Nokta

Huseyni · 25 Şub 2012

Nokta

مِنْ نُورِ مَعْرِفَةِ اللهِ جَلَّ جَلاَلُهُ

1

Kırk beş sene evvel

2 telif edilmiş bir risalenin bir kısmıdır

İfade-i meram

Bir bahçeye girsem iyisini intihab ederim. Koparmasından zahmet çeksem hoşlanırım. Çürüğünü, yetişmemişini görsem “Huz mâ safâ” derim. Muhataplarımı da öyle arzu ederim. Derler:

“Sözlerin iyi anlaşılmıyor?”

Bilirim ki, kâh minare başında, kâh kuyu dibinde konuşuyorum. Neyleyeyim, zuhurat öyle. Şuâat ve şu kitapta mütekellim, âciz kalbimdir. Muhatap, âsi nefsimdir. Müstemi, müteharrî-i hakikat bir Japondur. Temâşâ eden bunu düşünmeli. Gayetü’l-gayat olan mârifetullahın bir burhanı olan mârifetü’n-Nebîyi Şuâat’ta bir nebze beyan ettik. Şu risalede maksud-u bizzat olan tevhidin lâyühad berâhininden yalnız dört muazzam burhanına işaret edeceğiz. Hem nazar-ı aklîyi hads-i kalbiyle birleştirmek için, melâike ve haşrin bir kısım delâiline îma ederek, imanın altı rüknünden dördünün birer lem’asını, fehm-i kàsırımla göstermek isterim.

[NOT]Dipnot-1 Marifetullahın (c.c.) nurundan (bir nokta).
Dipnot-2 Milâdî 1918 (1337).

[/NOT]

Japon: (bk. bilgiler – Japonya)	Said Nursî: (bk. bilgiler – Bediüzzaman Said Nursî)
arzu etmek: istemek	berâhin: güçlü deliller
beyan etmek: açıklamak, izah etmek	burhan: güçlü delil, kesin kanıt
delâil: deliller	fehm-i kasır: dar anlayış, etraflıca anlayamama
gayetü’l-gayât: gayelerin gayesi, gayelerin son noktası, esas hedef	hads-i kalbi: kalbin güçlü sezişi
haşir: insanın öldükten sonra âhirette diriltilerek Allah’ın huzurunda toplanması	huz mâ safâ: duru ve saf olanı al
ifade-i meram: bir maksadın ifadesi	intihab etmek: seçmek
kâh: bazan	lem’a: parıltı
lâyühad: sınırsız	maksud-u bizzat: asıl gaye
melâike: melekler	muazzam: azametli, çok büyük
muhatap: hitap edilen	mârifetullah: Allah’ı tanıma
mârifetü’n-Nebî: Peygamberi (a.s.m) bilmek, tanımak	müstemi: dinleyici
müteharrî-i hakikat: hakikati inceleyen, araştıran	mütekellim: konuşan
nazar-ı aklî: aklî bakış, akıl gözü, aklın anlayışı	nebze: az miktar
nefis: bir kimsenin kendisi; insanı daima kötülüğe, maddî zevk ve isteklere sevk eden duygu	risale: küçük çaplı kitap; Risale-i Nur’un bölümlerinden her biri
rükün: esas, şart	telif: yazılmış eser
temâşâ: seyir, hoşlanarak bakma	tevhid: birleme; her şeyin bir olan Allah’a verilmesi
zuhurat: gönle doğan mânâlar, ele gelen hakikatler	âciz: güçsüz, elinden bir şey gelmeyen
âsi: isyan eden, başkaldıran	şuâât: ışınlar; Risalet-i Muhammediyenin isbatına dair bir eser olup, 1921 yılında Üstad Saîd Nursî tarafından telif edilmiştir

Huseyni · 25 Şub 2012

Cevap: Nokta - Sayfa: 317

مَنْتُ بِاللهِ وَمَلٰۤئِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ وَالْيَوْمِ اْلاٰخِرِ وَبِالْقَدَرِ خَيْرِهِ وَشَرِّهِ مِنَ اللهِ تَعَالىَ وَالْبَعْثُ بَعْدَ الْمَوْتِ حَقٌّ اَشْهَدُ اَنْ لاٰۤ اِلٰهَ اِلاَّ اللهُ وَاَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللهِ

1

Said Nursî

[NOT]Dipnot-1 Allah’a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, âhiret gününe, kadere, hayır ve şerrin Allah Teâlâdan geldiğine iman ettim. Ölümden sonra diriliş haktır. Allah’tan başka ilâh olmadığına şahitlik ederim. Muhammed’in, Allah’ın resulü olduğuna da şahitlik ederim.

[/NOT]

Huseyni · 25 Şub 2012

Cevap: Nokta - Sayfa: 318

اَلْحَمْدُ ِللهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ وَالصَّلاَةُ وَالسَّلاَمُ عَلٰى مُحَمَّدٍ خَاتَمِ النَّبِيِّينَ وَعَلٰۤى اٰلِهِ وَصَحْبِهِ اَجْمَعِينَ

1

اَللهُ لاٰۤ اِلٰهَ اِلاَّ هُوَ الْحَىُّ الْقَيُّومُ

2

maksudumuzdur, matlubumuzdur. Gayr-ı mütenahi berâhininden dört burhan‑ı küllîyi îrad ediyoruz.

Birinci burhan: Muhammed Aleyhissalâtü Vesselâmdır. Şu burhan-ı neyyirimiz Şuâat’da tenevvür ettiğinden, tenvir-i müddeâmızda münevver bir mir’attır.

İkinci burhan: Kitab-ı kebîr ve insan-ı ekber olan kâinattır.

Üçüncü burhan: Kitab-ı mu’cizü’l-beyan, Kelâm-ı Akdestir.

Dördüncü burhan: Âlem-i gayb ve şehadetin nokta-i iltisakı ve berzahı ve iki âlemden birbirine gelen seyyârâtın mültekası, vicdan denilen fıtrat-ı zîşuurdur. Evet, fıtrat ve vicdan akla bir penceredir; tevhidin şuâını neşrederler.

BİRİNCİ BURHAN: Risalet ve İslâmiyetle mücehhez olan hakikat-ı Muhammediyedir ki, risalet noktasında en muazzam icmâ ve en vâsi tevatür sırrını ihtiva eden mecmû-u enbiyânın şehadetini tazammun eder. Ve İslâmiyet cihetiyle

[NOT]Dipnot-1 Hamd, Âlemlerin Rabbi olan Allah’a mahsustur. Peygamberlerin hâtemi olan Muhammed’e ve bütün âl ve ashabına salât ve selâm olsun.
Dipnot-2 “Allah Teâlâ ki, Ondan başka ibâdete lâyık hiçbir ilâh yoktur. O Hayydır, O Kayyûmdur.” Bakara Sûresi, 2:255.
[/NOT]

Aleyhissalâtü Vesselâm: salât ve selâm onun üzerine olsun	Kelâm-ı Akdes: kutsal söz; Kur’ân
berzah: geçit yeri	berâhin: güçlü deliller, kanıtlar
burhan: gülü delil, sarsılmaz kanıt	burhan-ı küllî: çok büyük ve kapsamlı delil
burhan-ı neyyir: nurlu, parlak delil	cihet: yön, taraf
fıtrat: yaratılış, mizaç, karakter	fıtrat-ı zîşuur: şuurlu fıtrat; yaratılışında ve öz yapısında şuur olan varlık
gayr-ı mütenahi: sonu olmayan, nihayetsiz	hakikat-ı Muhammediye: Hz. Muhammed’in (a.s.m.) hakikati, mânevî şahsiyeti
icmâ: görüş birliği, aynı gerçek üzerinde birleşme	ihtiva etmek: içermek
insan-ı ekber: en büyük insan	irad etme: sunma, söyleme
kitab-ı kebîr: büyük kitap, kâinat	kitab-ı mu’cizü’l-beyan: açıklaması ve ifadesi mu’cize olan kitap, Kur’ân
kâinat: evren, bütün yaratılmışlar	maksud: kast edilen, hedeflenen şey
matlub: istenen, arzu edilen	mecmû-u enbiyâ: peygamberlerin hepsi
mir’at: ayna	muazzam: azametli, çok büyük
mücehhez: cihazlanmış, donanmış	mülteka: buluşma yeri; kavşak
münevver: aydın, aydınlanmış	neşretmek: yayınlamak
nokta-i iltisak: kavuşma noktası, birleşme noksatı	risalet: elçilik, peygamberlik
seyyârât: bir yerde durmayıp yer değiştiren şeyler	tazammun etmek: içine almak, içermek
tenevvür etmek: aydınlanmak	tenvir-i müddeâ: iddia edilen şeyin aydınlatılması
tevatür: doğru kanallardan ve yalan söyleme ihtimali olmayan topluluklardan gelen doğru haber	tevhid: birleme; her şeyin bir olan Allah’a verilmesi
vicdan: iyiyi kötüden ayırabilen his	vâsi: geniş
âlem: dünya	âlem-i gayb: gayb âlemi, görünmeyen âlem
Şuâât: ışınlar; Risalet-i Muhammediyenin isbatına dair bir eser olup, 1921 yılında Üstad Said Nursî tarafından telif edilmiştir	şehadet: görünen âlem
şuâ: parıltı; ışık hüzmesi

Huseyni · 25 Şub 2012

Cevap: Nokta - Sayfa: 319

vahye istinad eden bütün edyân-ı semâviyenin ruhunu ve tasdiklerini taşıyor. İşte, bütün enbiyanın şehadetiyle ve bütün edyânın tasdikiyle ve bütün mu’cizatının teyidiyle musaddak olan bütün akvaliyle, vücud ve vahdet-i Sânii beşere gösteriyor. Demek şu dâvada ittihad etmiş bütün efâzıl-ı beşer nâmına o nuru gösteriyor. Acaba bu kadar tasdiklere mazhar, büyük, derin, durbîn, sâfi, keskin, hakaik-âşina bir gözün gördüğü hakikat, hakikat olmamak hiç ihtimali var mı?

İKİNCİ BURHAN: Kâinat kitabıdır. Evet, şu kitabın bütün hurufu ve bütün noktaları, efrâden ve terekküben Zât-ı Zülcelâlin vücud ve vahdetini, elsine-i mahsusaları kıraatla

1 وَاِنْ مِنْ شَىْءٍ اِلاَّ يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ’yi tilâvet ediyorlar. Cemî zerrat-ı kâinat, birer birer, zât ve sıfât ve saire vücuh ile hadsiz imkânat mabeyninde mütereddit iken, birden bire bir ciheti takip, muayyen bir sıfatla ittisaf, mahsus bir keyfiyetle tekeyyüf ederek hayret-bahşâ hikemi intaç ettiğinden, Sâniin vücub-u vücuduna şehadetle, avâlim-i gaybiyenin enmuzeci olan lâtife-i Rabbâniye içinde ilân-ı Sâni eden misbah-ı imanı ışıklandırıyorlar. Evet, bir nefer, nefsinde ve takımda ve bölükte, taburda ve orduda gibi; herbir zerre de, kendi başıyla zât, sıfât, keyfiyetindeki imkânat cihetiyle Sânii ilân ettiği gibi, tesâvir-i mütedahileye benzeyen mürekkebat-ı müteşâbike-i mütesâide-i kâinatın herbir makamında ve herbir nisbetinde ve herbir dairesinde, herbir zerre, muvâzene-i

[NOT]Dipnot-1 “Hiçbir şey yoktur ki Onu övüp Onu tesbih etmesin (Kusursuzluğunu bilip kemâlâtını göstermesin).” İsrâ Sûresi, 17:44.
[/NOT]

