teblið
Vefasýz
1
MEKTUBO YEWIN
3
- Bi kilmî cewabê çar persan o. Persa Yewine: Gelo Hezretê Xizir ‘eleyhîsselam hema weş o? Eke weş o, çi rê tay alimê pîlî heyatê ey qebul nêkenî?
Elcewab: Weş o. Labelê mertebeyê heyatî panc î (panc mertebeyê heyatê est î). O, mertebeyo dîyin de yo. Coka, tay aliman heyatê ey ra şik kerdo.
Tebeqeyê heyatî ê yewin, heyatê ma yo ke zaf hetan ra hedronaye yo.
Tebeqeyê heyatî ê dîyin, heyatê Hezretê Xizir û Îlyas ‘eleyhîsselaman o ke yew derece serbest o. Yanî, yew rojgar de eşkenî zaf cayan de hazir bibî. Sey ma daîm pabesteyê îhtîyacanê însanî nîyî. Ge-gane çi wext biwazî sey ma wenî, şimenî la sey ma mecbur nîyî. Hezretê Xizir reyra macerayê ewlîyayan ke ehlê şuhud û keşf î ( xeyb bi çimanî xo vînenî) no tebeqeyê heyatî, dereceyê tewatur de roşn û ispat kenî. Hetta meqamê welîyey de yew meqam est o ke tira meqamê Xizir vajêno. Welîyo ke o meqam resayo, Xizir ra ders gêno û Xizir reyra yewbînan vînenî. Labelê rey-reyan wayîrê o meqamî, xeletî ra Xizir bi xo hesibêno.
Tebeqeyê heyatî ê hîrêyin, tebeqeyê heyatê Hezretê Îdrîs û Îsa ‘eleyhîsselaman o ke lazimeya însanî ra dûrî yo, bi dekewtişê sey heyatê melekan yew heyat reyra nuranî beno. Bi cismê xoyê dinyayî, ke sey nazikeya bedenê mîsalî û nurîya cesedo necmî yo, asmên ra geyrenî. Mealê hedîsi; “Axirzeman de Hezretê Îsa ‘eleyhîsselam yeno, pê şerîetê Muhemmedî (a.s.w.) amel keno” (5) sirrê na hedîsi no yo ke:
Axirzeman de vera cereyanê kufrî û înkarê ulûhîyetî, ke felsefeyê tabîîye ra yeno, dînê Îsevî xo safî keno û xurefan ra vazgeç beno, vurîyêno beno îslamîyet. Senî şexsê manevîyeyê Îsevî, kalmeyê wehyê asmênî reyra o şexsê manewîyê dînbetalîya (bêdînîya) muthîşe kişeno; winî zî Hezretê Îsa ‘eleyhîsselam, ke temsîkarê şaxsê manewîyê îsevîye yo, temsîlkarê şexsê manewîyê dînbetalîye Deccalî kişeno. Yanî go fikrê înkarderdişê ulûhîyetî bikişo.
Tebeqeyê heyatî ê çarin, heyatê şehîdan o. Hukmê Qur’an reyra, şehîdî ehlê tirban ra berzêr wayîrê yew tebeqeyê heyatî yî. Heya, şehîdî seba ke heyatê xoyê dinyayî rayîrê heq de feda kerdo, Cenabê Heq Keremê xoyê tewr berz ra alemê berzah de înan rê sey heyatê dinya yew heyat, la bêderd, bêzehmet îhsan (kerem) keno. Nêzanî ke merdî. Tena zanî ke şîyê yew alemo hîna rind. Yew şadîya bêkemane (bêkemanîye) reyra lezzet gênî. Dejê cêserkewtişo ke merg ra yeno hîs nêkenî (6). Her çiqas ruhê ehlê qebran baqî bo zî reyna zanî ke merdî (merdeyî). Lezzet û şadîya ke berzah te gênî ê şehîdan nêreseno.
Hawayo ke, di merdimî yew hewn de dekewenî yew qesra sey cennete rinde (sey cennet yew qesra rinde). Tira yew zano hewn vîneno (hewn de yo) ; lezzet û keyfo ke gêno gelek kemî yo. Wina fikirîno “Eke ez xo biaqilîya no lezzet go biremo.” O bîn nêzano ke hewn vîneno; mezherê lezzeto heqîqî û şadîya heqîqî beno. Ha yo alemê berzah de heyatê berzah ra îstîfadeyê merdeyan û şehîdan wina cîya yo.
Cirîyayiş (hedîse) û rîwayetanê bêhed û bêheseban reyra sabît û qet’î yo ke şehîdî mezherê no tewir yew heyatî yî û xo ganî zanî. Hem zî reîsê şehîdan Hezretê Hemza (r.a.) waqayê tekraran reyra (zaf hedîseyan de), merdimê ke xo visto bextê ey, înan ro hemet kerdo û gureyê înan ê dinya dîyo û dayo kerdiş, sey nînan zaf waqayan reyra no tebeqeyê heyat roşn û ispat bîyo. Hetta, mi bi xo, namebê Ubeyd yew wareza û telebeyê mi estbi; badê ke mi het de mi vera şehîd kewt, cayo hîrê mengî dûrîye de gama ez esîr bîya, cayo ke defn bîyo mi nêzanaynî, mi gore yew hewno rastikên de ez dekewta tirba eya bin erdî. Mi o tebeqeyê heyatî ê şehîdan de dî. Ey vatinî qey ez merda; va ez to rê zaf bermaya. Vano qey o weş o (xo weş zano). La seba ke îstîlayê Orisan ra xo hemet bikero bin erdî de xo rê yew cayo rind viraşto. Ha yo no hewno qijkek, tay şert û delîlan reyra, dereceyê vînayîşî de yew kenaet dayo mi û yeqînê mi na heqîqat rê ameyo.
