Yirmi Altıncı Söz

TaLHa · 27 Tem 2011

Yirmi Altıncı Söz
Kader Risalesi

وَاِنْ مِنْ شَىْءٍ اِلاَّ عِنْدَناَ خَزَاۤئِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُ اِلاَّ بِقَدَرٍ مَعْلوُمٍ

1
وَكُلَّ شَىْءٍ اَحْصَيْنَاهُ فِى اِمَامٍ مُبِينٍ

2

KADER ile cüz-ü ihtiyarî, iki mesele-i mühimmedir. Ona dair Dört Mebhas içinde birkaç sırlarını açmaya çalışacağız.

BİRİNCİ MEBHAS

Kader ve cüz-ü ihtiyarî, İslâmiyetin ve imanın nihayet hududunu gösteren, hâlî ve vicdanî bir imanın cüzlerindendir. Yoksa ilmî ve nazarî değillerdir. Yani, mü’min, herşeyi, hattâ fiilini, nefsini Cenâb-ı Hakka vere vere, tâ nihayette teklif ve mes’uliyetten kurtulmamak için, cüz-ü ihtiyarî önüne çıkıyor; ona “Mes’ul ve mükellefsin” der. Sonra, ondan sudur eden iyilikler ve kemâlâtla mağrur olmamak için, kader karşısına geliyor; der: “Haddini bil, yapan sen değilsin.”

Evet, kader, cüz-ü ihtiyarî, iman ve İslâmiyetin nihayet merâtibinde; kader, nefsi gururdan; ve cüz-ü ihtiyarî, adem-i mes’uliyetten kurtarmak içindir ki, mesâil-i imaniyeye girmişler. Yoksa, mütemerrid nüfus-u emmârenin işledikleri seyyiâtının mes’uliyetinden kendilerini kurtarmak için kadere yapışmak; ve onlara in’âm olunan mehâsinle iftihar etmek, gururlanmak, cüz-ü ihtiyarîye istinad

[NOT]Dipnot-1 “Hiçbir şey yoktur ki, hazineleri Bizim yanımızda olmasın. Herşeyi Biz belirli bir miktarla indiririz.” Hicr Sûresi, 15:21.

Dipnot-2 “Biz herşeyi İmam-ı Mübînde tek tek sayıp yazdık.” Yâsin Sûresi, 36:12.[/NOT]

<table border="0" cellpadding="0" cellspacing="2"><tbody><tr><td>Cenâb-ı Hak: Hakkın ta kendisi olan şeref ve yücelik sahibi Allah (bk. ḥ-ḳ-ḳ)</td><td>adem-i mes’uliyet: sorumsuzluk</td></tr><tr><td>cüz: kısım, parça (bk. c-z-e)</td><td>cüz-ü ihtiyarî: insanın elindeki seçim gücü, irade (bk. ḳ-d-r)</td></tr><tr><td>had: sınır</td><td>hudud: sınır, uç</td></tr><tr><td>hâlî: hâl ile ilgili, vicdanî</td><td>iftihar: övünme</td></tr><tr><td>ilmî: ilimle ilgili (bk. a-l-m)</td><td>iman: inanmak (bk. e-m-n)</td></tr><tr><td>in’am olunan: nimet olarak verilen (bk. n-a-m)</td><td>istinad: dayanma (bk. s-n-d)</td></tr><tr><td>kader: Allah’ın meydana gelecek hadiseleri olmadan önce takdir etmesi, plânlaması (bk. ḳ-d-r)</td><td>kemâlât: iyilikler, mükemmellikler, üstün özellikler (bk. k-m-l)</td></tr><tr><td>mağrur olmak: gururlanmak</td><td>mebhas: konu, bölüm</td></tr><tr><td>mehâsin: güzellikler, iyilikler (bk. ḥ-s-n)</td><td>merâtib: mertebeler, dereceler</td></tr><tr><td>mesele-i mühimme: önemli mesele</td><td>mesâil-i imaniye: imana dair meseleler (bk. e-m-n)</td></tr><tr><td>mes’ul: sorumlu</td><td>mes’uliyet: sorumluluk</td></tr><tr><td>mükellef: yükümlü</td><td>mütemerrid: inatçı, dik kafalı</td></tr><tr><td>mü’min: imanlı, Allah’a inanan (bk. e-m-n)</td><td>nazarî: teorik (bk. n-ẓ-r)</td></tr><tr><td>nefs: kişinin kendisi; can, hayat (bk. n-f-s)</td><td>nihayet: son</td></tr><tr><td>nüfus-u emmâre: insana daima kötülüğü emreden, yasak zevk ve isteklere teşvik eden nefisler (bk. n-f-s)</td><td>risâle: küçük kitap (bk. r-s-l)</td></tr><tr><td>seyyiât: günahlar</td><td>sudur eden: çıkan</td></tr><tr><td>sır: gizli gerçek, gizem</td><td>teklif: yükümlülük</td></tr><tr><td>vicdanî: vicdanla ilgili</td></tr></tbody></table>

TaLHa · 29 Tem 2011

Yirmi Altıncı Söz - Sayfa 624

etmek; bütün bütün sırr-ı kadere ve hikmet-i cüz-ü ihtiyariyeye zıt bir harekete sebebiyet veren ilmî meseleler değildir.

Evet, mânen terakkî etmeyen avam içinde, kaderin câ-yı istimâli var. Fakat, o da mâziyat ve mesâibdedir ki, ye’sin ve hüznün ilâcıdır. Yoksa, maâsî ve istikbaliyatta değildir ki, sefahete ve atâlete sebep olsun. Demek, kader meselesi, teklif ve mes’uliyetten kurtarmak için değil, belki fahr ve gururdan kurtarmak içindir ki, imana girmiş. Cüz-ü ihtiyarî, seyyiâta merci olmak içindir ki, akideye dahil olmuş; yoksa mehâsine masdar olarak tefer’un etmek için değildir.

Evet, Kur’ân’ın dediği gibi, insan, seyyiâtından tamamen mes’uldür. Çünkü seyyiâtı isteyen odur. Seyyiât, tahribat nev’inden olduğu için, insan bir seyyie ile çok tahribat yapabilir, müthiş bir cezaya kesb-i istihkak eder: bir kibritle bir evi yakmak gibi. Fakat hasenatta iftihara hakkı yoktur. Onda onun hakkı pek azdır. Çünkü hasenatı isteyen, iktiza eden rahmet-i İlâhiye; ve icad eden kudret-i Rabbâniyedir. Sual ve cevap, dâi ve sebep, ikisi de Haktandır. İnsan yalnız dua ile, iman ile, şuur ile, rıza ile onlara sahip olur.Fakat seyyiâtı isteyen nefs-i insaniyedir: ya istidat ile, ya ihtiyar ile. Nasıl ki, beyaz, güzel güneşin ziyasından bazı maddeler siyahlık ve taaffün alır. O siyahlık, onun istidadına aittir. Fakat o seyyiâtı, çok mesâlihi tazammun eden bir kanun-u İlâhî ile icad eden yine Haktır. Demek, sebebiyet ve sual nefistendir ki, mes’uliyeti o çeker. Hakka ait olan halk ve icad ise, daha başka güzel netice ve meyveleri olduğu için güzeldir, hayırdır.

İşte, şu sırdandır ki: Kesb-i şer, şerdir; halk-ı şer, şer değildir. Nasıl ki, pek çok mesâlihi tazammun eden bir yağmurdan zarar gören tembel bir adam diyemez, “Yağmur rahmet değil.” Evet, halk ve icadda bir şerr-i cüz’î ile beraber

