Bakara Sûresi - Münafıklar Bahsi

[Huseyni]

Cevap: Bakara Sûresi - Münafıklar Bahsi - Sayfa: 142


inat ediyorlar. Ve hedef ittihaz ettikleri ifsat iktizasıyla yekdiğerlerine halkı idlâl etmeyi tavsiye ediyorlar. Ve gururlarının hükmüyle, diyanet ve imanı sefahet ve sefalet telâkki ediyorlar. Ve nifaklarının icabıyla, bu sözlerinde de münafıklık yapıyorlar. Zira bu sözlerinin zahirinden “Biz divaneler değiliz, nasıl sefihler gibi olacağız?” diye bir mânâ çıkar. Bâtınından ise “Nasıl ekserîsi fukara ve nazarımızda sefih olan mü’minler gibi olacağız?” diye diğer bir mânâ çıkıyor.

Sonra, Kur’ân-ı Kerim, onların mü’minlere attıkları sefahet taşınıأَلآٰ اِنَّهُمْ هُمُ السُّفَهَآءُ

1 cümlesiyle onlara iade etmekle kendilerine yutturmuştur. Çünkü inat ve cehaletleri bu dereceye vâsıl olanın hak ve müstehakı, beynennas teşhir edilmekle sefahetin kendisine münhasır olduğunu ilân etmektir.

Sonra وَلٰكِنْ لاَيَعْلَمُونَ

2 cümlesiyle onların cehl-i mürekkeple cahil olduklarına işaret etmiştir ki, bu gibi cahillere nasihat tesir etmediğinden, onlardan tamamıyla iraz etmek lâzımdır. Çünkü, nasihati dinleyen ancak cehlini bilenlerdir. Bunlar cehillerini de bilmezler.

Bu âyetin ihtiva ettiği cümlelerin eczası arasında bulunan irtibata gelelim:

﴾ وَاِذَا قِيلَ لَهُمْ امِنُوا كَمَآ اٰمَنَ النَّاسُ

3 ﴿ cümlesindeki اِذَا kat’iyeti ifade ettiğinden emr-i mâruf ile halkı irşad etmek lüzumuna işarettir. Siga-yı meçhul ile zikredilen قِيلَ nasihatın, alâ sebîli’l-kifâye vacip olduğuna işarettir.

Ve اَ خْلِصُوا فِى اِيماَنِكُمْ

4 gibi, ihlâs lâfzını ihtiva eden bir cümleye bedel اٰمِنُوا

5


[NOT]Dipnot-1 “Biliniz ki akılsız ve ahmak olanlar, yalnızca kendileridir.” Bakara Sûresi, 2:13.
Dipnot-2 “Fakat bunu bilmezler (veya bilmezlikten gelirler).” Bakara Sûresi, 2:13.
Dipnot-3 “Onlara “insanların iman ettikleri gibi siz de iman edin” denildiği vakit.” Bakara Sûresi, 2:13.
Dipnot-4 İmanınızda ihlâslı olun.
Dipnot-5 İman edin.
[/NOT]

alâ sebîli’l-kifâye vacip olma: farz-ı kifaye olarak gerekli olma	beynennas: insanlar arasında
bâtın: görünmeyen, iç yüz	cehalet: cahillik, bilgisizlik
cehil: cahillik, bilgisizlik	cehl-i mürekkep: bilmediğinden habersiz olma, bilmediğini de bilmeme hâli, katmerli bilgisizlik
divane: deli	diyanet: dindarlık
ecza: cüzler; bölümler, parçalar	ekserî: çoğunluk
emr-i mâruf: iyiliği emretme	fukara: fakirler, yoksullar
icab: gerektirme, lüzumlu kılma	idlâl etme: hak yoldan çıkarma, saptırma
ifsad: bozgunculuk	ihlâs: içtenlik, samimiyet; ibadet ve davranışlarda sadece Allah’ın rızasını gözetme
ihtiva etmek: içine almak, kapsamak	iktiza: bir şeyin gereği
iraz etmek: yüz çevirmek, uzak durmak	irtibat: bağ, ilişki
irşad etmek: doğru yolu göstermek, uyarmak	ittihaz etmek: edinmek, kabul etmek
münafıklık: ikiyüzlülük	münhasır: ait, mahsus
müstehak: hak eden, lâyık olan	mü’min: iman eden, Allah’a ve Onun gönderdiği şeylere inanan
nasihat: öğüt	nazar: dikkat, bakış
nifak: iki yüzlülük	sefahet: ahmaklık, cahillik, beyinsizlik
sefalet: perişanlık, yoksulluk	sefih: beyinsiz, ahmak
siga-yı meçhul: gr. belirsizlik kipi; öznenin zikredilmediği fiil kalıbı; meselâ “denildi” fiilinde, kimin dediği belli değildir	telâkki etmek: kabul etmek, anlamak
teşhir edilmek: sergilenmek, gösterilmek	vâsıl olma: ulaşma, varma
yekdiğer: birbirine, her biri diğerine	zahir: görünen, açıkça ortada olan, bir şeyin dış yüzü; tevil ve yorum kabul eden söz
zira: çünkü

 

[Huseyni]

Cevap: Bakara Sûresi - Münafıklar Bahsi - Sayfa: 143


lâfzının zikredilmesi, ihlâsı olmayan imanın, imandan addedilmemesine işarettir.

Ve كَمَآ اٰمَنَ النَّاسُ

1 lâfzıyla güzel bir misal, bir nümûne, bir örnek gösterilmiştir ki, onlara ittiba ederek ihlâslı bir imana gelsinler.

نَاسْ

2 lâfzında iki nükte vardır ve o iki nükte, vicdanları emr-i mârufa icbar eden âmillerdendir.

Birincisi: نَاسْ ünvanı, herkesi cumhur-u nasa tâbi olmaya dâvet eder. Çünkü cumhura muhalefet öyle bir hatâdır ki, o hatâyı irtikâp etmek, kalbin, vicdanın şânından değildir.

İkincisi: كَمَآ اٰمَنَ النَّاسُ tabirinden anlaşılıyor ki, imanı olmayanın nâstan addedilmemesi lâzımdır. Ancak nâs tabiri mü’minlere mahsustur. Bu da, ya imanın hâsiyetiyle insaniyetin hakikati mü’minlere münhasırdır; veya imansız olanlar, insaniyetin mertebesinden sukut etmişlerdir.

﴾ قَالُوا أَنُؤْمِنُ كَمَآ اٰمَنَ السُّفَهَآءُ ﴿ Yani, “Bizler nasihatleri kabul etmiyoruz. Şu miskinlerin cemaatine nasıl gireceğiz? Bizim gibi ashab-ı câh ve mertebe, onlara kıyas edilemez.”

قَالُوا

3 nefislerini tezkiye, mesleklerini terviç, nasihatten istiğna, mağrurane dâvâ şeklinde müdafaa etmelerine işarettir.İnkârî bir istifhamı ifade eden أَنُؤْمِنُ

4 kelimesi, onların cehalette gösterdikleri


[NOT]Dipnot-1 Diğer iman eden insanlar gibi.
Dipnot-2 İnsanlar.
Dipnot-3 Dediler ki.
Dipnot-4 İnanacak mıyız?
[/NOT]

addedilme: sayılma	addetmek: saymak
ashâb-ı câh ve mertebe: makam ve mevki sahipleri	cehalet: cahillik
cumhur: çoğunluk	cumhur-u nas: insanların çoğunluğu
dâvâ: iddia	emr-i bilmârufa icbar etme: iyiliği emretmeye mecbur kılma
hakikat: asıl, gerçek	hâsiyet: özellik, hususiyet
ihlâs: içtenlik, samimiyet; ibadet ve davranışlarda sadece Allah’ın rızasını gözetme	inkârî istifham: olmaz maksadıyla “olur mu?” tarzında sorulan soru
insaniyet: insanlık	irtikap etmek: yapmak, işlemek
istiğna: ihtiyaç duymama, kaçınma	ittiba etmek: tabi olmak, uymak
kıyas edilme: karşılaştırılma	lâfz: ifade, söz
mağrurâne: gururlu bir şekilde	mertebe: derece
miskin: küçük görülen zavallı, şiddetli ihtiyaç sahibi, fakirden daha fakir	muhalefet: karşıt olma, aykırılık
müdafaa: savunma	münhasır: bir şeye has, özel ve ait olan
mü’min: iman eden, Allah’a ve Onun gönderdiği şeylere inanan	nasihat: öğüt
nefis: bir kimsenin kendisi; insanı daima kötülüğe, maddî zevk ve isteklere sevk eden duygu	nâs: insanlar
nükte: ince ve derin mânâ	nümûne: örnek
sukut etmek: düşmek	tabir: ifade, açıklama
tervîç: revaç kazandırma, değerini artırma, yayma	tezkiye: temiz gösterme, temize çıkarma
tâbi olma: uyma	âmil: neden, sebep
şân: nâm, şeref

 

[Huseyni]

Cevap: Bakara Sûresi - Münafıklar Bahsi - Sayfa: 144


temerrüt ve inada işarettir. Sanki onlar istifham ile nasihat edene soruyorlar ki: “Mesleğimizi terk etmemize senin vicdanın razı olup insafın kabul eder mi?”

S - Onlar o sözlerinde kimleri muhatap etmişlerdir?

C - Evvelâ nefislerine, saniyen ebnâ-yı cinslerine, salisen nasihat edenlere tevcih-i hitap etmişlerdir.

Evet, birisine nasihat yapan adam evvelâ nefsine müracaat eder, sonra arkadaşlarıyla konuşur. Sonra nasihat ettiğine döner, yaptığı müracaatların neticesini ona söyler. Buna binaen, vakta ki münafıklar imana dâvet edildiler; onlar fesada uğramış kalblerine, tefessüh etmiş vicdanlarına müracaatta bulundular. İnkâr cevabını aldıkları için, kalblerindeki şeyi dışarıya verdiler. Sonra ifsat arkadaşlarına müracaat ettiler. Yine inkâr cevabını alarak, gizli gizli konuşmalara başladılar. Sonra, itizar şeklinde nasihat edene dönerek şöyle bir safsatada bulunurlar: “Yahu, aramızda çok fark vardır. Biz onlara kıyas edilemeyiz. Çünkü biz zenginiz, onlar fakirdirler. Onlar mecburiyet saikasıyla imana gelmişlerdir. Onların diyaneti ıztırarîdir. Biz ise ashab-ı izzet ve servet insanlarız.”

Hülâsa, onlar gururlarının hükmüyle mürşidi insafa dâvet ettiler. Hud’a ve hileleriyle ikiyüzlü bir konuşmada bulundular. Şöyle ki: “Ey mürşid! Bizleri süfeha zannetme. Bizler süfeha gibi olamayız. Ancak halis mü’minlerin yaptıkları gibi yapıyoruz” diye mürşidi kandırmak istediler. Halbuki, kalblerinde, “Bu fakir ve kıymetten sukut eden mü’minler gibi değiliz” gibi başka bir mânâyı izhar etmişlerdir.

