Konu: Yirmi Altıncı Söz

unutmuş, kendinden haberi yok. Mevti düşünse, başkasına verir. Fenâ ve zevâli görse, kendine almaz. Ve külfet ve hizmet makamında nefsini unutmak, fakat ahz-ı ücret ve istifade-i huzuzat makamında nefsini düşünmek, şiddetle iltizam etmek, nefs-i emmârenin muktezasıdır.

Şu makamda tezkiyesi, tathiri, terbiyesi, şu hâletin aksidir. Yani, nisyân-ı nefis içinde nisyan etmemek. Yani, huzuzat ve ihtirasatta unutmak; ve mevtte ve hizmette düşünmek...

ÜÇÜNCÜ HATVEDE:

1 مَاۤ اَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللهِ وَمَاۤ اَصَابَكَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِكَ dersini verdiği gibi, nefsin muktezası, daima iyiliği kendinden bilip fahr ve ucbe girer. Bu Hatvede, nefsinde yalnız kusuru ve naksı ve aczi ve fakrı görüp, bütün mehâsin ve kemâlâtını, Fâtır-ı Zülcelâl tarafından ona ihsan edilmiş nimetler olduğunu anlayıp, fahr yerinde şükür ve temeddüh yerinde hamd etmektir.

Şu mertebede tezkiyesi, 2 قَدْ اَفْلَحَ مَنْ زَكّٰيهَا sırrıyla şudur ki: Kemâlini kemâlsizlikte, kudretini aczde, gınâsını fakrda bilmektir.


DÖRDÜNCÜ HATVEDE:

3 كُلُّ شَىْءٍ هَاِلكٌ اِلاَّ وَجْهَهُ dersini verdiği gibi, nefis kendini serbest ve müstakil ve bizzat mevcut bilir. Ondan, bir nevi rububiyet dâvâ eder; mâbuduna karşı adâvetkârâne bir isyanı taşır. İşte, gelecek şu hakikati derk etmekle ondan kurtulur. Hakikat şöyledir ki:

Herşey, nefsinde mânâ-yı ismiyle fânidir, mefkuttur, hâdistir, mâdumdur. Fakat

Not

Not

Dipnot-1 “Sana her ne iyilik erişirse Allah’tandır. Sana her ne kötülük gelirse, o da kendi nefsindendir.” Nisâ Sûresi, 4:79. Dipnot-2 “Nefsini günahlardan arındıran kurtuluşa ermiştir.” Şems Sûresi, 91:9. Dipnot-3 “Herşey helâk olup gidicidir-Ona bakan yüzü müstesnâ.” Kasas Sûresi, 28:88.

Fâtır-ı Zülcelâl: sonsuz haşmet ve yücelik sahibi olan ve herşeyi harika, üstün sanatıyla yaratan Allah (bk. f-ṭ-r; ẕü; c-l-l)	acz: âcizlik, güçsüzlük (bk. a-c-z)
adâvetkârâne: düşmancasına	ahz-ı ücret: ücret alma
bizzat: kendisi	derk etmek: anlamak
dâvâ etmek: iddia etmek	fahr: övünme, gurur
fakr: fakirlik, ihtiyaç hali (bk. f-ḳ-r)	fenâ: göçüp gitme, ölümlülük (bk. f-n-y)
fâni: gelip geçici, ölümlü (bk. f-n-y)	gınâ: zenginlik (bk. ğ-n-y)
hakikat: gerçek (bk. ḥ-ḳ-ḳ)	hamd: övgü ve şükür (bk. ḥ-m-d)
hatve: basamak, mertebe	huzuzat: haz ve lezzet veren şeyler
hâdis: sonradan olan (bk. ḥ-d-s̱)	hâlet: durum, hal
ihsan: bağış, iyilik (bk. ḥ-s-n)	ihtirasat: ihtiraslar, aşırı istekler, tutkular
iltizam: taraf tutma, taraftarlık	istifade-i huzuzat: hazlardan, lezzetlerden istifade
kemâl: mükemmellik, kusursuzluk (bk. k-m-l)	kemâlât: mükemmellikler, üstün özellikler (bk. k-m-l)
kudret: güç, iktidar (bk. ḳ-d-r)	külfet: zorluk
mefkut: kayıp, bilinmeyen	mehâsin: güzellikler, iyilikler (bk. ḥ-s-n)
mevcut: var (bk. v-c-d)	mevt: ölüm (bk. m-v-t)
mukteza: bir şeyin gereği	mâbud: kendisine ibadet edilen (bk. a-b-d)
mâdum: yok, ölü	mânâ-yı ismî: bir şeyin bizzat kendisine bakan ve kendisini tanıtan mânâsı (bk. a-n-y; s-m-v)
müstakil: bağımsız	naks: noksanlık, eksiklik
nefis: kişinin kendisi; insanı daima kötülüğe, yasak zevk ve isteklere teşvik eden duygu (bk. n-f-s)	nefs-i emmâre: insanı daima kötülüğe, yasak zevk ve isteklere teşvik eden duygu (bk. n-f-s)
nevi: tür, çeşit	nisyan: unutmak
nisyân-ı nefis: nefsi unutmak (bk. n-f-s)	rububiyet: rablık (bk. r-b-b)
sır: gizli gerçek, gizem	tathir: temizleme
temeddüh: böbürlenme	tezkiye: temizleme
ucb: kibir, kendini beğenme	zevâl: gelip geçicilik, yokluk (bk. z-v-l)
şükür: verdiği nimetlerden dolayı Allah’a memnuniyetini sunma (bk. ş-k-r)

mânâ-yı harfiyle ve Sâni-i Zülcelâlin esmâsına âyinedarlık cihetiyle ve vazifedarlık itibarıyla şahittir, meşhuddur, vâciddir, mevcuttur.

