EZBERLEMENİN YOLLARI
Bu bölümde Kur’an-ı Kerim’in ezberlenmesi için gerekli olan pratik metotları, pedagojik ve psikolojik unsurları da göz önüne alarak anlatmaya çalışacağız. Tabii ki bu metotların kişinin yaş, kültür seviyesi, psikolojik durumu ve ezberleme yeteneği gibi bazı özelliklerine göre değişebileceğini de göz önünde bulunduracağız. Bütün bunlara ana başlıklar altında ayrıntılarıyla temas edeceğiz.
Şimdi senin bir sureyi ele alıp, onu eksiksiz ve güzel bir şekilde ezberlemeye niyet ettiğin zaman takip etmen gereken merhalelerin neler olduğuna göz atalım.
1- GİZLİ OKUMA
Sureyi gizli bir şekilde, yani dilini hareket ettirmeden yalnızca kalben okumak, bunu yaparken de kelimelere, harflere ve harekelere dikkat ederek, üzerlerinde büyük bir hassasiyetle yoğunlaşmaktır. Bu uygulama ezberin sıhhati ve hatalardan uzak olmasının sağlanması açısından büyük öneme haizdir.
2- MIRILDANMA
Sureyi, mırıldanarak (yani hafif bir sesle, açığa vurmadan okumayı kastediyorum) en az üç kere okumaktır. Bu sayı ona da çıkartılabilir. Tabi ki, geçiş ve duruş yerlerine gereken itina ve dikkat gösterilmelidir. Zaten bu yerleri bilmek iyi ve mükemmel her hafızın görevidir.
3- EZBERLEME ŞEKİLLERİ
Şayet ezberlenecek sure kısa surelerden ise sure bir defada ezberlenir. Bu gözleri yumarak, ayetlerin tekrarını yapmak veya mushafı kapatıp, ayetleri tekrar etmek suretiyle olabilir. Eğer sure uzun veya orta uzunlukta ise onun ezberlenmesinde çeşitli yollar vardır.
1- Sayfa sayfa ezberlemek, çoğu zaman bu ezberleme şekli hafızların takip ettiği mushaf’dan olur(yani ayetin hepsi sayfa sonunda biter, diğer sayfaya başka bir ayetle başlayan mushaf) ancak bu metodun bazı zorlukları vardır. Mesela mana bütünlüğünün sayfanın sonunda bitmesi ve arkadan gelen sayfanın başının hatırlanmasının zor olması veya belirli bir konuyu ele alan ayetlerin sayfanın bitmesiyle bölünerek mana kopukluğuna uğraması (mesela Nuh suresinin ilk sayfası şu ayetle bitiyor :فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كَانَ غَفَّارً (Rabbinizden mağfiret dileyin, çünkü o çok bağışlayandır)burada durulması caiz değildir ve Arapça kaidesine göre şart kipinin cevabından ayrı olması yanlıştır.)
2- Surede ardı ardına gelen konuları ayrı ayrı ezberlemek. Bu metod daha kolaydır. Çünkü manaların birbirini çağrıştırması, hatırlamayı ve bağlantı kurmayı kolaylaştırır. (Örnek olarak Neml suresini verebiliriz. Orada önce Hz. Musa’nın kıssası anlatılır. Arkasından Hz. Süleyman’ın kıssası gelir. Onun ardından Hz. Salih’in kıssası anlatılır. Bu şekilde her kıssanın ayetlerini ayrı ayrı ezberlemek ve bir kıssanın son ayetiyle takip eden kıssanın ilk ayeti arasında kolay hatırlamak amacıyla bağlantı kurmak mümkün olur.)
3- Ezberleyen kişinin kendi kapasitesine göre ezberleyeceği miktarı belirlemesi kaydıyla birkaç satır ezberlenir, sonra takip eden satırlara geçilir. Bu, ikişer satır veya beşer satır veya altışar satır şeklinde olabilir. Bunda mananın, sonları birbirine benzeyen ayetlerdeki ahenk birliğinin, ezberleyenin idrak kapasitesinin ve buna benzer etkenlerin rolü vardır.