Sâni: herşeyi san’atla yaratan Allah	Zât-ı Zülcelâl: haşmet ve yücelik sahibi Zât, Allah
akval: sözler	avâlim-i gaybiye: bilinmeyen ve görünmeyen âlemler
beşer: insan	burhan: güçlü delil, sarsılmaz kanıt
bölük: takımlardan oluşan askerî birlik	cemî: bütün, hep
cihet: yön, taraf	durbîn: uzağı gösteren âlet; dürbün
edyân: dinler	edyân-ı semâviye: İlâhî dinler
efrâden: ferdler, bireyler olarak	efâzıl-ı beşer: insanlığın en faziletlileri
elsine-i mahsusa: özel lisanlar, diller	enbiya: nebiler, peygamberler
enmuzec: nümune, örnek	hadsiz: sınırsız
hakaik-âşina: gerçeklere âşina, gerçekleri bilen ve onlara yabancı olmayan	hakikat: gerçek
hayret-bahşâ: hayret bahşeden, hayret veren	hikem: hikmetler; belli amaç ve faydalara yönelik olma
huruf: harfler	ilân-ı Sâni: herşeyi san’atlı bir şekilde yaratan Allah’ı ilân
imkânat: imkân dahilinde olan şeyler, olasılıklar	intaç etmek: sonuç vermek
istinad: dayanma	ittihad etmek: birleşmek
ittisaf: vasıflanma, nitelenme	keyfiyet: nitelik, durum
kâinat: evren, bütün yaratılmışlar	kıraat: okuma
lâtife-i Rabbâniye: İlâhî hakikatleri hisseden ve mânevî zevkleri alan his, duygu	mabeyninde: arasında
mahsus: has, özel	makam: derece, yer
mazhar: erişmiş, nail olmuş	misbah-ı iman: Allah’a imanın lâmbası
muayyen: belirli	musaddak: doğrulanan, onaylanan
mu’cizat: mu’cizeler; Allah tarafından verilip, yalnız peygamberlerin gösterebilecekleri olağanüstü şeyler	mürekkebat-ı müteşâbike-i mütesâide-i kâinat: kâinatta bir ağ gibi birbirine bağlanarak genişleyen terkipler, birleşikler
mütereddit: tereddüt eden, kararsız	nefis: bir kimsenin kendisi
nisbet: bağ	nâm: ad
saire: başkaları, diğerleri	sâfi: arı, temiz
sıfât: sıfatlar, nitelikler	tabur: dört bölükten meydana gelen askerî birlik
takım: en küçük askerî birlik	tasdik: doğrulama, onay
tekeyyüf: bir nitelik kazanma	terekküben: birleşik olarak
tesâvir-i mütedahile: iç içe geçmiş tasvirler, resimler	teyid: destek, muvafakat
tilâvet: okuma	vahdet: birlik
vahdet-i Sâni: herşeyi san’atla yaratanın birliği; kâinatın san’atkârı olan Allah’ın birliği	vücub-u vücud: Allah’ın varlığının zorunlu olması
vücud: varlık	vücuh: yönler
zerre: maddenin en küçük parçası	zerrât-ı kâinat: kâinattaki, evrendeki zerreler, atomlar
zât: şahıs, kendisi	şehadet: şahitlik, tanıklık

Huseyni · 25 Şub 2012

Cevap: Nokta - Sayfa: 320

cereyan-ı umumîyi muhafaza; ve her nisbetinde ve her takımında ayrı ayrı vazifeyi ifa ve hikmeti intaç ettiklerinden, Sâniin kast ve hikmetini izhar ve vücut ve vahdetinin âyâtını kıraat ettikleri için, Sâni-i Zülcelâlin berâhini, zerrattan kat kat ziyade olur. Demek

1اَلطُّرُقُ اِلَى اللهِ بِعَدَدِ اَنْفَاسِ الْخَلاَئِقِ hakikattir, mübalâğa değil; belki nâkıstır.

S: Neden aklıyla herkes göremiyor?

C: Kemâl-i zuhurundan ve zıddın ademinden.

تَأَمَّلْ سُطُورَ الْكَائِنَاتِ فَإِنَّهَا مِنَ الْمََلإِ اْلاَعْلٰۤى اِلَيْكَ رَسَاۤئِلُ

Yani, “Sahife-i âlemin eb’âd-ı vâsiasında Nakkaş-ı Ezelînin yazdığı silsile-i hâdisâtın satırlarına hikmet nazarıyla bak ve fikr-i hakikatle sarıl. Tâ ki mele-i âlâdan uzanan şu selâsil-i resâil, seni âlâ-yı illiyyîn-i tevhide çıkarsın.”

Şu kitabın heyet-i mecmuasında öyle parlak bir nizam var ki, nazzâmı güneş gibi içinde tecellî ediyor. Her kelimesi, her harfi birer mu’cize-i kudret olan bu kitab-ı kâinatın te’lifinde öyle bir i’câz var ki, bütün esbab-ı tabiiye, farz-ı muhal olarak muktedir birer fâil-i muhtar olsalar, yine kemâl-i acz ile o i’câza karşı secde ederek

2 سُبْحَانَكَ لاَ قُدْرَةَ لَنَا اِنَّكَ اَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ diyeceklerdir. Herbir kelimesi bütün kelimatıyla münasebettardır. Ve her harfi, bâhusus zîhayat bir harfi, bütün cümlelere karşı müteveccih birer yüzü, nâzır birer gözü var

[NOT]Dipnot-1 Allah’a giden yollar, mahlukâtın nefesleri sayısıncadır.
Dipnot-2 Sen her türlü noksandan münezzeh ve uzaksın. Bizim hiç bir kudretimiz yoktur. Şüphesiz ki Sen Azîzsin, Senin kudretin herşeye galiptir; Hakîmsin, Senin her işin hikmet iledir.
[/NOT]

Nakkaş-ı Ezelî: Ezelî Nakkaş; ezelden beri bütün varlıkları nakış nakış işleyip san’atla yaratan Allah	Sâni: herşeyi san’atla yaratan Allah
Sâni-i Zülcelâl: büyüklük ve haşmet sahibi olan ve herşeyi san’atlı bir şekilde yaratan Allah	adem: yokluk
berâhin: güçlü deliller, sarsılmaz kanıtlar	bâhusus: özellikle; bilhassa
eb’âd-ı vâsia: geniş mesafeler, boyutlar, uzaklıklar	esbab-ı tabiiye: tabiî, doğal sebepler
farz-ı muhal olarak: olmayacak birşeyi olacakmış gibi düşünerek… varsayalım ki…	fikr-i hakikat: gerçek ve doğru bir düşünce, gerçeğe nüfuz eden düşünce
fâil-i muhtar: dilediğini yapmakta serbest olan	hakikat: gerçek
heyet-i mecmua: bütün hepsi; bütün bölümleri, bireyleri	hikmet: sır, gaye, fayda; bir gaye ve faydaya yönelik olarak, tam yerli yerinde yaratılma
ifa: yerine getirme	intaç etmek: sonuç vermek
izhar: ortaya çıkarma, gösterme	i’câz: mu’cize oluş, bir benzerini yapmakta başkalarını âciz bırakma
kast: amaç, hedef	kelimat: kelimeler, sözler
kemal-i zuhur: son derece açık olma; gözlerin görme sınırını aşacak şiddette açık ve meydanda olma	kemâl-i acz: tam anlamıyla âcizlik, güçsüzlük
kitab-ı kâinat: kâinat kitabı	kıraat etmek: okumak
mele-i âlâ: Allah katında en yüksek en yakın makam; melekler âlemi	muktedir: güçlü
muvâzene-i cereyan-ı umumî: genel gidişatın dengesi, bütün hareket ve faaliyetlerin dengesi	mu’cize-i kudret: Allah’ın kudret mu’cizesi
mübalâğa: abartı	münasebettar: ilgili, bağlantılı
müteveccih: yönelmiş, dönmüş	nazzâm: nizam veren, düzene koyan
nisbet: bağ	nizam: düzen
nâkıs: noksan, eksik	nâzır: bakan, gözeten
sahife-i âlem: evren sayfası	selâsil-i resâil: mektup silsileleri, mektup zincirleri
silsile-i hâdisât: olaylar zinciri	tecellî etmek: yansımak, görünmek
telif: yazma	vahdet: birlik
vücut: varlık	zerrat: zerreler
zîhayat: canlı, hayat sahibi	zıd: ters, karşıt, zıt
âlâ-yı illiyyîn-i tevhid: tevhid mertebelerinin en yükseği; her şeyi bir olan Allah’a verme derecelerinin en yükseği, en zirvesi	âyât: âyetler, deliler

Huseyni · 25 Şub 2012

Cevap: Nokta - Sayfa: 321

olan bu kitabın öyle bir muzâaf iştibak-ı tesânüd-ü nazmı vardır ki, bir noktayı yerinde icad etmek için, bütün kâinatı icad edecek bir kudret-i gayr-ı mütenahi lâzımdır. Demek sivrisineğin gözünü halk eden, güneşi dahi o halk etmiştir. Pirenin midesini tanzim eden, manzume-i şemsiyeyi de o tanzim etmiştir.

Sünuhat’ın dokuzuncu sahifesinde

1مَاخَلْقُكُمْ وَلاَ بَعْثُكُمْ اِلاَّ كَنَفْسٍ وَاحِدَةٍ âyetinin sırrına müracaat et. Yalnız şu kitabın küçük bir kelimesi olan balarısını gör: Nasıl şehd ü şehadet o mu’cize-i kudretin lisanından akıyor! Veyahut şu kitabın bir noktası olan hurdebînî bir huveynat ki, çok defa büyülttükten sonra görünür. Dikkat et: Nasıl mu’ciznümâ, hayret-fezâ bir misâl-i musağğar-ı kâinattır! Sûre-i Yâsin, sûret-i lâfz-ı “Yâsin” de yazıldığı gibi, cezâletli, mûciz bir nokta-i câmiadır. Onu yazan, bütün kâinatı da o yazmıştır. Eğer insafla dikkat etsen, şu küçücük hayvanın ve huveynatın sureti altında olan makine-i dakika-i bedîa-i İlâhiyenin şuursuz, kör, mecrâ ve mahrekleri tahdid olunmayan ve imkânâtından evleviyet olmayan esbab-ı basîta-i câmide-i tabiiyeden husulünü, muhal-ender-muhal göreceksin

Eğer herbir zerrede hükemâ şuuru, etibbâ hikmeti, hükkâmın siyaseti bulunduğunu ve herbir zerre de sair zerratla vasıtasız muhabere ettiğini itikad edersen, belki nefsini kandırıp o muhali de itikad edebilirsin. Halbuki, o zîhayat makinede öyle bir mu’cize-i kudret, öyle bir harika-i hikmet vardır ki, ancak bütün kâinatı, bütün şuûnatını icad eden, tanzim eden bir Sâniin sun’u olabilir. Yoksa kör, az, basit imkân tereddüdüyle ayak atamaz. Esbab-ı tabiîden olamaz. Bâhusus

[NOT]Dipnot-1 “Sizin yaratılmanız da, diriltilmeniz de, tek bir kişinin yaratılıp diriltilmesi gibi kolaydır.” Lokman Sûresi, 31:28.
[/NOT]

Sâni: herşeyi san’atla yaratan Allah	Sûre-i Yâsin: Yâsin Sûresi, Kur’ân-ı Kerimin 36. sûresi
Sünuhat: Üstad Bediüzzaman’ın Eski Said döneminde yazdığı bir eser	cezâlet: akıcı ve güçlü ifade, güçlü anlatım
esbab-ı basîta-i câmide-i tabiiye: tabiattaki basit cansız sebepler	esbab-ı tabiî: tabiî, doğal sebepler
etibbâ: tabibler, doktorlar	halk eden: yaratan
harika-i hikmet: hikmet harikası; harika bir gaye ve olağanüstü bir fayda	hayret-fezâ: hayret veren, şaşırtan
hikmet: bilim	hurdebini: mikroskobik
husul: meydana gelme	huveynat: mikroplar; mikroskopik hayvanlar
hükemâ: âlimler, filozoflar	hükkâm: hâkimler, büyük devlet adamları
icad etmek: yaratmak, var etmek	imkân: olabilirlik, varlığı ile yokluğu eşit olan ve varlığı Allah’ın var etmesine bağlı olan
imkânâtından evleviyet olmayan: ihtimallerindeki öncelikleri ayırt edilemeyen; oluşma ihtimallerinde öncelik olmayan	insaf: merhamet ve adalet dairesinde hareket
itikad etme: inanma	iştibak-ı tesânüd-ü nazm: bir ağ gibi birbirine bağlanıp dayanmış olan nazım, diziliş
kudret-i gayr-ı mütenahi: sonsuz bir kudret ve muktedir bir iktidar	kâinat: evren, bütün yaratılmışlar
lisan: dil	mahrek: hareket yeri
makine-i dakika-i bedîa-i İlâhiye: Allah’ın eşi ve benzeri olmayan, ince ayarlı makinası, sistemi, düzeni	manzume-i şemsiye: güneş sistemi
mecrâ: akım yeri	misâl-i musağğar-ı kâinat: âlemin küçültülmüş örneği
muhabere etme: haberleşme	muhal: imkânsız, olması aslâ mümkün değil
muhal-ender-muhal: imkânsızlık içinde imkânsızlık, olması aslâ mümkün olmayan	muzâaf: kat kat
mu’cize-i kudret: Allah’ın kudret mu’cizesi	mu’ciznümâ: mu’cize gösteren, mu’cizeli
mûciz: kısa ve özlü ifade	müracaat: başvurma
nefis: bir kimsenin kendisi	nokta-i câmia: kapsamlı bir nokta
sair: diğer	sun’: san’at
suret: görünüm, şekil	sûret-i lâfz-ı Yâsin: Yasin kelimesinin yazılış şekli
sır: gizli gerçek	tahdid: sınırlama
tereddüt: şüphe	zerrat: zerreler
zerre: en küçük madde parçası	zîhayat: canlı, hayat sahibi
şehd ü şehadet: şehadet balı	şuur: bilinç
şuûnat: işler, haller

Huseyni · 25 Şub 2012

Cevap: Nokta - Sayfa: 322

o esbab-ı tabiîyenin üssü’l-esası hükmünde olan cüz-ü lâyetecezzâdaki kuvve-i câzibe ve kuvve-i dâfianın içtimâlarının hortumu üzerinde, bir muhaliyet damgası var. Fakat câizdir ki, herbir şeyin esası zannettikleri olan cezb, def, hareket, kuvâ gibi emirler, âdâtullahın kanunlarına birer isim olsun. Lâkin kanun, kaidelikten tabiîliğe ve zihnîlikten hâricîliğe ve itibarîden hakikate ve âletiyetten müessiriyete geçmemek şartıyla kabul ederiz.