Tebeqeyê heyatî ê pancin, heyato ruhanî yê ehlê qebran o. Belê, merg bedilîyayîşê mekanî yo, serbestîya ruhî yo, wezîfe ra terhîs o; îdam û çinbîyayîş û qedîyayîş nîyo. Zaf delîlî sey qewimîyayîşanê bêhed û bêhesaban reyra temesûlê (şekilgirewtişê) ruhê ewlîyayan û ehlê keşfî ra asayîşê înan û haya û hewn de ma reyra munasebet û têkilîya ehlê qebran, o tebeqeyê heyatî roşn û ispat kenî. Xora derheqê beqayê ruhî de Veteyo Vîst û Newin no tebeqeyê heyatî delîlo qet’i reyra ispat kerdo.
Persa Dîyine: Kur’ano Kerîm de ayetanê sey:
(7)
"Merg zî sey heyatî xelq bîyo, hem yew nîmet o" reyra xeber dîyêno. Hal no yo ke, zahîren merg rizîyayîş o, çinbîyayîş o, helisîyayîş o, tefîyayîşê heyatî yo, xeripîyayîşê lezzetan o. Senî mexlûq û nîmet beno?
Elcewab: Hawayo ke peynîyê cewabê persa yewine de vajîyayo: Merg wazîfeyê heyatî ra yew terhîs o, yew paydos o, bedilîyayîşê mekanî yo, vurîyayîşê ganî yo, heyato baqî rê yew silayî yo, yew despêk o, pêşkêşê yew heyato baqîye yo. Senî ke, heyat yew xelq û teqdîr reyra ameyo dinya; winî, dinya ra şîyayîşê ey zî yew xelq û teqdîr reyra, yew hîkmet û tedbîr reyra yo. Çunke mergê heyatê nebatan ke tewr sade tebeqeyê heyatî yo, heyat ra hîna serrast yew eserê sanatî nawneno. Çunke, merdişê meyweyan, dendikan, bezreyan seke xeripîyayîş, helisîyayîş û vilabîyayîş biaso, labelê rastîya xo de gelek muntazam yew muameleyê kîmyewî û yew pêameyîşo peymeyin ê weslan û yew virazîyayîşo hîkmetin ê atoman ra îbaret yew elawitiş o ke, no mergo hîkmetin û întîzamin o ke nêaseno, heyatê sunbul reyra vejîno meydan. Nîhayî mergê dendike, çime û destpêkê hayatê sunbulî yo; belkî semedo ke herinda heyatê aye de yo no merg zî sey heyatî xelqbîyaye û muntazam o.
Hem madeyê (vêreyê) însanan de merdişê meywe û heywananî ganîyan, semedo ke înan rê çimeyê destpêkê vejîyayîşê heyatê însanîyetî beno, “o merg, heyatê înan ra hîna muntazam û xelqbîyaye (viraşte) yo” vajêno.
Ha yo, eke merdişê heyatê nebatan ke tewr adî tebeqeyê heyatî yo, wina mexlûq (xelqbîyaye), hîkmetin û întîzamin bo, mergo ke heyatê însanan serê ser de yeno ke tewr berz tebeqeyê heyatî yo, helbet yew dendika ke dekewta bin erdî, senî alemê hawa de bena dare, sey aye, însanêko dekewto bin erdî zî, alemê berzah de helbet sunbulê yew heyato baqî dano.
Labelê, sebebanê nîmetbîyayîşê mergî ra, ma zaf cîhetanê ey ra behsê çar hetan tena kenîme.
Ê Yewin: Semedo ke wezîfeyê heyato giranbîyaye û kulfetê heyatî ra azad keno, seba ke alemê berzah de yew berê pêresîyayîşî yo ke se ra neway û new kê birakanê xo resneno, nîmetêko en xişn o.
Ê Dîyin: Zindanê dinyaya teng, sixintêyin, şematayin, zelzeleyin ra vejîyayîş; mezherê yew heyato hera, şad, bêdej bîyayîş reyra, dekewtişê dayîreyê rehmetê Mehbûbê Baqî yo.
Ê Hîrêyin: Sey kokimîye zaf sebebî est î ke şertanê heyatî giran kenî, mergî heyat ra vêşêr yew nîmet nawnenî. Ma vajî; eke pîrbavê pîrbavanê to pa pî û maya to reyra ke extîyarîya înan zaf izdirab danî to, nika pêro pîya halê xoyê sefalet reyra to het de bibîynî, to zanaynî heyat çiqas ceza, merg çiqas nîmet o, to fam kerdinî. Hem ma vajî, meysê rindî ke aşiqê vilanê rindekan î, zimistano zabuxin (qarsin) mîyan de heyatê înan çiqas zehmet û mergê înan çiqas rehmet o, fehm beno.
Ê Çarin: Hewn, baxusus seba musîbetdaran, birîndaran, nêweşan, senî yew rehetîye, yew rehmet, yew arisîyayîş o. Winî zî, merg ke biraro pîl ê hewnî yo, însanê ke musîbetdar û wayîrê belayan ê ke xo kiştiş fikirînî, seba înan nîmet û rehmet o. Labelê qandê ehlê delaletî, Vateyê ke tekrar qalî înan bîy de ispat bîyî, merg zî sey heyatî ceza mîyan de ceza, ezab mîyan de ezab o; no babet behsê ma ra teber o.
Persa Hîrêyine: Cehennem ça de yo?
