Cevabımız
Değerli Kardeşimiz;
Kur'anda Cenab-ı Hak zaman zaman zatıyla ilgili yerlerde "biz" ifadesi kullanır. Mesela şu ayetlere bakalım:
"Hiç şüphe yok ki, Kur'ân'ı biz indirdik, elbette onu yine biz koruyacağız." (Hicr, 9)
"Biz insanı en güzel biçimde yarattık." (Tin 4)
Müfessirler bu gibi ayetlerde kullanılan çoğul kipinin "azamet" ifade ettiğini bildirirler. Türkçede bunun bir örneğini "siz" ifadesinde görürüz. Bizden büyük olanlara hürmeten "sen" demek yerine "siz" demeyi tercih ederiz. Buradaki "siz" ifadesi çoğul anlamda kullanılmadığı gibi, tek olan Allah hakkında bazı ayetlerde geçen "biz" ifadesi çokluk anlamına gelmez.
Dikkat edilirse Cenab-ı Hakkın "biz" dediği yerlerde sebeplerin kullanımı da söz konusudur. Mesela, üstte verilen ayetlere baktığımızda Kur'anın indirilişi ve insanın yartılışı anlatılmaktadır. Kur'anın indirilmesinde Hz. Cebrail, insanın yaratılmasında ise anne ve babası sebep olarak görev yapmaktadır.
İşaratul İ'caz Tefsiri S:200 de Bediüzzaman Hazretleri mevzuyu şu şekilde ifade etmektedir.
(inni)-3- melaikenin, (etec'elu)-4- ile yaptıkları istifhamdan anlaşılan tereddütlerini reddetmekle, meselenin azamet ve ehemmiyetine işarettir.
(inni): Burada (ya) mütekellim-i vahde ile, (veiz kulna)-5- 'da mütekellim-i maalgayr zamirinin zikirlerinden şöyle bir işaret çıkıyor ki: Cenab-ı Hakkın halk ve icad fiilinde vasıtanın bulunmadığına, kelam ve hitabında vasıtaların bulunduğuna işarettir. Bu nükteye delalet eden başka ayetler de vardır. Ezcümle, (inna enzelna ileykel kitabe bilhakki litehküme beynennasi bima erakellahu)-6- ayet-i kerimesinde azamete delalet eden (na) zamir-i cem'i, vahiyde vasıtanın bulunduğuna işaret olduğu gibi,(bima erakellahu) -7- 'de müfred hükmünde olan Lafza-i Celal, manaları ilham etmekte vasıtanın bulunmadığına işarettir.
3- Muhakkak ki Ben...
4- Yaratacak mısın?
5- Hani biz demiştik...
6- Muhakkak ki Biz, Allah'ın sana gösterdiği şekilde insanlar arasında hükmedesin diye Kur'an'ı sana hak ile indirdik. (Nisa Sûresi: 105.)
7- Allahın gösterdiği şekilde.
Konuyu farklı bir boyutta değerlendirmeye devam ediyoruz.
Önce bir hususu belirtelim: Cenab-ı Hak Kur'ân-ı Kerimde, her zaman "ben" yerine "biz" diye hitap etmiyor. Âyetler hep bu şekilde sıralanmıyor. Yerine göre, "Ben", mevzuunun gelişine, meselenin anlatılışına göre hitap tarzları da değişiyor.
Nitekim meallerini vereceğimiz şu âyet-i kerimelere dikkat edilirse bu husus açıkça görülür:
"Ey İsrailoğulları! Size ihsan ettiğim nimetlerimi hatırlayın ve son peygambere iman edeceğinize dair Bana verdiğiniz sözü yerine getirin ki, Ben de size verdiğim sözü yerine getirip mükâfatınızı vereyim. Ve sadece Benden korkun." 1
"Kullarım senden Beni sordukları vakit de ki, muhakkak Ben çok yakınım. Bana dua ettiği zaman, dua edenin duasına cevap veririm. Öyle ise onlar da Benim davetime uysunlar. Bana iman etsinler ki, doğru yolu bulmuş olsunlar."2
"Bana dua edin, icabet edeyim." 3
"Ben cinleri ve insanları ancak Bana ibadet etsinler diye yarattım"4
Evet, sadece birkaç misal olması bakımından meallerini verdiğimiz bu âyetler gibi daha pek çok âyet-i kerimelerde Yüce Rabbimiz, kendi zâtından "Ben" mânâsına gelen zamirlerle ifade etmektedir. Bu âyetlere dikkat edilirse, "Bana verdiğiniz sözü", "Kabul ederim", "Beni sordukları vakit", "Benden korkun" gibi ifadelerin doğrudan Cenab-ı Hakkın zâtıyla ilgili olduğu ve arada hiçbir vasıta kabul etmeyeceği görülür. İşte Allah'ın "Ben" diye hitap ettiği âyetlerin büyük ekseriyeti hep zâtıyla ilgilidir.
"Biz" diye hitap edilen âyet-i kerimelerde ise, umumiyetle arada bir vasıta vardır. Meselâ Kur'ân'ın indirildiğini haber veren bütün âyet-i kerimelerde "Biz indirdik" buyurulur. Bütün âyetler vahiy kanalıyla indirildiğine göre, burada Allah ile Peygamber (a.s.m.) arasındaki vasıta, bir melek olan Cebrail'dir (a.s.). Yine "Bulutla gölge yaptık"5 gibi âyetlerde işi yaptıran Allah, işi yapan "Allah'ın memurları" mesâbesindeki meleklerdir. Ancak burada, meleklerin "memur" olarak vasıflandırılmasını, insanların işlerini kolaylaştırmak için kullanma zorunda kaldıkları memurlarla kıyaslamaktan kaçınmak lâzımdır. İnsanlar acizliklerinden dolayı memur tutuyorlar; Cenab-ı Hak ise kâinatta hükmeden kudretinin icraatını ilân etmek, onlar vasıtasıyla azametini bildirmek için melekleri istihdam ediyor.