S: Ezeliyet-i madde ve harekât-ı zerrattan teşekkül-ü envâ gibi umur-u bâtılaya neden ihtimal veriliyor?

C: Sırf başka şey ile nefsini ikna etmek sadedinde olduğu için, o umurun esas‑ı fasidesini tebeî bir nazarla derk etmediğinden neş’et ediyor. Eğer nefsini ikna etmek suretinde, kasten ve bizzat ona müteveccih olursa, muhaliyetine ve mâkul olmadığına hükmedecektir. Faraza kabul etse de, tegafül-ü ani’s-Sâni sebebiyle hasıl olan ıztırar ile kabul edilebilir. Dalâlet ne kadar aciptir. Zât-ı Zülcelâlin lâzım-ı zarurîsi olan ezeliyeti ve hassası olan icadı aklına sığıştırmayan, nasıl oluyor ki gayr-ı mütenâhî zerrâta ve aciz şeylere veriyor?

Evet, meşhurdur ki, hilâl-i îde bakarlardı. Kimse birşey görmedi. İhtiyar bir zât yemin etti: “Hilâli gördüm.” Halbuki gördüğü hilâl, kirpiğinin takavvüs etmiş beyaz bir kılı idi. Kıl nerede, kamer nerede? Harekât-ı zerrat nerede, sebeb-i teşkil-i envâ nerede?

İnsan fıtraten mükerrem olduğundan hakkı arıyor. Bazan bâtıl eline gelir, hak zannederek koynunda saklar. Hakikati kazarken ihtiyarsız dalâlet başına düşer; hakikat zannederek başına giydiriyor.

Zât-ı Zülcelâl: haşmet ve yücelik sahibi Zât, Allah	acip: acayip, şaşırtıcı, tuhaf
aciz: güçsüz	bizzat: doğrudan
bâhusus: özellikle; bilhassa	bâtıl: doğru olmayan, İslâmiyete uymayan
cezb: çekim	câiz: mümkün olan
cüz-ü lâyetecezzâ: bölünmeyen, parçalanmayan en ufak zerre, bölünmez parça; atom	dalâlet: doğru ve hak yoldan sapma, sapkınlık
def: uzaklaştırma	derk etmek: anlamak, algılamak
esas: temel	esas-ı fayda: asıl fayda, asıl yarar
esbab-ı tabiîye: tabiî, doğal sebepler	ezeliyet: sonradan var olmama, varlığının başlangıcı olmaması
ezeliyet-i madde: sonradan meydana gelmemiş ve varlığının başlangıcı olmayan madde; maddenin yaratılmamış olması	faraza: varsayalım ki
fıtraten: yaratılış açısından	gayr-ı mütenâhî: sonsuz
harekât-ı zerrat: zerrelerin, atomların hareketleri	hassa: özellik
hasıl olan: ortaya çıkan	hilâl: yay şeklinde görülen ay
hilâl-i îd: bayram hilâli; Ramazan’nın son günü akşamı görülen Şevval ayı hilâli	hâricî: dışarıya ait; zihnin dışındaki gerçek dünyaya ait
hükmetmek: kesin bir yargıya varmak	hükmünde olma: benzer birşeyle aynı hükmü taşımak
icad: var etme, meydana getirme	itibarî: var sayılan, gerçek ve fiilî olmayan
içtimâ: toplanma, bir araya gelme	kaide: düstur, prensip
kamer: ay	kuvve-i câzibe: çekim gücü
kuvve-i dâfia: itme gücü	kuvâ: kuvvetler, güçler; enerjiler
lâzım-ı zarurî: olması gerekli, şart olan	muhaliyet: imkânsızlık; yani fâil olması, bizzat işi yapması mümkün değil
mâkul: akla uygun	müessiriyet: tesirlilik, bizzat fiil ve eseri yapan olma
mükerrem: şerefli	müteveccih: yönelmiş, dönmüş
nazar: bakış	nefis: bir kimsenin kendisi
neş’et etmek: doğmak, kaynaklanmak	saded: niyet, maksat
sebeb-i teşkil-i envâ: türlerin oluşum sebebi	suret: görünüm, şekil
tabiî: doğaya, tabiata ait	takavvüs: yay gibi bükülme
tebeî: başka birşeye tabi olan, dolaylı	tegafül-ü ani’s-Sâni: her şeyin sanatkârı olan Allah’ı unutma veya unutur gibi yapma
teşekkül-ü envâ: türlerin oluşumu, meydana gelmeleri	umur: işler
umur-u bâtıla: doğru olmayan hususlar	zerrât: zerreler, atomlar
zihnî: düşünce kalıpları içerisinde olan	zât: kişi
âdetullah: Allah’ın kâinata koyduğu kanun ve prensipler	âletiyet: âletlik, vasıtalık
üssü’l-esas: temel taşı; esas sağlam temel	ıztırar: çaresizlik

Huseyni · 25 Şub 2012

Cevap: Nokta - Sayfa: 323

S: Nedir şu tabiat, kavânin, kuva ki, onlarla kendilerini aldatıyorlar?

C: Tabiat, âlem-i şehadet denilen cesed-i hilkatin anâsır ve âzâsının ef’âlini intizam ve rapt altına alan bir şeriat-ı kübrâ-yı İlâhiyedir. İşte şu şeriat-ı fıtriyedir ki, “sünnetullah” ve “tabiat” ile müsemmâdır. Hilkat-i kâinatta câri olan kavânin-i itibariyesinin mecmû ve muhassalasından ibarettir. Kuvâ dedikleri şey, herbiri şu şeriatın birer hükmüdür. Ve kavânin dedikleri şey, herbiri şu şeriatın birer meselesidir. Fakat o şeriattaki ahkâmın yeknesak istimrârına istinaden vehim, hayal tasallut ederek tazyik edip, şu tabiat-ı hevaiye tevazzu’ ve tecessüm edip mevcud-u haricî ve hayalden hakikat suretine girmiştir. Hayali, hakikat suretinde gören, gösteren, nüfusun istidat-ı şûresinden, fâil-i müessir tavrını takmıştır. Halbuki, kör, şuursuz tabiat, kat’iyen kalbi ikna edecek ve fikre kendini beğendirecek ve nazar-ı hakikat ona ünsiyet edecek hiçbir mülâyemet ve münasebet yok iken ve masdar olmaya kabiliyeti mefkud iken, sırf nefy-i Sâni farazından çıkan bir ıztırar ile veleh-resan-ı efkâr olan kudret-i ezeliyenin âsâr-ı bâhiresinin tabiattan suduru tahayyül edilmiş.

Halbuki tabiat misalî bir matbaadır, tâbi’ değil; nakıştır, nakkaş değil; kàbildir, fâil değil; mistardır, masdar değil; nizamdır, nâzım değil; kanundur, kudret değil; şeriat-ı iradiyedir, hakikat-i hariciye değil. Meselâ, yirmi yaşında bir adam birden bire dünyaya gelse, hâli bir yerde, muhteşem ve sanayi-i nefîsenin âsârıyla müzeyyen bir saraya girse, hem farz etse, kat’iyen hariçten gelme hiçbir

ahkâm: hükümler, esaslar	anâsır: unsurlar
cesed-i hilkat: yaratılmış olan varlık cesedi, bedeni	câri olan: geçerli olan
ef’âl: fiiler, işler	faraz: varsayım
fâil: işi yapan, fiilin sahibi	fâil-i müessir: etkin olan; iş ve fiili bizzat yapan
hakikat: gerçek	hakikat-i hariciye: dışa ait, görünen maddî gerçek
hariç: dış, dışarı	hilkat-i kâinat: evrenin yaratılışı
hâli: boş, ıssız	intizam: düzen, disiplin
istidat-ı şûre: çorak, verimsiz yetenek	istimrâr: devamlı sürüp gitme, devamlı olma
istinaden: dayanarak	kabil: mümkün, olabilir
kat’iyen: kesinlikle	kavânin: kanunlar
kavânin-i itibariye: itibarî kanunlar; maddî olmayan kanunlar	kudret: güç, iktidar
kudret-i ezeliye: Cenâb-ı Hakkın ezelî kudreti	kuvâ: kuvvetler, güçler; enerjiler
masdar: kaynak	mecmû: toplanmış, bir araya getirilmiş
mefkud: kaybolmuş	mevcud-u haricî: gözle görülür şekilde maddî bir yapıya sahip olan
misalî: görüntüden ibaret	mistar: cetvel, şablon
muhassala: sonuç, toplam	muhteşem: ihtişamlı, görkemli
mülâyemet: uygunluk	münasebet: bağlantı, ilgi
müsemmâ: isimlendirilen	müzeyyen: süslenmiş
nakkaş: nakış ustası	nakış: işleme, süsleme
nazar-ı hakikat: gerçek bakış	nefy-i Sâni: kâinatın san’atkârı olan Allah’ı reddetme, yok sayma
nizam: düzen	nâzım: düzenleyen
nüfus: nefisler	rapt: bağ
sanay-i nefîse: güzel san’atlar, ileri sanayi	sudur: çıkma
suret: görünüm, şekil	sünnetullah: kâinatta yürürlükte olan İlâhî kanunlar
tabiat: doğa; düzenin devam etmesi gayesiyle Allah tarafından kâinata konulmuş olan kanunlar mecmuası	tabiat-ı hevai: hava gibi görünmez ve lâtif özellikte olan tabiat
tahayyül edilmek: hayal edilmek	tasallut: musallat olma, sataşma
tazyik etme: zorlama, baskı yapma	tecessüm: cisimlenme, maddî olarak görünme
tevazzu’: madde gibi bir mekân alma	tâbi’: tab eden, basan
vehim: kuruntu, olmayan şeyi varmış gibi gösteren düşünce	veleh-resan-ı efkâr: fikirleri, düşünceleri hayrette bırakan
yeknesak: tekdüze, monoton	âlem-i şehadet: görünen âlem
âsâr: eserler	âsâr-ı bâhire: apaçık eserler
âzâ: uzuvlar, organlar	ünsiyet: alışkanlık, yakınlık
ıztırar: çaresizlik	şeriat: İlâhî anayasa, Allah’ın koyduğu kanunlar mecmuası
şeriat-ı fıtriye: Allah’ın yaratılışa koyduğu ve bütün varlıkların tabi olduğu anayasa, kanunlar mecmuası	şeriat-ı iradiye: Cenâb-ı Hakkın irade sıfatından gelen şeriat, tabiat kanunları
şeriat-ı kübrâ-yı İlâhiye: Allah’ın kâinata koyduğu ve bütün varlıkların tabi olduğu büyük anayasa, kanunlar mecmuası

Huseyni · 25 Şub 2012

Cevap: Nokta - Sayfa: 324

fâilin eseri değil. Sonra içindeki eşya-yı muntazamaya sebep ararken, tanziminin kavâninini câmi bir kitap bulsa, onu mâkes-i şuur olduğundan, bir fâil, bir illet-i ıztırarî kabul eder. İşte, Sâni-i Zülcelâlden tegafül sebebiyle, böyle gayr-ı mâkul, gayr-ı mülâyim bir illet-i ıztırarî olan tabiat ile kendilerini aldatmışlar.

Şeriat-ı İlâhiye ikidir:

Biri: Sıfat-ı kelâmdan gelen bir şeriattır ki, beşerin ef’âl-i ihtiyariyesini tanzim eder.

İkincisi: Sıfat-ı iradeden gelen ve “evâmir-i tekviniye” tesmiye edilen şeriat-ı fıtriyedir ki, bütün kâinatta câri olan kavânin-i âdâtullahın muhassalasından ibarettir. Evvelki şeriat nasıl kavânîn-i akliyeden ibârettir; tabiat denilen ikinci şeriat dahi, mecmu-u kavânin-i itibariyeden ibarettir. Sıfat-ı kudretin hassası olan tesir ve icada mâlik değillerdir.