Hak: her şeyi hakkıyla yaratan, varlığı hak olan ve her hakkın sahibi olan Allah (bk. ḥ-ḳ-ḳ)	akide: inanç
atâlet: hareketsizlik, tembellik	avam: halk
câ-yı istimâl: kullanma yeri	cüz-ü ihtiyarî: insanın elindeki seçim gücü, irade (bk. c-z-e; ḫ-y-r)
dua: Allah’a yalvarma, yakarma (bk. d-a-v)	dâi: sebep olan
fahr: gurur, övünme	halk: yaratma (bk. ḫ-l-ḳ)
halk-ı şer: kötülüğü yaratma (bk. ḫ-l-ḳ)	hasenat: iyilikler, sevaplar (bk. ḥ-s-n)
hikmet-i cüz-ü ihtiyariye: insanın elindeki seçim gücünün hikmeti (bk. ḥ-k-m; c-z-e)	icad etmek: var etmek, yaratmak (bk. v-c-d)
iftihar: övünme	ihtiyar: tercih, seçme gücü
iktiza etmek: gerektirmek	iman: inanmak (bk. e-m-n)
istidat: kabiliyet, yetenek (bk. a-d-d)	istikbaliyat: geleceğe ait şeyler, hadiseler
kader: Allah’ın meydana gelecek hadiseleri olmadan önce takdir etmesi, planlaması (bk. ḳ-d-r)	kanun-u İlâhî: Allah’ın kanunu (bk. e-l-h)
kesb-i istihkak: hak etme (bk. ḥ-ḳ-ḳ)	kesb-i şer: kötülüğü işleme
kudret-i Rabbâniye: herşeyi terbiye ve idare eden Allah’ın sonsuz kudreti (bk. ḳ-d-r; r-b-b)	masdar: kaynak
maâsî: günahlar	mehâsin: güzellikler, iyilikler (bk. ḥ-s-n)
merci: kaynak	mesâib: musibetler, felaketler
mesâlih: maslahatlar, faydalar (bk. ṣ-l-ḥ)	mes’ul: sorumlu
mes’uliyet: sorumluluk	mânen: mânevî olarak (bk. a-n-y)
mâziyat: geçmişe ait şeyler, hâdiseler	nefs-i insaniye: insanı daima kötülüğe, yasak zevk ve isteklere teşvik eden duygu (bk. n-f-s)
nev’: tür, çeşit	rahmet: merhamet, ihsan, bağış (bk. r-ḥ-m)
rahmet-i İlâhiye: Allah’ın merhamet ve şefkati (bk. r-ḥ-m; e-l-h)	sefahet: zevk, eğlence ve yasak şeylere düşkünlük, budalalık
seyyie: kötülük, günah	seyyiât: kötülükler, günahlar
sual: isteme	sırr-ı kader: kader sırrı (bk. ḳ-d-r)
taaffün: bozulma, çürüme	tahribat: yıkıp bozmalar, yok etmeler
tazammun etmek: içine almak	tefer’un: firavunlaşma, kendisini Firavun gibi ilah seviyesine çıkaracak derecede büyük görme
teklif: yükümlülük	terakkî etmek: yükselmek, ilerlemek
ye’s: ümitsizlik	ziya: ışık
şer: kötülük	şerr-i cüz’î: küçük kötülük (bk. c-z-e)
şuur: bilinç, idrak (bk. ş-a-r)

TaLHa · 29 Ağu 2011

Yirmi Altıncı Söz - Sayfa 625

hayr-ı kesir vardır. Bir şerr-i cüz’î için hayr-ı kesiri terk etmek, şerr-i kesir olur. Onun için, o şerr-i cüz’î, hayır hükmüne geçer. İcad-ı İlâhîde şer ve çirkinlik yoktur; belki abdin kisbine ve istidadına aittir.

Hem nasıl kader-i İlâhî, netice ve meyveler itibarıyla şerden ve çirkinlikten münezzehtir. Öyle de, illet ve sebep itibarıyla dahi, zulümden ve kubuhtan mukaddestir. Çünkü, kader hakikî illetlere bakar, adalet eder. İnsanlar zâhirî gördükleri illetlere hükümlerini bina eder, kaderin ayn-ı adaletinde zulme düşerler. Meselâ, hâkim seni sirkatle mahkûm edip hapsetti. Halbuki sen sârık değilsin. Fakat kimse bilmez gizli bir katlin var. İşte, kader-i İlâhî dahi seni o hapisle mahkûm etmiş. Fakat kader, o gizli katlin için mahkûm edip adalet etmiş. Hâkim ise, sen ondan masum olduğun sirkate binaen mahkûm ettiği için zulmetmiştir. İşte, şey-i vâhidde iki cihetle kader ve icad-ı İlâhînin adaleti ve insan kisbinin zulmü göründüğü gibi, başka şeyleri buna kıyas et. Demek, kader ve icad-ı İlâhî, mebde’ ve müntehâ, asıl ve fer’, illet ve neticeler itibarıyla şerden ve kubuhtan ve zulümden münezzehtir.

Eğer denilse: “Madem cüz-ü ihtiyarînin icada kabiliyeti yok. Bir emr-i itibarî hükmünde olan kisbden başka, insanın elinde birşey bulunmuyor. Nasıl oluyor ki, Kur’ân-ı Mu’cizü’l-Beyanda, Hâlık-ı Semâvât ve Arza karşı, insana âsi ve düşman vaziyeti verilmiş; Hâlık-ı Arz ve Semâvât, ondan azîm şikâyetler ediyor, o âsi insana karşı abd-i mü’mine yardım için kendini ve melâikesini tahşid ediyor, ona azîm bir ehemmiyet veriyor?

Elcevap: Çünkü küfür ve isyan ve seyyie, tahriptir, ademdir. Halbuki, azîm tahribat ve hadsiz ademler, birtek emr-i itibarîye ve ademîye terettüp edebilir. Nasıl ki, bir azîm sefinenin dümencisi, vazifesinin adem-i ifasıyla, sefine gark olup bütün hademelerin netice-i sa’yleri iptal olur. Bütün o tahribat, bir ademe terettüp ediyor. Öyle de, küfür ve mâsiyet, adem ve tahrip nev’inden olduğu için, cüz-ü ihtiyarî, bir emr-i itibarî ile onları tahrik edip müthiş netâice sebebiyet verebilir.

Hâlık-ı Semâvat ve Arz: gökleri ve yeri yaratan Allah (bk. ḫ-l-ḳ; s-m-v)	Kur’ân-ı Mu’cizü’l-Beyan: açıklamalarıyla benzerini yapmakta akılları âciz bırakan Kur’ân (bk. a-c-z; b-y-n)
abd: kul (bk. a-b-d)	abd-i mü’min: iman etmiş kul (bk. a-b-d; e-m-n)
adem: yokluk, hiçlik	adem-i ifa: yapmama, yerine getirmeme
ademî: yokluğa ait	ayn-ı adalet: adâletin tâ kendisi (bk. a-d-l)
azîm: büyük (bk. a-ẓ-m)	binaen: –dayanarak
cihet: yön	cüz-ü ihtiyarî: insandaki seçim gücü, irade (bk. c-z-e; ḫ-y-r)
ehemmiyet: önem	emr-i itibarî: gerçekte olmadığı halde var sayılan iş, olgu (meridyenler gibi
fer’: ayrıntı, uzantı, dal	gark olmak: batmak
hademe: hizmetçi	hadsiz: sayısız
hakikî: gerçek (bk. ḥ-ḳ-ḳ)	hayr-ı kesir: büyük hayır (bk. ḫ-y-r; k-s̱-r)
icad: yaratma, var etme (bk. v-c-d)	icad-ı İlâhî: Allah’ın yaratması, var etmesi (bk. v-c-d; e-l-h)
illet: esas sebep, maksat	istidad: kabiliyet, yetenek (bk. a-d-d)
itibariyle: özelliğiyle	kader: Allah’ın meydana gelecek hadiseleri olmadan önce takdir etmesi, plânlaması (bk. ḳ-d-r)
kader-i İlâhî: İlâhî kader; Allah’ın meydana gelecek hadiseleri olmadan önce takdir etmesi, plânlaması (bk. ḳ-d-r; e-l-h)	katl: öldürme
kisb: çalışma	kubuh: çirkinlik, kötülük
küfür: inkâr, inançsızlık (bk. k-f-r)	mebde’: başlangıç
melâike: melekler (bk. m-l-k)	mukaddes: kutsal noksanlık ve eksiklikten yüce (bk. ḳ-d-s)
mâsiyet: günah, isyan	münezzeh: kusur ve çirkinlikten arınmış, temiz (bk. n-z-h)
müntehâ: en son nokta	netice-i sa’y: çalışmanın neticesi
netâic: neticeler	nev’: tür, çeşit
sefine: gemi	seyyie: kötülük
sirkat: hırsızlık	sârık: hırsız
tahribat: yıkıp yok etmeler, bozmalar	tahrik: harekete geçirme
tahrip: yıkıp yok etme, bozma	tahşid: destekleme
terettüp etmek: sonuç olarak ortaya çıkmak	zâhirî: görünürde (bk. ẓ-h-r)
âsi: isyan eden	şer: kötülük
şerr-i cüz’î: küçük kötülük (bk. c-z-e)	şerr-i kesir: büyük kötülük (bk. k-s̱-r)
şey-i vâhid: tek şey (bk. v-ḥ-d)

TaLHa · 29 Ağu 2011

Yirmi Altıncı Söz - Sayfa 626

Zira küfür, çendan bir seyyiedir. Fakat bütün kâinatı kıymetsizlikle ve abesiyetle tahkir ve delâil-i vahdâniyeti gösteren bütün mevcudatı tekzip ve bütün tecelliyât-ı esmâyı tezyif olduğundan, bütün kâinat ve mevcudat ve esmâ-i İlâhiye namına, Cenâb-ı Hak kâfirden şedit şikâyet ve dehşetli tehdidat etmek ayn-ı hikmettir ve ebedî azap vermek ayn-ı adalettir.