Elcewab: (8)
,
-(9)tay rîwayetan de vajîyayo cayê Cehennemî binê erdî yo. (10) Hawayo ke ma sewbîna cayan de îzah kerdo, kureyê erz hereketê xo yê serrane reyra, dormareyê yew meydan de, yew dayîre xêz keno ke, go badî heşrî bibo cayê pêserameyîşî. No yeno na mana ke Cehennem zî bindê o daîre de yo, ke dinya yew serre de dormareyê ey geyrena. Sebebê nêasîyayîş û hîsnêbîyayîşê înan, bin perde de û adiro bênur ra bîyayîş ra yo. Mesafeyo xişno ke kureyê erz dormareyê ey de geyreno tede gelek mexlûqatî est î, la seba ke bênur î nêasenî. Senî nurê aşme biancîyo vera çiman ra vîndî bena, zafê kureyê bênurî, mexlûqî, vera çimandê ma de yî ma nêvînenî.
Cehennem di bêj o: Yew qij, yew gird o. Qij herinda dendika/bezreyê girdî de yo, go demo ameye de bivurîyo bibo gird, go bibo yew menzîlê ey. Cehennemo qij binê erdî de yanî merkezê ey de yo. Binê erd ra meqsed merkezê ey o. Îlmo ke tebeqeyanê erd ra eleqedar o vano, her hîris û hîrê metre kendiş de yew dereceyê germî zêdîno. Nîhayî, serî erd ra heta merkezê dinya şeş hezar kusûr kîlometre yo, di sey hezar dereceyê germ, yanê adirê dinya ra di sey rey hîna şedîd û sey rîwayetê hedîsi yew adir est o. (11)
Hedîsan reyra îşaret bîyo ke no Cehennemo qijek, dinya û alemê berzax de zaf wezîfeyê ke aîdê Cehennemê girdî yî ardo ca (dîyo). Alemê axîret de kureyê erz senî kesê ke wegirewtî înan fîneno meydanê heşrî, ke yew serre de dormareyê ey de geyreno; winî zî, Cehennemo qijeko ke mîyanê ey de yo, emrê îlahî reyra teslîmê Cehennemo girdî keno. Vatişê tay mellayanê ehlê îtîzalî (kesê ke ehlê sunnet û cemaat ra aqitîyayî, mu’tezîle) “Cehennem go badî xelq bibo”, no vîstike de seba ke tastamam hera nêbîyo û wegirewtanê ey rê munasîb yew şekl de nêaseno no tewir vatişî xelet î û nezaney a.
Hem perdeyê xeyb mîyan de menzîlê ke aîdê alemê axîretî yî, na dinya de pê çiman seba vînayîş û nawitîşê înan, ya kaînat gerek qijek bibo bêro dereceyê di şaristanan yan ma ganî çimanê xo gird bikerî, sey estareyan çimê ma bibî ke ma besebikerî cayanê înan bivînî û ca bikerî (12)
menzîlê ke aîdê axîretî yî, nê çimanê dinya reyra nêvînîyênî. Labelê îşaretê tay rîvayetan ra, Cehennemo ke axîret de yo, na dinyaya ma reyra munasebetê xo est o. Germîya hamnanî ra (13)
vajîyayo.
Nîhayî, nê dinyayî, pê çimanê aqilo şenik û tefîyaye reyra, o cehennemo xurt û xişn nîno vînayîş. Labelê ma şênî nurê îsmê hakîm reyra tira biewnî. Neysene (farzimîsal): Cehennemo gird o ke bindê hereketo serrane ê erzî do, cehennemo qij o ke merkezê erdî de yo seke wekîl tayîn bikero, tay wezîfeyê xo dayo ey kerdiş. Mulkê qadîrê zulcelal gelek hera yo. Hîkmetê îlahî kera (ça) binawno, cehennemo gird uca ca gêno.
Belê, yew Qadîrê Zulcelal û wayîrê emrê (14)
yew Hakîmo Zulkemal verê çimanê ma de, kemalê hîkmet û întîzam reyra aşmi dinya ra girey daya; qudretêko pîl û întîzam reyra dinya tîje ra besta; û heybetê rububîyetê xo reyra tîje pa gezegenanê aye ra, yew surato nizdîyê suratê erz, goreyê yew îhtîmalî, hetê tîja tîjan ra yew hereket dayo înan; û estareyî sey lambayê elektrîkan ê donanmayî seltanatê rubûbîyetê xo rê şahîd kerdî, pê înan seltanatê rubûbîyetê xo û xurteya kudretê xo nawnayo, no tewir yew Zato Zulcelal, kemalê hîkmetê ey ra û ezametê kudretê ey ra û seltanatê rubûbîyetê ey ra dûrî nîyo ke cehennemo girdî seke lênê (qazanê) palukayê lambayê elektrîkinî biyaro, ey reyra adirê estareyanê asmênî ke axîret ra nîyadanî gir bikero, tanî û qewet bido. Yanî, Cenneto ke alemê nurî yo, ey ra estareyan rê nur bido, Cehennem ra adir û tanî birusno; abiasan, tay qismanê ê Cehennemî ehlê azabî rê mesken û heps biko.
Hem yew Fatiro Hakîm ke, yew dara sey koyî xişne, mîyanê yew dendika sey nenguyî de nimneno. Helbet, kudret û hîkmetê ey Zatê Zulcelal ra dûrî nîyo ke mîyanê dendika Cehennemê qijî, ke qelbê kureyê erz de yo, tede Cehennemo girdî binimno.
