Soru
Maturidi ve Eşari mezheplerinin aynı konuda farklı görüşleri var mı? Varsa, bunlar nelerdir? Hangi mezhep, hangi konuda ne demiştir. Bediüzzaman bu konularda tecdid adına onlardan farklı bir yol mu izlemiş, yoksa, onlara tabimi olmuştur?
Cevabımız
Değerli Kardeşimiz;
Ehli Sünnet, itikadi ve inanç noktasından üç mezhep, üç ekol dur. Birincisi selefi salihin dediğimiz sahabe, tabiin, tebei tabiin dönemini içine alan ve İslamın temelini oluşturan ana omurgadır.
Ehli sünnet içindeki bütün ameli ve itikadi mezhepler, bu temel üzerine bina edilmiştir. Bu dönemde en çok üzerinde durulan husus, itikattan ziyade, ameli konulardır. Yani amele dair mezheplerin hepsi bu dönemde şekillenmiştir. Bu dönemde, felsefe ve farklı görüşler daha inkişaf edip bulaşmadığından, iman ve inanç katışıksız ve safi idi. Herkesin teveccühü, Kuranı anlamaya ve yaşamaya yönelikti. Bu yüzden, itikadi bir ekol ve mezhep söz konusu değildi. Kuran ve Hadislerdeki müteşabih ifadeler üzerinde durmazlar, duranları da şiddetle men ederlerdi. Ama ameli konularda alabildiğine açık ve geniş idiler.
Bundan sonra İslam toprakları genişleyip farklı medeniyet ve kavimleri içine almaya başlayınca, o eski safiyet ve Kuran’a olan teveccüh azalmaya başladı. Yunancadan tercüme edilen felsefeye karşı ilgi duyulmaya başlandı.
Böyle olunca artık itikad ve inanç sorgulanmaya ve eski gelenekler tartışılmaya açıldı. Farklı ekol ve mezhepler ortaya çıktı. Bu mezhep ve ekoller, felsefeden beslendiği ve onun usulü ve metodu ile hareket ettiklerinden, İslam aleminde fikri ve itikadi karmaşayı ve kaosu ateşlediler. Artık, İslam için ya da sahabe çizgisi için, açık bir tehdit olmaya başladılar.
Kuran ve sünnette sahabelerin girmediği müteşabih ifadeleri, kendi felsefi meşreplerine uygun olarak yorumlayıp, yeni inanç sistemleri kurmaya başladılar.
Bunun ilki, mutezile oldu. Sonra, onu takiben, çok ekol ve mezhepler türedi. Bunlara, esaslı ve onların anlayacağı dilden karşı bir savunma ve yeni bir tarz ihtiyaç, artık kaçınılmaz hale geldi. Yeni bir ekol, yeni bir mezhep olmalıydı. Bu mezhep, kök olarak selefi salihine bağlı, ama usul ve tarzda ise günün ihtiyaçlarına cevap vermesi gerekiyordu.
İşte, durum bu vaziyette iken, Eşari ve maturidi ekolu doğdu. Eşari ve maturidi çağdaştır. Eşari ekolu, arap aleminde kök saldı. Maturidi ise, daha çok islamın diğer kavimleri arasında, özellikle de Türkler içinde kök salmıştır.
Eşarilik ve maturidilik, ikisi de kök olarak selefi salihine bağlıdır. Ehl-i sünnetin bu iki ekolu de haktır ve İslam aleminin genelince kabul görmüş mezheplaridir. İmam Eşari, Eşarilik ekolunun kurucusudur. Bu mezhebi kurmadan önce, mutezile mezhebinde idi. Mutezile mezhebini kendi içinde sorguladı ve eleştirdi. Eleştirilerine tatmin edici bir karşılık bulamayınca da terk ederek selefi salihin çizgisine uygun olan Eşariliği sistemleştirdi ve mutezile mezhebine karşı cephe aldı.
Böylece, Eşari, onlarla ve onun gibi felsefi kaynaklı diğer mezheplere karşı, ehl-i sünneti savundu ve çoğunu da sindirdi ve mağlup etti.
İmam maturidi ise, aynı dönemde ve aynı misyonu, yani ehli sünnet savunmasını islamın mekezinden uzak olan yerlerde üstlendi ve başarı ile yayıldı. İmam maturidi ve eşari, selefi salihinden farklı olarak, Kuran ve hadislerdeki müteşabih ifadeleri, su-i istimal edilmemesi için, Kurana uygun olarak yorumladılar. Ve felsefe kökenli batıl mezheplerin, bozuk ve batıl usul ve tefsirlerini reddettiler.
