Çintemani
Süslemelerde Kullanılan Motifler II. ÇİNTEMANİ
Çintemani için ön tanım:
Abbasiler döneminde yapılan Talaş savaşı sonunda(bu savaşta Türkler Abbasiler'in yanında yer alarak yardım ettiler), 751 yılında Türklerin İslamiyet'i din olarak seçmesinden evvel benimsedikleri inançları Şamanizm idi.Osmanlı öncesi dönemde orta Asya da göçebe olarak yaşayan Türkler'den olan Uygurlar (8.ve 9. yüzyıl)'ın günümüze değin gelebilen etnografik eserleri miras olarak bırakmışlardır.Bu eserlerde Uygur sanatının figüratif motiflerini ve bunun yanısıra budanın (ve şamanizmin) etkisiyle Üç benek(çintemani) motifinide görürüz.Uygurlar budanın üç gücünü simgeleyen Üç benek motifini saltanat simgesi olarak kullanmışlardır.Bu da bize üç-benek motifinin, bulut ve hatai motifleri gibi Orta Asya kaynaklı olduğunu gösterir.İnsan ve hayvan figürlerinin süslemelerde kullanılmasından vaz geçilmesi İslamiyetin etkisiyle son bulmuştur.Böylece bu motif Osmanlı dönemi süslemelerine de girmiş ancak taşıdığı anlam itibariyle şamanizmin etkisini yansıtan hali ile değil elbette.Öncelikle çintemani(çin-temani:Çin-beneği)adı ile erkeklik,güç,kuvvet ve saltanatın sembolü olarak pars postu ile birlikte kullanılmıştır.Üç yuvarlak;pars postundaki beneklere,iki dalgalı çizgi ise;kaplan yada pars postuna benzetilmiştir.Padişah ve şehzade kaftanlarında sıkça kullanılması bu yüzdendir.(örneğin padişah ve şehzade iç giyiminde dua yazıları ile birlikte pars postu ve çintemani motifide kumaş deseninde kullanılmış)
Padişah iç giyiminde Pars Postu deseni
ÇİNTEMANi (üç benek ) ve PARS POSTU
Çintemani, çintamani, benek, pars beneği, üç top ve Farsça’daki pelenk isimleriyle tanınır.Yanyana uzanan iki dalgalı şekil bize, kaplan ve pars postunu hatırlatır(çeşitli yayınlarda şimşek, bulut, dudak gibi değişik isimler altında da karşımıza çıkar).Özellikle XVI. ve XVII. yüzyıl saray halılarında ve kumaşlarında, yine aynı yüzyıllarda, saray tarafından dokutturulan Uşak halılarında karşımıza çıkar. Orta Asya kökenli olduğunu söylediğim bu süsleme XVI. yüzyıldan sonra çini, kumaş, halı gibi el sanatı ürünlerinde kullanılmıştır.
Biri üstte ikisi altta üç benekten oluşan düzenleme dekoratif anlamda süsleyici olarak kullanılmıştır. Bazen beneklerin içine tek tarafa daha yakın çizilen daireler onların hilal şeklini almalarını sağlar. Timur devleti dönemine ait sikkelerde görülen bu üç beneğe "Timucin" adı verilir. Bazen üç beneğin bir arada kullanıldığı örnekler olduğu gibi bazen de her iki motif ayrı ayrı kullanılmıştır.
*Tezhib Sanatında en erken örnek olarak, bugünkü bilgilerimize göre TSMK-EH 1512'deki 921/1515 tarihli 'Mantuku't-tayr' adlı yazma eserin sahife kenarlarında görülmektedir.Bu Tarih Yavuz Sultan Selim'in Tebriz'i alıp (1514), buradaki sanatkarları İstanbul'a getirmesinden sonraya rastlamaktadır.Orta Asya kaynaklı olan bu motif sanatımıza büyük bir ihtimalle Tebrizli Türk sanatkarların armağanıdır.