Welhasil: Cennet û Cehennem, di fêkîyê yew gilê dara xelqbîyayîşî yî ke hetê ebed ra xo derg kerdo şono. Cayê fêkî zî, heya kura şono wa şêro sereyê gilî yo. Hem di netîceyê no kaînatî yî ke sey helqayanê rêzile qedeme -qedeme xelq bîyo. Cayê netîceyan, di kîştê (sereyê) nê rêzilî de yî. Bureyin, giran hetê cêr de; nurin, berz hetê cor de yo. Hem di karî (‘embarî) ê nê qewimîyayîşê ke bi hemdê Homay reyra virazînî û îradeyê ey nawnenî û mehsulê manewî ê erdî yî. Cayê karîyî (‘embarî) zî, goreyê bêjê mehsulî, nebaşê ey bin de, holê ey ser de yo. Hem di hewzî ê mewcûdatî yî ke cayê xo de nêvindenî hetê ebedîya herikînî û pêl danî. Cayê hewzi zî cayo ke lasero şedîd yeno û tede pêser beno. Yanî pîsîya xo û gemara xo tewr war de, temîzîya xo pakîya xo tewr dîyar de ya. Hem, di tecellîgahê lutf û qehr, rehmet û ezametî yî. Cayê tecellîgah zî, her ca beno. Rehmanê Zulcemal û Qehharê Zulcelal kera (ça) biwazo tecellîgahî xo rakeno (rafîneno).
Labelê wicûdê Cennet û Cehennemî zî, Vateyo Desin û Vîst û Heştin û Vîst û Newin de gelek qet’i yew şekil de ispat bîyî. Ma tîya d’ tena naye vanî ke: Estbîyayîşê meywe sey gilê dare, ê netîceyî sey sîlsîleyî(rêzilî), ê karîyî sey mehsulî, ê hewzî sey robarî û ê tecellîgahî sey wicûdê rehm û qehrî qet’î û yeqîn î.
Persa Çarine: Senî eşqo mecazîyo ke sînayoxan nawnîyêno, tadîno beno eşqo heqîqî, gelo eşqo mecazîyo ke zafê merdiman ro dinya newnenî, eşkeno bitadîyo bibo eşqo heqîqî?
Elcewab: Belê, eşqo mecazîyo ke vera rîyê dinyaya fanî nawnîyêno, eke o aşiq, qefçileya zeval û fenayî, o rî sero vîno û rîyê xo tira bitado, yew mehbûbo baqî bigeyro, eke besebikero rîyo bîn ê dinya ke gelek rind û eynikê esmayê îlahî û hêgayê axîretî yo ra biewnîyo, o xeyrê meşru eşqo mecazî, o wext beno ke bitadîyo bibo eşqo rastikên. Labelê yew şert reyra ke, dinyaya xoya zaîli ke heyatê ey reyra pêrebesta ya, dinyaya rastikên reyra girey nêdo û herinda aye de nêhesibno. Eke sey ehlê delalet û xefletî hêşê xo vila ko, dinya reyra meşxul bo, dinyaya verbiçiman dinyaya xoya erizî bihesibno, aşiqê aye bo, keweno bataxê tabîatî, xeniqîno. Oxmo ke, yew destê înayet ey harîqane bixelisno. Seba roşnkerdişê na rastîyî na mesela ra bewni:
Ma vajî, çar dêsî no odeyo rind û xemilnaye de, aîdê ma çarinan çar eynikê qami bibî, o wext panc odeyî benî; yew rastikên û umumî, çarî bînî mîsalî û arizî/xususî. Ma her yew şe kenî aynikê xoyê arizî reyra, şeklê, halê, rengê odeyê xoyo arizî bibedilnî. Eke ma rengo sûr pirodî sûr; kewe reyra boyax bikerî, kewe nawneno. Û abiasan, eynik sero kaykerdiş reyra ma şe kenî zaf wazîyetan biderdî; ma kenî bexûd/qefçil, xasek/rind, ma şe kenî zaf şeklan biderdî. Labelê odeyo teberî û umumî sero ma besenêkenî bi asanî teserruf bikerî û bibedilnî. Heqîqet de odeyo arizî û umumî seypê yî, hukm û qanûnan de cîya yî. Ti şe kenî yew engişte reyra odeyê xo bixeripnî; ti besenêkenî yew sîya/kemera ê bînî ca ra bihewilnî.
Ha yo, dinya yew menzîlo xemilnaye ya. Heyatê ma ê her yewinî yew eynik o ke merdim xo tede vîneno. Na dinya de, ma her yewinî rê yew dinya est a, yew cîhanê ma est o. La estuna ey, merkezê ey, berê ey heyatê ma yo. Beno ke a dinyaya maya arizî û o cîhanê ma yew rîpel o, heyatê ma yew qeleme; aye reyra zaf çîyê ke go sahîfeyê emelê ma de ca bigêrî nusîyênî.
Eke ma dinyaya xo ra hes kerd, dima ma dî ke, seba ke dinyaya ma heyatê ma sero virazîyaya, sey heyatê ma zail, fanî, bêqerar a, ma tede tey vet û zana. O sînayîşê mayo ke aye rê yo vera xo tadeno, ver bi o cîhanê mayo arizî yo ke eynik û temsîlkarê neqşê nameyanê weşî yê cenabê Heqî ke muwcudat sero asenî nawnena, ey ra zî vîyareno reseno tecellîyê nameyanê Homayî.
Hem ma fehm bikerî ke a dinyaya maya xususî/arizî, yew leycaya muwaqqet ê Cennetî ya, eke ma hîssanê xoyê şedidan sey xirs û waştiş û muhabbetî tira bitadî ver bi faîdeyanê uxrewî ke netîce û semere û sunbulê aye yî, o wext, o eşqo mecazî, vurîyeno beno eşqo heqîqî. Nê ke la, merdim mezherê sirrê (15)
beno, nefsê xo, xo vîrî keno, zevalbîyayîşê heyatî nêfikirîno, vano qey dinyaya eya xususî, bêqerar, haway dinyaya umumî vinderta ya, xo bêmerg ferz keno, dinya ro xejilîno, hîssanê tundan reyra aye gêno verika xo, aye de fetisîno şono. O muhebbet, seba ey bela û ezabo bêhed o. Çunke, o muhebbet ra yew şefqato sêkurane, yew pîzeveşnîya bêhêvîyane peyda bena. Heme cudaran rê pîze veşneno, heta heme cudarê ke bin tesîrê rindîye û çinbîyayîşî de yî înan rê yew rehmi hîs keno û bêrîya înan keno; destê ey ra çî nîno; mîyanê bêhêvîye de dej anceno.