Madem insan küfür ve isyanla tahribat tarafına gidiyor; az bir hizmetle pek çok işleri yapar. Onun için, ehl-i iman, onlara karşı Cenâb-ı Hakkın inâyet-i azîmine muhtaçtır. Çünkü, on kuvvetli adam, bir evin muhafazasını ve tamiratını deruhte etse, haylaz bir çocuğun o haneye ateş vermeye çalışmasına karşı, o çocuğun velisine, belki padişahına müracaata, yalvarmaya mecbur olması gibi, mü’minlerin de böyle edepsiz ehl-i isyana karşı dayanmak için Cenâb-ı Hakkın çok inâyâtına muhtaçtırlar.

Elhasıl: Eğer kader ve cüz-ü ihtiyarîden bahseden adam, ehl-i huzur ve kemâl-i iman sahibi ise, kâinatı ve nefsini Cenâb-ı Hakka verir, Onun tasarrufunda bilir. O vakit hakkı var kaderden, cüz-ü ihtiyarîden bahsetsin. Çünkü madem nefsini ve herşeyi Cenâb-ı Haktan bilir; o vakit cüz-ü ihtiyarîye istinad ederek mes’uliyeti deruhte eder; seyyiâta merciiyeti kabul edip Rabbini takdis eder, daire-i ubûdiyette kalıp teklif-i İlâhiyeyi zimmetine alır. Hem kendinden sudur eden kemâlât ve hasenatla gururlanmamak için kadere bakar, fahr yerine şükreder. Başına gelen musibetlerde kaderi görür, sabreder.

Eğer kader ve cüz-ü ihtiyarîden bahseden adam ehl-i gaflet ise, o vakit kaderden ve cüz-ü ihtiyarîden bahse hakkı yoktur. Çünkü nefs-i emmâresi, gaflet veya

Cenâb-ı Hak: Hakkın ta kendisi olan şeref ve yücelik sahibi Allah (bk. ḥ-ḳ-ḳ)	Rab: herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah (bk. r-b-b)
abesiyet: faydasızlık, gayesizlik	ayn-ı adalet: adaletin ta kendisi (bk. a-d-l)
ayn-ı hikmet: hikmetin ta kendisi (bk. ḥ-k-m)	cüz-ü ihtiyarî: insanın elindeki seçim gücü, irade (bk. c-z-e; ḫ-y-r)
daire-i ubûdiyet: kulluk dairesi (bk. a-b-d)	dehşetli: korkunç
delâil-i vahdâniyet: Allah’ın birlik delilleri (bk. v-ḥ-d)	deruhte: yerine getirmek
ebedî: sonsuz (bk. e-b-d)	ehl-i gaflet: âhirete, Allah’ın emir ve yasaklarına karşı duyarsız olan kimseler (bk. ğ-f-l)
ehl-i huzur: şüphesiz ve tereddütsüz kalbi itminana ermiş kimseler (bk. ḥ-ḍ-r)	ehl-i iman: iman edenler (bk. e-m-n)
ehl-i isyan: isyan edenler	elhasıl: özetle, sonuç olarak
esmâ-i İlâhiye: Allah’ın isimleri (bk. s-m-v; e-l-h)	fahr: övünme, gururlanma
gaflet: âhirete, Allah’ın emir ve yasaklarına duyarsız davranma hâli, umursamazlık (bk. ğ-f-l)	hasenat: iyilikler, güzellikler (bk. ḥ-s-n)
inâyet-i azîm: büyük yardım (bk. a-n-y; a-ẓ-m)	inâyât: yardımlar (bk. a-n-y)
istinad etmek: dayanmak (bk. s-n-d)	kader: Allah’ın meydana gelecek hadiseleri olmadan önce takdir etmesi, planlaması (bk. ḳ-d-r)
kemâl-i iman: tam bir iman (bk. k-m-l; e-m-n)	kemâlât: faziletler, iyilikler, mükemmel özellikler (bk. k-m-l)
kâfir: Allah’ın veya Allah’ın bildirdiği kesin olan herhangi birşeyi inkâr eden kimse (bk. k-f-r)	kâinat: evren, yaratılmış herşey (bk. k-v-n)
küfür: inkâr, inançsızlık (bk. k-f-r)	merciiyet: müracaat yeri olma
mes’uliyet: sorumluluk	mevcudat: varlıklar (bk. v-c-d)
muhafaza: koruma (bk. ḥ-f-ẓ)	musibet: belâ, felaket
müracaat: başvurma	nefis: can, hayat (bk. n-f-s)
nefs-i emmâre: insanı daima kötülüğe, yasak zevk ve isteklere teşvik eden duygu (bk. n-f-s)	seyyie: kötülük
seyyiât: kötülükler, günahlar	sudur etmek: çıkmak
tahkir: aşağılama, hakaret etme	tahribat: yıkıp yok etmeler, bozmalar
takdis: Allah’ı her türlü eksiklik ve çirkinlikten yüce tutma (bk. ḳ-d-s)	tamirat: tamirler, düzeltmeler
tasarruf: dilediği gibi kullanma ve yönetme (bk. ṣ-r-f)	tecelliyât-ı esmâ: Allah’ın isimlerinin tecellileri, yansımaları (bk. c-l-y; s-m-v)
tehdidat: tehditler	teklif-i İlâhî: İlâhî yükümlülük Allah’ın kullarına yüklediği görev (bk. e-l-h)
tekzip: yalanlama	tezyif: küçük düşürme
zimmet: sorumluluk	zira: çünkü
çendan: gerçi	şedit: şiddetli

TaLHa · 29 Ağu 2011

Yirmi Altıncı Söz - Sayfa 627

dalâlet saikasıyla kâinatı esbaba verip Allah’ın malını onlara taksim eder, kendini de kendine temlik eder. Fiilini kendine ve esbaba verir, mes’uliyeti ve kusuru kadere havale eder. O vakit, nihayette Cenâb-ı Hakka verilecek olan cüz-ü ihtiyarî ve en nihayette medar-ı nazar olacak olan kader bahsi mânâsızdır. Yalnız, bütün bütün onların hikmetine zıt ve mes’uliyetten kurtulmak için bir desise-i nefsiyedir.

İKİNCİ MEBHAS

Ehl-i ilme mahsus,HAŞİYE-1 ince bir tetkik-i ilmîdir.Eğer desen: Kader ile cüz-ü ihtiyarî nasıl tevfik edilebilir?Elcevap: Yedi vech ile.

BİRİNCİSİ: Elbette kâinatın intizam ve mizan lisanıyla hikmet ve adaletine şehadet ettiği bir Âdil-i Hakîm, insan için medar-ı sevap ve ikab olacak, mahiyeti meçhul bir cüz-ü ihtiyarî vermiştir. O Âdil-i Hakîmin pek çok hikmetini bilmediğimiz gibi, şu cüz-ü ihtiyarînin kaderle nasıl tevfik edildiğini bilmediğimiz, olmamasına delâlet etmez.

İKİNCİSİ: Bizzarure, herkes kendisinde bir ihtiyar hisseder, o ihtiyarın vücudunu vicdanen bilir. Mevcudatın mahiyetini bilmek ayrıdır, vücudunu bilmek ayrıdır. Çok şeyler var, vücudu bizce bedihî olduğu halde, mahiyeti bizce meçhul... İşte, şu cüz-ü ihtiyarî, öyleler sırasına girebilir. Herşey malûmatımıza münhasır değildir. Adem-i ilmimiz, onun ademine delâlet etmez.

ÜÇÜNCÜSÜ: Cüz-ü ihtiyarî, kadere münâfi değil. Belki kader, ihtiyarı teyid eder. Çünkü, kader, ilm-i İlâhînin bir nev’idir. İlm-i İlâhî, ihtiyarımıza taallûk etmiş. Öyle ise ihtiyarı teyid ediyor, iptal etmiyor.

[NOT]Haşiye-1 Bu İkinci Mebhas, en derin ve en müşkül bir sırr-ı kader meselesidir. Bütün ulema-i muhakkikînce en ehemmiyetli ve münazaralı bir mesele-i akaid-i kelâmiyedir. Risale-i Nur tam halletmiş.