Sabıkan, sırr-ı tevhid beyanında demiştik: Herşey herşeyle bağlıdır. Birşey herşeysiz yapılmaz. Birşeyi halk eden, herşeyi halk etmiştir. Öyleyse, birşeyi yapan Vâhid, Ehad, Ferd, Samed olmak zarurîdir.

Şu ehl-i dalâletin gösterdikleri esbab-ı tabiiye, hem müteaddit, hem birbirinden haberi yok, hem kör, iki elinde iki kör olan tesadüf-ü a’mâ ve ittifakıyet-i avrânın eline vermiştir.

قُلِ اللهُ ثُمَّ ذَرْهُمْ فِى خَوْضِهِمْ يَلْعَبُونَ 1

[NOT]

Dipnot-1 “Sen Allah de, sonra da onları daldıkları batakta bırak, oynayadursunlar.” En’âm Sûresi, 6:91.
[/NOT]

Ehad: her bir varlık üzerinde birliğinin izleri görünen ve bütün kemâl sıfatların sahibi olan bir Allah	Ferd: vâhid ve ehad olan; birliğiyle kâinatın tamamına ve kâinatta bulunan her bir varlığa bizzat hükmeden ve Kendisinin hiçbir dengi ve benzeri bulunmayan Allah
Samed: Kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayan ve herşey Kendisine muhtaç olan Allah	Sâni-i Zülcelâl: büyüklük ve haşmet sahibi olan ve herşeyi san’atlı bir şekilde yaratan Allah
Vâhid: Zâtında, sıfatlarında, isimlerinde, işlerinde ve hükümlerinde asla ortağı, benzeri ve dengi olmayan ve herşeyi birliğiyle kuşatan Allah	beyan: açıklama, anlatım
beşer: insan	câmi: içine alan
câri olan: geçerli olan	ef’âl-i ihtiyariye: iradeyle yapılan davranışlar, fiiller
ehl-i dalâlet: doğru ve hak yoldan sapanlar	esbab-ı tabiiye: doğal sebepler
evvel: önce	evâmir-i tekviniye: Allah’ın kâinata koyduğu kanunlar, emirler
eşya-yı muntazama: düzenli eşya, düzenli şeyler	fâil: işi yapan, fiilin sahibi
gayr-ı mâkul: akla uymayan	gayr-ı mülâyim: uygunsuz, abes
halk etmek: yaratmak	hassa: özellik
icad: var etme, meydana getirme	illet-i ıztırarî: çaresizlik sonucu olarak iddia edilen sebep
ittifakıyet-i avrâ: tek gözü kör olan ittifak, beraberlik; arkasında hükmeden İlâhî kudret görülmediği için sadece maddî güce sahip olduğu sanılan birlik ve beraberlik	kavânin: kanunlar
kavânin-i âdâtullah: Âdetullah kanunları; kâinatta işleyen İlâhî yasalar, yaratılış kanunları	kavânîn-i akliye: aklî kanunlar
kâinat: evren, bütün yaratılmışlar	mecmu-u kavânin-i itibariye: varsayıma dayalı kanunlar bütünü
muhassala: sonuç, toplam	mâkes-i şuur: şuur ve düşüncenin yansıdığı yer, şuur aynası
mâlik: sahip	müteaddit: bir çok, çeşitli
sabıkan: bundan önce	sıfat-ı irade: Cenab-ı Hakkın irade sıfatı, niteliği
sıfat-ı kelâm: konuşma sıfatı	sıfat-ı kudret: kudret sıfatı, neteliği
sırr-ı tevhid: birlik espirisi; herşeyin bir olan Allah’a ait olmasının sırrı, Ona ait kılma sırrı	tabiat: doğa; Allah’ın kâinata koyduğu ve kâinatın düzenini devam ettirmeye sebep olan kanunlar mecmuası
tanzim: düzenleme	tegafül: gaflet etme, bilmez görünme, anlamazlıktan gelme
tesadüf-ü a’mâ: kör raslantı	tesmiye edilen: adlandırılan
zarurî: zorunlu	şeriat: İlâhî kanun, anayasa
şeriat-ı fıtriye: Allah’ın yaratılışa koyduğu, bütün varlıkların bağlı olduğu anayasa, kanunlar mecmuası	şeriat-ı İlâhiye: Allah’ın koymuş olduğu anayasa, kanunlar mecmuası

Huseyni · 25 Şub 2012

Cevap: Nokta - Sayfa: 325

Elhâsıl: İkinci burhanımız olan kitab-ı kebir-i kâinattaki nazm ve nizam, intizam ve telifindeki i’câz güneş gibi gösteriyor ki, bir kudret-i gayr-ı mütenahi, bir ilm-i layetenâhî, bir irâde-i ezeliyenin eserleridir.

S: Nazm ve nizam-ı tâmme neyle sabittir?

Elcevap: Nev-i beşerin havâs ve cevâsisi hükmünde olan fünun-u ekvan, istikrâ-i tâmme ile o nizamı keşfetmişlerdir. Çünkü, herbir nev’e dair bir fen ya teşekkül etmiş veya etmeye kabildir. Herbir fen, külliyet-i kaide hesabıyla, kendi nev’indeki nazm ve intizamı gösteriyor. Zira, herbir fen kavaid-i külliye desâtirinden ibarettir. Demek, şahsın nazarı, nizamı ihata etmezse, cevâsis-i fünun vasıtasıyla görür ki, insan-ı ekber, insan-ı asgar gibi muntazamdır. Herbir şey, hikmet üzere vaz edilmiştir. Faidesiz, abes yoktur. ŞuHAŞİYE-1*) burhanımız değil yalnız erkânı ve âzâsı, belki bütün hüceyratı, belki bütün zerratı birer lisan-ı zâkir-i tevhid olarak büyük burhanın sadâ-yı bülendine iştirak ederek Lâ ilâhe illâllah diye zikrediyorlar.

ÜÇÜNCÜ BURHAN: Kur’ân-ı Azîmüşşandır. Şu burhan-ı nâtıkın sinesine kulağını yapıştırsan işiteceksin, “Allahü Lâ İlâhe İllâ Hû”yu tekrar ediyor. Hem gayet mükemmel semerâtıyla, meyvedar bir ağacın menba-ı hayatı olan cürsûme olmazsa veya kökü bozuk ise, semere vermez. Şu burhanımızın dallarında meyve-i hak ve hakikat o kadar çoktur ve o kadar doğrudur ki, şüphe bırakmaz ki, cürsûmesinde olan mesele-i tevhid, hiç vehim bırakmaz derecede kuvvetli,

[NOT]Haşiye-1*) Delâletçe siması bir Hu lafzına benzer ki, o Hû’nun herbir cüz’ü küçük Hû ’lardan, herbir küçük Hû’da küçücük Hû ’lardan teşekkül etmiştir.
[/NOT]

Allahü Lâ İlâhe İllâ Hû: “O Allah ki, Ondan başka ilâh yoktur”	Hû: O, Allah
Kur’ân-ı Azîmüşşan: şan ve şerefi yüce olan Kur’ân	Lâ ilâhe illâllah: “Allah’tan başka ilâh yoktur”
abes: boş ve faydasız	burhan: güçlü ve sarsılmaz delil
burhan-ı nâtık: konuşan delil	cevâsis: gizli şeyleri araştıranlar
cevâsis-i fünun: casus gibi davranan fenler; gizli şeyleri araştıran fenler	cürsûme: kök
cüz’: kısım, parça	delâletçe: işaret olarak, gösterdiği mânâ olarak
desâtir: prensipler, kurallar	elcevap: cevap, yanıt
elhâsıl: kısaca, özetle	erkân: temel unsurlar, esaslar
fen: bilim	fünun-u ekvan: yaratılışa ait ilimler, pozitif bilimler
gayet: son derece	hakikat: gerçek
havâs: hasseler, duyular, duygular	hikmet: gaye, fayda, güzel san’at
hüceyrat: hücreler	hükmünde olan: bir şeyle aynı hükmü alan
ihata etmek: içine almak, kapsamak	ilm-i layetenâhî: Allah’ın sonu olmayan ilimi
insan-ı asgar: küçük insan, insan	insan-ı ekber: büyük insan, kâinat
intizam: düzenlilik	irâde-i ezeliye: ezelî olan Allah’ın irâdesi
istikrâ-i tâmme: tümevarım, endüksiyon; bir bütünü oluşturan parçaların hepsini inceleyerek o bütün hakkında hüküm vermek	iştirak etmek: katılmak
i’câz: mu’cize oluş, bir benzerini yapmakta başkalarını aciz bırakma	kabil: mümkün
kavaid-i külliye: geniş kapsamlı kanunlar	kitab-ı kebir-i kâinat: büyük kâinat kitabı; bir kitabı andıran evren
kudret-i gayr-ı mütenahi: Allah’ın sonsuz güç ve iktidarı	külliyet-i kaide: kuralın genelliği, kapsamlılığı
lafz: ifade, kelime, söz	lisan-ı zâkir-i tevhid: Allah’ın birliğini zikreden, anan dil
menba-ı hayat: hayat kaynağı	mesele-i tevhid: tevhid meselesi; birleme konusu
meyve-i hak: hakikat, gerçek denilen meyve	meyvedar: meyveli
muntazam: düzenli	mükemmel: eksiksiz
nazar: bakış, görüş	nazm: diziliş, ahenk ve vezin
nev-i beşer: insanlar	nev’: tür, cins
nizam: düzen	nizam-ı tâmme: tam bir düzen
sadâ-yı bülend: yüksek ses	semere: meyve
semerât: meyveler	sima: yüz, çehre, görünüş
sine: göğüs	telif: yazma
teşekkül etme: ortaya çıkma, şekillenme	vasıtasıyla: aracılığıyla
vaz edilme: konulma, yerleştirilme	vehim: zan, şüphe, kuruntu
zerrat: zerreler	zikretmek: anmak
âzâ: uzuvlar, organlar

Huseyni · 25 Şub 2012

Cevap: Nokta - Sayfa: 326

doğru bir hak ve hakikati tazammun ediyor. Hem şu burhanın âlem-i şehadet tarafına tedellî etmiş olan ahkâma dair dalı, bütün sıdk ve hak ve hakikat olduğu gibi, bizzarure âlem-i gayb tarafına uzanan tevhide ve gayba dair gusn-u azamı (büyük dalı) yine sabit hakaikle meyvedardır.

Hem derince şu burhan tersim edilse anlaşılır ki, onu gösteren zât, neticesi olan mesele-i tevhidde o kadar emindir ki, hiçbir şaibe-i tereddüt hiçbir tarafında ihsas edilmiyor. Hem o neticeyi bütün hakaike esas addederek, müselleme ve zaruriye olduğunu bütün kuvvet-i beyanıyla ve ısrarıyla ona giydiriyor. Ve başka şeyleri ona ircâ ediyor. Temel taşı o şedit kuvvet, sun’î olamaz. Hem de, üstündeki sikke-i i’câz her ihbarını tasdik eder, tezkiyeden müstağni kılar. Âdeta ihbaratı binefsihâ sâbit umurlardandır. Evet, şu burhan-ı münevverin altı ciheti de şeffaftır. Üstünde i’câz, altında mantık ve delil, sağında aklı istintak, solunda vicdanı istişhad, önünde, hedefinde hayır ve saadet, nokta-i istinadı vahy-i mahzdır. Vehmin ne haddi var ki girebilsin!

Mârifet-i Sâni denilen kemâlât arşına uzanan miracların usulü dörttür.

Birincisi: Tasfiye ve işrâka müesses olan muhakkikîn-i sufiyenin minhacıdır.

İkincisi: İmkân ve hudûsa mebnî mütekellimîn tarîkidir.