Labelê merdimo verîn o ke xeflet ra xelisîyayo, vera elemê o şefqato şedîdî yew daruyê şîfadan vîneno ke, merg û çinbîyayîşê heme cudaran de, ke pîze bider veşneno mîyanê înan de, aynikê ruhan baqî vîneno ke nê eynikê ruhî asîyayîşê daîmî yê nameyanê yew zato Baqî nawnenî; şefqatê ey vurîyeno keyfweşîye. Hem heme cudarê rindî ke ver bi qedîyayîş û çinbîyayîş şonî peyê înan de heme bêj qefçiley û pîsey ra pak û heme tewir kemanî ra dûrî yew rindîya îlahî, ke yew nexş û xeml û sanat û tîtiknayîş û lutf û roşnkerdişo daîmî dana hîskerdiş, vîneno. O qedîyayîş û çinbîyayîşî, qandê vêşkerdişê rindîye û newekerdişê lezzet û teşhîrê sanat şeklê yew tezekerdişî de vîneno, lezzetê xo û şewkê xo û heyretê xo zêdneno.
-
*
MEKTUBO YEWIN
3
- Bi kilmî cewabê çar persan o. Persa Yewine: Gelo Hezretê Xizir ‘eleyhîsselam hema weş o? Eke weş o, çi rê tay alimê pîlî heyatê ey qebul nêkenî?
Elcewab: Weş o. Labelê mertebeyê heyatî panc î (panc mertebeyê heyatê est î). O, mertebeyo dîyin de yo. Coka, tay aliman heyatê ey ra şik kerdo.
Tebeqeyê heyatî ê yewin, heyatê ma yo ke zaf hetan ra hedronaye yo.
Tebeqeyê heyatî ê dîyin, heyatê Hezretê Xizir û Îlyas ‘eleyhîsselaman o ke yew derece serbest o. Yanî, yew rojgar de eşkenî zaf cayan de hazir bibî. Sey ma daîm pabesteyê îhtîyacanê însanî nîyî. Ge-gane çi wext biwazî sey ma wenî, şimenî la sey ma mecbur nîyî. Hezretê Xizir reyra macerayê ewlîyayan ke ehlê şuhud û keşf î ( xeyb bi çimanî xo vînenî) no tebeqeyê heyatî, dereceyê tewatur de roşn û ispat kenî. Hetta meqamê welîyey de yew meqam est o ke tira meqamê Xizir vajêno. Welîyo ke o meqam resayo, Xizir ra ders gêno û Xizir reyra yewbînan vînenî. Labelê rey-reyan wayîrê o meqamî, xeletî ra Xizir bi xo hesibêno.
Tebeqeyê heyatî ê hîrêyin, tebeqeyê heyatê Hezretê Îdrîs û Îsa ‘eleyhîsselaman o ke lazimeya însanî ra dûrî yo, bi dekewtişê sey heyatê melekan yew heyat reyra nuranî beno. Bi cismê xoyê dinyayî, ke sey nazikeya bedenê mîsalî û nurîya cesedo necmî yo, asmên ra geyrenî. Mealê hedîsi; “Axirzeman de Hezretê Îsa ‘eleyhîsselam yeno, pê şerîetê Muhemmedî (a.s.w.) amel keno” (5) sirrê na hedîsi no yo ke:
Axirzeman de vera cereyanê kufrî û înkarê ulûhîyetî, ke felsefeyê tabîîye ra yeno, dînê Îsevî xo safî keno û xurefan ra vazgeç beno, vurîyêno beno îslamîyet. Senî şexsê manevîyeyê Îsevî, kalmeyê wehyê asmênî reyra o şexsê manewîyê dînbetalîya (bêdînîya) muthîşe kişeno; winî zî Hezretê Îsa ‘eleyhîsselam, ke temsîkarê şaxsê manewîyê îsevîye yo, temsîlkarê şexsê manewîyê dînbetalîye Deccalî kişeno. Yanî go fikrê înkarderdişê ulûhîyetî bikişo.
Tebeqeyê heyatî ê çarin, heyatê şehîdan o. Hukmê Qur’an reyra, şehîdî ehlê tirban ra berzêr wayîrê yew tebeqeyê heyatî yî. Heya, şehîdî seba ke heyatê xoyê dinyayî rayîrê heq de feda kerdo, Cenabê Heq Keremê xoyê tewr berz ra alemê berzah de înan rê sey heyatê dinya yew heyat, la bêderd, bêzehmet îhsan (kerem) keno. Nêzanî ke merdî. Tena zanî ke şîyê yew alemo hîna rind. Yew şadîya bêkemane (bêkemanîye) reyra lezzet gênî. Dejê cêserkewtişo ke merg ra yeno hîs nêkenî (6). Her çiqas ruhê ehlê qebran baqî bo zî reyna zanî ke merdî (merdeyî). Lezzet û şadîya ke berzah te gênî ê şehîdan nêreseno.