Hülasa أَنُؤْمِنُ lâfzında onların fesadlarına, ifsadlarına, gururlarına ve nifaklarına gizli birer remiz vardır.

كَمَآ اٰمَنَ السُّفَهآءُ

1: Yani, “Kâmil zannettiğiniz mü’minler, nazarımızda zelil ve fakir bir cemaattır. Onların herbirisi bir kavmin sefihidirler.”

O kâmil mü’minlerin tecvîz ettiği kıyasta birkaç işaret vardır:



[NOT]Dipnot-1 Bu beyinsizlerin iman ettikleri gibi mi?
[/NOT]

ashab-ı izzet: izzet, şeref sahipleri	binaen: -dayanarak
diyanet: dindarlık	ebna-yı cins: aynı cinsten olanlar (insanlar)
evvelâ: ilk önce, birinci olarak	fesad: bozukluk, karışıklık
hud’a: hile, aldatma	hâlis: samimi, içten
hülâsa: özetle, kısaca	ifsad: bozma, fesada uğratma
istifham: soru sorma, bilgi isteme	itizar: özür dileme, bahane gösterme
izhar etmek: göstermek, açığa çıkarmak	kâmil: kemâl ve fazilet sahibi, olgun
kıyas: karşılaştırma, tatbik etme	lâfz: ifade, söz
muhatap: kendisine karşı konuşulan	mü'min: iman eden, Allah’a ve Onun gönderdiği şeylere inanan
münafık: iki yüzlü, inanmadığı halde inanmış görünen kimse	mürşid: irşad eden, doğru yolu gösteren
nazar: görüş, bakış	nefis: bir kimsenin kendisi; insanı daima kötülüğe, maddî zevk ve isteklere sevk eden duygu
nifak: münafıklık, ikiyüzlülük	remiz: gizli bir mânâyı ince bir işaretle gösterme
safsata: saçmalama, yanlış ve saçma kıyas	saika: sebep, neden
salisen: üçüncü olarak	saniyen: ikinci olarak
sefih: cahil, ahmak	sukut: düşme
süfeha: sefihler, ahmaklar, cahiller	tecvîz: câiz görme, izin verme
tefessüh etmek: bozulmak	temerrüt: inat
tevcih-i hitap: sözü birine yöneltme, birine hitap etme, konuşma	vakta ki: ne zaman ki
zelil: hor, hakir	ıztırarî: zorunlu olarak, çaresizce

 

[Huseyni]

Cevap: Bakara Sûresi - Münafıklar Bahsi - Sayfa: 145


Birincisi: Mecmaü’l-mesâkin, melceü’l-fukara, hakkı himaye, hakikatı muhafaza, gururu men’, tekebbürü def eden, yegâne İslâmiyettir. Evet, kemal ve şerefin mikyası İslâmiyettir.

İkincisi: Nifakı intaç eden, garaz, gurur, tekebbürdür.Üçüncüsü: İslâmiyet, ehl-i dünya ve ashab-ı meratip ellerinde tahakküm ve tagallübe vesile olamaz. Ancak sair dinlerin hilâfına olarak, ehl-i fakr ve hacet elinde ihkak-ı hak için kırılmaz elmas bir kılıçtır. Bu hakikate tarih güzel bir şahittir.﴾ أَلآٰ اِنَّهُمْ هُمُ السُّفَهَآءُ

1 ﴿: Bilinmesi lâzımdır ki, Kur’ân-ı Kerimin, nifakın aleyhine kesretle yaptığı şiddetli tehditler ve takbihlerin sebebi, ancak ve ancak âlem-i İslâmın nifak şubelerinden gördüğü darbelerdir.
أَلاَ ikaz âleti olup, sefahetlerini teşhir ve efkâr-ı âmmeyi sefahetlerine istişhad etmek için zikredilmiştir.Hakikati göstermek için bir âyine ve hakikate delâlet için bir delil vazifesini gören اِنَّ lisan-ı haliyle, “Hakikate bakınız, onların zahirî safsatalarının aslı yoktur, aldanmayınız” diyor.Hasrı ifade eden هُمْ

2 kelimesi, nefislerine iddia ettikleri tezkiyeyi red ve mü’minlere isnat ettikleri sefaheti def eder. Yani, bir lezzet-i faniye için âhiretini terk eden sefihtir. Bâki bir mülkü hevesat-ı faniyesinin terkiyle satın alan sefih değildir.


[NOT]Dipnot-1 “Biliniz ki akılsız ve ahmak olanlar yalnızca kendileridir.” Bakara Sûresi, 2:13.
Dipnot-2 Onlar (bk. n-ḥ-v: zamir).
[/NOT]

ashab-ı meratip: makam ve mevki sahipleri; siyasi, askeri ve ekonomik gücü elinde bulunduranlar	bâki: kalıcı, devamlı
def etme: uzaklaştırma	delil: işaret, alâmet; kendisine, doğru bir bakış açısıyla bakıldığında istenilen hedefe ulaştıran şey
delâlet: delil olma, gösterme	efkâr-ı âmme: genel düşünce, kamuoyu
ehl-i dünya: dünyaya dalıp, âhireti düşünmeyenler	ehl-i fakr ve hacet: fakirler ve ihtiyaç sahipleri
garaz: kötü kasıt, kin	hakikat: asıl, gerçek, doğru
hakkı himaye: hakkı koruma	hasr: sınırlandırma, ait kılma; bir hükmün yalnızca bir şeye veya bir şahsa verilmesi
hevesat-ı faniye: geçici arzu ve istekler	hilâfına: aksine, tersine
ihkak-ı hak: hak sahibine hakkını verme	intaç etme: netice verme, doğurma
isnad etmek: dayandırmak	istişhad etme: şahit gösterme, şahit tutma, delil getirme
kemâl: mükemmellik, olgunluk	kesret: çokluk
lezzet-i faniye: geçici olan lezzet	lisan-ı hâl: hâl ve davranış dili
mecmaü'l-mesâkin: miskinlerin, büyük ihtiyaç sahiplerinin toplandığı yer, muhtaçlar evi	melceü'l-fukara: fakirlerin sığınağı
men’: yasaklama	mikyas: ölçek, ölçü
muhafaza: koruma	nefis: bir kimsenin kendisi; insanı daima kötülüğe, maddî zevk ve isteklere sevk eden duygu
nifak: münafıklık, ikiyüzlülük	safsata: saçmalama; doğru gibi görünen yanlış kıyas
sair: diğer, başka	sefahet: ahmaklık, cahillik
sefih: ahmak, beyinsiz	tagallüb: üstünlük, galip gelme
tahakküm: baskı, zorlama	takbih: kötüleme, çirkin görme
tekebbür: büyüklenme, gururlanma	tezkiye: temize çıkarma
teşhir: sergileme, gösterme	vesile: araç, vasıta
yegâne: yalnızca	zahirî: dış görünüşe ait
âhiret: öteki dünya, öldükten sonraki sonsuz hayat	âlem-i İslâm: İslâm âlemi, dünyası
şahit: delil, tanık	اَلاَ: (bk. ḥ-r-f
اِنَّ: (bk. ḥ-r-f

 

[Huseyni]

Cevap: Bakara Sûresi - Münafıklar Bahsi - Sayfa: 146

اَلسُّفَهَآءُ

1 deki elif ve lâm, hükmün malûmiyetine ve kemaline işarettir. Yani, onların sefaheti malûmdur. Ve sefahetin son sistemi onlardadır.

﴾ وَلٰكِنْ لاَيَعْلَمُونَ

2 ﴿ cümlesinde üç işaret vardır:

Birincisi: Hakkı bâtıldan, iman mesleğini nifak mesleğinden temyiz etmek, ancak ilim ve nazar ile olur. Fakat yaptıkları fitne ve fesatları zahir olduğu için, ednâ bir şuuru olan farkında olur. Buna binaen, Kur’ân-ı Kerim birinci âyeti وَلٰكِنْ لاَيَشْعُرُونَ ile zeyillendirmiştir.

İkincisi: لاَيَعْلَمُونَ

3 gibi, âyetlerin sonunda zikredilen اَفَلاَ يَعْقِلُونَ اَفَلاَ يَتَدَبَّرُونَ اَفَلاَ تَتَذَكَّرُونَ

4 gibi cümleleriyle, İslâmiyetin akıl, hikmet ve mantık üzerine müesses olduğuna işaret etmiştir ki, İslâmiyeti herbir akl-ı selimin kabul etmesi, İslâmiyetin şânındandır.

Üçüncüsü: Onlardan iraz etmek ve onlara itimat etmemek lâzımdır. Çünkü cehillerini bilmediklerinden, nasihatin onlara tesiri olmuyor.

﴿ وَاِذَا لَقُوا الَّذِينَ اٰمَنُوا قَالُوۤا اٰمَنَّا وَاِذَا خَلَوْا اِلٰى شَياَطِينِهِمْ قَالُوۤا اِنَّا مَعَكُمْ اِنَّمَا نَحْنُ مُسْتَهْزِؤُنَ اَللهُ يَسْتَهْزِئُ بِهِمْ وَيَمُدُّهُمْ فِى طُغْياَنِهِمْ يَعْمَهُونَ

5 ﴾
​

[NOT]Dipnot-1 Sefihler, malını ve hayat sermayesini sorumsuzca harcayanlar, beyinsizler.
Dipnot-2 “Ancak onlar bilmezler.” Bakara Sûresi, 2:12.
Dipnot-3 Bilmezler.
Dipnot-4 Akletmezler mi? Düşünmezler mi? Akıllarını kullanmazlar mı?
Dipnot-5 “İman edenlere rastladıklarında ‘İnandık’ derler. Şeytanlaşmış reisleri ve arkadaşlarıyla baş başa kalınca da, ‘Aslında biz sizinle beraberiz; onlarla sadece alay ediyoruz’ derler. Alaylarına karşılık Allah onları maskaraya çevirir. Ve onlara mühlet verip azgınlıkları içinde bırakır da, şaşkın şaşkın bocalayıp dururlar.” Bakara Sûresi, 2:14-15.
[/NOT]

akl-ı selim: sağlam, sağlıklı düşünen akıl	binaen: -dayanarak
bâtıl: doğru olmayan, yalan, yanlış	cehil: cahillik, bilgisizlik
ednâ: en ufak, en küçük	elif ve lâm (harf-i târif): gr. Arapça’da isimlerin başına gelen ve böylece onu belirli ve bilinen hale getiren bir takı
fesat: bozgunculuk	fitne: ahlâkta ve toplum düzeninde azgınlık ve bozgunculuk; baştan çıkarma
hak: gerçek	hikmet: ilim, yüksek bilgi, fen
iraz etmek: yüz çevirmek, uzak durmak	itimat etmek: güvenmek
kemâl: kusursuzluk, mükemmellik	malûm: bilinen, belli
malûmiyet: bilinmişlik; belli ve bilinir olma	müesses: kurulu
nasihat: öğüt	nazar: dikkatlice bakma, delilleri inceleme
nifak: münafıklık, ikiyüzlülük	sefahet: zevk ve eğlenceye düşkün olma ve malını gereksiz yere harcama; beyinsizlik
temyiz etmek: ayırmak, ayırt etmek	zeyillendirmek: ek bir sözle sonlandırmak
zâhir: açık, aşikâr	şuur: bilinç, anlayış, idrak

 

[Huseyni]

Cevap: Bakara Sûresi - Münafıklar Bahsi - Sayfa: 147


İstihza ve istihfaf gibi münafıkların dördüncü cinayetlerini beyan eden şu âyetin fesat, ifsat, tesfih gibi sebkat eden cinayetlerine atfını iktiza eden ayn-ı münasebetle bu âyetin meâliyle mâkablinin meâli arasında irtibat ve intizam hasıl olmuştur.