Zaten birçok müfessirimiz, bu çeşit âyet-i kerimelerde Cenab-ı Hakkın kendi azamet ve kudreti, ulûhiyet ve kibriyâsı ile hitap ettiğini bildirirler. Yâni Cenab-ı Hak, Esmâü'l-Hüsnâsı ve sıfatlarıyla birlikte hitap ederek, kendi büyüklüğünü ve celâlini bildirmektedir.
Meselâ, "Kur'ân'ı kesinlikle Biz indirdik, elbette onu yine Biz koruyacağız"6 mealindeki âyet-i kerimenin metninde "biz" mânâsına gelen dört kelime vardır. Burada hem Cenab-ı Hakkın kibriya ve azametinin ifadesi bahis mevzuudur, hem de meselenin ehemmiyeti zamirlerle kuvvetlendirilmektedir.
Müfessir Ebu's-Suûd Efendi, bu âyetin tefsirinde, "Biz azamet-i şânımız ve uluvv-i cenabımızla Kur'ân'ı indirdik" der.
Kevser Sûresinde geçen "Biz" mânâsına gelen "İnnâ"nın tefsirinde ise Fahrüddin Râzi, "buradaki 'Biz'den murad, Cenab-ı Hakkın azametini göstermektir" der. "Çünkü Kevser'i Peygamber Efendimize (a.s.m.) hediye olarak veren, yerin ve göğün sahibi olan Cenab-ı Haktır. Hediye edilen şey de verenin büyüklüğüne göre bir kıymet ve azamet kazanır."
Bediüzzaman, Bakara Sûresinin 34. âyetinin tefsirinde "Ben" mânâsına gelen "İnnî" ve "Biz dedik" mânâsına gelen "Kulnâ" kelimelerini ele alır ve şöyle der:
"Cenab-ı Hakkın halk ve îcat fiilinde vasıtanın bulunmadığına, kelâm ve hitabında vasıtanın bulunduğuna işarettir."
Devamında ise Nisa Sûresinin 105. âyetindeki "Biz" mânâsına gelen "nâ" zamirinin tefsirinde şu hususları dikkate verir:
"Bu âyette azamete delalet eden 'nâ' zamir-i cem'i vahiyde vasıtanın bulunduğuna işaret olduğu gibi, 'Allah'ın sana gösterdiği' mealindeki cümlede müfred hükmünde olan lafz-ı celâl mânâları ilham etmekte vasıtanın bulunmadığına işarettir."7
O halde, Allah'ın bazı âyetlerde "Biz" diye hitap etmesinden, hâşâ, Cenab-ı Hakkın birden fazla olduğu akla gelmemelidir. Zaten gelmez de.
Bazan biz de kendi yaptığımız bir işten bahsederken bile "Biz yaptık" demez miyiz?
1. Bakara Sûresi, 40-41.
2. Bakara Sûresi, 186.
3. Mü'minûn Sûresi, 60.
4. Zâriyat Sûresi, 56.
5. Bakara Sûresi, 57.
6. Hicr Sûresi, 9.
7. İşaratü'l-îcaz, s. 230.
Mehmet Paksu
Selam ve dua ile...
Editör
www.sorularlarisaleinur.com
Cevabımız
Değerli Kardeşimiz;
İki başlı sorunuza iki şıkla cevap vermek mümkündür.
1- Bu gibi ifadeler, Kur'an ayetlerine zenginlik katan yorumlardır. her insan her yoruma katılacak diye bir zorunluluk yoktur. Dolayısıyla Allah'ın (c.c) tevazu göstermesi hikmetiyle "biz" ifadesini kullanması bir yorumdur. Fakat bu gibi yorumların hikmeti araştırıldığında, şöyle güzel bir netice ortaya çıkmaktadır. Allah (c.c) bu gibi tabirleri kullanmakla, insanlara tevazulu olmalarını ders vermeyi murat etmiş olabilir. Nasıl ki, Hz. Adem (a.s)'ın yaratılması hususunda Meleklerle istişare etmiştir. Oysa meşveret etmek, aklı ve ilmi sınırlı olanlara mahsustur.
Üstadımızın "Cenab-ı Hakkın Meleklerle istişare etmesi, insanlara istişare yapmaları hususunda bir ders vermektir. Yoksa Allah müşavereden münezzehtir" (İşarat-ul İ'caz) ifadesinde olduğu gibi, biz tabirlerinin olduğu bazı yerlerde de insanlara tevazu dersi verilmiş olabilir.
2- Bu gibi izahlar, Yüzlerce mana ve yorumdan sadece bir manadır. Yoksa esas olan mana sadece budur denilmez. Dolayısıyla gafil olan insanların herşeyi sebeplerden bildiği ve beklediği bir vakıadır. İşte Ayet-i Kerimelerde bazen "biz" kullanılması bu gibi gafil insanların nazarına, yaratanın aslında Allah olduğu ihsas edilmesi amaçlanmıştır. Yoksa, ayetlerde sadece bu mana olsa, hem ayetlerin külli manalarına perde gelir. hem de "tüm insanlara hitap eden kur'anın sadece bir kısım insanlara hitap ettiği" fikrini akıllara getirmesi açısından yanlış olur.
Selam ve dua ile...
Editör
www.sorularlarisaleinur.com