Hawayo ke, di merdimî yew hewn de dekewenî yew qesra sey cennete rinde (sey cennet yew qesra rinde). Tira yew zano hewn vîneno (hewn de yo) ; lezzet û keyfo ke gêno gelek kemî yo. Wina fikirîno “Eke ez xo biaqilîya no lezzet go biremo.” O bîn nêzano ke hewn vîneno; mezherê lezzeto heqîqî û şadîya heqîqî beno. Ha yo alemê berzah de heyatê berzah ra îstîfadeyê merdeyan û şehîdan wina cîya yo.
Cirîyayiş (hedîse) û rîwayetanê bêhed û bêheseban reyra sabît û qet’î yo ke şehîdî mezherê no tewir yew heyatî yî û xo ganî zanî. Hem zî reîsê şehîdan Hezretê Hemza (r.a.) waqayê tekraran reyra (zaf hedîseyan de), merdimê ke xo visto bextê ey, înan ro hemet kerdo û gureyê înan ê dinya dîyo û dayo kerdiş, sey nînan zaf waqayan reyra no tebeqeyê heyat roşn û ispat bîyo. Hetta, mi bi xo, namebê Ubeyd yew wareza û telebeyê mi estbi; badê ke mi het de mi vera şehîd kewt, cayo hîrê mengî dûrîye de gama ez esîr bîya, cayo ke defn bîyo mi nêzanaynî, mi gore yew hewno rastikên de ez dekewta tirba eya bin erdî. Mi o tebeqeyê heyatî ê şehîdan de dî. Ey vatinî qey ez merda; va ez to rê zaf bermaya. Vano qey o weş o (xo weş zano). La seba ke îstîlayê Orisan ra xo hemet bikero bin erdî de xo rê yew cayo rind viraşto. Ha yo no hewno qijkek, tay şert û delîlan reyra, dereceyê vînayîşî de yew kenaet dayo mi û yeqînê mi na heqîqat rê ameyo.
Tebeqeyê heyatî ê pancin, heyato ruhanî yê ehlê qebran o. Belê, merg bedilîyayîşê mekanî yo, serbestîya ruhî yo, wezîfe ra terhîs o; îdam û çinbîyayîş û qedîyayîş nîyo. Zaf delîlî sey qewimîyayîşanê bêhed û bêhesaban reyra temesûlê (şekilgirewtişê) ruhê ewlîyayan û ehlê keşfî ra asayîşê înan û haya û hewn de ma reyra munasebet û têkilîya ehlê qebran, o tebeqeyê heyatî roşn û ispat kenî. Xora derheqê beqayê ruhî de Veteyo Vîst û Newin no tebeqeyê heyatî delîlo qet’i reyra ispat kerdo.
Persa Dîyine: Kur’ano Kerîm de ayetanê sey:
(7)
"Merg zî sey heyatî xelq bîyo, hem yew nîmet o" reyra xeber dîyêno. Hal no yo ke, zahîren merg rizîyayîş o, çinbîyayîş o, helisîyayîş o, tefîyayîşê heyatî yo, xeripîyayîşê lezzetan o. Senî mexlûq û nîmet beno?
Elcewab: Hawayo ke peynîyê cewabê persa yewine de vajîyayo: Merg wazîfeyê heyatî ra yew terhîs o, yew paydos o, bedilîyayîşê mekanî yo, vurîyayîşê ganî yo, heyato baqî rê yew silayî yo, yew despêk o, pêşkêşê yew heyato baqîye yo. Senî ke, heyat yew xelq û teqdîr reyra ameyo dinya; winî, dinya ra şîyayîşê ey zî yew xelq û teqdîr reyra, yew hîkmet û tedbîr reyra yo. Çunke mergê heyatê nebatan ke tewr sade tebeqeyê heyatî yo, heyat ra hîna serrast yew eserê sanatî nawneno. Çunke, merdişê meyweyan, dendikan, bezreyan seke xeripîyayîş, helisîyayîş û vilabîyayîş biaso, labelê rastîya xo de gelek muntazam yew muameleyê kîmyewî û yew pêameyîşo peymeyin ê weslan û yew virazîyayîşo hîkmetin ê atoman ra îbaret yew elawitiş o ke, no mergo hîkmetin û întîzamin o ke nêaseno, heyatê sunbul reyra vejîno meydan. Nîhayî mergê dendike, çime û destpêkê hayatê sunbulî yo; belkî semedo ke herinda heyatê aye de yo no merg zî sey heyatî xelqbîyaye û muntazam o.
Hem madeyê (vêreyê) însanan de merdişê meywe û heywananî ganîyan, semedo ke înan rê çimeyê destpêkê vejîyayîşê heyatê însanîyetî beno, “o merg, heyatê înan ra hîna muntazam û xelqbîyaye (viraşte) yo” vajêno.
Ha yo, eke merdişê heyatê nebatan ke tewr adî tebeqeyê heyatî yo, wina mexlûq (xelqbîyaye), hîkmetin û întîzamin bo, mergo ke heyatê însanan serê ser de yeno ke tewr berz tebeqeyê heyatî yo, helbet yew dendika ke dekewta bin erdî, senî alemê hawa de bena dare, sey aye, însanêko dekewto bin erdî zî, alemê berzah de helbet sunbulê yew heyato baqî dano.
Labelê, sebebanê nîmetbîyayîşê mergî ra, ma zaf cîhetanê ey ra behsê çar hetan tena kenîme.
Ê Yewin: Semedo ke wezîfeyê heyato giranbîyaye û kulfetê heyatî ra azad keno, seba ke alemê berzah de yew berê pêresîyayîşî yo ke se ra neway û new kê birakanê xo resneno, nîmetêko en xişn o.
Ê Dîyin: Zindanê dinyaya teng, sixintêyin, şematayin, zelzeleyin ra vejîyayîş; mezherê yew heyato hera, şad, bêdej bîyayîş reyra, dekewtişê dayîreyê rehmetê Mehbûbê Baqî yo.