Bu âyetin cümleleri arasındaki vech-i irtibata gelince:

İnsanın musibet ve elemlere karşı nokta-i istinadı ve ihtiyaç ve emellerini tesviye için nokta-i istimdadı olan imanın üç hassası vardır.

Birincisi: Nokta-i istinadından neş’et eden izzet-i nefistir. İzzet-i nefsi olan, başkalarına kendisini zelil göstermeye tenezzül etmez.

İkincisi: Şefkattir. Şefkati olan, kimseyi tahkir ve tezlil etmez.

Üçüncüsü: Hakikatlere ihtiram etmek ve yüksek şeylerin kıymetini bilmekle istihfaf etmemektir.

Kezâlik, imanın zıddı olan nifakın da üç hassası vardır.

Birincisi: Zillettir.

İkincisi: İfsadata meyletmektir.

Üçüncüsü: Başkalarını tahkir etmekle gururlanıp zevk almaktır.

Binaenaleyh, iman, izzet-i nefsi intaç ettiği gibi, nifak da onun aksine zilleti intaç eder. Zilleti olan, herkese karşı kendisini zelil gösterir. Bu ise riyadır. Riya ise müdahenedir. Müdahene dahi kizbdir. Kur’ân-ı Kerim, şu silsileli kizbe ﴾ وَاِذَا لَقُوا الَّذِينَ اٰمَنُوا قَالُوۤ اٰمَنَّا...

1 ﴿ ile işaret etmiştir. Yani, “Mü’minlere rast geldikleri zaman, biz de imana geldik’ diyorlar.”

Sonra nifak, imanın hilâfına, kalbleri ifsad eder. Kalbin fesadı ise, yetimliği intaç eder. Yani, bozuk olan bir kalb kendisini sahipsiz, maliksiz, yetim bilir. Bu hâletten korku neş’et eder. O korku onu kaçıp gizlenmeye icbar eder. Kur’ân


[NOT]Dipnot-1 Bakara Sûresi, 2:14.
[/NOT]

atf: (Ar. gr.) bağlama, ilişkilendirme; kelime veya cümle grubu arasındaki mânâ bütünlüğünü gösteren irtibat, ilişki	ayn-ı münâsebet: tam bir bağlantı, ilişki
beyan etmek: açıklamak, izah etmek	binaenaleyh: bundan dolayı
elem: acı, keder, sıkıntı	emel: arzu, istek
fesat: bozgunculuk	hakikat: asıl, gerçek
hassa: özellik, nitelik	hilâfına: aksine, tersine
hâlet: durum, hâl	icbar etmek: zorlamak
ifsadat: başkalarını bozma faaliyetleri, işleri	ifsat: bozma, bozgunculuk yapma
ihtiram etmek: saygı göstermek	iktiza etmek: gerektirmek
intaç etmek: netice vermek, doğurmak	intizam: düzen, tertip
irtibat: bağ, ilişki	istihfaf: hafife alma, küçümseme
istihfaf etmek: küçümsemek, hafife almak	istihza: alay etme
izzet-i nefis: insanın vakar, şeref ve haysiyetini koruma duygusu	kezâlik: bunun gibi, böylece
kizb: yalan	meâl: mânâ, anlam
musibet: belâ, sıkıntı	mâkabli: öncesi
mâlik: sahip	müdahene: dalkavukluk, içindekinin aksiyle muamele etme, aldatma
münafık: iki yüzlü, inanmadığı halde inanmış görünen kimse	neş’et etme: doğma, meydana gelme
nifak: münafıklık, ikiyüzlülük	nokta-i istimdad: yardım dileme noktası, imdat noktası
nokta-i istinad: dayanak dileme noktası	riya: gösteriş
sebkat etmek: daha önce anlatımı geçme	silsile: sıra, dizi, zincir halkaları gibi birbirine bağlı
tahkir: aşağılama, hakaret etme, küçümseme	tenezzül etmek: inmek, alçalmak
tesfih: ahmak olarak niteleme	tesviye: düzenleme; gerçekleştirme, yoluna koyma
tezlil etmek: aşağılamak, hor ve hakir görmek	vech-i irtibat: bağlantı, ilişki yönü
zelil gösterme: aşağılama, hor, hakir görme	zillet: alçaklık, aşağılık
şefkat: içten ve karşılık beklemeden duyulan merhamet, sevgi

 

[Huseyni]

Cevap: Bakara Sûresi - Münafıklar Bahsi - Sayfa: 148

şu hallerine ﴿ وَاِذَا خَلَوْا

1 ﴾ile işaret etmiştir. Yani, “Kaçıp halvetlere gittikleri zaman...”
Sonra nifak, imanın aksine, akraba ve saireler arasında sıla-i rahmi kat’ eder, keser. Bu ise şefkati izale eder. Şefkatin zevâli ise ifsadata sebep olur. İfsaddan fitne çıkar. Fitneden hıyanet doğar. Hıyanet dahi zafiyeti mûciptir. Zafiyet de himaye edecek bir zahîre, bir arkaya iltica etmeye icbar eder. Kur’ân-ı Kerim buna ﴾ اِلٰىشَياَطِينِهِمْ ﴿ ile işaret etmiştir. Yani, “Şeytanlarına kaçıp, şeytanlarının himayelerine giriyorlar.”
Sonra, imanın hilâfına, nifakta tereddüt vardır. Yani münafık olan kimse, kat’î bir hüküm sahibi değildir. Bu ise sebatsızlığı intaç eder. Bu da mesleksizliği. Bu dahi emniyetsizliği tevlid eder. Bu ise-kanunen maznunların hergün ispat-ı vücut etmeleri lüzumu gibi—daima şeytanlarına gidip küfürlerini, ahidlerini tazelemelerini icap ettirir. Kur’ân-ı Kerim bu silsileye ﴾ قَالُوۤا اِنَّا مَعَكُمْ ﴿ ile işaret etmiştir. Yani, “Bizler sizinle beraberiz” diye ahidlerini tecdid ediyorlar.Sonra mü’minlere gidip geldiklerinden hasıl olan şüpheyi izale etmek için, and dilemeye mecbur oldular. Ve imanın hilâfına, hakikatlere adem-i hürmet ve istihfafta bulunarak kıymetli şeylere ihanet ettiler ki, kendilerine atfedilen ithamları defetsinler. İşte, Kur’ân-ı Kerim buna ﴾ قَالُوۤا اِنَّمَا نَحْنُ مُسْتَهْزِؤُنَ ﴿ ile işaret etmiştir. Yani, “Bizim mü’minlerle olan ihtilâtımız, onlarla istihza içindir. Aramızda samimiyet yoktur. Ancak yüzlerine gülüyoruz.”
Sonra, münafıkların şu gidiş ve söyleyişlerini dinleyen sâmiîn mü’minlerin de mukabelede bulunmalarını intizar etmekte bulunduğu, siyak-ı kelâmdan anlaşıldı. Bunun için Kur’ân-ı Kerim de mü’minlere bedel ﴾ اَ للهُ يَسْتَهْزِئُ بِهِمْ ﴿ diye

[NOT]Dipnot-1 Bakara Sûresi, 2:14.
[/NOT]

adem-i hürmet: hürmetsizlik etme, saygısız olma	ahid: sözleşme, andlaşma
and dileme: yemin etme, ahit dileme	atfetme: bağlama, göndermede bulunma
emniyet: güven, huzur	fitne: ahlâkta ve toplum düzeninde azgınlık ve bozgunluk; baştan çıkma
hakikat: asıl, gerçek, doğru	halvet: yalnızlık, tek başına kalma
hasıl olma: meydana gelme	hilâfına: aksine
himaye: koruma altına alma	hıyanet: hainlik, ihanet
icbar etmek: zorlamak	ifsad: bozma, bozgunculuk yapma
ifsadat: bozma çabaları, tahrip etmeler	ihanet etme: haksız yere aşağılama, küçük görme
ihtilât: birbiriyle iç içe olma, karışma	iltica etme: sığınma
intaç etmek: sonuç vermek	intizar etmek: beklemek
ispat-ı vücud: varlığını ispat etme	istihfaf: hafife alma, küçümseme
istihza: alay etme	itham: suçlama
izale etmek: gidermek, ortadan kaldırmak	kat’etmek: kesmek, koparmak
maznun: zan altında olan	meslek: izlenen, yürünen yol
mucip: gerektiren	mukabele: karşılık
münafık: iki yüzlü, inanmadığı halde inanmış görünen kimse	nifak: münafıklık, ikiyüzlülük
saire: diğer, başka	sebatsızlık: kararsızlık, istikrarlı olmama
silsile: zincir, dizi, sıra	siyak-ı kelâm: sözün gidişatı; sözün söyleniş şekli, ifade tarzı
sâmiîn: işitenler, dinleyenler	sıla-i rahm (rahim): akrabayla ilişki halinde olma, akrabalık bağı; insanlık, hemşehrilik bağı gibi
tecdid etmek: yenilemek	tevlid etmek: doğurmak, sebep olmak
zafiyet: zayıflık, güçsüzlük	zahîr: yardımcı, arka çıkan, dayanak
zeval: yok olma, kaybolma	şefkat: içten ve karşılık beklemeden duyulan merhamet, sevgi

 

[Huseyni]

Cevap: Bakara Sûresi - Münafıklar Bahsi - Sayfa: 149


mukabelede bulunmuştur. Yani, “Cenâb-ı Hak, onların istihzaları üzerine eşedd‑i ceza ile dünya ve âhirette tecziye eder ve edecektir.” Cenâb-ı Hakkın şu mukabelesi, mü’minlerin şerefine ve münafıkların yaptıkları istihzanın, Cenâb-ı Hakkın tecziyesine karşı adem hükmünde kaldığına ve onların hamakatlerine işarettir.

Sonra Kur’ân-ı Kerim ﴾ وَيَمُدُّهُمْ فِى طُغْياَنِهِمْ يَعْمَهُونَ ﴿ cümlesiyle cezalarını istihza suretiyle tasvir etmiştir. Yani, “Onlar dalâlet ve tuğyanı intaç eden esbaba su-i ihtiyarlarıyla ve arzularıyla tevessül ettikleri için, sanki lisan-ı halleriyle dalâletin talebinde bulunmuşlardır; Cenâb-ı Hak da onların talepleri üzerine, istediklerine yardım etmiştir.”