Bu iki asıl, çendan Kur’ân’dan teşâub etmişlerdir. Lâkin fikr-i beşer başka surete ifrağ ettiği için uzunlaşmış ve müşkilleşmiş. Evhamdan masun kalmamışlar.

addetmek: saymak, tutmak	ahkâm: hükümler, esaslar
arş: makam, derece	binefsihâ: kendi kendine
bizzarure: ister istemez, zorunlu olarak	burhan: güçlü ve sarsılmaz delil
burhan-ı münevver: nurlu, parlak delil	cihet: taraf, yön
evham: vehimler, zanlar, kuşkular	fikr-i beşer: insan fikri
gayb: bilinmeyen ve görünmeyen âlem	gusn-u azam: büyük dal
hakaik: hakikatler, gerçekler	hakikat: gerçek; herbir şeyin gerçeği
hayır: iyilik	hudûs: sonradan meydana gelme, yok iken varlık kazanma
ifrağ etme: bir halden başka bir hâle dökme, sokma	ihbar: haber verme
ihbarat: haber vermeler	ihsas edilmek: hissedilmek
imkân: olabilirlik, varlığı ile yokluğu eşit olan ve varlığı Allah’ın var etmesine bağlı olan	ircâ etmek: verme, dayandırma
istintak: konuşturma	istişhad: şahit gösterme, şahit tutma
işrâk: sezgi; keşif ve ilham ile insanı Allah’a götüren yolları bulmaya çalışmak	i’câz: mu’cize oluş, bir benzerini yapmakta başkalarını aciz bırakma
kemâlât: mükemellikler, kusursuzluklar	kuvvet-i beyan: güçlü anlatım
masun: sağlam, korunmuş	mebnî: kurulmuş, bina edilmiş
mesele-i tevhid: tevhid meselesi, birleme konusu	meyvedar: meyveli
minhac: yol, meslek	miraç: yükseliş
muhakkikîn-i sufiye: gerçekleri araştıran ve delilleriyle bilen tasavvuf âlimleri	mârifet-i Sâni: herşeyi san’atlı bir şekilde yaratan Allah’ı bilme, tanıma
müesses: kurulmuş	müselleme: herkes tarafından kabul edilen; doğruluğu, gerçekliği herkesçe kabul edilmiş olan
müstağni kılmak: tenezzül etmemek, gerek duymamak	mütekellimîn: kelâm âlimleri
müşkilleşmek: zorlaşmak	nokta-i istinad: dayanak noktası
sikke-i i’câz: mu’cizelik mührü, benzerinin getirilmesinin imkânsızlığıyla ilgili delil	sun’î: uydurma, yapmacık
suret: görünüm, şekil	sıdk: doğruluk
tarik: yol	tasdik etmek: doğrulamak, onaylamak
tasfiye: arındırma; zikir ve ibadetlerle kalbi ve aklı Allah’ın gayrından arındırarak Allah’a ve Onun marifetine ulaşmaya çalışmak	tazammun etmek: içine almak, kapsamak
tedellî etme: aşağı inme, eğilme	tersim edilmek: resmedilmek, çizilmek
tevhid: birleme; herşeyin bir olan Allah’a ait olması	tezkiye: temize çıkarma
teşâub etmek: şubelere, kısım ve bölümlere ayrılmak	umur: işler
usul: metod, yol	vahy-i mahz: Allah’ın vahyinin ta kendisi, sırf vahiy, hâlis ve katıksız vahiy
vehim: zan, şüphe, kuruntu	zaruriye: zorunlu
âlem-i gayb: gayb âlemi, görünmeyen âlem	âlem-i şehadet: görünen âlem
çendan: gerçi	şaibe-i tereddüt: şüphe lekesi
şedit: şiddetli

Huseyni · 25 Şub 2012

Cevap: Nokta - Sayfa: 327

Üçüncüsü: Şübehat-âlûd hükemâ mesleğidir.

Dördüncüsü ve en birincisi: Belâgat-ı Kur’âniyenin ulvî mertebesini ilân etmekle beraber, cezâlet cihetiyle en parlağı ve istikamet cihetiyle en kısası ve vuzuh cihetiyle beşerin umumuna en eşmeli olan mirac-ı Kur’ânîdir.

Hem o arşa çıkmak için dört vesile vardır: İlham, tâlim, tasfiye, nazar-ı fikrî.

Tarîk-i Kur’ânî iki nevidir.

Birincisi: Delil-i inayet ve gayettir ki, menâfi-i eşyayı tâdât eden bütün âyat-ı Kur’âniye bu delili nesc ve şu burhanı tanzim ediyorlar. Bu delilin zübdesi, kâinatın nizam-ı ekmelinde ittikan-ı san’at ve riayet-i mesâlih ve hikemdir. Bu ise, Sâniin kast ve hikmetini ispat ve tesadüf vehmini ortadan nefyediyor. Zira ittikan ihtiyarsız olmaz. Evet, nizamın şahitleri olan bütün fünun-u ekvan, mevcudatın silsilelerindeki halkalardan asılmış mesâlih ve semeratı ve inkılâbât-ı ahvâlin katmer ve düğümleri içinde saklanmaz hikem ve fevaidi göstermekle, Sâniin kast ve hikmetine kat’î şehadet ediyorlar. Ezcümle:

Fenn-i hayvanat, fenn-i nebatat, iki yüz bini mütecâviz envâın büyük peder ve âdemleri hükmünde olan mebdelerinin herbirinin hudûsuna şehadet ettiği gibi; mevhum ve itibarî olan kavânin, kör ve şuursuz olan esbab-ı tabiiye ise bu kadar hayret-fezâ silsileler ve bu silsileleri teşkil eden ve efrad denilen dehşet-engiz birer makine-i acîbe-i İlâhiyenin icad ve inşasına adem-i kabiliyetleri cihetiyle

Sâni: herşeyi san’atlı bir şekilde yaratan Allah	adem-i kabiliyet: yeteneğin olmayışı
arş: en yüce makam	belâgat-ı Kur’âniye: Kur’ân belâğatı, Kur’ân’ın güzel ve yerli yerinde ve muhatabın hâline uygun anlatımı
beşer: insan	burhan: güçlü ve sarsılmaz delil
cezâlet: akıcı ve güçlü ifade, güzel anlatım	dehşet-engiz: dehşet verici
delil-i inayet: bütün yararların, hikmetlerin ve faydaların kaynağı olan düzen delili	efrad: fertler
envâ: türler, çeşitler	esbab-ı tabiiye: doğal sebepler
ezcümle: örneğin	eşmel: en kapsamlı; en geniş
fenn-i hayvanat: hayvanları inceleyen ve onlar hakkında bilgi veren ilim dalı, zooloji	fenn-i nebatat: bitkileri inceleyen ve onlar hakkında bilgi veren ilim dalı, botanik
fevaid: faydalar, yararlar	fünun-u ekvan: yaratılışa ait ilimler, pozitif bilimler
hayret-fezâ: hayret verici, şaşırtıcı	hikem: hikmetler
hikmet: Allah’ın bilerek yararlı bir şekilde iş yapması	hudûs: sonradan meydana gelme, yok iken varlık kazanma
hükemâ: filozoflar, felsefeyle uğraşanlar	hükmünde olan: bir şeyle aynı hükmü alan
icad: var etme	ihtiyar: dileme, istek, irade
ilham: Allah tarafından insanın kalbine indirilen mânâ	inkılâbât-ı ahvâl: hallerdeki, durumlardaki değişimler
inşa: kurma, bina etme	istikamet: doğruluk
itibarî: var sayılan	itkan: bir şeyi sağlam ve pürüzsüz yapmak
itkan-ı san’at: sağlam ve pürüzsüz san’at	kast: amaç, hedef
katmer: üst üste katlanmış sargı	kavânin: kanunlar
makine-i acîbe-i İlâhiye: Allah’ın hayret verici makinesi, eseri	mebde: başlangıç
menâfi-i eşya: eşyaların, varlıkların faydaları	mesâlih: maslahatlar, faydalar, işler
mevcudat: varlıklar	mevhum: gerçekte olmadığı halde varmış gibi hayal edilen, düşünülen
mirac-ı Kur’ânî: Kur’ânî yükseliş	mütecâviz: sınırı geçen, başkalarının sınırını tecavüz eden
nazar-ı fikrî: fikrî nazar, düşünceye ait bakış, görüş	nefyetmek: inkâr etmek, reddetmek
nesc: dokuma	nevi: çeşit
nizam: düzen	nizam-ı ekmel: en mükemmel ve eksiksiz düzen
peder: baba	riayet-i mesâlih: amaçlara, yararlara riayet etme, uyma
semerat: meyveler, neticeler	silsile: zincir
tanzim etmek: düzenlemek	tarîk-i Kur’ânî: Kur’ânî yol
tasfiye: arındırma	teşkil eden: oluşturan
tâdât eden: sayan	tâlim: eğitim, öğretim
ulvî: yüce, büyük	umum: bütün
vehim: kuruntu, olmayan şeyi varmış gibi gösteren düşünce	vesile: araç, vasıta
vuzuh: açıklık	zübde: en seçkin kısım, öz
âyat-ı Kur’âniye: Kur’ân’î âyetler	şehadet etmek: şahitlik yapmak
şübehat-âlûd: şüphelerle karma karışık olmuş, şüphelerle dolu

Huseyni · 25 Şub 2012

Cevap: Nokta - Sayfa: 328

herbir fert, herbir nevi müstakillen Sâni-i Hakîmin dest-i kudretinden çıktıklarını ilân ve izhar ediyorlar. Kur’ân-ı Kerîm

1 فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرَى مِنْ فُطُورٍ der.

Kur’ân’dan delil-i inayet, vücuh-u mümkinenin en mükemmel veçhi ile bulunuyor. Kur’ân kâinatta tefekküre emir verdiği gibi, fevâidi tezkâr ve ni’metleri tâdât eden âyâtın fevâsıl ve hâtimelerinde galiben akla havale ve vicdanla müşaverete sevk etmek için اَوَلاَ يَعْلَمُونَ 2 اَفَلاَ يَعْقِلُونَ 3 اَفَلاَ تَتَذَكَّرُونَ 4 فَاعْتَبِرُوا 5

gibi o burhan-ı inayeti ezhanda tesbit ediyor.

İkinci delil-i Kur’ânî: Delil-i ihtirâdır. Hülâsası:

Mahlûkatın her nevine, her ferdine ve o nev’e ve o ferde mürettep olan âsâr-ı mahsusasını müntiç ve istidad-ı kemâline münasip bir vücudun verilmesidir. Hiçbir nevi müteselsil-i ezelî değildir. İmkân bırakmaz. İnkılâb-ı hakikat olmaz. Mutavassıt nev’in silsilesi devam etmez. Tahavvül-ü esnaf inkılâb-ı hakaikin gayrısıdır. Madde dedikleri şey, suret-i mütegayyire, hem harekât-ı mütehavvile-i hâdiseden tecerrüd etmediğinden hudûsu muhakkaktır. Kuvvet ve suretler, a’râziyetleri cihetiyle envâdaki mübâyenet-i cevheriyeyi teşkil edemez. A’râz

[NOT]
Dipnot-1 “Haydi, çevir gözünü: En küçük bir kusur görüyor musun?” Mülk Sûresi, 67:3.
Dipnot-2 “Onlar bilmiyorlar mı ki?” Bakara Sûresi, 2:77.
Dipnot-3 “Hiç düşünmüyorlar mı?” Yâsin Sûresi, 36:68.
Dipnot-4 “Hiç düşünmez misiniz?” Yûnus Sûresi, 10:3.
Dipnot-5 “İbret alınız.” Haşir Sûresi, 59:2.
[/NOT]

Sâni-i Hakîm: herşeyi belirli maksat ve faydalara uygun ve tam yerli yerinde yaratan ve san’atlı bir şekilde yapan Allah	a’râz: bir şeyin aslında bulunmayıp onun üzerinde sonradan meydana gelen
burhan-ı inayet: bütün yararların, hikmetlerin ve faydaların kaynağı olan düzen delili	cihet: taraf, yön
delil-i Kur’ânî: Kur’ânî delil	delil-i ihtirâ: Allah’ın hiç yoktan yaratması delili
delil-i inayet: bütün yararların, hikmetlerin ve faydaların kaynağı olan düzen delili	dest-i kudret: Allah’ın kudret eli
envâ: türler, çeşitler	ezhan: zihinler
fevâid: faydalar, kazançlar	fevâsıl: fasıllar, bölümler
galiben: çoğunlukla	gayr: hariç, başkası
harekât-ı mütehavvile-i hâdise: sonradan var olan değişen hareketler, oluşumlar	havale: gönderme, verme
hudûs: sonradan meydana gelme, yok iken varlık kazanma	hâtime: sonuç, son bölüm
hülâsa: özet, öz	imkân: olabilirlik, varlığı ile yokluğu eşit olan ve varlığı Allah’ın var etmesine bağlı olan
inkılâb-ı hakaik: gerçek ve doğruların değişmesi, zıtlarına dönüşmesi	inkılâb-ı hakikat: gerçek ve doğrunun değişmesi, zıttına dönüşmesi
istidad-ı kemâl: olgunlaşma kabiliyeti	izhar etmek: göstermek, ortaya çıkarmak
mahlûkat: yaratılmışlar, yaratılmış varlıklar	muhakkak: gerçekliği kesin olan
mutavassıt nev’: evrim teorisindeki ara geçiş türü, iki ayrı türden doğan melez	mübâyenet-i cevheriye: asla, öze ait farklılık, zıtlık
mükemmel: eksiksiz	müntiç: netice veren
mürettep: bağlantılı, dizili	müstakillen: bağımsız olarak
müteselsil-i ezelî: başlangıcı olmayan sonsuz bir zincir	müşaveret: birbirleriyle istişare etme; birbirlerine danışma
nevi: tür, çeşit	sevk etmek: göndermek, yönlendirmek
silsile: zincir	suret-i mütegayyire: değişken şekil
tahavvül-ü esnaf: sınıfların, çeşitlerin dönüşümü	tecerrüd etmek: soyutlanmak, sıyrılmak
tefekkür: Allah’ı tanımayı netice verecek şekilde etraflıca ve derinlemesine düşünme	tesbit etmek: sağlam şekilde yerleştirmek
tezkâr: zikretme; hatırlatma	teşkil etmek: meydana getirmek oluşturmak
tâdât eden: sayan, anan	vecih: yön, yüz
vücud: beden, varlık	vücuh-u mümkine: mümkün olabilecek yönler
âsâr-ı mahsusa: has, özel eserler	âyât: âyetler

Huseyni · 25 Şub 2012

Cevap: Nokta - Sayfa: 329

cevher olamaz. Demek envâının fasîleleri ve umum a’râzının havâss-ı mümeyyizeleri bizzarure adem-i sırftan muhteradırlar. Silsilede tenâsül, şerait-i âdiye-i itibariyedendir.