Hangi şekilde yapılırsa yapılsın, her halükarda ezberlenen parçaların arasında (bu parçalar, sayfalar, mana bütünlüğü taşıyan konular, ayetler veya satırlardan ibaret olabilir) bir bağlantı kurmaya dikkat etmek gerekir. Bir parçanın son kısmının takip eden parçanın ilk kısmıyla -ezberlenen parçalar arasında devamlılığı sağlamak amacıyla- birleştirilmesi gibi... Örnek; Vakıa suresinde şu ayetle bir konunun bittiğini düşünelim إِلَّا قِيلًا سَلَامًا سَلَامًا ,لَا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْوًا وَلَا تَأْثِيمًا (Orada ne boş bir söz ve ne de günaha sokan bir laf işitilir. Duydukları söz yalnızca, Selamdır) Ezber sırasında bu ayete şu gelen ayeti de eklemek lazım وَأَصْحَابُ الْيَمِينِ مَا أَصْحَابُ الْيَمِينِ (Sağın adamları, nedir o sağın adamları!) ki ezberin zihinde devamlılığı sağlanmış olsun. Bu ayetin sonunda durulması daha iyi olur.
Başka bir örnek verecek olursak: Neml suresinde ezberlenen parçanın şu ayetle bittiğini düşünelim :وَأَسْلَمْتُ مَعَ سُلَيْمَانَ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ
(Süleyman’la beraber âlemlerin Rabbi Allaha teslim oldum) Bu ayete ardından gelen şu ayeti ilave etmek gerekir :وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا إِلَى ثَمُودَ (Andolsun, biz Semud kavmine de gönderdik.)
4- BAĞLAMA
Ezber yaparken ezberlenen parçaları birbirinin üzerine eklemek şarttır. Yani her bir yeni ezberi önce yapılan ezberlerle birlikte tekrar etmek gerekir. Şöyle ki eğer ikinci cüzü ezberlediysen onu birinci cüze bağlantı kurarak eklersin ve beraberce tekrar edersin. Sonra üçüncü cüzü ezberlediğin zaman üç cüzü birlikte tekrarlarsın.
Bu şekilde her yeni bir cüz ezberlediğinde onu önceden ezberlediğin cüzlerle birlikte tekrar edersin. Ta ki bütün ezberlediklerin yavaş yavaş, kademeli olarak birlikte olgunlaşsın, bütün ezberlerini kapsayarak sağlam bir şekilde zihnine yerleşsin.
Mülahaza: Ezberlediğin parçanın iyice olgunlaşıp, sağlam bir şekilde zihnine yerleştiğine emin olmadan başka bir parçaya geçmek için acele etmemelisin. Onun yerleşmesi ise ancak defalarca tekrarlanması sureti ile olur. Yoksa hatırlamada zorluklar çektiğini görürsün. Senin için başlangıçta daha büyük bir gayret göstermen sonradan kat kat daha fazla çaba harcamandan çok daha iyidir.
5- SABİTLEME
Hafızlık yapanların çoğu, surenin ezberlenmesi bittiği zaman, işinin bittiğini ve sonradan bir veya iki kere tekrar ederek onu hatırlayacağını sanır. Hemen başka bir yeri ezberlemeye geçer. Oysaki bu dikkatli olunması gereken bir yanılgıdır. Herhangi bir surenin ezberini sağlam bir şekilde yaptıktan sonra iyice yerleşmesi için en az otuz defa onu tekrar etmek kaçınılmazdır. Bunun mübalağa olduğunu düşünmemelisin. Hafızlıkla uğraşanlar bilirler ki, hatırlama ve tekrarın sayısı ne kadar fazla olursa, ezber o kadar sağlam ve kalıcı olur. Yine tekrarlamayı tek oturuşta değil, birkaç oturuşta yapman daha iyidir. Bu üslupta yeni ezberle önceki ezberleri bir arada okumak imkânı da vardır. Böylece sen yeni bir sure ezberlerken öncekileri de hatırlarsın. Bu bir oturuşta veya farklı oturuşlarda da olabilir.