Bu âyetin tazammun ettiği cümlelerin heyetleri arasında intizam ciheti ise:Dahil olduğu hükmün kat’iyetini ifade eden ﴾ وَاِذَا لَقُوا الَّذِينَ اٰمَنُوا

1 ﴿’deki اِذَا onların mü’minlere olan mülâkatlarını amden ve kasten cezmettiklerine işarettir.Alelekser yollarda rast gelmek mânâsını ifade eden لَقُوا

2 onların, yollarda halk içinde mü’minlere mülakatlarını taammüd ettiklerine işarettir.اَلْمُؤْمِنُونَ

3 kelimesine tercihan اَلَّذِينَ اٰمَنُوا

4 kelimesinin zikri, onların mü’minlerle cihet-i irtibatları, yalnız iman sıfatı hasebiyle olduğuna ve bütün sıfatlar içinde de en mümtaz ve medar-ı nazar yalnız iman sıfatı olduğuna imadır.﴾ قَالُوا

5 ﴿ Bu ünvan, onların sözleriyle kalbleri bir olmadığına ve söyledikleri sözler mahzâ riya ve müdahene perdesi altında kendilerine yapılan ithamları


[NOT]Dipnot-1 “İman edenlerle karşılaştıkları zaman.” Bakara Sûresi, 2:14.
Dipnot-2 Karşılaştılar.
Dipnot-3 Mü’minler.
Dipnot-4 İman edenler.
Dipnot-5 Dediler.
[/NOT]

Cenâb-ı Hak: Hakkın ta kendisi olan sonsuz şeref ve yücelik sahibi Allah	adem: hiçlik, yokluk
alelekser: çoğunlukla, genellikle	amden: bizzat isteyerek, maksatlı olarak
cezmetmek: karar vermek, azimli olmak	cihet: taraf, yön
cihet-i irtibat: bağlantı, ilişki yönü	dalâlet: hak yoldan sapkınlık
esbab: sebepler	eşedd-i ceza: en şiddetli, en ağır ceza
hamakat: ahmaklık	heyet: bileşenler, grup
intaç etmek: sonuç vermek	intizam: düzen, tertip
istihza: alay etme	itham: suçlama
kat'iyet: kesinlik, şüphesizlik	lisan-ı hal: hal dili, beden dili
mahzâ: tam, sırf	medar-ı nazar: önem verilecek nokta
mukabele: karşılık	müdahene: dalkavukluk, içindekinin aksiyle muamele etme, aldatma
mülâkat: karşılıklı görüşme	mümtaz: seçkin, üstün
münafık: iki yüzlü, inanmadığı halde inanmış görünen kimse	su-i ihtiyar: iradenin kötüye kullanımı
taammüd etmek: bir işi kasıtlı olarak, bilerek ve isteyerek yapma	tasvir etmek: canlandırarak anlatmak
tazammun etmek: içine almak, kapsamak	tecziye: cezalandırma
tercihan: tercih ederek	tevessül etmek: girişmek, sarılmak
tuğyan: azgınlık, isyan ve inançsızlıkta çok ileri gitme	اِذَا: (bk. ḥ-r-f

 

[Huseyni]

Cevap: Bakara Sûresi - Münafıklar Bahsi - Sayfa: 150


def etmek ve mü’minlerden celb-i menafi ile sırlarına vâkıf olmak azminde bulunduklarına işarettir.

﴾ اٰمَنَّا

1 ﴿ Makamın iktizasıyla bu kelimenin tekitlerle müekked olarak zikredilmesi lâzım iken, tekitsiz zikri, kalblerinde tahrik edici bir şevkin ve bir aşkın bulunmamasıyla, sözlerini şiddetsiz ve tekitsiz, serseriyâne söylemiş olduklarına işarettir. Ve keza onların tekitleri adem hükmünde olup, mü’minleri inandıramadıklarına işarettir.

Ve keza اٰمَنَّا kelimesi ile nifaklarına örttükleri perde pek zayıf olduğundan tekit ve teşdit edildiği takdirde yırtılması ihtimali olduğuna işarettir. Çünkü tekit ve teşdit şüpheyi dâidir. Şüphe ise tahkikate bâistir. Tahkikat yapıldığı takdirde boyaları meydana çıkar. اٰمَنَّا ’nın cümle-yi fiiliye ile zikri ise imanlarının sabit ve devamlı olduğuna mü’minlere inandırmak imkânını bulamadıklarına ve yalnız menfaatleri celb ve esrara muttali olmak maksadıyla mü’minlere müdahene ve tasannu yapmakla ihdas-ı iman ettiklerine işarettir.

﴾ وَاِذَا خَلَوْا اِلٰى شَياَطِينِهِمْ قَالُوۤا اِنَّا مَعَكُمْ

2 ﴿ Evvelki âyetle bu âyetin birbirine olan atıfları, onların mesleksiz ve sebatsız olduklarına işarettir.

اِذَا ’nın ifade ettiği cezmiyet, itiyad ettikleri fesat ve ifsat iktizasıyla şeytanlarına gitmelerini zarurî bir vazife bildiklerine işarettir.

خَلَوْا

3 tabiri, cinayetlerinden korktuklarından tesettür ve gizlenmek istediklerine işarettir. اِلٰى kelimesinin خَ لَوْ ا kelimesiyle daha uygun olan مَعَ kelimesine tercihan zikredilmesi, iki şey içindir: Birisi, acz ve zaafları yüzünden iltica etmeye


[NOT]Dipnot-1 İman ettik.
Dipnot-2 “Şeytanlarıyla başbaşa kaldıklarında ‘Biz sizinle beraberiz’ derler.” Bakara Sûresi, 2:14.
Dipnot-3 Başbaşa kaldılar.
[/NOT]

acz: acizlik, güçsüzlük	adem: hiçlik, yokluk
atıf: (Ar. gr.) bağlama, göndermede bulunma; kelime veya cümle grubu arasındaki mânâ bütünlüğünü gösteren irtibat, ilişki	azm: kararlılık, niyet
bâis: sebep, neden	celb: çekme
celb-i menafi: menfaatlerin celbedilmesi; yarar sağlama, çıkar elde etme	cezmiyet: kesin kararlılık, azimli olma
cümle-i fiiliye: gr. fiil ile başlayan cümle, fiil cümlesi	dâi: sebep, neden
esrar: sırlar, gizli gerçekler	fesat: bozgunluk
ifsat: bozgunculuk yapma, fesada uğratma	ihdâs-ı iman: yeni bir iman türü icat etme
iktiza: bir şeyin gereği	itiyad etmek: alışkanlık haline getirmek
keza: bunun gibi	meslek: tutulan, gidilen yol
muttali olmak: haberdar olmak	müdahene: dalkavukluk, içindekinin aksiyle muamele etme, aldatma
müekked: pekiştirilmiş	nifak: münafıklık, ikiyüzlülük
sebatsız: kararsız, istikrarsız	serseriyâne: serserice
tabir: ifade, açıklama	tahkikat: araştırmalar
tahrik etmek: harekete geçirmek	tasannu yapmak: yapmacık harekette bulunmak, birşeyi zorla daha iyi göstermeye çalışmak
tekit: kuvvetlendirme, pekiştirme	tercihan: tercih edilerek
tesettür: gizlenme, örtünme	teşdit etmek: şiddetlendirmek, baskı vs. artırma
vâfık olmak: etraflıca bilmek, tanımak	zaaf: zayıflık, güçsüzlük
اِلٰى: (bk. ḥ-r-f

 

[Huseyni]

Cevap: Bakara Sûresi - Münafıklar Bahsi - Sayfa: 151

mecbur olmalarıdır. İkincisi, fitne ve ifsat iktizasıyla mü’minlerin sırlarını kâfirlere îsal etmektir. Bu iki mânâyı مَعَ

1 ifade edemez.

شَياَطِينِهِمْ

2 Bu ünvan, reislerinin şeytanlar gibi gizlenip vesveseleri ilka ettiklerine ve şeytanlar kadar muzır olduklarına ve şeytanlar gibi şerden maada birşey tasavvur etmediklerine işarettir.قَالُواِنَّا مَعَكُمْ Yani, “Sizinle beraberiz.” Bu cümle ile nefislerinin tezkiyesine, ahidlerinin tecdidine, mesleklerinde sabit kaldıklarına işaret etmişlerdir. Yalnız bu cümlenin muhataplarında münafıkların münkirleri bulunmadığı halde cümle tekitleştirilmiştir.وَاِذَا لَقُوا الَّذِينَ اٰمَنُوا قَالُوا اٰمَنَّا

3 cümlesinin muhatapları hep münkir oldukları halde, cümle tekitsiz bırakılmıştır. Bunun sebebi, birinci cümleyi şevksiz, aşksız, ikinci cümleyi ise aşk ve şevkle söylediklerine işarettir. Şeytanlarına söyledikleri cümleyi, ismiye şeklinde, mü’minlere karşı söylediklerini cümle-i fiiliye suretinde zikretmeleri, maksatlarının burada ahidlerine sabit ve devamlı kaldıklarını ispat ettiklerine, orada ise yalnız imana geldiklerini ihdas ettiklerine işarettir.﴾ اِنَّمَا نَحْنُ مُسْتَهْزِؤُنَ ﴿ Yani, “Bizler mü’minlere karşı, ancak istihza edici insanlarız.” Bu cümlenin evvelki cümleye atfedilmediğinin esbabı:

İki kelime veya iki cümle arasında ya kemal-i ittisal ve ittihad vardır veya kemal-i inkıta ve infisal vardır. Bu iki surette, birbirine atıfları caiz değildir. Ancak aralarında orta derecede bir inkıta ve bir ittisal olan yerlerde atıfları caizdir. Bu cümle ise اِنَّا مَعَكُمْ