*dipnotr.İnci Birol&Prof.Dr.Çiçek Derman;Türk Tezyini Sanatlarında Motifler Kubbealtı Neşriyat s.169
Süslemelerde Kullanılan Motifler II. ÇİNTEMANİ
Çintemani için ön tanım:
Abbasiler döneminde yapılan Talaş savaşı sonunda(bu savaşta Türkler Abbasiler'in yanında yer alarak yardım ettiler), 751 yılında Türklerin İslamiyet'i din olarak seçmesinden evvel benimsedikleri inançları Şamanizm idi.Osmanlı öncesi dönemde orta Asya da göçebe olarak yaşayan Türkler'den olan Uygurlar (8.ve 9. yüzyıl)'ın günümüze değin gelebilen etnografik eserleri miras olarak bırakmışlardır.Bu eserlerde Uygur sanatının figüratif motiflerini ve bunun yanısıra budanın (ve şamanizmin) etkisiyle Üç benek(çintemani) motifinide görürüz.Uygurlar budanın üç gücünü simgeleyen Üç benek motifini saltanat simgesi olarak kullanmışlardır.Bu da bize üç-benek motifinin, bulut ve hatai motifleri gibi Orta Asya kaynaklı olduğunu gösterir.İnsan ve hayvan figürlerinin süslemelerde kullanılmasından vaz geçilmesi İslamiyetin etkisiyle son bulmuştur.Böylece bu motif Osmanlı dönemi süslemelerine de girmiş ancak taşıdığı anlam itibariyle şamanizmin etkisini yansıtan hali ile değil elbette.Öncelikle çintemani(çin-temani:Çin-beneği)adı ile erkeklik,güç,kuvvet ve saltanatın sembolü olarak pars postu ile birlikte kullanılmıştır.Üç yuvarlak;pars postundaki beneklere,iki dalgalı çizgi ise;kaplan yada pars postuna benzetilmiştir.Padişah ve şehzade kaftanlarında sıkça kullanılması bu yüzdendir.(örneğin padişah ve şehzade iç giyiminde dua yazıları ile birlikte pars postu ve çintemani motifide kumaş deseninde kullanılmış)
Padişah iç giyiminde Pars Postu deseni
ÇİNTEMANi (üç benek ) ve PARS POSTU
Çintemani, çintamani, benek, pars beneği, üç top ve Farsça’daki pelenk isimleriyle tanınır.Yanyana uzanan iki dalgalı şekil bize, kaplan ve pars postunu hatırlatır(çeşitli yayınlarda şimşek, bulut, dudak gibi değişik isimler altında da karşımıza çıkar).Özellikle XVI. ve XVII. yüzyıl saray halılarında ve kumaşlarında, yine aynı yüzyıllarda, saray tarafından dokutturulan Uşak halılarında karşımıza çıkar. Orta Asya kökenli olduğunu söylediğim bu süsleme XVI. yüzyıldan sonra çini, kumaş, halı gibi el sanatı ürünlerinde kullanılmıştır.
Biri üstte ikisi altta üç benekten oluşan düzenleme dekoratif anlamda süsleyici olarak kullanılmıştır. Bazen beneklerin içine tek tarafa daha yakın çizilen daireler onların hilal şeklini almalarını sağlar. Timur devleti dönemine ait sikkelerde görülen bu üç beneğe "Timucin" adı verilir. Bazen üç beneğin bir arada kullanıldığı örnekler olduğu gibi bazen de her iki motif ayrı ayrı kullanılmıştır.
*Tezhib Sanatında en erken örnek olarak, bugünkü bilgilerimize göre TSMK-EH 1512'deki 921/1515 tarihli 'Mantuku't-tayr' adlı yazma eserin sahife kenarlarında görülmektedir.Bu Tarih Yavuz Sultan Selim'in Tebriz'i alıp (1514), buradaki sanatkarları İstanbul'a getirmesinden sonraya rastlamaktadır.Orta Asya kaynaklı olan bu motif sanatımıza büyük bir ihtimalle Tebrizli Türk sanatkarların armağanıdır.
*dipnotr.İnci Birol&Prof.Dr.Çiçek Derman;Türk Tezyini Sanatlarında Motifler Kubbealtı Neşriyat s.169
Kaynak: http://destinakubra.blogspot.com/