[/NOT]

Cenâb-ı Hak: Hakkın ta kendisi olan şeref ve yücelik sahibi Allah (bk. ḥ-ḳ-ḳ)	adem: yokluk
adem-i ilim: bilmeme, ilmimiz dahilinde olmama (bk. a-l-m)	bahis: konu
bedihî: açık, aşikâr	bizzarure: zorunlu olarak
cüz-ü ihtiyarî: insanın elindeki seçim gücü, irade (bk. c-z-e; ḫ-y-r)	dalâlet: hak yoldan sapkınlık, inançsızlık (bk. ḍ-l-l)
desise-i nefsiye: nefsin desisesi, aldatması (bk. n-f-s)	ehemmiyet: önem
ehl-i ilim: ilim ehli, âlimler (bk. a-l-m)	esbab: sebepler (bk. s-b-b)
havale etmek: göndermek	haşiye: dipnot, açıklayıcı not
hikmet: herşeyin belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı ve tam yerli yerinde olması (bk. ḥ-k-m)	ihtiyar: tercih, seçme gücü (bk. ḫ-y-r)
ilm-i İlâhî: Allah’ın herşeyi kuşatan sınırsız ilmi (bk. a-l-m; e-l-h)	intizam: düzen, tertip (bk. n-ẓ-m)
kader: Allah’ın meydana gelecek hadiseleri olmadan önce takdir etmesi, plânlaması (bk. ḳ-d-r)	kâinat: evren, yaratılmış herşey (bk. k-v-n)
lisan: dil	mahiyet: nitelik, özellik, asıl, esas
mahsus: özel	malûmat: bilgiler (bk. a-l-m)
mebhas: konu, bölüm	medar-ı nazar: göz önünde bulundurulan (bk. n-ẓ-r)
medar-ı sevap ve ikab: sevap ve azap vesilesi	mesele-i akaid-i kelâmiye: kelâm ilminin inanca dair meselesi (bk. k-l-m)
mes’uliyet: sorumluluk	mevcudat: varlıklar (bk. v-c-d)
meçhul: bilinmeyen	mizan: ölçü, denge (bk. v-z-n)
mânâ: anlam (bk. a-n-y)	münazara: tartışma (bk. n-ẓ-r)
münhasır: ait, sınırlı	münâfi: aykırı, zıt
müşkül: zor	nev’: çeşit, tür
nihayet: son	saikasıyla: sevkiyle, sebebiyle
sırr-ı kader: kader esprisi (bk. ḳ-d-r)	taallûk etmek: ilgili olmak
taksim etmek: bölüştürmek	temlik etmek: mülk edinmek, sahiplenmek (bk. m-l-k)
tetkik-i ilmî: ilmî inceleme, araştırma (bk. a-l-m)	tevfik edilmek: bağdaştırılmak
teyid etmek: desteklemek	ulema-i muhakkıkîn: gerçeğin peşinde olan âlimler (bk. a-l-m; ḥ-ḳ-ḳ)
vech: yön, tarz	vücud: varlık (bk. v-c-d)
Âdil-i Hakîm: herşeyi hikmetle yapan, sonsuz adalet sahibi Allah (bk. a-d-l; ḥ-k-m)	şehadet: şahitlik, tanıklık (bk. ş-h-d)

TaLHa · 29 Ağu 2011

Yirmi Altıncı Söz - Sayfa 628

DÖRDÜNCÜSÜ: Kader, ilim nev’indendir. İlim, malûma tâbidir. Yani, nasıl olacak, öyle taallûk ediyor. Yoksa, malûm, ilme tâbi değil. Yani, ilim desâtiri, malûmu, haricî vücut noktasında idare etmek için esas değil. Çünkü, malûmun zâtı ve vücud-u haricîsi, iradeye bakar ve kudrete istinad eder.

Hem ezel, mazi silsilesinin bir ucu değil ki, eşyanın vücudunda esas tutulup ona göre bir mecburiyet tasavvur edilsin. Belki ezel, mazi ve hal ve istikbali birden tutar, yüksekten bakar bir âyine-misaldir. Öyle ise, daire-i mümkinat içinde uzanıp giden zamanın mazi tarafında bir uç tahayyül edip, ona “ezel” deyip, o ezel ilmine, eşyanın tertiple girmesini ve kendisini onun haricinde tevehhüm etmesi, ona göre muhakeme etmek hakikat değildir.

Şu sırrın keşfi için şu misale bak: Senin elinde bir âyine bulunsa, sağ tarafındaki mesafe mazi, sol tarafındaki mesafe müstakbel farz edilse, o âyine yalnız mukabilini tutar. Sonra o iki tarafı bir tertiple tutar, çoğunu tutamaz. O âyine ne kadar aşağı ise, o kadar az görür. Fakat o âyine ile yükseğe çıktıkça, o âyinenin mukabil dairesi genişlenir. Git gide, bütün iki taraf mesafeyi birden, bir anda tutar. İşte, şu âyine, şu vaziyette, onun irtisamında, o mesafelerde cereyan eden hâlât birbirine mukaddem, muahhar, muvafık, muhalif denilmez.

İşte, kader, ilm-i ezelîden olduğu için; ilm-i ezelî, hadisin tabiriyle, manzar-ı âlâdan, ezelden ebede kadar herşey, olmuş ve olacak, birden tutar, ihata eder bir makam-ı âlâdadır. Biz ve muhakemâtımız onun haricinde olamaz ki, mazi mesafesinde bir âyine tarzında olsun.

BEŞİNCİSİ: Kader, sebeple müsebbebe bir taallûku var. Yani, “Şu müsebbep, şu sebeple vukua gelecek.” Öyle ise, denilmesin ki, “Madem filân adamın ölmesi, filân vakitte mukadderdir. Cüz-ü ihtiyariyle tüfek atan adamın ne kabahati var? Atmasaydı yine ölecekti.”

Hadîs: Peygamberimize ait veya onun onayladığı söz, emir veya davranış (bk. ḥ-d-s̱)	cereyan etmek: meydana gelmek
cüz-ü ihtiyari: insanın elindeki seçim gücü, irade (bk. c-z-e; ḫ-y-r)	daire-i mümkinat: varlığı ile yokluğu eşit olan şeyler dairesi, yaratılanlar âlemi (bk. m-k-n)
desâtir: düsturlar, prensipler	ebed: sonu olmayan; sonsuz (bk. e-b-d)
ezel: başlangıcı olmayan, sonsuz (bk. e-z-l)	eşya: varlıklar
farz edilmek: varsayılmak	hakikat: gerçek, doğru (bk. ḥ-ḳ-ḳ)
hal: şimdiki zaman	haricinde: dışında
haricî: dışa ait	hâlât: haller, durumlar
ihata etmek: kuşatmak	ilm-i ezelî: Allah’ın herşeyi ve bütün zamanları kuşatan sonsuz ilmi (bk. a-l-m; e-z-l)
irade: seçim yapma gücü, dileme (bk. r-v-d)	irtisam: görüntü
istikbal: gelecek zaman	istinad etmek: dayanmak (bk. s-n-d)
kader: Allah’ın meydana gelecek hadiseleri olmadan önce takdir etmesi, plânlaması (bk. ḳ-d-r)	keşf: açığa çıkarma (bk. k-ş-f)
kudret: güç, iktidar (bk. ḳ-d-r)	makam-ı âlâ: en yüce makam
malûm: bilinen (bk. a-l-m)	manzar-ı âlâ: en yüce gözetleme yeri (bk. n-ẓ-r)
mazi: geçmiş zaman	mecburiyet: zorunluluk
muahhar: sonra olma (bk. e-ḫ-r)	muhakeme etmek: değerlendirmek (bk. ḥ-k-m)
muhakemât: akıl yürütmeler, değerlendirmeler (bk. ḥ-k-m)	muhalif: zıt, aykırı
mukabil: karşılık	mukaddem: önce olma (bk. ḳ-d-m)
mukadder: takdir olunmuş (bk. ḳ-d-r)	muvafık: uygun, yerinde
müsebbeb: sebep olunan şey, sebebin sonucu (bk. s-b-b)	müstakbel: gelecek zaman
nev’: tür, çeşit	silsile: zincir
taallûk: ilgili olmak	tabir: ifade (bk. a-b-r)
tahayyül: hayal etme (bk. ḫ-y-l)	tasavvur: düşünme, hayal etme (bk. ṣ-v-r)
tertip: düzen	tevehhüm etmek: sanmak, zannetmek
tâbi: bağlı	vaziyet: durum
vukua gelme: meydana gelme	vücud-u haricî: maddî varlık, haricî varlık (bk. v-c-d)
vücut: varlık (bk. v-c-d)	zâtı: kendisi
âyine: ayna	âyine-misal: ayna gibi

TaLHa · 29 Ağu 2011

Yirmi Altıncı Söz - Sayfa 629

Sual: Niçin denilmesin?

Elcevap: Çünkü, kader onun ölmesini onun tüfeğiyle tayin etmiştir. Eğer onun tüfek atmamasını farz etsen, o vakit kaderin adem-i taallûkunu farz ediyorsun. O vakit ölmesini neyle hükmedeceksin? Ya, Cebrî gibi sebebe ayrı, müsebbebe ayrı birer kader tasavvur etsen; veyahut Mutezile gibi kaderi inkâr etsen, Ehl-i Sünnet ve Cemaati bırakıp fırka-i dâlleye girersin.