4 cümlesine bir cihetten tekittir, bir cihetten de bedeldir. Bu


[NOT]Dipnot-1 …inle beraber, birlikte.
Dipnot-2 Onların şeytanları.
Dipnot-3 İman edenlerle karşılaştıkları zaman, “Biz de iman ettik” dediler. Bakara Sûresi, 2:14.
Dipnot-4 Sizinle beraberiz.
[/NOT]

ahid: sözleşme, andlaşma	atıf: (Ar. gr.) bağlama; bir mânâ bütünlüğünü korumak için, bir bağlaç vasıtasıyla kendinden önceki kelime veya cümle grubu arasındaki irtibatı sağlama
bedel: bir şeyin yerini tutan, yerine geçen; gr. bir şey sıfatıyla (niteliğiyle) beraber söylenmişse ve kastedilen mânâ da o şeyin kendisiyse, sıfat bedel olur. Meselâ, “Kardeşin Ahmed’i gördüm.” cümlesinde “kardeşin” bedeldir	caiz: sakıncasız, doğru
cihet: taraf, yön	cümle-yi fiiliye: fiil cümlesi
esbab: sebepler	fitne: ahlâkta ve toplum düzeninde azgınlık ve bozgunculuk; baştan çıkma, yanlışa kapılma
ifsat: bozma, bozgunculuk yapma	ihdas etmek: yeni bir şey ortaya koymak
iktiza: gerektirme	ilka etmek: kalbe atma, bırakma
inkıta: kopukluk, kesiklik	istihza etmek: alay etmek
ittisal: bağlantı, bağlılık, ilişki	kemal-i inkıta ve infisal: tam bir kopukluk ve ayrılmışlık
kemal-i ittisal ve ittihad: sıkı bir bağ, ilişki ve birlik	maadâ: başka, dışında
muzır: zararlı	münafık: iki yüzlü, inanmadığı halde inanmış görünen
münkir: inkar eden	nefis: bir kimsenin kendisi; insanı daima kötülüğe, maddî zevk ve isteklere sevk eden duygu
tasavvur: düşünme, hayal etme	tecdid: yenileme, tazeleme
tekit: gr. pekiştirme; vurgulama	tezkiye: hatadan arındırma, temize çıkarma
vesvese: şüphe, kuruntu	îsal etmek: ulaştırmak, eriştirmek

 

[Huseyni]

Cevap: Bakara Sûresi - Münafıklar Bahsi - Sayfa: 152


iki surette, her iki cümlenin arasında kemal-i ittisal vardır. Diğer bir cihetten dahi mukadder bir suale cevaptır. Bu surette de aralarında kemal-i inkıta vardır. Çünkü alelekser sual inşa, cevap ihbar olur. İşte bunun için aralarında atıf yapılmamıştır.

Sual: Bu cümlenin اِنَّا مَعَكُمْ

1 cümlesine tekit veya bedel olduğunun tevcihi?

Elcevap:اِنَّمَا نَحْنُ مُسْتَهْزِؤُنَ

2 cümlesi gerek hak ve hakikate ve gerek ehl-i hak ve ehl-i hidayete ihanete dairdir. Çünkü bundan dalâlet ve ehl-i dalâlete tâzim çıkıyor. Bu ise اِنَّا مَعَكُمْ cümlesinin meâlidir. Demek her iki cümlenin mealleri birdir veya birbirini tekit eder.

Mukadder bir suale cevap olduğunun tevcihi ise, sanki onların şeytanları tarafından şöyle bir sual varit olmuştur ki, “Yahu, eğer siz bizimle beraber ve bizim mesleğimizde olmuş olsaydınız, mü’minlere muvafakat etmezdiniz. Ya siz onların mezheplerine geçtiniz veyahut sizin için muayyen bir mezhep yoktur.” Bu suale karşı اِنَّمَا نَحْنُ مُسْتَهْزِؤُنَ diye, Müslümanlardan olmadıklarını sarahaten söyledikleri gibi, hasrı ifade eden اِنَّمَا ile, muayyen bir mezhebi olmayanlardan olmadıklarına işaret etmişlerdir. Ve keza, devamı ifade eden ism-i fail sigasıyla مُسْتَهْزِؤُنَ

3 demeleri, mü’minlere karşı yaptıkları istihzanın daimî bir sıfatları olup, bilâhare arız olmuş sıfatları olmadığına işarettir.


[NOT]Dipnot-1 Sizinle beraberiz.
Dipnot-2 “Şüphesiz ki biz onlarla alay edicileriz.” Bakara Sûresi, 2:14.
Dipnot-3 Alay edenler.
[/NOT]

alelekser: çoğunlukla, genellikle	arız olma: aslî olmayıp sonradan ortaya çıkma, ilişme
atıf: (Ar. gr.) bir mânâ bütünlüğünü korumak için, bir bağlaç vasıtasıyla başka kelime veya cümle grubuna bağlama yapma, göndermede bulunma	bedel: bir şeyin yerini tutan, yerine geçen; gr. bir şey sıfatıyla (niteliğiyle) beraber söylenmişse ve kastedilen mânâ da o şeyin kendisiyse, sıfat bedel olur. Meselâ, “Kardeşin Ahmed’i gördüm.” Cümlesinde “kardeşin” bedeldir
bilâhare: sonradan	ehl-i dalâlet: doğru ve hak yoldan sapan kimseler
ehl-i hak: hak ve doğru yolda olan kimseler	ehl-i hidayet: doğru yolda olanlar, iman nimetine ermiş olanlar
hak: doğru, gerçek	hakikat: asıl, gerçek
hasr: sınırlandırma, ait kılma; bir hükmün yalnızca bir şeye veya bir şahsa verilmesi	ihbar: bildirme, haber verme; belg. doğru veya yalan hükmün verilebileceği her sözdür
inşa: belğ. doğru veya yalan hükmünün verilemeyeceği her sözdür. Bunlardan bazıları emir, nehiy, soru, nidâ, temennidir	ism-i fâil: gr. bir iş, oluş veya durumu yüklenen şahsı bildiren kelimedir, meselâ; müstehzi; alay eden gibi
istihza: alay etme	kemal-i inkıta: tam bir kopukluk, ayrılık
kemal-i ittisal: tam, sıkı bir bağlantı, ilişki	keza: bunun gibi
mezhep: takip edilen yol	muayyen: belirli
mukadder: gr. lâfız olarak zikredilmediği halde gizli olarak kastedilen söz veya kelime	muvafakat etme: uyma, uyuşma
sarahaten: açıkça	siga: kalıp, kip
sıfat: özellik, nitelik	tekit: pekiştirme, kuvvetlendirme
tevcih: yöneltme	tâzim: büyüklüğünü dile getirme, yüceltme
varit olma: meydana gelme, doğma	اِنَّمَا: (bk. ḥ-r-f

 

[Huseyni]

Cevap: Bakara Sûresi - Münafıklar Bahsi - Sayfa: 153

﴾ اَللهُ يَسْتَهْزِئُ بِهِمْ ﴿ Yani, “Allah onları istihza ediyor.” Bu cümlenin evvelki cümlelere atfedilmeyerek atıfsız zikredilmesinin esbabı:

Eğer atfedilmiş olsaydı, ya اِنَّمَا نَحْنُ مُسْتَهْزِؤُنَ

1 cümlesine atfolurdu; bu ise bu cümlenin de اِنَّا مَعَكُمْ

2 cümlesine tekit olmasını icap eder. Veya اِنَّا مَعَكُمْ cümlesine atfolurdu; bu dahi bu cümlenin onların sözlerinden biri olduğunu iktiza eder. Veya قَالُوا

3 ya atfolacaktı; o vakit Allah’ın onlara olan istihzası halvet zamanıyla mukayyet olacaktı. Halbuki Allah’ın istihzası daimîdir. Veyahut وَاِذَا لَقُوا

4 cümlesine atıf yapılacaktı; bu ise her iki taraftan, yani mâtuf ve mâtufun-aleyhten maksadın, bir olduğunu istilzam eder. Halbuki birinci cümle amellerini beyan eder; ikinci cümle cezaları hakkındadır. Demek mahzursuz, münasip bir mâtufun-aleyh bulunmadığından müste’nife olarak, yani mâkabliyle bağlı olmayarak mukadder bir suale cevap kılınmıştır.

Evet, münafıkların fenalığı ve kötülüğü öyle bir dereceye baliğ olmuştur ki, hallerine vakıf olan her ruh, “Acaba böyle fena olanların cezası nedir ve cezaları verilmeyecek mi?” diye sormaya mecbur olur. İşte, Kur’ân-ı Kerim اَللهُ يَسْتَهْزِئُ بِهِمْ cümlesiyle şu mukadder suale cevap vermiştir. Demek bu cümlenin istinafı, atfından daha mühimdir.

Sonra, makamın iktizasıyla onların istihzalarına karşı mü’minlerin mukabelede bulunmaları icap ederken Cenâb-ı Hakkın mukabelede bulunması, mü’minlerin teşvikine ve terahhumlarına işaret olduğu gibi, münafıkları da istihza etmekten


[NOT]Dipnot-1 “Biz ancak onlarla alay ediyoruz.” Bakara Sûresi, 2:14.
Dipnot-2 Sizinle beraberiz.
Dipnot-3 Dediler.
Dipnot-4 Karşılaştıklarında.
[/NOT]

Cenâb-ı Hak: Hakkın ta kendisi olan sonsuz şeref ve yücelik sahibi Allah	atıf: (Ar. gr.) bağ, bağlaç; kelime veya cümle grubu arasındaki mânâ bütünlüğünü korumak için onları “va” gibi bir bağlaçla bağlama, gönderme yapma
beyan etmek: açıklamak	bâliğ: ulaşan
esbab: sebepler	fena: kötü
halvet: baş başa kalma, yalnız kalma	icap etmek: gerektirmek
iktiza etmek: gerektirmek	istihza: alay etme, alaya alma
istilzam: gerektirme	isti’naf: önceki cümlelere bağlı olmayıp ilerde gelecek sorulara cevap teşkil etme
mahzur: yasak, engel	mukabele: karşılık
mukadder: gr. lâfız olarak zikredilmediği halde gizli olarak kastedilen mânâ	mukayyet: kayıtlı, sınırlı
mukteza: bir şeyin gereği	mâkabli: öncesi
mâtuf: atfedilen, bağlanan mânâ, maksat	mâtufun-aleyh: bir bağlama edâtı (bağlaç) ile kendisine bağlanan kelime, mânâ, maksat
münafık: iki yüzlü, inanmadığı halde inanmış görünen kimse	müste’nife: yeni başlayan; önceki cümlelere bağlı olmayıp ilerde gelecek sorulara cevap teşkil eden cümle
tekit: pekiştirme, kuvvetlendirme	terahhum: şefkat ve merhamet gösterme
vakıf olma: bir şeyi bütün yönleriyle bilme, haberdar olma

 

[Huseyni]

Cevap: Bakara Sûresi - Münafıklar Bahsi - Sayfa: 154


zecir ve men etmek içindir. Zira, istinatları Allâmü’l-Guyûba olanlar, istihza edilemezler.

Sonra, Cenâb-ı Hakkın tenkil ve tâzibini istihza ile tâbir etmek şe’n-i ulûhiyete yakışmadığından, istihzanın lâzımı olan tahkir irade edilmiştir.

Sual: Münafıkların istihzası, devamı ifade eden ism-i fail sigasıyla olduğu halde Cenâb-ı Hakkın mukabil istihzası, teceddüdü ifade eden fiil-i muzarî sigasıyla yapıldığında hikmet nedir?

Elcevap: Tazip ve tahkirler tebeddül ve teceddüt ettikçe tesirleri çoğalır. Zira bir tarzda devam eden bir elemin tesiri gittikçe azalır; tazelendikçe tesiri çok olur. Bu mânâyı ifade eden, ancak fiil-i muzaridir. İsm-i fail ise yalnız devamı ifade eder.