Şu makamda tezkiyesi ve tathiri şudur ki: Vücudunda adem, ademinde vücudu vardır. Yani, kendini bilse, vücut verse, kâinat kadar bir zulümat-ı adem içindedir. Yani, vücud-u şahsîsine güvenip Mûcid-i Hakikîden gaflet etse, yıldız böceği gibi bir şahsî ziya-yı vücudu, nihayetsiz zulümât-ı adem ve firaklar içinde bulunur, boğulur. Fakat enâniyeti bırakıp, bizzat nefsi hiç olduğunu ve Mûcid-i Hakikînin bir âyine-i tecellîsi bulunduğunu gördüğü vakit, bütün mevcudatı ve nihayetsiz bir vücudu kazanır. Zira, bütün mevcudat, esmâsının cilvelerine mazhar olan Zât-ı Vâcibü’l-Vücudu bulan, herşeyi bulur.

Mûcid-i Hakikî: gerçek var edici, yaratıcı olan Allah (bk. v-c-d; ḥ-ḳ-ḳ)	Sâni-i Zülcelâl: sonsuz haşmet ve yücelik sahibi san’atkâr, Allah (bk. ṣ-n-a; ẕü; c-l-l)
Zât-ı Vâcibü’l-Vücud: varlığı zorunlu olan ve yokluğu asla düşünülemeyen Zât, Allah (bk. v-c-b; v-c-d)	adem: yokluk
cihet: yön	cilve: yansıma, görüntü (bk. c-l-y)
enâniyet: kendini beğenme	esmâ: isimler (bk. s-m-v)
firak: ayrılık (bk. f-r-ḳ)	gaflet: vurdumduymazlık, umursamazlık (bk. ğ-f-l)
itibariyle: özelliğiyle (bk. a-b-r)	kâinat: evren, yaratılmış herşey (bk. k-v-n)
mazhar: erişme, sahip olma (bk. ẓ-h-r)	mevcudat: varlıklar (bk. v-c-d)
mevcut: varlık (bk. v-c-d)	meşhud: görünen, bilinen (bk. ş-h-d)
mânâ-yı harfî: bir şeyin kendisini değil de san’atkârını, ustasını, sahibini bilip tanıtan mâna (bk. a-n-y)	nefis: insanın kendisi (bk. n-f-s)
nihayetsiz: sonsuz	tathir: temizleme
tezkiye: arındırma, temizleme	vâcid: var eden, vücuda getiren (bk. v-c-d)
vücud: varlık (bk. v-c-d)	vücud-u şahsî: kendi kişisel varlığı (bk. v-c-d)
ziya-yı vücud: varlık ışığı (bk. v-c-d)	zulümât-ı adem: yokluk karanlığı (bk. ẓ-l-m)
âyine-i tecellî: yansıma aynası (bk. c-l-y)	âyinedarlık: aynalık
şahsî: kişisel

Hâtime

Şu acz, fakr, şefkat, tefekkür tarikindeki Dört Hatvenin izahatı, hakikatin ilmine, şeriatin hakikatine, Kur’ân’ın hikmetine dair olan yirmi altı adet Sözlerde geçmiştir. Yalnız, şurada bir iki noktaya kısa bir işaret edeceğiz. Şöyle ki:

Evet, şu tarik daha kısadır. Çünkü dört hatvedir. Acz, elini nefisten çekse, doğrudan doğruya Kadîr-i Zülcelâle verir. Halbuki, en keskin tarik olan aşk, nefisten elini çeker, fakat mâşuk-u mecazîye yapışır. Onun zevâlini bulduktan sonra Mahbûb-u Hakikîye gider.

Hem şu tarik daha eslemdir. Çünkü nefsin şatahat ve bâlâpervâzâne dâvâları bulunmaz. Çünkü, acz ve fakr ve kusurdan başka nefsinde bulmuyor ki, haddinden fazla geçsin.