Terc: Mustafa el Humsi’nin “Delilüs’sâlikîn fî Hıfzı’l Kur’an’i’l Kerim ve Tahfizihi”
Bu bölümde Kur’an-ı Kerim’in ezberlenmesi için gerekli olan pratik metotları, pedagojik ve psikolojik unsurları da göz önüne alarak anlatmaya çalışacağız. Tabii ki bu metotların kişinin yaş, kültür seviyesi, psikolojik durumu ve ezberleme yeteneği gibi bazı özelliklerine göre değişebileceğini de göz önünde bulunduracağız. Bütün bunlara ana başlıklar altında ayrıntılarıyla temas edeceğiz.
Şimdi senin bir sureyi ele alıp, onu eksiksiz ve güzel bir şekilde ezberlemeye niyet ettiğin zaman takip etmen gereken merhalelerin neler olduğuna göz atalım.
1- GİZLİ OKUMA
Sureyi gizli bir şekilde, yani dilini hareket ettirmeden yalnızca kalben okumak, bunu yaparken de kelimelere, harflere ve harekelere dikkat ederek, üzerlerinde büyük bir hassasiyetle yoğunlaşmaktır. Bu uygulama ezberin sıhhati ve hatalardan uzak olmasının sağlanması açısından büyük öneme haizdir.
2- MIRILDANMA
Sureyi, mırıldanarak (yani hafif bir sesle, açığa vurmadan okumayı kastediyorum) en az üç kere okumaktır. Bu sayı ona da çıkartılabilir. Tabi ki, geçiş ve duruş yerlerine gereken itina ve dikkat gösterilmelidir. Zaten bu yerleri bilmek iyi ve mükemmel her hafızın görevidir.
3- EZBERLEME ŞEKİLLERİ
Şayet ezberlenecek sure kısa surelerden ise sure bir defada ezberlenir. Bu gözleri yumarak, ayetlerin tekrarını yapmak veya mushafı kapatıp, ayetleri tekrar etmek suretiyle olabilir. Eğer sure uzun veya orta uzunlukta ise onun ezberlenmesinde çeşitli yollar vardır.
1- Sayfa sayfa ezberlemek, çoğu zaman bu ezberleme şekli hafızların takip ettiği mushaf’dan olur(yani ayetin hepsi sayfa sonunda biter, diğer sayfaya başka bir ayetle başlayan mushaf) ancak bu metodun bazı zorlukları vardır. Mesela mana bütünlüğünün sayfanın sonunda bitmesi ve arkadan gelen sayfanın başının hatırlanmasının zor olması veya belirli bir konuyu ele alan ayetlerin sayfanın bitmesiyle bölünerek mana kopukluğuna uğraması (mesela Nuh suresinin ilk sayfası şu ayetle bitiyor :فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كَانَ غَفَّارً (Rabbinizden mağfiret dileyin, çünkü o çok bağışlayandır)burada durulması caiz değildir ve Arapça kaidesine göre şart kipinin cevabından ayrı olması yanlıştır.)
2- Surede ardı ardına gelen konuları ayrı ayrı ezberlemek. Bu metod daha kolaydır. Çünkü manaların birbirini çağrıştırması, hatırlamayı ve bağlantı kurmayı kolaylaştırır. (Örnek olarak Neml suresini verebiliriz. Orada önce Hz. Musa’nın kıssası anlatılır. Arkasından Hz. Süleyman’ın kıssası gelir. Onun ardından Hz. Salih’in kıssası anlatılır. Bu şekilde her kıssanın ayetlerini ayrı ayrı ezberlemek ve bir kıssanın son ayetiyle takip eden kıssanın ilk ayeti arasında kolay hatırlamak amacıyla bağlantı kurmak mümkün olur.)
3- Ezberleyen kişinin kendi kapasitesine göre ezberleyeceği miktarı belirlemesi kaydıyla birkaç satır ezberlenir, sonra takip eden satırlara geçilir. Bu, ikişer satır veya beşer satır veya altışar satır şeklinde olabilir. Bunda mananın, sonları birbirine benzeyen ayetlerdeki ahenk birliğinin, ezberleyenin idrak kapasitesinin ve buna benzer etkenlerin rolü vardır.