Ê Hîrêyin: Sey kokimîye zaf sebebî est î ke şertanê heyatî giran kenî, mergî heyat ra vêşêr yew nîmet nawnenî. Ma vajî; eke pîrbavê pîrbavanê to pa pî û maya to reyra ke extîyarîya înan zaf izdirab danî to, nika pêro pîya halê xoyê sefalet reyra to het de bibîynî, to zanaynî heyat çiqas ceza, merg çiqas nîmet o, to fam kerdinî. Hem ma vajî, meysê rindî ke aşiqê vilanê rindekan î, zimistano zabuxin (qarsin) mîyan de heyatê înan çiqas zehmet û mergê înan çiqas rehmet o, fehm beno.
Ê Çarin: Hewn, baxusus seba musîbetdaran, birîndaran, nêweşan, senî yew rehetîye, yew rehmet, yew arisîyayîş o. Winî zî, merg ke biraro pîl ê hewnî yo, însanê ke musîbetdar û wayîrê belayan ê ke xo kiştiş fikirînî, seba înan nîmet û rehmet o. Labelê qandê ehlê delaletî, Vateyê ke tekrar qalî înan bîy de ispat bîyî, merg zî sey heyatî ceza mîyan de ceza, ezab mîyan de ezab o; no babet behsê ma ra teber o.
Persa Hîrêyine: Cehennem ça de yo?
Elcewab: (8)
Cehennem di bêj o: Yew qij, yew gird o. Qij herinda dendika/bezreyê girdî de yo, go demo ameye de bivurîyo bibo gird, go bibo yew menzîlê ey. Cehennemo qij binê erdî de yanî merkezê ey de yo. Binê erd ra meqsed merkezê ey o. Îlmo ke tebeqeyanê erd ra eleqedar o vano, her hîris û hîrê metre kendiş de yew dereceyê germî zêdîno. Nîhayî, serî erd ra heta merkezê dinya şeş hezar kusûr kîlometre yo, di sey hezar dereceyê germ, yanê adirê dinya ra di sey rey hîna şedîd û sey rîwayetê hedîsi yew adir est o. (11)
Hedîsan reyra îşaret bîyo ke no Cehennemo qijek, dinya û alemê berzax de zaf wezîfeyê ke aîdê Cehennemê girdî yî ardo ca (dîyo). Alemê axîret de kureyê erz senî kesê ke wegirewtî înan fîneno meydanê heşrî, ke yew serre de dormareyê ey de geyreno; winî zî, Cehennemo qijeko ke mîyanê ey de yo, emrê îlahî reyra teslîmê Cehennemo girdî keno. Vatişê tay mellayanê ehlê îtîzalî (kesê ke ehlê sunnet û cemaat ra aqitîyayî, mu’tezîle) “Cehennem go badî xelq bibo”, no vîstike de seba ke tastamam hera nêbîyo û wegirewtanê ey rê munasîb yew şekl de nêaseno no tewir vatişî xelet î û nezaney a.
Hem perdeyê xeyb mîyan de menzîlê ke aîdê alemê axîretî yî, na dinya de pê çiman seba vînayîş û nawitîşê înan, ya kaînat gerek qijek bibo bêro dereceyê di şaristanan yan ma ganî çimanê xo gird bikerî, sey estareyan çimê ma bibî ke ma besebikerî cayanê înan bivînî û ca bikerî (12)
Nîhayî, nê dinyayî, pê çimanê aqilo şenik û tefîyaye reyra, o cehennemo xurt û xişn nîno vînayîş. Labelê ma şênî nurê îsmê hakîm reyra tira biewnî. Neysene (farzimîsal): Cehennemo gird o ke bindê hereketo serrane ê erzî do, cehennemo qij o ke merkezê erdî de yo seke wekîl tayîn bikero, tay wezîfeyê xo dayo ey kerdiş. Mulkê qadîrê zulcelal gelek hera yo. Hîkmetê îlahî kera (ça) binawno, cehennemo gird uca ca gêno.
Belê, yew Qadîrê Zulcelal û wayîrê emrê (14)
Hem yew Fatiro Hakîm ke, yew dara sey koyî xişne, mîyanê yew dendika sey nenguyî de nimneno. Helbet, kudret û hîkmetê ey Zatê Zulcelal ra dûrî nîyo ke mîyanê dendika Cehennemê qijî, ke qelbê kureyê erz de yo, tede Cehennemo girdî binimno.
Welhasil: Cennet û Cehennem, di fêkîyê yew gilê dara xelqbîyayîşî yî ke hetê ebed ra xo derg kerdo şono. Cayê fêkî zî, heya kura şono wa şêro sereyê gilî yo. Hem di netîceyê no kaînatî yî ke sey helqayanê rêzile qedeme -qedeme xelq bîyo. Cayê netîceyan, di kîştê (sereyê) nê rêzilî de yî. Bureyin, giran hetê cêr de; nurin, berz hetê cor de yo. Hem di karî (‘embarî) ê nê qewimîyayîşê ke bi hemdê Homay reyra virazînî û îradeyê ey nawnenî û mehsulê manewî ê erdî yî. Cayê karîyî (‘embarî) zî, goreyê bêjê mehsulî, nebaşê ey bin de, holê ey ser de yo. Hem di hewzî ê mewcûdatî yî ke cayê xo de nêvindenî hetê ebedîya herikînî û pêl danî. Cayê hewzi zî cayo ke lasero şedîd yeno û tede pêser beno. Yanî pîsîya xo û gemara xo tewr war de, temîzîya xo pakîya xo tewr dîyar de ya. Hem, di tecellîgahê lutf û qehr, rehmet û ezametî yî. Cayê tecellîgah zî, her ca beno. Rehmanê Zulcemal û Qehharê Zulcelal kera (ça) biwazo tecellîgahî xo rakeno (rafîneno).