Öyle ise, biz ehl-i hak deriz ki: “Tüfek atmasaydı, ölmesi bizce meçhul.” Cebrî der: “Atmasaydı yine ölecekti.” Mutezile der: “Atmasaydı ölmeyecekti.”

ALTINCISI: HAŞİYE-1 Cüz-ü ihtiyarînin üssü’l-esası olan meyelân, Mâtüridîce bir emr-i itibarîdir, abde verilebilir. Fakat Eş’arî ona mevcut nazarıyla baktığı için, abde vermemiş. Fakat o meyelândaki tasarruf, Eş’ariyece bir emr-i itibarîdir. Öyle ise o meyelân, o tasarruf, bir emr-i nisbîdir. Muhakkak bir vücud-u haricîsi yoktur. Emr-i itibarî ise, illet-i tâmme istemez ki, illet-i tâmme vücudu için lüzum ve zaruret ve vücub ortaya girip ihtiyarı ref’ etsin. Belki o emr-i itibarînin illeti, bir rüçhâniyet derecesinde bir vaziyet alsa, o emr-i itibarî sübut bulabilir. Öyle ise, o anda onu terk edebilir. Kur’ân ona o anda diyebilir ki, “Şu şerdir, yapma.”Evet, eğer abd, hâlık-ı ef’âli bulunsaydı ve icada iktidarı olsaydı, o vakit ihtiyarı ref olurdu. Çünkü ilm-i usul ve hikmette, مَالَمْ يَجِبْ لَمْ يُوجَدْ kaidesince mukarrerdir ki, “Birşey vâcip olmazsa, vücuda gelmez.” Yani, illet-i tâmme bulunacak; sonra vücuda gelebilir. İllet-i tâmme ise, malûlu, bizzarure ve bilvücub iktiza ediyor. O vakit ihtiyar kalmaz.

[NOT]
Haşiye-1 Gayet müdakkik âlimlere mahsus bir hakikattir.[/NOT]

Cebrî: insanın seçme gücünün ve iradesinin olmadığını savunan bâtıl yol	Ehl-i Sünnet ve Cemaat: Peygamberimizin izinde giden büyük Müslüman topluluk (bk. s-n-n; c-m-a)
Eş’arî: Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail el-Eş’ari tarafından kurulmuş ehl-i sünnete âit itikadî bir mezhep (bk. bilgiler)	Mutezile: “Kul kendi fiilinin yaratıcısıdır” iddiasında olan ehl-i sünnet dışı bâtıl bir mezhep
Mâtüridî: İmam Mâtüridî tarafından kurulmuş ehl-i sünnete ait itikadî bir mezhep (bk. bilgiler – Maturidî Mezhebi)	abd: kul (bk. a-b-d)
adem-i taallûk: ilgili olmama	bilvücub: gerekli olarak (bk. v-c-b)
bizzarure: zorunlu olarak	cüz-ü ihtiyari: insanın elindeki seçim gücü, irade (bk. c-z-e; ḫ-y-r)
ehl-i hak: hakka, doğruya taraf olanlar (bk. ḥ-ḳ-ḳ)	emr-i itibarî: gerçekte olmadığı halde var sayılan olgu, meridyenler gibi (bk. a-b-r)
emr-i nisbî: bir diğerine göre var olduğu kabul edilen iş, olgu (bk. n-s-b)	farz etmek: varsaymak
fırka-i dâlle: hak yoldan sapan fırka (bk. ḍ-l-l)	hakikat: gerçek, doğru (bk. ḥ-ḳ-ḳ)
haşiye: dipnot, açıklayıcı not	hâlık-ı ef’âl: fiillerin yaratıcısı (bk. ḫ-l-ḳ; f-a-l)
icad: yaratma, var etme (bk. v-c-d)	ihtiyar: tercih, seçme gücü (bk. ḫ-y-r)
iktidar: güç, kudret (bk. ḳ-d-r)	iktiza etmek: gerektirmek
illet: esas sebep, maksat	illet-i tâmme: herhangi birşeyin var olması için gerekli sebeplerin tamamı
ilm-i usul ve hikmet: felsefe ve metodoloji ilmi (bk. a-l-m; ḥ-k-m)	inkâr: kabul etmeme, inanmama (bk. n-k-r)
kader: Allah’ın meydana gelecek hadiseleri olmadan önce takdir etmesi, plânlaması (bk. ḳ-d-r)	mahsus: özel
malûl: bir sebepten dolayı meydana gelen şey	mevcut: var olan (bk. v-c-d)
meyelân: meyletme, bir tarafa veya birşeye eğilim gösterme	meçhul: bilinmeyen
muhakkak: kesin (bk. ḥ-ḳ-ḳ)	mukarrer: kesinlik kazanmış
müdakkik: dikkatli bir şekilde araştıran	müsebbeb: sebep olunan şey, sebebin sonucu (bk. s-b-b)
nazarıyla: gözüyle, bakışıyla	ref: ortadan kaldırmak
rüçhaniyet: üstünlük	sübut: gerçekleşme, meydana gelme
tasarruf: kullanım (bk. ṣ-r-f)	tasavvur etmek: düşünmek, hayal etmek (bk. ṣ-v-r)
vâcip: zorunlu (bk. v-c-b)	vücub: gereklilik (bk. v-c-b)
vücud: varlık (bk. v-c-d)	vücud-u haricî: dışta oluşan varlık, maddî varlık (bk. v-c-d)
vücuda gelme: var olma (bk. v-c-d)	zaruret: zorunluluk
üssü’l-esas: temel esas	şer: kötü

TaLHa · 29 Ağu 2011

Yirmi Altıncı Söz - Sayfa 630

Eğer desen: Tercih bilâ müreccih muhaldir. Halbuki, o emr-i itibarî dediğimiz kisb-i insanî, bazan yapmak ve bazan yapmamak, eğer mûcip bir müreccih bulunmazsa, tercih bilâ müreccih lâzım gelir. Şu ise, usul-ü kelâmiyenin en mühim bir esasını hedmeder.

Elcevap: Tereccuh bilâ müreccih muhaldir. Yani, müreccihsiz, sebepsiz rüçhaniyet muhaldir. Yoksa, tercih bilâ müreccih caizdir ve vakidir. İrade bir sıfattır; onun şe’ni böyle bir işi görmektir.

Eğer desen: Madem katli halk eden Haktır. Niçin bana kàtil denilir?Elcevap: Çünkü, ilm-i sarf kaidesince, ism-i fail, bir emr-i nisbî olan masdardan müştaktır. Yoksa, bir emr-i sabit olan hâsıl-ı bilmasdardan inşikak etmez. Masdar kisbimizdir; kàtil ünvanını da biz alırız. Hâsıl-ı bilmasdar, Hakkın mahlûkudur. Mes’uliyeti işmam eden birşey, hâsıl-ı bilmasdardan müştak kılınmaz.

YEDİNCİSİ: İrade-i cüz’iye-i insaniye ve cüz-ü ihtiyariyesi, çendan zayıftır, bir emr-i itibarîdir. Fakat Cenâb-ı Hak ve Hakîm-i Mutlak, o zayıf, cüz’î iradeyi, irade-i külliyesinin taallûkuna bir şart-ı âdi yapmıştır. Yani, mânen der: “Ey abdim, ihtiyarınla hangi yolu istersen, seni o yolda götürürüm. Öyle ise mes’uliyet sana aittir.” Teşbihte hata olmasın, sen bir iktidarsız çocuğu omuzuna alsan, onu muhayyer bırakıp “Nereyi istersen seni oraya götüreceğim” desen; o çocuk yüksek bir dağı istedi, götürdün. Çocuk üşüdü yahut düştü. Elbette “Sen istedin” diyerek itab edip, üstünde bir tokat vuracaksın. İşte, Cenâb-ı Hak, Ahkemü’l-Hâkimîn, nihayet zaafta olan abdin iradesini bir şart-ı âdi yapıp, irade-i külliyesi ona nazar eder.