Feyâ acaba! Vâcibü’l-Vücudun lâzime-i zaruriye-i beyyinesi olan ezeliyeti zihinlerine sığıştıramayan, nasıl oluyor da, herbir cihetten ezeliyete münâfi olan maddenin ezeliyetini zihinlerine sığıştırabilirler? Hem dest-i tasarruf-u kudrete karşı mukavemet edemeyen koca kâinat, nasıl oldu da küçücük ve nâzik zerratların (öyle dehşetli salâbet bulmuş ki) kudret-i ezeliyenin yed-i îdamına karşı dayanıyor? Hem nasıl oluyor ki, kudret-i ezeliyenin hassası olan ibdâ ve icadı, hiçbir münasebet-i mâkule olmadan en âciz ve en bîçâre esbaba isnad ediliyor?

İşte Kur’ân-ı Kerim, şu delili, halk ve icaddan bahseden âyâtı ile ezhanda tanzim ediyor. Müessir-i hakikî yalnız Allah’tır. Tesir-i hakikî esbabda yoktur. Esbab, izzet ve azamet-i kudretin perdesidir-tâ ki, aklın nazar-ı zahirîsinde, dest-i kudret umur-u hasîse ile mübaşir görünmesin. Birşeyde iki cihet var:

Biri, mülk-âyinenin mülevven vechi gibi, ezdat ona vârid oluyor; çirkin olur, şer olur, hakîr olur, azîm olur, ilâ âhir. Esbab bu cihette vardır. İzhar-ı azamet ve izzet-i kudret öyle ister.

İkinci cihet, melekûtiyet cihetidir: Âyinenin şeffaf vechi gibi. Şu cihet herşeyde güzeldir. Şu cihette esbabın tesiri yoktur. Vahdet öyle ister. Hattâ hayat ve ruh ve nur ve vücut, iki vecihleri şeffaf ve güzel olduğundan, mülken ve melekûten vasıtasız dest-i kudretten çıkıyorlar.

Vahdet: Allah’ın birliği	Vâcibü’l-Vücud: varlığı zorunlu olan ve var olmak için hiçbir sebebe ihtiyacı bulunmayan Allah
adem-i sırf: tam yokluk	azamet-i kudret: Allah’ın kudretinin büyüklüğü
azîm: büyük, yüce	a’râz: ilinek; bir şeyin aslında bulunmayan ve sonradan meydana gelen nitelik
bizzarure: ister istemez, zorunlu olarak	bîçâre: çaresiz, zavallı
cevher: asıl, öz	cihet: taraf, yön
dehşetli: korkunç, ürkütücü	dest-i kudret: Allah’ın kudret eli
dest-i tasarruf-u kudret: Allah’ın herşeyi dilediği gibi kullanan ve yöneten kudret eli	envâ: türler, çeşitler
esbab: sebepler	ezdat: zıtlar
ezeliyet: başlangıcı olmayan sonsuzluk	ezhan: zihinler
fasîle: alt grup	feyâ acaba: hayret ve taaccüb ifadesi için söylenir; hayret verici
hakîr: küçük, ehemmiyetsiz	halk: yaratma
hassa: özellik	havâss-ı mümeyyize: birşeyi diğerinden ayıran temel özellikler
ibdâ: benzersiz güzellikte yaratma	icad: var edilme
isnad etmek: dayandırmak	izhar-ı azamet: büyüklüğü, yüceliği ortaya çıkarma, gösterme
izzet: büyüklük, yücelik	izzet-i kudret: kudretin izzet ve üstünlüğü
kudret-i ezeliye: Cenâb-ı Hakkın başlangıcı olmayan sonsuz kudreti	kâinat: evren
lâzime-i zaruriye-i beyyine: apaçık zorunlu bir gereklilik şeklinde; bir şeyin apaçık zorunlu niteliği	melekûten: birşeyin görünmeyen iç yüzü, aslı, hakikati olarak
melekûtiyet: bir şeyin görünmeyen iç yüzü, aslı, hakikati	muhtera: icad edilmiş, yaratılmış
mukavemet etmek: dayanmak, karşı koymak	mübaşir: temas eden, dokunan
müessir-i hakikî: gerçek tesir sahibi olan, bütün sebepleri harekete geçiren Allah	mülevven: renkli
mülk: herşeyin görünen dış yüzü	mülken: herşeyin görünen dış yüzü olarak
münasebet-i mâkule: akla uygun bir bağ, ilgi, ilişki	münâfi: aykırı, zıt
nazar-ı zahirî: yüzeysel bakış	nur: aydınlık
nâzik: zarif, ince, narin	salâbet: sağlamlık, sertlik
silsile: zincir	tanzim etmek: düzenlemek
tenâsül: üreme	tesir-i hakikî: gerçek tesir
umum: bütün	umur-u hasîse: alçak ve değersiz işler
vasıta: araç	vecih: yön, yüz
vârid olmak: ulaşmak, erişmek	vücut: varlık
yed-i îdam: herşeyi yok edebilen el	zerrat: zerreler
âciz: güçsüz	âyât: âyetler
şer: kötülük	şerait-i âdiye-i itibariye: var sayılan, normal, sıradan kurallar

Huseyni · 25 Şub 2012

Cevap: Nokta - Sayfa: 330

DÖRDÜNCÜ BURHAN: Vicdan-ı beşer denilen fıtrat-ı zîşuurdur. Şu burhanda dört nükteyi nazar-ı dikkate al.

Birincisi: Fıtrat yalan söylemez. Meselâ, Bir çekirdekteki meyelân-ı nümüvv der ki: “Sümbülleneceğim, meyve vereceğim.” Doğru söyler. Meselâ, yumurtada bir meyelân-ı hayat var. Der: “Piliç olacağım.” Biiznillâh olur. Doğru söyler. Meselâ, bir avuç su incimad ile meyelân-ı inbisatı der: “Fazla yer tutacağım.” Metin demir onu yalan çıkaramaz; sözünün doğruluğu, demiri parçalar. İşte şu meyelânlar, irade-i İlâhiyeden gelen evâmir-i tekviniyenin tecellîleridir, cilveleridir.

İkincisi: Beşerin havâssü’l-hams-ı zâhire ve bâtınadan başka, âlem-i gayba karşı açılan pek çok pencereleri var. Gayr-ı meş’ur pek çok hisleri var. Hiss-i sâmia, bâsıra, zâika olduğu gibi, bir hiss-i sâdise-i sâdıka olan sâika vardır. Hem bir hiss-i sâbia-i bârika olan şâika var. O şevk ve sevk yalan söylemez. Yanlış gidemez.

Üçüncüsü: Mevhum birşey hakikat-i hariciyeye mebde’ olamaz. Fıtrat ve vicdanda nokta-i istinad ile nokta-i istimdad, iki hakikat-ı zaruriyedir. Hilkatin safveti ve en mükerremi olan ruh-u beşer, o iki nokta olmazsa en süflî, en berbat bir mahlûk olur. Halbuki, kâinattaki hikmet ve nizam ve kemâl bu ihtimali reddeder.

Dördüncüsü: Akıl tâtil-i eşgal etse de, nazarını ihmal etse, vicdan Sânii unutamaz. Kendi nefsini inkâr etse de onu görür. Onu düşünür. Ona müteveccihtir. Hads—ki, şimşek gibi sür’at-i intikaldir—daima onu tahrik eder. Hadsin muzaafı olan ilham, onu daima tenvir eder. Meyelânın muzâafı olan arzu ve onun

Sâni: herşeyi san’atlı bir şekilde yaratan Allah	arzu: istek
beşer: insan	biiznillâh: Allah’ın izniyle
burhan: güçlü ve sarsılmaz delil	cilve: görüntü, akis
evâmir-i tekviniye: Cenab-ı Hakkın yaratmaya yönelik emirleri ve kanunları	fıtrat: yaratılış, mizaç
fıtrat-ı zîşuur: şuurlu, bilinçli yaratılış, yapı	gayr-ı meş’ur: şuurla fark edilmeyen
hads: bir anda kavrayan güçlü sezgi, seziş	hakikat-i hariciye: somut, müstakil gerçekliği olan
hakikat-ı zaruriye: zorunlu gerçek	havâssü’l-hums-u zâhire ve bâtına: insandaki beş iç beş dış duygu; beş iç duygu
hikmet: fayda, gaye; bir gaye ve faydaya yönelik olarak, tam yerli yerinde olma	hilkat: yaratılış
hiss-i sâbia-i bârika: şimşek gibi parlak yedinci his	hiss-i sâdise-i sâdıka: doğru altıncı his
hiss-i sâmia, bâsıra, zâika: işitme, görme, tat alma hisleri, duyguları	ihmal etmek: önemsememek
ilham: Allah tarafından insanın kalbine indirilen mânâ	incimad: donma, katılaşma
inkâr etmek: reddetmek	irade-i İlâhiye: Allah’ın iradesi, dilemesi ve tercihi
kemâl: kusursuzluk, mükemmellik	mahlûk: varlık
mebde’: başlangıç	metin: sağlam, kuvvetli
mevhum: gerçekte olmadığı halde var sayılan	meyelân: meyletme, eyilim
meyelân-ı hayat: yaşamak için gösterilen eğilim	meyelân-ı inbisat: genişleme, yayılma meyli, eğilimi
meyelân-ı nümüvv: büyüme, gelişme meyli, eğilimi	muzaaf: katmerli, kat kat
mükerrem: şerefli, ikrama lâyık	müteveccih: yönelmiş
nazar: bakış	nazar-ı dikkat: dikkatli bakış
nefis: bir kimsenin kendisi	nizam: düzen
nokta-i istimdad: yardım isteme noktası	nokta-i istinad: dayanak noktası
nükte: ince anlam	ruh-u beşer: insan ruhu
safvet: paklık, temizlik	sevk: yönlendirme
sâika: sevk edici	süflî: alçak, âdi
sür’at-i intikal: çabuk anlama ve kavrama	tahrik etmek: harekete geçirmek
tecellî: görünme, yansıma	tenvir etmek: aydınlatmak
tâtil-i eşgal: işe ara verme	vicdan-ı beşer: insanın vicdanı
âlem-i gayb: gayb âlemi, görünmeyen âlem	şevk: şiddetli arzu ve istek
şâika: insanı belli bir yöne teşvik eden duyu, duygu

Huseyni · 25 Şub 2012

Cevap: Nokta - Sayfa: 331

muzaafı olan iştiyak ve onun muzaafı olan aşk-ı İlâhî, onu daima mârifet-i Zülcelâle sevk eder. Şu fıtrattaki incizap ve cezbe, bir hakikat-i câzibedarın cezbiyledir.

Bu nükteleri bildikten sonra, şu burhan-ı enfüsî olan vicdana müracaat et. Göreceksin ki, kalb bedenin aktarına neşr-i hayat ettiği gibi, kalbdeki ukde-i hayatiye olan mârifet-i Sânidir ki, istidâdât-ı gayr-ı mahdude-i insaniyeyle mütenasip olan âmâl ve müyûl-ü müteşâibeye neşr-i hayat eder. Lezzeti içine atar ve kıymet verir ve bast ve temdid eder.