Labelê wicûdê Cennet û Cehennemî zî, Vateyo Desin û Vîst û Heştin û Vîst û Newin de gelek qet’i yew şekil de ispat bîyî. Ma tîya d’ tena naye vanî ke: Estbîyayîşê meywe sey gilê dare, ê netîceyî sey sîlsîleyî(rêzilî), ê karîyî sey mehsulî, ê hewzî sey robarî û ê tecellîgahî sey wicûdê rehm û qehrî qet’î û yeqîn î.
Persa Çarine: Senî eşqo mecazîyo ke sînayoxan nawnîyêno, tadîno beno eşqo heqîqî, gelo eşqo mecazîyo ke zafê merdiman ro dinya newnenî, eşkeno bitadîyo bibo eşqo heqîqî?
Elcewab: Belê, eşqo mecazîyo ke vera rîyê dinyaya fanî nawnîyêno, eke o aşiq, qefçileya zeval û fenayî, o rî sero vîno û rîyê xo tira bitado, yew mehbûbo baqî bigeyro, eke besebikero rîyo bîn ê dinya ke gelek rind û eynikê esmayê îlahî û hêgayê axîretî yo ra biewnîyo, o xeyrê meşru eşqo mecazî, o wext beno ke bitadîyo bibo eşqo rastikên. Labelê yew şert reyra ke, dinyaya xoya zaîli ke heyatê ey reyra pêrebesta ya, dinyaya rastikên reyra girey nêdo û herinda aye de nêhesibno. Eke sey ehlê delalet û xefletî hêşê xo vila ko, dinya reyra meşxul bo, dinyaya verbiçiman dinyaya xoya erizî bihesibno, aşiqê aye bo, keweno bataxê tabîatî, xeniqîno. Oxmo ke, yew destê înayet ey harîqane bixelisno. Seba roşnkerdişê na rastîyî na mesela ra bewni:
Ma vajî, çar dêsî no odeyo rind û xemilnaye de, aîdê ma çarinan çar eynikê qami bibî, o wext panc odeyî benî; yew rastikên û umumî, çarî bînî mîsalî û arizî/xususî. Ma her yew şe kenî aynikê xoyê arizî reyra, şeklê, halê, rengê odeyê xoyo arizî bibedilnî. Eke ma rengo sûr pirodî sûr; kewe reyra boyax bikerî, kewe nawneno. Û abiasan, eynik sero kaykerdiş reyra ma şe kenî zaf wazîyetan biderdî; ma kenî bexûd/qefçil, xasek/rind, ma şe kenî zaf şeklan biderdî. Labelê odeyo teberî û umumî sero ma besenêkenî bi asanî teserruf bikerî û bibedilnî. Heqîqet de odeyo arizî û umumî seypê yî, hukm û qanûnan de cîya yî. Ti şe kenî yew engişte reyra odeyê xo bixeripnî; ti besenêkenî yew sîya/kemera ê bînî ca ra bihewilnî.
Ha yo, dinya yew menzîlo xemilnaye ya. Heyatê ma ê her yewinî yew eynik o ke merdim xo tede vîneno. Na dinya de, ma her yewinî rê yew dinya est a, yew cîhanê ma est o. La estuna ey, merkezê ey, berê ey heyatê ma yo. Beno ke a dinyaya maya arizî û o cîhanê ma yew rîpel o, heyatê ma yew qeleme; aye reyra zaf çîyê ke go sahîfeyê emelê ma de ca bigêrî nusîyênî.
Eke ma dinyaya xo ra hes kerd, dima ma dî ke, seba ke dinyaya ma heyatê ma sero virazîyaya, sey heyatê ma zail, fanî, bêqerar a, ma tede tey vet û zana. O sînayîşê mayo ke aye rê yo vera xo tadeno, ver bi o cîhanê mayo arizî yo ke eynik û temsîlkarê neqşê nameyanê weşî yê cenabê Heqî ke muwcudat sero asenî nawnena, ey ra zî vîyareno reseno tecellîyê nameyanê Homayî.
Hem ma fehm bikerî ke a dinyaya maya xususî/arizî, yew leycaya muwaqqet ê Cennetî ya, eke ma hîssanê xoyê şedidan sey xirs û waştiş û muhabbetî tira bitadî ver bi faîdeyanê uxrewî ke netîce û semere û sunbulê aye yî, o wext, o eşqo mecazî, vurîyeno beno eşqo heqîqî. Nê ke la, merdim mezherê sirrê (15)
Labelê merdimo verîn o ke xeflet ra xelisîyayo, vera elemê o şefqato şedîdî yew daruyê şîfadan vîneno ke, merg û çinbîyayîşê heme cudaran de, ke pîze bider veşneno mîyanê înan de, aynikê ruhan baqî vîneno ke nê eynikê ruhî asîyayîşê daîmî yê nameyanê yew zato Baqî nawnenî; şefqatê ey vurîyeno keyfweşîye. Hem heme cudarê rindî ke ver bi qedîyayîş û çinbîyayîş şonî peyê înan de heme bêj qefçiley û pîsey ra pak û heme tewir kemanî ra dûrî yew rindîya îlahî, ke yew nexş û xeml û sanat û tîtiknayîş û lutf û roşnkerdişo daîmî dana hîskerdiş, vîneno. O qedîyayîş û çinbîyayîşî, qandê vêşkerdişê rindîye û newekerdişê lezzet û teşhîrê sanat şeklê yew tezekerdişî de vîneno, lezzetê xo û şewkê xo û heyretê xo zêdneno.
*