Bu yönleri ile selef salihinden farklılık arz ederler. Ama kök, gelenek olarak ta onlara tam bağlıdırlar. Eşari ve maturudilik arasındaki farklar ve fikir ayrılıkları meşhurdur.
İmam Pezdeviye ye göre, bu ayrılıklar tamamen suridir. yani şekilseldir. Hakikatta, aralarında herhangi bir ayrılık yoktur. Olsa da teferruattadır. Mesela, Nuh (as) ın tufanı, Dünyanın genelinde mi, yoksa, bir bölgeye mi aitti? gibi detay konulardır. Yoksa, asıl ve esasta herhangi bir ihtilafları yoktur. Zaten genel görüşte bu yöndedir.
Surileğe bir örnek daha vermek gerekirse, Eşariler, lafız olarak kadere, kaza; kazaya da, kader demişlerdir. Maturdiler ise, kader ve kaza şeklinde ifade etmişlerdir. Yani, mana ve esas olarak aralarında bir ihtilaf söz konusu değildir.
Günümüzde, bazı ırkçı damardan dolayı, eşarileri dışlamaya çalışan ilahiyatçılar varsa da, önem arz etmez. O, onların kuruntuları ve yorumlarıdır.
Ehli sünnet mezhebinin kurulma ve gelişme aşamalarından kurulma aşaması bu şekil başlar. Ama Fahru Razi, Bakıllani, Gazali, Cürcani, Taftazani gibi İlmi Kelam üstatları sayesinde de en kemal manasına ulaşır. Ve sair batıl mezhepler karşısında ezici bir üstünlüğe kavuşur.
Mesela, İmam Gazali döneminde, klasik kelam ilmi, zirve yapar. Ve felsefe ağır darbeler alır. Mantık gibi ilimleri, kelam ilmine dahil eder ve o çağa göre modernleştirir.
Üstad hazretleri, Risale-i Nur ile, İlmi kelama yeni bir tarz, yeni bir usul getirdiği muhakkaktır. Ama, Ehli sünnete de kök ve esas bakımından tam bağlıdır. Değişen ise, asrın gereksinimleridir.
Bu asır ile o asır arasında çok şey değişmiştir. Bu yüzden, İlmi kelamın da bu asra hitap etmesi ve bu asrın gereklerine cevap vermesi kaçınılmazdır. Nasıl selefi salihin döneminin tarzı ile felsefi kökenli mezheplerle mücadele etmek zor olduğundan, yeni bir sistem kuruldu. yani eşarilik ve maturudilik ortaya çıktı. Çünkü, asır başkalaşmış ve şartlar değişmiştir.
Aynen onun gibi, bu zamanın şartları ve tarzları da başkalaştığı ve değiştiği için, yeni bir soluk ve yeni bir tarz gerekliydi. İşte, Nurlar, bu gereğin bir mahsulü olarak bize ikram edilmiştir. Klasik kelam ile Risale-i Nur arasında her yönden çok farklılıklar vardır. En çok ta delil ve ispat şeklinde bir fark vardır.
Zira, binlerce yılın birikimi, inkar cerayanı ve hareketi, bu zamanda çok dehşetli bir şekil alıp, her tarafı istila etmiştir. En keskin ve tesirli sistemi ile saldırmış olan akıl, fen ve felsefeden aldığı kuvvetle, karşısında mukavemet edecek eski tarz ve sistemleri yerle bir etmiştir.
Onun için, onun karşısına çıkacak iman hareketi, eski sistemlerden farklı ve daha keskin ve tesirli olmak gerekliydi. Yoksa, karşı koyamazdı. İşte, Risale-i Nurlar, böyle bir inkar hareketine karşı, Allah’ın Kur’andan bize, Said Nursi vasıtası ile sunduğu en son ve kuvvetli bir sistemdir. Kuranın, ulvi ve mükemmel bir dersidir. Dehşetli dinsizlik cerayanına tam bir mukavemettir.
Yani, Risale-i Nurlar, kelam ilminin en son hali ve son sistem, bir harikasıdır. Ve o şerefli geçmişini, bu zaman da tam temsil eden mükemmel bir meyvesidir. Nurlar, içerik ve kök bakımından Eşari ve Maturidiye tabi olup, tarz ve usul yönünden ise bir tecdiddir, sahasında bir yeniliktir.
Selam ve dua ile...