İşte, nokta-i istimdad ve kavga ve müzâhemetin meydanı olan dağdağa-i hayata hücum gösteren âlemin binlerce musibet ve müzâhemelere karşı yegâne nokta-i istinad, yine mârifet-i Sânidir. Evet, herşeyi hikmet ve intizam ile işleyen bir Sâni-i Hakîme itikad etmezse ve alel’amyâ kör tesadüflere havale ederse ve o beliyyâta karşı elindeki kudretin adem-i kifayetini düşünse, ister istemez tevahhuş, dehşet, telâş, havftan mürekkep bir hâlet-i cehennem-nümûn ve ciğer-şikâfe düşecektir. O ise, eşref ve ahsen-i mahlukat olan ruh-u insaniyetin herşeyden ziyade perişan olduğunu istilzam eder. O ise, intizam-ı kâmil-i kâinattaki nizam-ı ekmele zıt oluyor. Şu nokta-i istimdat ve nokta-i istinad ile bu derece nizam-ı âlemde hükümfermâlık, hakikat-ı nefsü’l-emriyenin hassa-i münhasırası olduğu için, her vicdanda iki pencere olan şu iki noktadan Sâni-i Zülcelâl mârifetini kalb-i beşere daima tecellî ettiriyor. Akıl gözünü kapasa da, vicdanın gözü daima açıktır. Sâni-i Zülcelâl bu dört burhan-ı azîmin kat’î şehadetleriyle Vâcibü’l-Vücud,

Sâni-i Hakîm: herşeyi hikmetle ve san’atlı bir şekilde yaratan Allah	Sâni-i Zülcelâl: büyüklük ve haşmet sahibi san’atkâr, Allah
adem-i kifayet: yetersizlik	ahsen-i mahlukat: yaratıkların en güzeli
aktar: her taraf	alel'amyâ: körü körüne
aşk-ı İlâhî: İlâhî aşk, Allah’a duyulan aşk derecesindeki sevgi	bast: genişletme
beliyyât: belâlar	burhan-ı azîm: büyük, güçlü delil
burhan-ı enfüsî: iç dairede, kalp ve beden dairesinde olan delil	cezb: çekme
cezbe: çekilme gücü	ciğer-şikâfe: ciğer parçalayan, çok acı veren
dağdağa-i hayat: hayatın sıkıntıları	dehşet: korku, ürkme
eşref: en şerefli	fıtrat: yaratılış, mizaç
hakikat-i câzibedar: çekici gerçek, asıl esas	hakikat-ı nefsü’l-emriye: özde var olan gerçek
hassa-i münhasıra: birşeye ait özellik	havale etmek: bir işi başkasına bırakmak
havf: korku	hikmet: gaye, fayda ve san’ata riayet etme, uyma
hâlet-i cehennem-nümûn: Cehenneme benzer bir hâl	hükümfermâlık: hüküm sürme
incizap: çekilme	intizam: düzenlilik
intizam-ı kâmil-i kâinat: kâinattaki mükemmel intizam, düzenlilik	istidâdât-ı gayr-ı mahdude-i insaniye: insanın sınır koyulmamış istidatları, yetenekleri
istilzam etme: gerektirme	itikad etmek: inanmak
iştiyak: çok arzu ve istek	kalb-i beşer: insan kalbi
kat'î: kesin bir şekilde	kudret: güç, iktidar
musibet: belâ, dert, felâket	muzaaf: katmerli, kat kat
mârifet: Allah’ı bilmek, tanımak	mârifet-i Sâni: Allah’ı bilme ve tanıma
mârifet-i Zülcelâl: sonsuz yücelik ve haşmet sahibi Allah’ı bilme, tanıma	mürekkep: –den oluşmuş, birleşik
mütenasip: uygun	müyûl-ü müteşâibeye: çeşitli dallara ayrılmış arzular, çeşitli meyiller
müzâhemet: sıkışma, birbirine çıkıntı verme	neşr-i hayat: hayat yayma
nizam-ı ekmel: en mükemmel ve eksiksiz düzen	nizam-ı âlem: âlemin, kâinatın düzeni
nokta-i istimdad: yardım isteme noktası	nokta-i istinad: dayanak noktası
nükte: ince anlam	ruh-u insaniyet: insan ruhu
sevk etmek: yönlendirmek	tecellî: yansıma
temdid: uzatma	tevahhuş: korkma, ürküntü
ukde-i hayatiye: hayat düğümü	vicdan: insanın içinde bulunan ve iyiyi kötüden ayırabilen his
yegâne: tek, eşsiz	ziyade: fazla
âlem: kâinat	âmâl: emeller, arzular
şehadet: şahitlik etme

Huseyni · 25 Şub 2012

Cevap: Nokta - Sayfa: 332

Ezelî, Vâhid, Ehad, Ferd, Samed, Alîm, Kadîr, Mürid, Semî’, Basîr, Mütekellim, Hayy, Kayyum olduğu gibi, bütün evsâf-ı celâliye ve cemâliye ile muttasıftır. Zira mukarrerdir ki, masnudaki feyz-i kemâl, Sâniin zıll-i tecellîsiden muktebestir. Demek, kâinatta ne kadar hüsn-ü cemâl, kemâl varsa, umumundan lâyühad derecede yüksek tabakada evsaf-ı cemâliye ve kemâliye ile Sâni-i Zülcelâl muttasıftır. Zira, ihsan servetin, icad vücudun, icab vücubun, tahsin hüsnün, tenvir nurun fer’i ve delili olduğu gibi; bütün kâinattaki bütün kemâl ve cemâl, Sâni-i Zülcelâlin kemâl ve cemâline bir zıll-ı zalîldir ve burhanıdır.

Hem de, Sâni-i Zülcelâl cemî nekaisten münezzehtir. Zira, nevâkis mahiyet-i maddiyatın istidatsızlığından neş’et eder. Zât-ı Zülcelâl maddiyattan mücerrettir, münezzehdir. Hem kâinatın mâhiyât-i mümkinesinden neş’et eden evsaf ve levâzımatından mukaddestir.

لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَىْءٌ جَلَّ جَلاَلُهُ سُبْحَانَ مَنِ اخْتَفىَ لِشِدَّةِ ظُهُورِهِ سُبْحَانَ مَنِ اسْتَتَرَ لِعَدَمِ ضِدِّهِ سُبْحَانَ مَنِ احْتَجَبَ بِاْلاَسْبَابِ لِعِزَّتِهِ 1

[NOT]Dipnot-1 Onun benzeri hiçbir şey yoktur. Münezzehtir o Zât ki, şiddet-i zuhurundan ihtifâ etmiştir. Münezzehtir o Zât ki, zıddı ve rakibi olmadığı için istitar etmiştir. Münezzehtir o Zât ki, esbabı izzetine perde yapmıştır.
[/NOT]

Alîm: herşeyi hakkıyla bilen, sonsuz ilim sahibi Allah	Basîr: herşeyi gören Allah
Ehad: her bir varlık üzerinde birliğinin izleri görünen Allah	Ezelî: başlangıcı olmayan sonsuz
Ferd: Vâhid ve Ehad; birliği bütün varlık âlemini kuşattığı gibi her bir varlıkta da görülen Allah	Hayy: gerçek hayat sahibi olan ve her canlıya hayat veren Allah
Kadîr: herşeye gücü yeten, sonsuz güç ve kudret sahibi Allah	Kayyum: Allah’ın varlığı ve herşeyi her an ayakta tutma sıfatı
Mürid: herşeyi istediği gibi yapan Allah	Mütekellim: ezelî kelâm sıfatına sahip olan ve varlıklara konuşma kabiliyeti veren Allah
Samed: hiçbir şeye muhtaç olmayan, ama herşey Ona muhtaç olan Allah	Semî': herşeyi duyan ve işiten Allah
Sâni: herşeyi san’atla yaratan Allah	Sâni-i Zülcelâl: büyüklük ve haşmet sahibi san’atkâr, Allah
Vâcibü'l-Vücud: varlığı zorunlu olan ve var olmak için hiçbir sebebe ihtiyacı olmayan Allah	Vâhid: bir olan ve bütün varlıklarda birliği görülen Allah
Zât: Kendisi, Allah	Zât-ı Zülcelâl: sonsuz büyüklük sahibi ve şanı yüce Allah
burhan: güçlü ve sarsılmaz delil	cemâl: sonsuz güzellik
cemî: bütün	esbab: sebepler
evsaf: vasıflar, nitelikler	evsaf-ı cemâliye ve kemâliye: Cenab-ı Allah’ın güzelliğine ve mükemmelliğine ait vasıfları, nitelikleri
evsâf-ı celâliye: Cenâb-ı Allah’ın haşmetine ait vasıfları, nitelikleri	evsâf-ı cemâliye: Cenâb-ı Allah’ın güzelliğine ait vasıfları
fer’: dal	feyz-i kemâl: olgunluğun feyzi, mükemmelliği yansıması
hüsn-ü cemâl: her açıdan güzellik	hüsün: güzellik
icab: zorunlu olarak gerektirme	icad: var etme, vücuda getirme
ihsan: bağış, lütuf, ikram	ihtifâ etmek: gizlenmek
istidatsızlık: kabiliyetsizlik	istitar etmek: örtünmek, saklanmak
izzet: üstünlük, yücelik	kemâl: kusursuzluk, mükemmellik
levâzımat: gerekli olan şeyler	lâyühad: hadsiz
maddiyat: maddi şeyler	mahiyet-i maddiyat: maddiyatın öz niteliği
masnu: san’at eseri	mukaddes: her türlü çirkinlik ve eksiklikten yüce, kutsal
mukarrer: kesinlik kazanmış	muktebes: iktibas edilmiş, bir yerden alınmış
muttasıf: vasıflı, nitelenmiş	mâhiyât-i mümkine: varlıkları mümkün olan şeylerin özleri
mücerret: soyut	münezzeh: kusur ve eksiklikten yüce
nekais: eksiklikler, kusurlar	nevâkis: noksanlar
neş'et etmek: meydana gelmek, doğmak	tahsin: güzelleştirme
tenvir: aydınlatma, nurlandırma	umum: bütün, genel
vücub: Allah’ın varlığının zorunlu oluşu	vücud: varlık, var oluş
zıll-i tecellî: yansımanın gölgesi	zıll-ı zalîl: koyu gölgeli yer; gölgenin gölgesi
şiddet-i zuhur: çok kuvvetli şekilde görünme

Huseyni · 25 Şub 2012

Cevap: Nokta - Sayfa: 333

S: Vahdetü’l-vücudu nasıl görüyorsun?

Elcevap: Tevhidde istiğraktır. Ve nazara sığmayan bir tevhid-i zevkîdir. Esasen tevhid-i rububiyet ve tevhid-i ulûhiyetten sonra tevhidde zevken şiddet-i istiğrak, vahdet-i kudret, yani

1 لاَ مُؤَثِّرَ فِى الْكَوْنِ اِلاَّ اللهُ sonra vahdet-i idare, sonra vahdetü’ş-şühud, sonra vahdetü’l-vücud, sonra yalnız bir vücudu, sonra yalnız bir mevcudu görünceye müncer oluyor. Muhakkıkîn-i sofiyenin müteşabihat hükmünde olan şatahatıyla istidlâl edilmez. Daire-i esbabı yırtıp çıkmayan ve tesirinden kurtulmayan bir ruh, vahdetü’l-vücuddan dem vursa, haddini tecavüz eder. Dem vuranlar, Vâcibü’l-Vücuda o kadar hasr-ı nazar etmişlerdir ki, mümkinattan tecerrüd ederek, yalnız bir vücudu, belki bir mevcudu görmüşler.