﴾ وَيَمُدُّهُمْ فِى طُغْياَنِهِمْ يَعْمَهُونَ ﴿ Yani, “Dalâletin esbabına tevessül etmeleriyle, dalâletin talebinde bulunmuşlardır. Allah da onlara dalâlet vermiştir.”

Allah tarafından yardımın yapılmasını ifade eden يَمُدُّ

1 kelimesi, abdin hâlık‑ı ef’âl olduğunu iddia eden İtizal mezhebinin reddine işarettir. Ve onların lisan-ı hal ile istekleri üzerine, Allah’ın onlara yardım ettiğine delâlet eden يَمُدُّ ’nün tazammun ettiği يَسْتَمِدُّ

2 cümlesi, abdin elinde birşey yok, hep Allah’tan olduğunu iddia eden mezheb-i Cebrin reddine işarettir. Zira, onlar su-i ihtiyarlarıyla ve arzularıyla dalâleti istemişlerdir. Allah da onların isteklerini vermiştir.

طُغْياَنٌ

3 kelimesinin هُمْ

4 zamirine izafesi, tuğyan cinayeti, onların ihtiyarlarıyla


[NOT]Dipnot-1 Müddet verir.
Dipnot-2 Müddet ister.
Dipnot-3 Azgınlık, isyan.
Dipnot-4 Onlar.[/NOT]

Allâmü’l-Guyûb: gayb âlemini ve her şeyi bilen ve ilminden hiçbir şey gizli kalmayan Allah	Cenâb-ı Hak: Hakkın ta kendisi olan sonsuz şeref ve yücelik sahibi Allah
abd: kul	abdin hâlık-ı ef’âl olması: “Kul kendi fiilinin yaratıcısıdır” anlamına gelen Mu’tezile Mezhebinin bir görüşü
dalâlet: hak yoldan sapkınlık	elem: acı, keder, sıkıntı
esbab: sebepler	fiil-i muzari: şimdiki ve geniş zaman kipi olan fiil
hikmet: fayda, gaye, sır	irade etmek: dilemek, tercih etmek
ism-i fâil: gr. bir iş, oluş veya durumu yüklenen şahsı bildiren kelimedir, meselâ; müstehzi	istihza: alay etme
istinat: dayanma, dayanak	izafe: isnad etmek, dayandırmak
lisan-ı hâl: hâl dili	mezheb-i Cebr: Cebriye mezhebi
mukabil: karşılık	münafık: iki yüzlü, inanmadığı halde inanmış görünen kimse
siga: kalıp, kip	su-i ihtiyar: iradenin kötüye kullanımı
tabir etmek: ifade etmek, isimlendirmek	tahkir: aşağılama
tazammun etmek: içermek, içine almak, kapsamak	tebeddül: başkalaşma, değişme, değişim
teceddüt: yenilenme, tazelenme	tenkil: başkalarına ders ve ibret olacak ağır şekilde cezalandırma
tevessül etme: başvurma, sarılma	tuğyan: azgınlık, isyan ve inançsızlıkta çok ileri gitme
tâzip: azap etme, cezalandırma	zamir: gr. ismin yerini tutan kelime
zecir: sakındırma, menetme, yasaklama	zira: çünkü
İtizal mezhebi: Mu’tezile Mezhebi	şe'n-i ulûhiyet: ilâhlığın şânı, gereği

 

[Huseyni]

Cevap: Bakara Sûresi - Münafıklar Bahsi - Sayfa: 155


husule gelip, cebr ile alâkadar olmadığından “Bizler Allah’ın cebriyle bu tuğyanı yapıyoruz” diye mazeretlerinin reddine işarettir.

طُغْياَنٌ

1 ünvanı ise onların zararı, tûfan gibi, bütün mehasin ve kemâlâtı tahrip ettiğine imadır.

يَعْمَهُونَ

2 Yani, “Tuğyan ve dalâletlerinde mütehayyir ve mütereddit şahıslardır. Onların ne meslekleri var ve ne de muayyen bir maksatları vardır.”

﴿اُولٰۤئِكَ الَّذِينَ اشْتَرَوُا الضَّلاَلَةَ بِالْهُدٰى فَمَا رَبِحَتْ تِجَارَتُهُمْ وَمَا كَانُوا مُهْتَدِينَ

3﴾
​

Yani: “Onlar, hidayeti verip dalâleti satın alan birtakım kafasızlardır ki, ticaretlerinden bir faide göremedikleri gibi o zarardan kurtulmak için yol da bulamıyorlar.”

Bu âyetin makabliyle cihet-i irtibatına gelince:

Bu ayet geçen tafsillere bir fezleke, bir hülâsadır. Ve o tafsilleri yüksek ve müessir bir üslûpla tasvir etmiştir. Lâkin muhataplarının saff-ı evvelinde ve tabaka-i ûlâsındakiler kışın Yemen cihetine, yazın da Şam cihetlerine giderek yaptıkları ticaretin kâr ve zararını, lezzet ve elemini gördüklerinden, tasvir için ticaret üslûbu intihap edilmiştir. Şöyle ki:

Nev-i beşerin dünyaya gönderilmesi, daimî bir tavattun için değildir. Ancak sermayeleri olan istidat ve kabiliyetlerini tenmiye ve inkişaf ettirmek üzere ticaret için gelmişlerdir. Fakat münafıklar bu ticaretlerinde sermayelerini batırıp âleme rezil oldular.

Sonra bu âyetin cümleleri arasında cihet-i nazım ve intizam ise: Bu âyetin cümleleri arasında ticaret üslûplarındaki tertipler gibi gayet fıtrî, selis ve muntazam bir tertip vardır. Şöyle ki:


[NOT]Dipnot-1 Azgınlık, isyan.
Dipnot-2 Başıboş dolaşırlar.
Dipnot-3 Bakara Sûresi, 2:16.
[/NOT]

Yemen: (bk. bilgiler)	cebr: zorlama
cihet: taraf, yön	cihet-i irtibat: bağlantı, ilişki yönü
cihet-i nazım ve intizam: tertip ve düzen şekli	daimî: sürekli
dalâlet: hak yoldan sapkınlık	elem: acı, keder, sıkıntı
fezleke: fihriste, özet	fıtrî: doğal
hidayet: doğru ve hak olan yol, İslâmiyet	husule gelmek: meydana gelmek
hülâsa: öz, özet	ihtiyar: irade, dileme, tercih
inkişaf ettirmek: geliştirmek, ortaya çıkarmak	intihap edilmek: seçilmek
istidat: ruhî yetenekler, özellikler	kabiliyet: yetenek, başkalarından bilgi ve becerileri alma yeteneği
kemâlât: faziletler, mükemellikler, olgunluklar	makabli: öncesi
mazeret: özür, bahane	mehâsin: güzellikler, iyilikler
muayyen: belirli	muhatap: hitap edilen
muntazam: düzenli, tertipli	müessir: tesirli, etkili
münafık: iki yüzlü, inanmadığı halde inanmış görünen kimse	mütehayyir: şaşkın
mütereddit: teredütlü, kararsız	nev-i beşer: insanlar, insanlık türü
saff-ı evvel: ilk saf, ön sıra; burada zaman olarak Kur’ân’ın ilk indiği dönemdekiler kastediliyor	selis: düzgün ve akıcı
tabaka-i ûlâ: birinci tabaka, ilk dönem insanları	tafsil: ayrıntılı, detaylı bilgi verme
tasvir: şekillendirerek anlatma, ifade etme	tavattun: vatan edinme, yerleşme
tenmiye: geliştirmek, arttırmak	tufan: büyük sel felâketi
tuğyan: azgınlık, isyan ve inançsızlıkta çok ileri gitme	îma: gizli ve ince bir mânâyı işaret etme
Şam: (bk. bilgiler)

 

[Huseyni]

Cevap: Bakara Sûresi - Münafıklar Bahsi - Sayfa: 156


Bir tüccara yüksek bir sermaye verilir. O da o sermaye ile zararlı ve zehirli şeyleri alır, satarsa, o tüccar alışverişinin sonunda ne bir faide görür ve ne de bir kâr görür. Bilâkis, hasaret içinde boğulmakla beraber, kaçmak için yolu da kaybeder. İşte, münafıkların yaptıkları muamele de aynen buna benziyor.

Sonra, mezkûr âyetteki cümlelerin heyetleri ise:

﴾ اُولٰۤئِكَ

1 ﴿ kelimesi, uzaklarda bulunan şeyleri ihzar ederek mahsus ve meşhud olarak göstermek için kullanılan bir işaret aletidir.

Sual: Münafıkların اُولٰۤئِكَ ile ihzarlarında ne faide vardır?

Elcevap: Onların mezkûr cinayetlerini işiten sâmiin kalbinde hasıl olan nefret ve adavet öyle bir dereceye baliğ olmuş ki, onları gözüyle göreceği ve yüzlerine tüküreceği gelir ki, yüzlerine tükürmekle kalbi rahat olsun. İşte bunun için onlar اُولٰۤئِكَ dürbünüyle ihzar edilmiştir ki, sâmi yüzlerine tükürsün.

Sual: Münafıkların mahsus ve meşhud olmadıkları halde اُولٰۤئِكَ ile mahsus olarak gösterilmeleri ne suretle olur? Ve ne gibi bir faidesi vardır?

Elcevap: Münafıkların mezkûr cinayetlerle ve acip sıfatlarla ittisafları, onları öyle tecessüm ettirmiştir ki, hayalce mahsus ve meşhud ve hazır görünmektedirler. Ve şu mahsusiyetlerinden, onlara isnat edilen hükmün illeti de anlaşılır. Evet, hidayeti verip dalâleti almak gibi bir hükme elbette bir illet ve bir sebep lâzımdır. O illet ise, onların sebkat eden cinayetleri ve sıfatlarıdır. İşte, Kur’ân-ı Kerim, onları o sıfatlarla muttasıf olarak اُولٰۤئِكَ ile ihzar etmiştir ki, bu âyette onlara yükletilen hükmün illet ve sebebi sâmice malûm olsun.

Sual: Uzaklık cihetini de ifade eden اُولٰۤئِكَ ile münafıkları uzak göstermekten maksat nedir?