Sorularla Risale-i Nur Editör
Maturidi ve Eşari mezheplerinin aynı konuda farklı görüşleri var mı? Varsa, bunlar nelerdir? Hangi mezhep, hangi konuda ne demiştir. Bediüzzaman bu konularda tecdid adına onlardan farklı bir yol mu izlemiş, yoksa, onlara tabimi olmuştur?
Cevabımız
Değerli Kardeşimiz;
Ehli Sünnet, itikadi ve inanç noktasından üç mezhep, üç ekol dur. Birincisi selefi salihin dediğimiz sahabe, tabiin, tebei tabiin dönemini içine alan ve İslamın temelini oluşturan ana omurgadır.
Ehli sünnet içindeki bütün ameli ve itikadi mezhepler, bu temel üzerine bina edilmiştir. Bu dönemde en çok üzerinde durulan husus, itikattan ziyade, ameli konulardır. Yani amele dair mezheplerin hepsi bu dönemde şekillenmiştir. Bu dönemde, felsefe ve farklı görüşler daha inkişaf edip bulaşmadığından, iman ve inanç katışıksız ve safi idi. Herkesin teveccühü, Kuranı anlamaya ve yaşamaya yönelikti. Bu yüzden, itikadi bir ekol ve mezhep söz konusu değildi. Kuran ve Hadislerdeki müteşabih ifadeler üzerinde durmazlar, duranları da şiddetle men ederlerdi. Ama ameli konularda alabildiğine açık ve geniş idiler.
Bundan sonra İslam toprakları genişleyip farklı medeniyet ve kavimleri içine almaya başlayınca, o eski safiyet ve Kuran’a olan teveccüh azalmaya başladı. Yunancadan tercüme edilen felsefeye karşı ilgi duyulmaya başlandı.
Böyle olunca artık itikad ve inanç sorgulanmaya ve eski gelenekler tartışılmaya açıldı. Farklı ekol ve mezhepler ortaya çıktı. Bu mezhep ve ekoller, felsefeden beslendiği ve onun usulü ve metodu ile hareket ettiklerinden, İslam aleminde fikri ve itikadi karmaşayı ve kaosu ateşlediler. Artık, İslam için ya da sahabe çizgisi için, açık bir tehdit olmaya başladılar.
Kuran ve sünnette sahabelerin girmediği müteşabih ifadeleri, kendi felsefi meşreplerine uygun olarak yorumlayıp, yeni inanç sistemleri kurmaya başladılar.
Bunun ilki, mutezile oldu. Sonra, onu takiben, çok ekol ve mezhepler türedi. Bunlara, esaslı ve onların anlayacağı dilden karşı bir savunma ve yeni bir tarz ihtiyaç, artık kaçınılmaz hale geldi. Yeni bir ekol, yeni bir mezhep olmalıydı. Bu mezhep, kök olarak selefi salihine bağlı, ama usul ve tarzda ise günün ihtiyaçlarına cevap vermesi gerekiyordu.
İşte, durum bu vaziyette iken, Eşari ve maturidi ekolu doğdu. Eşari ve maturidi çağdaştır. Eşari ekolu, arap aleminde kök saldı. Maturidi ise, daha çok islamın diğer kavimleri arasında, özellikle de Türkler içinde kök salmıştır.
Eşarilik ve maturidilik, ikisi de kök olarak selefi salihine bağlıdır. Ehl-i sünnetin bu iki ekolu de haktır ve İslam aleminin genelince kabul görmüş mezheplaridir. İmam Eşari, Eşarilik ekolunun kurucusudur. Bu mezhebi kurmadan önce, mutezile mezhebinde idi. Mutezile mezhebini kendi içinde sorguladı ve eleştirdi. Eleştirilerine tatmin edici bir karşılık bulamayınca da terk ederek selefi salihin çizgisine uygun olan Eşariliği sistemleştirdi ve mutezile mezhebine karşı cephe aldı.
Böylece, Eşari, onlarla ve onun gibi felsefi kaynaklı diğer mezheplere karşı, ehl-i sünneti savundu ve çoğunu da sindirdi ve mağlup etti.
İmam maturidi ise, aynı dönemde ve aynı misyonu, yani ehli sünnet savunmasını islamın mekezinden uzak olan yerlerde üstlendi ve başarı ile yayıldı. İmam maturidi ve eşari, selefi salihinden farklı olarak, Kuran ve hadislerdeki müteşabih ifadeleri, su-i istimal edilmemesi için, Kurana uygun olarak yorumladılar. Ve felsefe kökenli batıl mezheplerin, bozuk ve batıl usul ve tefsirlerini reddettiler.