Hem bu tarik daha umumî ve cadde-i kübrâdır. Çünkü, kâinatı, ehl-i vahdetü’l-vücud gibi, huzur-u daimî kazanmak için idama mahkûm zannedip Lâ mevcude illâ Hû hükmetmeye veyahut ehl-i vahdetü’ş-şuhud gibi, huzur-u daimî için kâinatı nisyan-ı mutlak hapsinde hapse mahkûm tahayyül edip Lâ meşhude illâ Hû demeye mecbur olmuyor. Belki, idamdan ve hapisten gayet zâhir olarak Kur’ân affettiğinden, o da sarf-ı nazar edip ve mevcudatı kendileri hesabına hizmetten azlederek Fâtır-ı Zülcelâl hesabına istihdam edip Esmâ-i Hüsnâsının mazhariyet ve âyinedarlık vazifesinde istimal ederek, mânâ-yı harfî nazarıyla onlara bakıp, mutlak gafletten kurtulup huzur-u daimîye girmektir; herşeyde Cenâb-ı Hakka bir yol bulmaktır. Elhasıl, mevcudatı mevcudat hesabına hizmetten azlederek, mânâ-yı ismiyle bakmamaktır.

Esmâ-i Hüsnâ: Allah’ın güzel isimleri (bk. s-m-v; ḥ-s-n)	Fâtır-ı Zülcelâl: sonsuz haşmet sahibi ve herşeyi harika san’atıyla yaratan Allah (bk. f-ṭ-r; ẕü; c-l-l)
Kadîr-i Zülcelâl: kudreti herşeyi kuşatan ve sonsuz haşmet ve yücelik sahibi olan Allah (bk. ḳ-d-r; ẕü; c-l-l)	Lâ mevcude illâ Hû: Ondan başka hiçbir varlık yok (bk. v-c-d)
Lâ meşhude illâ Hû: Allah’tan başka görülen hiçbir şey yoktur (bk. ş-h-d)	Mahbûb-u Hakikî: sevilen ve gerçek anlamda sevilmeye lâyık olan Allah (bk. ḥ-b-b; ḥ-ḳ-ḳ)
acz: âcizlik, güçsüzlük (bk. a-c-z)	azletmek: ayırmak, uzaklaştırmak
bâlâpervâzâne: yüksekten konuşarak, atıp tutarak	cadde-i kübrâ: büyük cadde (bk. k-b-r)
ehl-i vahdetü’l-vücud: Allah’tan başka varlık olmadığı, herşeyin Allah’ın tecellîsi olduğunu kabul edenler (bk. v-ḥ-d; v-c-d)	ehl-i vahdetü’ş-şuhud: görünen herşeyin Allah’ın varlığını gösterdiğini söyleyen kimseler (bk. v-ḥ-d; ş-h-d)
elhasıl: özetle, sonuç olarak	eslem: en güvenli (bk. s-l-m)
fakr: fakirlik, ihtiyaç hali (bk. f-ḳ-r)	gaflet: umursamazlık, âhiretten ve Allah’ın emir ve yasaklarından habersiz davranma (bk. ğ-f-l)
had: sınır, çizgi, yetki	hakikat: gerçek (bk. ḥ-ḳ-ḳ)
hatve: basamak, mertebe	hikmet: herşeyin belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde olması (bk. ḥ-k-m)
huzur-u daimî: sürekli olarak Allah’ın huzurunda bulunduğunun bilinci içinde olma (bk. ḥ-ḍ-r)	hâtime: sonuç, son bölüm
hükmetmek: kesin bir yargıya varmak (bk. ḥ-k-m)	idam: yok etme
istihdam: çalıştırma	istimal: kullanma
izahat: açıklamalar	kâinat: evren, yaratılmış herşey (bk. k-v-n)
mahkûm: hükmedilen (bk. ḥ-k-m)	mazhariyet: ayna olma, görünme yeri (bk. ẓ-h-r)
mevcudat: varlıklar (bk. v-c-d)	mutlak: kesin (bk. ṭ-l-ḳ)
mânâ-yı harfî: bir şeyin kendisini değil de san’atkârını, ustasını, sahibini bilip tanıtan mâna (bk. a-n-y)	mânâ-yı ismî: bir şeyin sahibine değil de, bizzat kendisine bakan ve kendisini tanıtan mânâsı (bk. a-n-y; s-m-v)
mâşuk-u mecazî: gerçek sevgiye layık olmadığı halde aşık olunan şeyler (bk. c-v-z)	nazar: bakış (bk. n-ẓ-r)
nefis: kişinin kendisi (bk. n-f-s)	nisyan-ı mutlak: tam anlamıyla unutma (bk. ṭ-l-ḳ)
sarf-ı nazar: görmezlikten gelmek (bk. n-ẓ-r)	tahayyül: hayal etmek (bk. ḫ-y-l)
tarik: yol (bk. ṭ-r-ḳ)	tefekkür: Allah’ı tanımayı sonuç verecek şekilde düşünme (bk. f-k-r)
umumî: genel	zevâl: yokluk, geçip gitme (bk. z-v-l)
zâhir: açık (bk. ẓ-h-r)	âyinedarlık: aynalık
şatahat: mânevî sarhoşluk ve cezbe halindeyken söylenen şeriata aykırı sözler	şefkat: içten ve karşılıksız merhamet, sevgi (bk. ş-f-ḳ)
şeriat: Allah tarafından bildirilen İlâhî emir ve yasaklara dayanan hükümlerin hepsi (bk. ş-r-a)