Evet, delil içinde neticeyi görmek, âlemde Sânii müşahede etmek, tarîk-i istiğrakkârâne cihetiyle cedâvil-i ekvanda cereyan-ı tecelliyat-ı İlâhiyeyi ve melekûtiyet-i eşyada sereyan-ı füyuzatı ve merâyâ-yı mevcudatta tecellî-i esmâ ve sıfâtı, yalnız zevken anlaşılır birer hakikat iken, dîk-ı elfaz sebebiyle ulûhiyet-i sâriye ve hayat-ı sâriye tabir ettiler. Ehl-i fikir, o hakaik-i zevkiyeyi nazarın mekayisine

[NOT]Dipnot-1 Varlıkta Allah’tan başka müessir yoktur.
[/NOT]

Muhakkıkîn-i sofiye: gerçekleri araştıran ve hakikatleri delilleriyle bilen tasavvuf ehilleri	Sâni: herşeyi san’atla yaratan Allah
Vâcibü'l-Vücud: varlığı zorunlu olan ve var olmak için hiçbir sebebe ihtiyacı olmayan Allah	cedâvil-i ekvan: kainattaki kanallar, cetveller
cereyan-ı tecelliyat-ı İlâhiye: İlâhî yansımalarının meydana gelmesi, cereyan etmesi	cihet: yön
daire-i esbab: sebepler dairesi	dem vurmak: söz etmek
dîk-ı elfaz: ifadelerdeki, sözlerdeki darlık, yetersizlik	ehl-i fikir: düşünce sahipleri
elcevap: cevap	esasen: aslında
had: sınır, yetki	hakaik-i zevkiye: ancak zevkle anlaşılan gerçekler
hakikat: gerçek, esas	hasr-ı nazar: dikkati bir şey üzerinde toplama
hükmünde olmak: aslıyla aynı hükmü almak	istidlâl: delil getirme, akıl yürütme
istiğrak: Allah aşkıyla kendinden geçme, derine dalma	melekûtiyet-i eşya: varlıkların görünmeyen arka yüzü, aslı, hakikati
merâyâ-yı mevcudat: varlıklardan oluşan aynalar	mevcud: gerçek varlık sahibi olan Allah
müessir: tesir eden, yaratıcı kudret	mükevvenat: yaratılmışlar, bütün mahlûkat
mümkinat: varlığı da yokluğu da eşit olan şeyler; yaratılmış olan herşey	müncer olmak: sonuçlanmak
müteşabihat: görünen mânâsı kastedilmeyen ve benzetme ve temsil yoluyla hakikatlerin beyanında kullanılan ifadeler, mânâları kapalı sözler	müşahede etmek: görmek, gözlemlemek
nazar: bakış	sereyan-ı füyuzat: feyiz ve bereketlerin akıp işlemesi
tabir etmek: ifade etmek, yorumlamak	tarik-i istiğrakkârâne: Allah aşkıyla kendinden geçme yolu
tecavüz etme: haddi aşma, ileri gitme	tecellî-i esmâ ve sıfât: Allah’ın isimlerinin ve sıfatlarının yansıması, görünmesi
tecerrüd: sıyrılma, arınma	tevhid: herşeyi bir olan Allah’a verme
tevhid-i rububiyet: varlık âleminin terbiye, tedbir ve idaresindeki birlik ve bu birliğin bir olan Allah’tan gelmesi	tevhid-i ulûhiyet: İlâhlığın ve kendisine ibadet edilecek olan varlığın birlenmesi ve yalnız bir olan Allah’ın kabul edilmesi
tevhid-i zevkî: zevken tadılan tevhid, birleme	ulûhiyet-i sâriye ve hayat-ı sâriye: vahdetü’l-vücud ehlince kullanılan tasavvufî tabirler olup; İlâhî sıfatların ve hayatın eşyaya sirayet etmesi
vahdet-i idare: idaredeki birlik, teklik	vahdet-i kudret: güç ve iktidardaki teklik
vahdetü'ş-şühud: kulun her gördüğü şeyi Allah’a vermesi; her baktığı şeyde Allah’ı görme, müşahede etme	vahdetü’l-vücud: “Allah’ın varlığı o kadar mükemmeldir ki, diğer varlıklar Ona göre bir gölge gibidir ve ‘varlık’ adını almaya lâyık değiller” tarzında bir tasavvufî görüş
vücud: varlık	zevken: zevk ile, zevk yoluyla
âlem: kâinat	şatahat: mânevî sarhoşluk ve cezbe halindeyken söylenen şeriata aykırı sözler
şiddet-i istiğrak: şiddetli şekilde Allah aşkıyla kendinden geçme, derine dalma

Huseyni · 25 Şub 2012

Cevap: Nokta - Sayfa: 334

sıkıştırdığından, çok evham-ı bâtılaya menşe oldu. Maddeperver hükemâ ve zaîfü’l-itikad ehl-i nazarın vahdetü’l-vücudu ile evliyanın vahdetü’l-vücudu, tamamen birbirinin zıddıdır. Beş cihetten fark vardır:

Birincisi: Muhakkikîn-i sofiye, Vâcibü’l-Vücuda o kadar hasr-ı nazar etmiş ve müstağrak olmuş ve ehemmiyet vermişler ki, onun hesabına kâinatın vücudunu inkâr etmişler. Hükemâ ve zaîfü’l-itikad olanlar, maddeye o kadar hasr-ı nazar etmişler ve müstağrak olmuşlar ki, fehm-i ulûhiyetten uzaklaştılar. Ve o derece maddeye kıymet verdiler ki, herşeyi maddede görmek, hattâ ulûhiyeti onda mezcetmek, hattâ kâinat hesabına ulûhiyetten istiğnâ etmek derecede tarik-i müteassifeye girmişlerdir.

İkincisi: Muhakkikîn-i sofiyenin vahdet-i vücudu, vahdetü’ş-şuhudu tazammun eder. İkincilerin, vahdetü’l-mevcudu tazammun eder.

Üçüncüsü: Birincilerin mesleği zevkîdir. İkincilerin nazarîdir.

Dördüncüsü: Birinciler, evvelen ve bizzat Hakka, nazar-ı tebeî olarak halka bakarlar. İkinciler, evvelen ve bizzat halka bakarlar.

Beşincisi: Birinciler, Hüdâperesttirler. İkinciler, hodperesttiler.

اَيْنَ الثَّرٰى مِنَ الثُّرَيَّا وَاَيْنَ الضِّيَاءُ السَّاطِعُ مِنَ الظُّلْمَةِ الدَّامِسَةِ

1

[NOT]Dipnot-1 Serâ nerede, Süreyyâ nerede? Herşeyi gösteren ışık nerede, herşeyi örtüp saklayan zulmet nerede?
[/NOT]

Hak: herşeyi hakkıyla yaratan, varlığı hak olan ve her hakkın sahibi olan Allah	Süreyyâ: Ülker takım yıldızı
Vâcibü'l-Vücud: varlığı zorunlu olan ve var olmak için hiçbir sebebe ihtiyacı bulunmayan Allah	bizzat: doğrudan
cihet: yön	ehemmiyet: değer, önem
ehl-i nazar: tefekkür ehli	evham-ı bâtıla: hak olmayan, imana uymayan vehimler, şüpheler
evliya: Allah dostları	evvelen: ilk olarak
fehm-i ulûhiyet: “Allah tanrıdır, İlâhtır” anlayışı	hasr-ı nazar etmek: bakışı tek bir şeye yöneltmek
hodperest: kendini çok beğenen, kendine tapan	hüdâperest: Allah’a ibadet eden
hükemâ: filozoflar, felsefeyle uğraşanlar	inkâr etmek: reddetmek
istiğnâ etmek: kaçınmak, ihtiyaç duymamak	kâinat: evren
maddeperver: maddeye düşkün	mekayis: mikyaslar, ölçüler, mukayeseler
menşe: kaynak	mezcetmek: karıştırmak
muhakkikîn-i sofiye: tasavvufla uğraşan hakikati araştıran; hakikate nüfuz eden âlimler	müstağrak: gark olmuş; dalmış
nazar-ı tebeî: dolaylı bakış, bir şeye bağlı kalarak başkalarına bakma	nazarî: teorik
serâ: yer, dünya	tarik-i müteassife: doğru yoldan sapanların yolu; çorak dengesiz ve zalimane yol
tazammun etmek: içine almak, kapsamak	ulûhiyet: ibadete ve itaat edilmeye lâyık olma, İlâhlık
vahdetü'l-mevcud: her şeyi maddede ve maddî âlemde görmeyi; varlıklara ulûhiyet ve ilâhlık özelliği vermeyi; kâinat adına her şeyin Yaratıcısı olan Allah'ı inkâr etmeyi öngören düşünce sistemi	vahdetü'ş-şuhud: İlâhi tecellilerin karşısında Allah’tan başka bir şeyin görülmemesi ve Allah’tan başka herşeyin unutkanlık perdesiyle örtülmesi
vahdetü’l-vücud: “Allah’ın varlığı o kadar mükemmeldir ki, diğer varlıklar Ona göre bir gölge gibidir ve ‘varlık’ adını almaya lâyık değiller” tarzında bir tasavvufî görüş	vücud: varlık
zaîfü'l-itikad: zayıf inançlı	zevkî: zevke dayalı, zevkle ilgili
zulmet: karanlık

Huseyni · 25 Şub 2012

Cevap: Nokta - Sayfa: 335

Tenvir

Meselâ, küre-i arz rengârenk muhtelif ve küçük küçük cam parçalarından farz olunursa, herbiri başka hasiyetle levnine ve cirmine ve şekline nispetle şemsden bir feyiz alacaktır. Şu hayalî feyiz ise, ne güneşin zâtı ve ne de ayn-ı ziyasıdır. Hem de ziyanın temâsili ve elvân-ı seb’asının tesâviri ve güneşin tecellîsi olan şu gûna-gûn ve rengârenk çiçeklerin elvânı faraza lisana gelseler, herbiri “Güneş benim gibidir” veyahut “Güneş benim” diyeceklerdir.

آنْ خَياَلاَتِى كِه دَامِ اَوْلِياسْت عَكْسِ مَهْرُويَانِ بُوسْتاَنِ خُدَاسْت 1

Fakat ehl-i vahdetü’ş-şuhudun meşrebi fark ve sahvdır. Ehl-i vahdetü’l-vücudun meşrebi mahv ve sekirdir. Sâfi meşrep ise, meşreb-i ehl-i fark ve sahvdır.

تَفَكَّرُوا فِى اٰلاَءِ اللهِ وَلاَ تَفَكَّرُوا فِى ذَاتِهِ فَاِنَّكُمْ لَنْ تَقْدِرُوا

2
حَقِيقَةُ الْمَرْءِ لَيْسَ الْمَرْءُ يُدْرِكُهَا فَكَيْفَ كَيْفِيَّةُ الْجَبَّارِ ذِى الْقِدَمِ
هُوَ الَّذِى اَبْدَعُ اْلاَشْياَءَ وَاَنْشَأَهَا فَكَيْفَ يُدْرِكُهُ مُسْتَحْدَثُ النَّسَمِ

3

[NOT]Dipnot-1 Evliyaya tuzak olan hayaller, ilâhî bahçelerin ay yüzlü güzellerinin akisleridir.
Dipnot-2 “Allah’ın nimetlerini tefekkür edin; Onun zâtını tefekkür etmeyin. Çünkü buna güç yettiremezsiniz.” El-Münâvî, Feyzü’l-Kadîr, 3:262-263.
Dipnot-3 “İnsan, kendi hakikatini dahi idrak etmekten âciz iken, herşeyden önce var olan ve herşeyi ceberutiyet-i mutlaka ile hükmü altında tutan Zâtı nasıl idrak edebilir? O Cebbâr-ı Zîkıdem ki, herşeyi ilk olarak yoktan yaratmış ve inşa etmiştir; sonradan var olup can bulanlar Onu nasıl idrak etsin?” İmam-ı Ali’ye (r.a.) ait olduğu rivayet edilmektedir. bk. Dîvân u İmamı Ali, Beyrut.
[/NOT]

akis: yansıma	ayn-ı ziya: ışığın kendisi
cirm: vücud, cisim	ehl-i vahdetü'l-vücud: “Allah’ın varlığı o kadar mükemmeldir ki, diğer varlıklar Ona göre bir gölge gibidir ve ‘varlık’ adını almaya lâyık değiller” tarzındaki tasavvufî görüşe sahip olanlar
ehl-i vahdetü'ş-şuhud: Allah’tan başka herşeyin unutkanlık perdesiyle örtülmesi görüşünde olanlar; Allah’tan başka bir şey görmeyenler	elvân: renkler
elvân-ı seb'a: yedi renk	evliya: Allah dostları
faraza: varsayalım ki	farz olunma: var sayma
feyiz: mânevî bereket, bolluk	gûna-gûn: çeşit çeşit
hasiyet: özellik	küre-i arz: yerküre, dünya
levn: renk	lisana gelmek: konuşmak
mahv: mahvolmak, yok olmak	meşreb: hareket tarzı, metod
meşreb-i ehl-i fark ve sahv: Ulûhiyet tecellileri karşısında, kendilerinden geçmekle birlikte, yine de sarhoşluğa düşmeden vücudu vâcib olan Cenab-ı Hakk’ın şuûn, sıfât ve esmâ tecellilerine, aralarındaki dengeyi koruyarak bakabilen, Yaratıcı ile yaratılmış arasındaki münasebeti hakikatiyle görebilen uyanık velî âlimlerin yolu	muhtelif: çeşitli, farklı
sahv: ayıklık; uyanıklık; tasavvufta kendinden geçme hâlinin sona ermesi	sekir: mânâ alemindeki sarhoşluk
sâfi: temiz, arınmış	tecellî: görünüm, yansıma
temâsil: timsaller; görüntüler	tenvir: aydınlatma
tesâvir: tasvirler, resimler	zat: kendisi
ziya: ışık	İlâhî: Allah tarafından olan
şems: güneş

Nokta

Müdavim

Müdavim

Müdavim

Müdavim

Müdavim

Müdavim

Müdavim

Müdavim

Müdavim

Müdavim

Müdavim

Müdavim

Müdavim

Müdavim

Müdavim

Müdavim

Müdavim

Müdavim

Müdavim

Müdavim