına bir anlam ifade etmeyen, kullanıldığı kelimelerle sebep, sonuç, vasıta benzerlik vb. bakımlardan ilişkisi olan kelime (dahi, gibi, için vs.)
ef’âl-i ihtiyariye: kulun irade ve isteğiyle yapılan davranışlar, fiiller	esbab: sebepler
eşya: şeyler, varlıklar	hikmet: fayda, gaye; herşeyin belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde olması
hâsıl-ı bilmasdar: bir şeyin kaynağından ortaya çıkan, gerçek tesir sahibinden meydana gelen sonuç; varmak fiili masdar, acı ise hâsıl-ı bilmasdardır	kudret: Allah’ın güç ve iktidarı
lâzime: gereklilik, zorunlu olarak ayrılmaz nitelik	makdûrat: kader programıyla takdir edilen, belirlenen şeyler
merci: başvurulacak, sığınılacak yer	mevcud: var
mevcudat: varlıklar	meşiet-i ilâhiye: Cenâb-ı Hakkın irade ve dilemesi
mizan: ölçü	murakabe: gözetim, kontrol
mühmel: ihmal edilmiş, başıboş bırakılmış	nazaran: bakarak, –göre
nezaret: gözetim	neş’et etmek: doğmak, meydana gelmek
nisbet: bağ	siga: kip, kalıp
sübut: sabit olma, kesin olarak var olma	sıfât-ı fiiliye: Cenab-ı Hakka mahsus fiili sıfatlar
taallûk: bağlanmak, ilişme, ilişik olma	tagayyür: değişme
tekerrür: tekrarlanma	terbiye etme: yetiştirme, ihtiyaçları karşılama
terettüp etmek: sonuç olarak ortaya çıkmak, neticelenmek	vücud: varlık, var oluş
ziyade: fazla	zâtiye: bizzat var olan öz nitelik; sıcaklığın, ateşin kendi zâtında var olması gibi