Ahkemü’l-Hâkimîn: hâkimlerin hâkimi olan Allah (bk. ḥ-k-m)	Cenâb-ı Hak: Hakkın ta kendisi olan şeref ve yücelik sahibi Allah (bk. ḥ-ḳ-ḳ)
Hak: herşeyi hakkıyla yaratan, varlığı hak olan ve her hakkın sahibi olan Allah (bk. ḥ-ḳ-ḳ)	Hakîm-i Mutlak: sınırsız hikmet sahibi olan Allah (bk. ḥ-k-m; ṭ-l-ḳ)
abd: kul (bk. a-b-d)	caiz: sakıncasız
cüz-ü ihtiyarî: insanın elindeki seçim gücü, irade (bk. c-z-e; ḫ-y-r)	cüz’î irade: Allah tarafından insana verilen çok az irade serbestliği (bk. c-z-e; r-v-d)
emr-i itibarî: gerçekte olmadığı halde var sayılan iş, olgu (bk. a-b-r)	emr-i nisbî: bir diğerine göre var olduğu kabul edilen iş, olgu (bk. n-s-b)
emr-i sabit: sabitleşmiş, kesinleşmiş iş, durum	halk: yaratma (bk. ḫ-l-ḳ)
haşiye: dipnot, açıklayıcı not	hedmetmek: yıkmak
hâsıl-ı bilmasdar: masdarla meydana gelen; fiilin uygulanmasından doğan sonuç	ihtiyar: tercih, seçme gücü
iktidar: güç, kuvvet (bk. ḳ-d-r)	ilm-i sarf: gramer ilmi, dilbilgisi (bk. a-l-m)
inşikak: bölünme, ayrılma	irade: dileme, seçim yapma gücü (bk. r-v-d)
irade-i cüz’iye-i insaniye: insanın elindeki çok az seçme gücü (bk. r-v-d; c-z-e)	irade-i külliye: Allah’ın herşeyi kuşatan iradesi (bk. r-v-d; k-l-l)
ism-i fail: özne (bk. s-m-v; f-a-l)	itab etmek: azarlamak
işmam etmek: hissettirmek	kaide: kural
katl: öldürme	kisb: çalışma, kazanma
kisb-i insanî: insanın çalışması	mahlûk: yaratık (bk. ḫ-l-ḳ)
masdar: çeşitli kiplerin türetildiği asıl kelime	mes’uliyet: sorumluluk
muhal: imkansız	muhayyer: seçme konusunda serbest bırakma (bk. ḫ-y-r)
mûcip: gerektirici	müreccih: tercih ettiren sebep
müştak: türemiş	nazar etmek: bakmak (bk. n-ẓ-r)
nihayet: son	rüçhaniyet: üstünlük
taallûk: münasebet, bağlılık	tercih: seçme
tercih bilâ müreccih: tercih edici sebep olmaksızın tercih (seçim) yapılabilir. Yani, seçimi yapacak zat için mutlaka sebebin var olması gerekmez, hiçbir sebebe bağlı kalmadan da seçenekler arasından birini seçebilir	tereccuh: başkasına üstün gelme
tereccuh bilâ müreccih muhaldir: sebepsiz üstünlük olmaz. Yani, bir şeyin başka seçeneklere üstün gelen bir sebebi, bir özelliği bulunmazsa onlardan üstün olması mümkün değildir.	teşbih: benzetme
usul-ü kelâmiye: kelâm ilmi metodolojisi (bk. k-l-m)	vaki: olmuş, meydana gelmiş
çendan: gerçi	şart-ı âdi: bayağı olan şart
şe’n: özellik, belirleyici nitelik (bk. ş-e-n)

TaLHa · 29 Ağu 2011

Yirmi Altıncı Söz - Sayfa 631

Elhasıl: Ey insan! Senin elinde gayet zayıf, fakat seyyiâtta ve tahribatta eli gayet uzun ve hasenatta eli gayet kısa, cüz-ü ihtiyarî namında bir iraden var. O iradenin bir eline duayı ver ki, silsile-i hasenatın bir meyvesi olan Cennete eli yetişsin ve bir çiçeği olan saadet-i ebediyeye eli uzansın. Diğer eline istiğfarı ver ki, onun eli seyyiâttan kısalsın ve o şecere-i mel’unenin bir meyvesi olan zakkum-u Cehenneme yetişmesin.

Demek, dua ve tevekkül meyelân-ı hayra büyük bir kuvvet verdiği gibi, istiğfar ve tevbe dahi meyelân-ı şerri keser, tecavüzâtını kırar.

ÜÇÜNCÜ MEBHAS

Kadere iman, imanın erkânındandır. Yani, “Herşey Cenâb-ı Hakkın takdiriyledir.” Kadere delâil-i kat’iye o kadar çoktur ki, had ve hesaba gelmez. Biz, basit ve zâhir bir tarzla, şu rükn-ü imaniyeyi, ne derece kuvvetli ve geniş olduğunu, bir mukaddeme ile göstereceğiz.MUKADDEME: Herşey vücudundan evvel ve vücudundan sonra yazıldığını

1 وَلاَ رَطْبٍ وَلاَ يَابِسٍ اِلاَّ فِى كِتَابٍ مُبِينٍ gibi pek çok âyât-ı Kur’âniye tasrih ediyor. Ve şu kâinat denilen, kudretin Kur’ân-ı Kebîrinin âyâtı dahi, şu hükm-ü Kur’ânîyi, nizam ve mizan ve intizam ve tasvir ve tezyin ve imtiyaz gibi âyât-ı tekvîniyesiyle tasdik ediyor.Evet, şu kâinat kitabının manzum mektubatı ve mevzun âyâtı şehadet eder ki, herşey yazılıdır. Amma, vücudundan evvel herşey mukadder ve yazılı olduğuna delil, bütün mebâdi ve çekirdekler ve mekadir ve suretler birer şahittir. Zira,

[NOT]
Dipnot-1 “Yaş ve kuru ne varsa hepsi ap açık bir kitapta yazılmıştır.” En’âm Sûresi, 6:59.[/NOT]

Cenâb-ı Hak: Hakkın ta kendisi olan şeref ve yücelik sahibi Allah (bk. ḥ-ḳ-ḳ)	Kur’ân-ı Kebîr: büyük bir kitap gibi yazılmış kâinat (bk. k-b-r)
cüz-ü ihtiyarî: insanın elindeki seçim gücü, irade (bk. c-z-e; ḫ-y-r)	delâil-i kat’iye: kesin deliller
dua: Allah’a yalvarıp yakarma (bk. d-a-v)	elhasıl: özetle, sonuç olarak
erkân: şartlar, esaslar (bk. r-k-n)	had ve hesaba gelmemek: sonsuz ve sınırsız olmak
hasenat: iyilikler, sevaplar (bk. ḥ-s-n)	hükm-ü Kur’ânî: Kur’ân’ın hükmü (bk. ḥ-k-m)
imtiyaz: farklılık	intizam: düzenlilik (bk. n-ẓ-m)
irade: dileme, seçim yapma gücü (bk. r-v-d)	istiğfar: Allah’tan bağışlanma dileme (bk. ğ-f-r)
kader: Allah’ın meydana gelecek hadiseleri olmadan önce takdir etmesi, plânlaması (bk. ḳ-d-r)	kudret: güç, iktidar (bk. ḳ-d-r)
kâinat: evren, yaratılmış herşey (bk. k-v-n)	kâinat kitabı: bir kitap gibi yazılmış bütün âlem (bk. k-v-n; k-t-b)
manzum: düzenli (bk. n-ẓ-m)	mebâdi: ilk kökler, unsurlar
mekadir: miktarlar, ölçüler (bk. ḳ-d-r)	mektubat: şuur sahiplerine hitap eden birer mektup gibi anlamlı şekilde yaratılmış varlıklar (bk. k-t-b)
mevzun: ölçülü (bk. v-z-n)	meyelân-ı hayr: iyiliğe eğilim gösterme (bk. ḫ-y-r)
meyelân-ı şer: kötülüğe eğilim gösterme	mizan: ölçü, denge (bk. v-z-n)
mukadder: Allah tarafından takdir olunmuş, belirlenmiş (bk. ḳ-d-r)	mukaddime: başlangıç, giriş (bk. ḳ-d-m)
nam: ad	nizam: düzen (bk. n-ẓ-m)
rükn-ü imaniye: imanın şartı (bk. r-k-n; e-m-n)	saadet-i ebediye: sonsuz mutluluk (bk. e-b-d)
seyyiat: günahlar, kötülükler	silsile-i hasenât: iyilikler zinciri (bk. ḥ-s-n)
suret: resim, görüntü (bk. ṣ-v-r)	tahribat: yıkıp yok etmeler, bozulmalar
takdir: belirleme, değer biçme (bk. ḳ-d-r)	tasdik etmek: doğrulamak, onaylamak (bk. ṣ-d-ḳ)
tasrih etmek: açık şekilde bildirmek	tasvir: resimleme (bk. ṣ-v-r)
tecavüzât: tecavüzler, haddi aşmalar	tevbe: pişmanlık duyarak günahtan dönüş
tevekkül: Allah’a dayanma ve güvenme (bk. v-k-l)	tezyin: süsleme (bk. z-y-n)
vücud: varlık (bk. v-c-d)	zakkum-u Cehennem: Cehennemdeki zakkum ağacı
zâhir: açık, görünür (bk. ẓ-h-r)	âyât: ayetler, deliller
âyât-ı Kur’âniye: Kur’ân’ın âyetleri	âyât-ı tekvîniye: kâinatta Allah’ın varlığına ve birliğine delil olan varlıklar (bk. k-v-n)
şecere-i mel’un: lânet edilmiş ağaç	şehadet: şahitlik, tanıklık (bk. ş-h-d)

TaLHa · 29 Ağu 2011

Yirmi Altıncı Söz - Sayfa 632

herbir tohum ve çekirdekler, kâf nun tezgâhından çıkan birer lâtif sandıkçadır ki, kaderle tersim edilen bir fihristecik, ona tevdi edilmiştir ki, kudret, o kaderin hendesesine göre zerrâtı istihdam edip, o tohumcuklar üstünde koca mu’cizât-ı kudreti bina ediyor. Demek, bütün ağacın başına gelecek, bütün vakıâtıyla çekirdeğinde yazılı hükmündedir. Zira tohumlar maddeten basittir, birbirinin aynıdır; maddeten birşey yoktur.