Hangi şekilde yapılırsa yapılsın, her halükarda ezberlenen parçaların arasında (bu parçalar, sayfalar, mana bütünlüğü taşıyan konular, ayetler veya satırlardan ibaret olabilir) bir bağlantı kurmaya dikkat etmek gerekir. Bir parçanın son kısmının takip eden parçanın ilk kısmıyla -ezberlenen parçalar arasında devamlılığı sağlamak amacıyla- birleştirilmesi gibi... Örnek; Vakıa suresinde şu ayetle bir konunun bittiğini düşünelim إِلَّا قِيلًا سَلَامًا سَلَامًا ,لَا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْوًا وَلَا تَأْثِيمًا (Orada ne boş bir söz ve ne de günaha sokan bir laf işitilir. Duydukları söz yalnızca, Selamdır) Ezber sırasında bu ayete şu gelen ayeti de eklemek lazım وَأَصْحَابُ الْيَمِينِ مَا أَصْحَابُ الْيَمِينِ (Sağın adamları, nedir o sağın adamları!) ki ezberin zihinde devamlılığı sağlanmış olsun. Bu ayetin sonunda durulması daha iyi olur.
Başka bir örnek verecek olursak: Neml suresinde ezberlenen parçanın şu ayetle bittiğini düşünelim :وَأَسْلَمْتُ مَعَ سُلَيْمَانَ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ
(Süleyman’la beraber âlemlerin Rabbi Allaha teslim oldum) Bu ayete ardından gelen şu ayeti ilave etmek gerekir :وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا إِلَى ثَمُودَ (Andolsun, biz Semud kavmine de gönderdik.)
4- BAĞLAMA
Ezber yaparken ezberlenen parçaları birbirinin üzerine eklemek şarttır. Yani her bir yeni ezberi önce yapılan ezberlerle birlikte tekrar etmek gerekir. Şöyle ki eğer ikinci cüzü ezberlediysen onu birinci cüze bağlantı kurarak eklersin ve beraberce tekrar edersin. Sonra üçüncü cüzü ezberlediğin zaman üç cüzü birlikte tekrarlarsın.
Bu şekilde her yeni bir cüz ezberlediğinde onu önceden ezberlediğin cüzlerle birlikte tekrar edersin. Ta ki bütün ezberlediklerin yavaş yavaş, kademeli olarak birlikte olgunlaşsın, bütün ezberlerini kapsayarak sağlam bir şekilde zihnine yerleşsin.
Mülahaza: Ezberlediğin parçanın iyice olgunlaşıp, sağlam bir şekilde zihnine yerleştiğine emin olmadan başka bir parçaya geçmek için acele etmemelisin. Onun yerleşmesi ise ancak defalarca tekrarlanması sureti ile olur. Yoksa hatırlamada zorluklar çektiğini görürsün. Senin için başlangıçta daha büyük bir gayret göstermen sonradan kat kat daha fazla çaba harcamandan çok daha iyidir.
5- SABİTLEME
Hafızlık yapanların çoğu, surenin ezberlenmesi bittiği zaman, işinin bittiğini ve sonradan bir veya iki kere tekrar ederek onu hatırlayacağını sanır. Hemen başka bir yeri ezberlemeye geçer. Oysaki bu dikkatli olunması gereken bir yanılgıdır. Herhangi bir surenin ezberini sağlam bir şekilde yaptıktan sonra iyice yerleşmesi için en az otuz defa onu tekrar etmek kaçınılmazdır. Bunun mübalağa olduğunu düşünmemelisin. Hafızlıkla uğraşanlar bilirler ki, hatırlama ve tekrarın sayısı ne kadar fazla olursa, ezber o kadar sağlam ve kalıcı olur. Yine tekrarlamayı tek oturuşta değil, birkaç oturuşta yapman daha iyidir. Bu üslupta yeni ezberle önceki ezberleri bir arada okumak imkânı da vardır. Böylece sen yeni bir sure ezberlerken öncekileri de hatırlarsın. Bu bir oturuşta veya farklı oturuşlarda da olabilir.
Terc: Mustafa el Humsi’nin “Delilüs’sâlikîn fî Hıfzı’l Kur’an’i’l Kerim ve Tahfizihi”