Elcevap: Onların tarik-i haktan uzaklaşmalarına ve bir daha doğru yola rücuları mümkün olmadığına işarettir. Çünkü gitmek onların elinde ise, gelmek onların


[NOT]Dipnot-1 İşte onlar (bk. n-ḥ-v: ism-i işaret).
[/NOT]

acip: tuhaf, şaşırtıcı	adavet: düşmanlık
baliğ: erişen, ulaşan	bilâkis: aksine, tersine
cihet: yön, taraf	dalâlet: hak yoldan sapkınlık
hasâret: zarar	hasıl olmak: oluşmak, meydana gelmek
heyet: bileşenler, bölümler	hidayet: doğru ve hak yol, İslâmiyet
ihzar etmek: hazıra getirmek, önüne getirmek	illet: asıl sebep, maksat
isnat etmek: dayandırmak	ittisaf: vasıflandırılma, nitelendirilme
mahsus: hissedilen; beş duyudan herhangi biriyle bilinen	mahsûs ve meşhud: hissedilir ve görülür olma, elle tutulur, gözle görülür hale getirme
malûm: bilinen, belli	mezkûr: anılan, sözü geçen
meşhud: görünen	muamele: davranış, iş
muttasıf: vasıflanmış, nitelendirilmiş	münafık: iki yüzlü, inanmadığı halde inanmış görünen kimse
rücu: dönme	sebkat etmek: daha önce geçmek, zikredilmek
sâmi: işiten, dinleyen	tarik-i hak: hak, doğru yol
tecessüm ettirmek: cisimleştirmek, maddî yapıya büründürmek

 

[Huseyni]

Cevap: Bakara Sûresi - Münafıklar Bahsi - Sayfa: 157

elinde değildir. Yeni, in’ikad ve teşekkül etmeye başlayan hakikatler hakkında kullanılan اَلَّذِينَ

1 ünvanı, hidayeti satıp dalâleti almak gibi şu pis muamelenin—bir nevi ticaret olmakla—zamanın insanları için esaslı bir meslek olmaya başlamış olduğuna işarettir.

﴾ اِشْتَرَوْا

2 ﴿ Ünvanı ise, münafıkların “Hidayeti terk edip dalâleti aldığımız, fıtratımızın iktizasıdır, ihtiyarımızla değildir” diye yapacakları mâzeretin reddine işarettir. Evet, sanki Kur’ân-ı Kerim onlara diyor ki: “Cenâb-ı Hak re’sülmal olarak size uzun bir ömür vermiştir. Ve ruhlarınızda da kemâlât istidadını bırakmıştır. Ve hidayet-i fıtrıyenin çekirdeğini de vicdanınıza dikmiştir ki, saâdeti alasınız. Halbuki sizler saâdete bedel, lezâiz-i fâniye ve menafi-i dünyeviyeyi alıyorsunuz. Demek, su-i ihtiyarınızla, dalâlet mesleğini hidayet mesleğine ihtiyar ve tercih etmekle, hidayet-i fıtriyenizi ifsat, re’sülmalınızı da zayi ettiniz.”

﴾ اَلضَّلاَلَةَ بِالْهُدٰى

3 ﴿ münafıkların iki hüsrana mâruz kaldıklarına işarettir. Birisi, dalâlet hüsranıdır. İkincisi, hidayet gibi büyük bir nimeti kaybetmektir.

﴾ فَمَا رَبِحَتْ تِجَارَتُهُمْ ﴿ Yani, “Ticaretlerinin kârı olmadı.”

Sual: Münafıkların bu ticaretlerinde re’sülmalları da zayi olduğu halde, yalnız kârlarının olmamasından bahsedilmesi neye işarettir?

Elcevap: Akıllı bir tüccarın, kârı olmayan bir alışverişe girişmemesi lâzım olduğuna ve kârı olmamasıyla beraber, re’sülmalın da zayi olması ihtimali olan ticaretlere girişmemesi elzem ve evlâ olduğuna işarettir.

Sual: Ribh fiili, hakikaten münafıkların fiili olduğu halde, bu cümlede ticarete isnat edilmiş olduğu neye işarettir?

Elcevap: Onların ne bu ticaretlerinde, ne eczasında, ne ahvalinde ve ne vesaitinde, ne cüz’î ve ne de küllî bir faide bulunmadığına işarettir. Evet, bazı ticaretlerde


[NOT]Dipnot-1 Öyle kimseler ki (bk. n-ḥ-v: İsm-i mevsûl).
Dipnot-2 Satın aldılar.
Dipnot-3 Hidayete karşılık inkârcılığı…[/NOT]

Cenâb-ı Hak: Hakkın ta kendisi olan sonsuz şeref ve yücelik sahibi Allah	ahvâl: haller, durumlar
cüz’î: az, küçük, ferdî	dalâlet: hak yoldan sapkınlık
ecza: cüzler, bütünü oluşturan parçalar	elzem: gerekli, lâzım
evlâ: daha iyi	fıtrat: yaratılış, mizaç
hakikat: esas, gerçek	hidayet: doğru ve hak yol, İslâmiyet
hidayet-i fıtrıye: yaratılıştan gelen hidayet; kötü tercih ve telkinlerle bozulmamış olan insanı yaratılışındaki doğruluk	hüsran: zarar, ziyan, kayıp
ifsat: bozma	ihtiyar: irade, dileme, tercih
iktiza: bir şeyin gereği	in’ikad: oluşma, tamamlanma
isnat etmek: dayandırmak	istidad: kabiliyet, yetenek
kemâlât: faziletler, olgunluklar, ahlâk ve huy güzellikleri	küllî: temel; kapsamlı
lezâiz-i fâniye: gelip geçici zevkler, lezzetler	maruz kalma: uğrama, tesirinde kalma
mazeret: özür, bahane	menafi-i dünyeviye: dünyevî menfaatlar, faydalar
meslek: tutulan yol, tarz	münafık: iki yüzlü, inanmadığı halde inanmış görünen kimse
nevi: tür	re’sülmal: sermaye, ana mal
ribh: kazanç, kâr	saadet: mutluluk
su-i ihtiyar: iradenin kötüye kullanımı, kötüleşim	teşekkül etme: oluşma, meydana gelme
vesait: araçlar, vasıtalar	vicdan: kalbe ait hislerin mazharı, aynası
zayi olma: kaybolma, ziyan olma

 

[Huseyni]

Cevap: Bakara Sûresi - Münafıklar Bahsi - Sayfa: 158


matlup kâr olmasa da, ahvalinde veya vesaitinde az çok bir faide olabilir. Fakat bu ticaret ise şerr-i mahzdır, faidelerden tamamen mahrum bir zarardır.

﴾ وَمَا كَانُوا مُهْتَدِينَ ﴿ Yani, “Re’sülmallarını zayi etmekle hüsrana maruz kaldıkları gibi, yollarını da kaybetmişlerdir.” Bu cümlede, sûrenin başındaki هُدًى لِلْمُتَّقِينَ

1 cümlesine gizli bir remiz vardır ki: Kur’ân-ı Kerim hidayeti vermemiş değildir; hidayeti vermiş de bunlar kabul etmemişlerdir.

​

[NOT]Dipnot-1 Takvâ sahipleri için bir hidayet kaynağı.[/NOT]

ahval: haller, durumlar	hidayet: doğru ve hak yol
hüsran: zarar, ziyan, kayıp	mahrum: yoksun
matlup: istek, istenilen	remiz: gizli bir mânâyı ince bir işaretle gösterme
re’sülmal: sermaye, ana mal	vesait: araçlar, vasıtalar
zayi etmek: kaybetmek, ziyan etmek	şerr-i mahz: kötülüğün ta kendisi, katıksız kötülük

 

[Huseyni]

Cevap: Bakara Sûresi - Münafıklar Bahsi - Sayfa: 159

﴿ مَثَلُهُمْ كَمَثَلِ الَّذِى اسْتَوْقَدَ نَاراً فَلَمَّا اَضَآءَ تْ مَا حَوْلَهُ ذَهَبَ اللهُ بِنُورِهِمْ وَتَرَكَهُمْ فِى ظُلُمَاتٍ لاَيُبْصِروُنَ صُمٌّ بُكْمٌ عُمْىٌ فَهُمْ لاَ يَرْجِعُونَ اَوْ كَصَيِّبٍ مِنَ السَّمَآءِ فِيهِ ظُلُمَاتٌ وَرَعْدٌ وَبَرْقٌ يَجْعَلُونَ اَصَابِعَهُمْ فِى اٰذَانِهِمْ مِنَ الصَّوَاعِقِ حَذَرَ الْمَوْتِ وَاللهُ مُحِيطٌ بِالْكَافِرِينَ يَكَادُ الْبَرْقُ يَخْطَفُ اَبْصَارَهُمْ كُلَّمَا اَضَاۤءَ لَهُمْ مَشَوْا فِيهِ وَاِذَاۤ اَظْلَمَ عَلَيْهِمْ قَامُوا وَلَوْ شَآءَ اللهُ لَذَهَبَ بِسَمْعِهِمْ وَاَبْصَارِهِمْ اِنَّ اللهَ عَلٰى كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ

1 ﴾
​

Bu uzun âyetle hem mâkabli arasında, hem cümleleri arasında, hem cümlelerinin keyfiyetlerinde bulunan cihet-i irtibat ve intizam ise:

Kur’ân-ı Kerim, evvelâ münafıkların hallerini, saniyen cinayetlerini sarahaten kaydettiği gibi, muamelelerinin kötülüğünü akla kabul ettirdikten sonra, hayale, vehme, hisse de gösterip onlara da kabul ettirilmesini bu temsille temin etmiştir. Evet aklî şeylerden fazla, temsillerle hayalî şeyleri kabule, hayal daha yakındır. Ve keza, akla muhalif olan ve hem gayr-ı melûf bulunan birşeyin me’nus bir şekilde gösterilmesiyle hayal çabuk kabul eder. Ve keza, gaip birşeyi hazır göstermekle, akıl ile his arasında mutabakat hasıl olur, his de kabul eder.

Hülâsa: Münafıkların kötülüğü şu temsille akla tasdik ettirildiği gibi, hayale, vehme, hisse de kabul ettirilmesi temin edilmiştir. Ve eyzan, münafıkların ayrı ayrı cinayetleri ve muhtelif sıfatları arasında hakikî bir irtibatın bulunması şu temsille gösterilmiştir. Ve eyzan, münafıkların muamelelerini hayalin gözü önüne şu temsille getirmekten maksat, lisanın söyleyemediği ince cihetleri bizzat hayal bakıp, görsün ve alsın ki, bir itiraz kalmasın.

Sonra bu temsilin cümlelerinin meâli, heyet-i mecmuasıyla münafıkların hikâyelerinin meâline muvafık geldiği gibi, ayrı ayrı da hikâyelerinin cümlelerine uygun gelir. Evet, münafıkların hikâyesi böyledir: Zâhiren imana gelmişlerdir.