Bu yönleri ile selef salihinden farklılık arz ederler. Ama kök, gelenek olarak ta onlara tam bağlıdırlar. Eşari ve maturudilik arasındaki farklar ve fikir ayrılıkları meşhurdur.
İmam Pezdeviye ye göre, bu ayrılıklar tamamen suridir. yani şekilseldir. Hakikatta, aralarında herhangi bir ayrılık yoktur. Olsa da teferruattadır. Mesela, Nuh (as) ın tufanı, Dünyanın genelinde mi, yoksa, bir bölgeye mi aitti? gibi detay konulardır. Yoksa, asıl ve esasta herhangi bir ihtilafları yoktur. Zaten genel görüşte bu yöndedir.
Surileğe bir örnek daha vermek gerekirse, Eşariler, lafız olarak kadere, kaza; kazaya da, kader demişlerdir. Maturdiler ise, kader ve kaza şeklinde ifade etmişlerdir. Yani, mana ve esas olarak aralarında bir ihtilaf söz konusu değildir.
Günümüzde, bazı ırkçı damardan dolayı, eşarileri dışlamaya çalışan ilahiyatçılar varsa da, önem arz etmez. O, onların kuruntuları ve yorumlarıdır.
Ehli sünnet mezhebinin kurulma ve gelişme aşamalarından kurulma aşaması bu şekil başlar. Ama Fahru Razi, Bakıllani, Gazali, Cürcani, Taftazani gibi İlmi Kelam üstatları sayesinde de en kemal manasına ulaşır. Ve sair batıl mezhepler karşısında ezici bir üstünlüğe kavuşur.
Mesela, İmam Gazali döneminde, klasik kelam ilmi, zirve yapar. Ve felsefe ağır darbeler alır. Mantık gibi ilimleri, kelam ilmine dahil eder ve o çağa göre modernleştirir.
Üstad hazretleri, Risale-i Nur ile, İlmi kelama yeni bir tarz, yeni bir usul getirdiği muhakkaktır. Ama, Ehli sünnete de kök ve esas bakımından tam bağlıdır. Değişen ise, asrın gereksinimleridir.
Bu asır ile o asır arasında çok şey değişmiştir. Bu yüzden, İlmi kelamın da bu asra hitap etmesi ve bu asrın gereklerine cevap vermesi kaçınılmazdır. Nasıl selefi salihin döneminin tarzı ile felsefi kökenli mezheplerle mücadele etmek zor olduğundan, yeni bir sistem kuruldu. yani eşarilik ve maturudilik ortaya çıktı. Çünkü, asır başkalaşmış ve şartlar değişmiştir.
Aynen onun gibi, bu zamanın şartları ve tarzları da başkalaştığı ve değiştiği için, yeni bir soluk ve yeni bir tarz gerekliydi. İşte, Nurlar, bu gereğin bir mahsulü olarak bize ikram edilmiştir. Klasik kelam ile Risale-i Nur arasında her yönden çok farklılıklar vardır. En çok ta delil ve ispat şeklinde bir fark vardır.
Zira, binlerce yılın birikimi, inkar cerayanı ve hareketi, bu zamanda çok dehşetli bir şekil alıp, her tarafı istila etmiştir. En keskin ve tesirli sistemi ile saldırmış olan akıl, fen ve felsefeden aldığı kuvvetle, karşısında mukavemet edecek eski tarz ve sistemleri yerle bir etmiştir.
Onun için, onun karşısına çıkacak iman hareketi, eski sistemlerden farklı ve daha keskin ve tesirli olmak gerekliydi. Yoksa, karşı koyamazdı. İşte, Risale-i Nurlar, böyle bir inkar hareketine karşı, Allah’ın Kur’andan bize, Said Nursi vasıtası ile sunduğu en son ve kuvvetli bir sistemdir. Kuranın, ulvi ve mükemmel bir dersidir. Dehşetli dinsizlik cerayanına tam bir mukavemettir.
Yani, Risale-i Nurlar, kelam ilminin en son hali ve son sistem, bir harikasıdır. Ve o şerefli geçmişini, bu zaman da tam temsil eden mükemmel bir meyvesidir. Nurlar, içerik ve kök bakımından Eşari ve Maturidiye tabi olup, tarz ve usul yönünden ise bir tecdiddir, sahasında bir yeniliktir.
Selam ve dua ile...
Sorularla Risale-i Nur Editör