Hem herşeyin miktar-ı muntazaması, kaderi vâzıhan gösterir. Evet, hangi zîhayata bakılsa görünüyor ki, gayet hikmetli ve san’atlı bir kalıptan çıkmış gibi, bir miktar, bir şekil var ki, o miktarı, o sureti, o şekli almak, ya harika ve nihayet derecede eğri büğrü maddî bir kalıp bulunmalı, veyahut kaderden gelen mevzun, ilmî bir kalıb-ı mânevî ile kudret-i ezeliye o sureti, o şekli biçip giydiriyor. Meselâ, sen şu ağaca, şu hayvana dikkatle bak ki, câmid, sağır, kör, şuursuz, birbirinin misli olan zerreler onun neşvünemâsında hareket eder. Bazı eğri büğrü hudutlarda, meyve ve faidelerin yerini tanır, görür, bilir gibi durur, tevakkuf eder. Sonra, başka bir yerde, büyük bir gayeyi takip eder gibi yolunu değiştirir. Demek, kaderden gelen miktar-ı mânevînin ve o miktarın emr-i mânevîsiyle zerreler hareket ederler.

Madem maddî ve görünecek eşyada bu derece kaderin tecelliyâtı var. Elbette, eşyanın mürur-u zamanla giydikleri suretler ve ettikleri harekâtla hasıl olan vaziyetler dahi bir intizam-ı kadere tâbidir. Evet, bir çekirdekte, hem bedihî olarak, irade ve evâmir-i tekvîniyenin ünvanı olan Kitab-ı Mübînden haber veren ve işaret eden, hem nazarî olarak emir ve ilm-i İlâhînin bir ünvanı olan İmam-ı Mübînden haber veren ve remzeden iki kader tecellîsi var:

Bedihî kader ise, o çekirdeğin tazammun ettiği ağacın maddî keyfiyat ve vaziyetleri ve heyetleridir ki, sonra gözle görünecek.

Kitab-ı Mübîn: Allah’ın ap açık kudret defteri olan kâinat, Allah’ın kudret ve iradesinin genel bir kanunlar defteri (bk. k-t-b; b-y-n)	bedihî: açık, aşikâr
câmid: cansız	emr-i mânevî: mânevî emir (bk. a-n-y)
evâmir-i tekvîniye: yaratılışa ait emirler (bk. k-v-n)	fihristecik: küçük indeks, içindekiler
harekât: hareketler	hendese: plan, çizgi
heyet: bütün, genel yapı	hikmet: herşeyin belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde olması (bk. ḥ-k-m)
hudud: sınır, uç	hâsıl olma: meydana gelme
ilm-i İlâhî: Allah’ın herşeyi kuşatan ilmi (bk. a-l-m; e-l-h)	ilmî: ilim ile ilgili (bk. a-l-m)
intizam-ı kader: kaderin düzeni (bk. n-ẓ-m; ḳ-d-r)	irade: dileme, seçim yapma gücü (bk. r-v-d)
istihdam etmek: çalıştırmak	kader: Allah’ın meydana gelecek hadiseleri olmadan önce takdir etmesi, planlaması (bk. ḳ-d-r)
kalıb-ı mânevî: mânevî kalıp, ölçü (bk. a-n-y)	keyfiyat: özellikler, nitelikler
kudret: güç, iktidar (bk. ḳ-d-r)	kudret-i ezeliye: Allah’ın ezelî ve sonsuz kudreti (bk. ḳ-d-r; e-z-l)
kâf nun: Arapça “kün” (ol) emrinin harfleri; Allah’ın birşeye “Ol” deyince onu hemen olduruveren emri (bk. k-v-n)	lâtif: güzel, hoş (bk. l-ṭ-f)
maddeten: maddî olarak	mevzun: ölçülü (bk. v-z-n)
miktar-ı muntazama: mükemmel ve muntazam ölçü, miktar (bk. ḳ-d-r; n-ẓ-m)	miktar-ı mânevî: mânevi miktar, ölçü (bk. ḳ-d-r; a-n-y)
misil: benzer (bk. m-s̱-l)	mu’cizât-ı kudret: kudret mu’cizeleri (bk. a-c-z; ḳ-d-r)
mürur-u zaman: zamanın geçmesi	nazarî: teorik (bk. n-ẓ-r)
neşvünemâ: gelişme	nihayet: son
remzeden: işaret eden	suret: şekil, biçim (bk. ṣ-v-r)
tazammun etme: içine alma	tecelliyât: tecelliler, yansımalar (bk. c-l-y)
tecellî: görünüm, yansıma (bk. c-l-y)	tersim edilmek: çizilmek
tevakkuf etmek: durmak	tevdi etmek: emanet etmek
tâbi: bağlı, ait	vakıât: olaylar
vaziyet: durum	vâzıhan: açıkça
zerre: atom, en küçük madde parçası	zerrât: zerreler, atomlar
zîhayat: canlı (bk. ẕî; ḥ-y-y)	İmam-ı Mübîn: Allah’ın ilim ve emirlerinin, eşyanın geçmiş ve geleceğe ait kaidelerinin yazıldığı defter (bk. b-y-n)
şuursuz: bilinçsiz (bk. ş-a-r)

TaLHa · 7 Eyl 2011

Yirmi Altıncı Söz - Sayfa 633

Nazarî ise, o çekirdekte, ondan halk olunacak ağacın müddet-i hayatındaki geçireceği tavırlar, vaziyetler, şekiller, hareketler, tesbihatlardır ki, “tarihçe-i hayat” namıyla tabir edilen, vakit be vakit değişen tavırlar, vaziyetler, şekiller, fiiller, o ağacın dalları, yaprakları gibi intizamlı birer kaderî miktarı vardır.Madem en âdi ve basit eşyada böyle kaderin tecellîsi var. Elbette umum eşyanın vücudundan evvel yazılı olduğunu ifade eder ve az bir dikkatle anlaşılır. Şimdi, vücudundan sonra herşeyin sergüzeşt-i hayatı yazıldığına delil ise, âlemde Kitab-ı Mübîn ve İmam-ı Mübînden haber veren bütün meyveler ve Levh-i Mahfuzdan haber veren ve işaret eden, insandaki bütün kuvve-i hafızalar birer şahittir, birer emâredir.

Evet, herbir meyve, bütün ağacın mukadderât-ı hayatı, onun kalbi hükmünde olan çekirdeğinde yazılıyor. İnsanın sergüzeşt-i hayatıyla beraber, kısmen âlemin hâdisât-ı maziyesi, kuvve-i hafızasında öyle bir surette yazılıyor ki, güya hardal küçüklüğünde bu kuvvecikte, dest-i kudret, kalem-i kaderiyle insanın sahife-i a’mâlinden küçük bir senet istinsah ederek, insanın eline verip dimağının cebine koymuş—tâ muhasebe vaktinde onunla hatırlatsın. Hem, tâ mutmain olsun ki, bu fenâ ve zevâl hercümercinde bekà için pek çok âyineler var ki, Kadîr‑i Hakîm, zâillerin hüviyetlerini onlarda tersim edip ibkà ediyor. Hem bekà için pek çok levhalar var ki, Hafîz-i Alîm, fânilerin mânâlarını onlarda yazıyor.

Elhasıl: Madem en basit ve en aşağı derece-i hayat olan nebâtat hayatı bu derece kaderin nizamına tâbidir. Elbette, en yüksek derece-i hayat olan hayat-ı insaniye, bütün teferruatıyla kaderin mikyasıyla çizilmiştir ve kalemiyle yazılıyor.