[NOT]Dipnot-1 “O münafıkların hali, karanlık bir gecede ateş yakan kimsenin durumu gibidir ki, ateş tam onların çevresini aydınlatmışken, Allah birden nurlarını alıp götürür ve onları karanlıklar içinde bırakır; onlar da artık hiçbir şeyi göremez olurlar. Sağır, dilsiz ve kördürler; gece karanlığında bir ses işitmez, kimseye birşey işittiremez, bağırsalar da yardıma gelen olmaz, yollarını bulamazlar. Çabaladıkça batar, o musibetten kurtulup geri dönemezler. Yahut onların hali, şiddetle boşanan karanlıklı, gök gürültülü ve şimşekli bir yağmura tutulmuş yolcuların misaline benzer. Yıldırımdan ölme korkusuyla parmaklarını kulaklarına tıkarlar. Halbuki Allah o kâfirleri kudretiyle çepe çevre kuşatmıştır. Şimşeğin çakması neredeyse gözlerini alır. Etraflarını aydınlatınca birkaç adım yürürler. Fakat üzerlerine karanlık çökünce oldukları yerde kalırlar. Eğer Allah dileseydi onlara verdiği işitme ve görme nimetlerini de alıverirdi. Muhakkak ki Allah herşeye hakkıyla kàdirdir.” Bakara Sûresi, 2:17-20.[/NOT]

cihet-i irtibat: bağlantı, ilişki yönü	eyzan: yine, aynı şekilde, önceki gibi
gaip: görünmeyen, o anda bulunmayan	gayr-ı melûf: alışılmışın dışında
hasıl olmak: meydana gelmek	heyet-i mecmua: bütünü oluşturan unsurlar, bileşenler, genel yapı
hülâsa: özetle, kısaca	intizam: düzen, tertip
keyfiyet: durum, nitelik, özellik	keza: bunun gibi, böylece
meâl: mânâ, anlam	me’nus: alışılmış, yakınlık oluşmuş
muhalif: aykırı, zıt	muhtelif: çeşitli, farklı
mutabakat: uygunluk	muvafık: lâyık, uygun
mâkabli: öncesi	münafık: iki yüzlü, inanmadığı halde inanmış görünen kimse
saniyen: ikinci, ikinci olarak	sarahaten: açıkça
sıfat: özellik, vasıf	temin etmek: sağlamak
temsil: analoji, kıyaslama tarzında benzetme	vehm: kuruntu, zan
zahiren: görünüş itibariyle

 

[Huseyni]

Cevap: Bakara Sûresi - Münafıklar Bahsi - Sayfa: 160


Sonra kalben küfür ve inkâr etmişlerdir. Sonra hayret ve tereddüt içinde kalmışlardır. Sonra hakkı talep etmemişlerdir. Sonra o dalâletten rücua kàdir olmamışlardır ki, hakkı arasınlar.

Temsilin meâli ise: Evvelen ateş yakmışlardır. Sonra o ateşi muhafaza edememişlerdir. Sonra ateşleri sönmüştür. Sonra zulmet içinde kalmışlardır. Sonra herşey onlara görünmez olmuştur. Gece vakti ses sadâ olmadığından, sanki sağır olmuşlardır. Ateşleri söndüğünden, âmâ gibi olmuşlardır. Bir muhatap veya bir yardımcıları bulunmadığından, sanki lâl olmuşlardır. Ve o zulmetten çıkıp rücua kàdir olmadıklarından, sanki ruhsuz, heykel kesilmişlerdir. İşte temsildeki cümlelerle hikâyedeki cümleler arasında muvafakat tamamen tebaruz etmekle, aralarında bir muhalefet kalmadığı tebeyyün etti.

İhtar: Temsildeki zulmet, hayret, ateş, hikâyedeki küfür, adem-i sebat ve fitnelerine işarettir.

Sual: Temsilde nurdan bahsedilmiştir. Münafıkların nuru nerede?

Elcevap: Kendisinde nur olmayan bir insan, muhitinde bulunan nurdan istifade eder. Muhitinde bulunmasa kavminde, kavminde bulunmasa nev’inde, nev’inde bulunmasa fıtratında, fıtratında mümkün olmasa dünya menfaatleri için lisanında vardır. Bu da olmasa, evvelce iman edip sonra irtidat edenlerin evvelki nurlarına işarettir. Bu da olmasa dünyaya ait gördükleri istifadelerine işarettir. Ateşin, fitnelerine işaret olduğu gibi. Bu da olmadığı takdirde daire-i imkânda olan nurları, vücut dairesine indirilmiştir. اِشْتَرَوُا الضَّلاَلَةَ بِالْهُدٰى

1 ’daki hidayet gibi.

Sonra cümlelerin arasındaki cihet-i irtibata gelince:

﴾ مَثَلُهُمْ كَمَثَلِ الَّذِى اسْتَوْقَدَ نَاراً

2 ﴿ Yani, “Onların meseli, ateş yakan adamın meseli gibidir.” Bu cümlenin mevki ve makama olan münasebeti, şöyle tasvir edilebilir ki:

Âyette beyan edildiği şekil üzerine, ateş yakan adamın hali, Ceziretü’l Arapta sâkin Kur’ân’ın muhataplarından birinci tabakadaki adamların hallerine tetabuk


[NOT]Dipnot-1 “Onlar hidâyet karşılığında inkârcılığı satın aldılar.” Bakara Sûresi, 2:16.
Dipnot-2 Bakara Sûresi, 2:17.[/NOT]

Cezire-i Arap: Arap Yarımadası	adem-i sebat: kararsızlık, sabit olmama
cihet-i irtibat: irtibat, bağlantı yönü	daire-i imkân: varlığı da yokluğu da eşit olan daire, kâinat
dalâlet: hak yoldan sapkınlık	evvelen: ilk olarak
fitne: ahlâkta ve toplum düzeninde azgınlık ve bozgunculuk; baştan çıkarma	fıtrat: mizaç, karakter
hidayet: doğru ve hak yol, İslâmiyet	ihtar: hatırlatma, ikaz
irtidat etmek: imanından, dininden dönmek	kavm: topluluk, millet
kàdir olma: gücü yetirme, yapabilme	küfür: inkâr, kabul etmeme
lisan: dil	lâl: dilsiz
mesel: örnek, benzer	meâl: mânâ, anlam
muhalefet: farklılık	muhit: etraf, çevre, civar
muvafakat: uygunluk	münafık: iki yüzlü, inanmadığı halde inanmış görünen kimse
münasebet: bağlantı, ilişki	nev’i: çeşit, tür
nur: ışık, aydınlık	rücu: geri dönme
sadâ: ses	sâkin: oturan, yerleşik
tasvir etmek: anlatmak, bildirmek	tebaruz etmek: açığa çıkmak, görünmek
tebeyyün etmek: anlaşılmak, ortaya çıkmak	temsil: analoji, kıyaslama tarzında benzetme
vücut: beden, varlık	zulmet: karanlık
âmâ: gözleri görmeyen, görme engelli

 

[Huseyni]

Cevap: Bakara Sûresi - Münafıklar Bahsi - Sayfa: 161


ediyor. Zira o tabakadaki adamlar, bu ateşi yakan adamın halini ya bizzat görmüşler veya işitmişlerdir. Ve o halin ne derece müessir ve feci olduğunu hissetmişlerdir. Zira onlar çok defa güneşin zulmünden gecenin zulmetine kaçarak gecenin serinliğinde yollarına devam ettikleri sırada, şiddetli yağmurlara rast gelerek çok zahmetlere düşmüşlerdir. Ve keza çok defa yollarını kaybederek muzır hayvanlarla dolu mağaralara girmişlerdir. Ve arkadaşlarını görüp onlarla ferahlanmak ve eşyalarını görüp, muhafaza etmek veya muzır hayvanları görüp onlardan tahaffuz etmek için ateş yakmışlardır. Ateşin ziyasından istifade ederlerken, semavî bir âfetle ateşleri söner ve reca ve ümitleri tamamen ye’se ve hüsrana inkılâp eder. İşte, Kur’ân-ı Kerim onların bu durumuna ﴾ فَلَمَّا اَضَآءَتْ مَا حَوْلَهُ ذَهَبَ اللهُ بِنُورِهِمْ

1 ﴿ cümlesiyle işaret etmiştir. Yani, “Vakta ki o ateş etrafı ışıklandırdı; birden bire Cenâb-ı Hak, nurlarını söndürerek ziyalarını zulmete çevirdi.”

فَلَمَّا

2 ’da ف kelâmın siyakı, kelâmın şu şekilde olduğunu iktiza ettiğine işarettir ki, ziyasından istifade için ateş yaktılar. Ateş onları ziyalandırdı. Onlar da mutmain ve müferrah oldular. Sonra bir hüsrana uğrayıp yere düştüler.

Sonra bu cümle-i şartiyenin, şart ve ceza denilen her iki cümlesi arasında lüzumun vücudu lâzımken, izâe ile nurun zehabı arasında hiçbir lüzum görünmüyor. Binaenaleyh, bu gizli lüzumu dışarıya çıkarıp göstermek için bazı mukadder cümlelere ihtiyaç vardır. Şöyle ki:Vakta ki ateş onları ışıklandırdı. Onlar da ışıklandılar. Fakat ateşe ehemmiyet verip muhafaza etmediler ve o nimetin kadrini bilip devam ettirmediler, o da söndü gitti. Evet, ziyayı muhafaza etmekten gaflet, adem-i devamını istilzam eder. Adem-i devam ise intifasını, yani sönmesini istilzam eder.

Nurların sönmesiyle uğradıkları hüsrandan sonra وَتَرَكَهُمْ فِى ظُلُمَاتٍ

3 cümlesiyle, zulümata düşmek gibi ikinci bir hüsrana mâruz kaldıklarına işaret edilmiştir.


[NOT]Dipnot-1 Bakara Sûresi, 2:17.
Dipnot-2 Ne zaman ki.
Dipnot-3 “Allah onları karanlıklar içine bırakır.” Bakara Sûresi, 2:17.[/NOT]

Cenâb-ı Hak: Hakkın ta kendisi olan sonsuz şeref ve yücelik sahibi Allah	adem-i devam: devam etmeme
binaenaleyh: bundan dolayı	ceza: biri diğerinin şartına bağlı olan iki cümleden ikincisi
cümle-i şartiye: şart cümlesi	eşya: şeyler, varlıklar
feci: acıklı	gaflet: gafil olma, vurdumduymazlık
hüsran: zarar, kayıp	hüsrana maruz kalma: zarara uğrama
iktiza etmek: gerektirmek	inkılâp etmek: değişmek, dönüşmek
intifâ: sönme	istilzam etmek: gerektirmek
izâe: aydınlatma, ışıklandırma	kadr: kıymet, değer
kelâm: ifade, söz	keza: bunun gibi, böylece
mukadder: gr. lâfız olarak zikredilmediği halde gizli olarak kastedilen mânâ	mutmain: şüphesiz, tam kanaatle inanma
muzır: zararlı	müessir: tesirli, etkili
müferrah: ferahlamış, huzurlu	reca: ümit
semâvî: gökten gelen, İlâhî	siyak: ifade şekli ve tarzı, üslûp
tahaffuz etmek: korunmak	tetabuk etme: uyma, uygun düşme
vakta ki: ne vakit ki	vücud: varlık, var oluş
ye’s: ümitsizlik	zehab: gitme
zira: çünkü	ziya: ışık
ziyalandırmak: ışıklandırmak	zulmet: karanlık
zulümat: karanlıklar	şart: biri diğerinin şartına bağlı olan iki cümleden ilki. Meselâ “Haber verirsen, gelirim” ifadesinde “Haber verirsen” şarttır, “gelirim” cezadır
ف: (bk. ḥ-r-f