Hafîz-i Alîm: herşeyi koruyup saklayan, ilmi herşeyi kuşatan sonsuz ilim sahibi Allah (bk. ḥ-f-ẓ; a-l-m)	Kadîr-i Hakîm: herşeyi hikmetle yapan ve sonsuz güç ve kudret sahibi Allah (bk. ḳ-d-r; ḥ-k-m)
Kitab-ı Mübîn: Allah’ın ap açık kudret defteri olan kâinat, Allah’ın kudret ve iradesinin genel bir kanunlar defteri (bk. k-t-b; b-y-n)	Levh-i Mahfuz: herşeyin bütün ayrıntılarıyla yazıldığı kader levhası (bk. ḥ-f-ẓ)
bekà: kalıcı ve sürekli olma (bk. b-ḳ-y)	derece-i hayat: hayat derecesi (bk. ḥ-y-y)
dest-i kudret: Allah’ın kudret eli (bk. ḳ-d-r)	dimağ: beyin
elhasıl: özetle, sonuç olarak	emâre: işaret, belirti
eşya: varlıklar	fenâ: gelip geçicilik, ölümlülük (bk. f-n-y)
fâni: geçici, ölümlü (bk. f-n-y)	hadisât-ı maziye: geçmişe ait olan olaylar
halk olunmak: yaratılmak (bk. ḫ-l-ḳ)	hardal: çok küçük tohumları olan bir bitki
hayat-ı insaniye: insan hayatı (bk. ḥ-y-y)	hercümerc: karma karışıklık, dağınıklık
hüviyet: suret, kimlik	ibkà etme: bakileştirme, sürekli ve kalıcı hale getirme (bk. b-ḳ-y)
intizamlı: düzenli, tertipli (bk. n-ẓ-m)	istinsah etmek: kopyasını çıkarmak, yazmak
kader: Allah’ın meydana gelecek hadiseleri olmadan önce takdir etmesi, plânlaması (bk. ḳ-d-r)	kaderî: kaderle belirlenmiş (bk. ḳ-d-r)
kalem-i kader: kader kalemi (bk. ḳ-d-r)	kuvve-i hafıza: hafıza duygusu, bellek (bk. ḥ-f-ẓ)
mikyas: ölçek	muhasebe: hesaba çekilme, sorgulanma
mukadderât-ı hayatiye: kader kalemiyle yazılmış hayat programı (bk. ḳ-d-r; ḥ-y-y)	mutmain: şüphesiz, tam kanaatle inanan
müddet-i hayat: hayat süresi (bk. ḥ-y-y)	nam: ad
nazarî: teorik (bk. n-ẓ-r)	nebâtat: bitkiler
nizam: düzen, kanun (bk. n-ẓ-m)	sahife-i a’mal: iş ve davranışların yazıldığı sahifeler
senet: belge	sergüzeşt-i hayat: hayat sürüveni (bk. ḥ-y-y)
suret: şekil, biçim (bk. ṣ-v-r)	tabir edilen: adlandırılan (bk. a-b-r)
tarihçe-i hayat: hayat hikâyesi (bk. ḥ-y-y)	tecellî: görünme (bk. c-l-y)
teferruat: ayrıntılar	tersim etmek: resimlemek
tesbihat: Allah’ı noksan sıfatlardan yüce tutan sözler (bk. s-b-ḥ)	tâbi: bağlı
umum: bütün	vakit be vakit: her zaman, her an
vaziyet: durum	vücud: varlık (bk. v-c-d)
zevâl: geçip gitme, yok olma (bk. z-v-l)	zâil: geçici, yok olucu (bk. z-v-l)
âdi: basit, sıradan	âlem: kâinat, evren (bk. a-l-m)
âyine: ayna	İmam-ı Mübîn: Allah’ın ilim ve emirlerinin, eşyanın geçmiş ve geleceğe ait kaidelerinin yazıldığı defter (bk. b-y-n)

TaLHa · 7 Eyl 2011

Yirmi Altıncı Söz - Sayfa 634

Evet, nasıl katreler buluttan haber verir; reşhalar su menbaını gösterir; senetler, cüzdanlar bir defter-i kebirin vücuduna işaret ederler. Öyle de, şu meşhudumuz olan, zîhayatlardaki intizam-ı maddî olan bedihî kader ve intizam-ı mânevî ve hayatî olan nazarî kaderin reşhaları, katreleri, senetleri, cüzdanları hükmünde olan meyveler, nutfeler, tohumlar, çekirdekler, suretler, şekiller, bilbedâhe, Kitab-ı Mübîn denilen irade ve evâmir-i tekvîniyenin defterini ve İmam-ı Mübîn denilen ilm-i İlâhînin bir divanı olan Levh-i Mahfuzu gösterir.

NETİCE-İ MERAM: Madem bilmüşahede görüyoruz ki, herbir zîhayatın neşvünemâ zamanında zerreleri eğri büğrü hudutlara gider, durur. Zerreler yolunu değiştirir, o hudutların nihayetlerinde birer hikmet, birer faide, birer maslahatı semere verirler. Bilbedâhe, o şeyin miktar-ı surîsi, bir kader kalemiyle tersim edilmiştir. İşte, meşhud, bedihî kader, o zîhayatın mânevî hâlâtında dahi bir kader kalemiyle çizilmiş muntazam meyvedar hudutları, nihayetleri var olduğunu gösterir. Kudret masdardır, kader mistardır. Kudret, o maânî kitabını, o mistar üstünde yazar.

Madem maddî ve mânevî kader kalemiyle tersim edilmiş müsmir hudutlar, hikmetli nihayetler olduğunu kat’iyen anlıyoruz. Elbette, herbir zîhayatın müddet-i hayatında geçireceği ahval ve etvârı, o kaderin kalemiyle tersim edilmiş. Çünkü, sergüzeşt-i hayatı, bir intizam ve mizanla cereyan ediyor, suretler değiştiriyor, şekiller alıyor. Madem böyle umum zîhayatta kalem-i kader hükümrandır. Elbette, âlemin en mükemmel meyvesi ve arzın halifesi ve emanet-i kübrânın hâmili olan insanın sergüzeşt-i hayatiyesi, herşeyden ziyade kaderin kanununa tâbidir.

Kitab-ı Mübîn: Allah’ın ap açık kudret defteri olan kâinat, Allah’ın kudret ve iradesinin genel bir kanunlar defteri (bk. k-t-b; b-y-n)	Levh-i Mahfuz: herşeyin bütün ayrıntılarıyla yazıldığı kader levhası, Allah’ın ilminin bir adı (bk. ḥ-f-ẓ)
ahval: haller, davranışlar	arz: yer, dünya
bedihî: açık, aşikâr	bilbedâhe: ap açık bir şekilde
bilmüşahede: gözle görüldüğü gibi (bk. ş-h-d)	cereyan etmek: meydana gelmek
cüzdan: kimlik	defter-i kebir: büyük defter (bk. k-b-r)
divan: kayıt defteri	emanet-i kübrâ: en büyük emanet (bk. e-m-n; k-b-r)
etvâr: tavırlar	evâmir-i tekvîniye: yaratılışa ait emirler (bk. k-v-n)
halife: yeryüzünde Allah nâmına hareket eden insan (bk. ḫ-l-f)	hikmet: gaye, fayda (bk. ḥ-k-m)
hudut: sınır, uç	hâlât: haller
hâmil: taşıyıcı	hükümran: hükmeden, egemen (bk. ḥ-k-m)
ilm-i İlâhî: Allah’ın herşeyi kuşatan ilmi (bk. a-l-m; e-l-h)	intizam: düzenlilik (bk. n-ẓ-m)
intizam-ı maddî: maddî düzenlilik ve tertip (bk. n-ẓ-m)	intizam-ı mânevî ve hayatî: hayata ve mânâya ait düzenlilik (bk. n-ẓ-m; a-n-y; ḥ-y-y)
irade: dileme, seçim yapma gücü (bk. r-v-d)	kader: Allah’ın meydana gelecek hadiseleri olmadan önce takdir etmesi, planlaması (bk. ḳ-d-r)
kalem-i kader: kader kalemi (bk. ḳ-d-r)	katre: damla
kat’iyen: kesinlikle	kudret: güç, iktidar (bk. ḳ-d-r)
masdar: kaynak	maslahat: fayda, yarar (bk. ṣ-l-ḥ)
maânî: mânâlar (bk. a-n-y)	menba: kaynak
meyvedar: meyveli, verimli	meşhud: görünen, bilinen (bk. ş-h-d)
miktar-ı surî: görünürdeki miktar, ölçü (bk. ḳ-d-r; ṣ-v-r)	mistar: şablon
mizan: ölçü, denge (bk. v-z-n)	muntazam: düzenli, tertipli (bk. n-ẓ-m)
müddet-i hayat: hayat süresi (bk. ḥ-y-y)	müsmir: meyveli, verimli
nazarî: teorik (bk. n-ẓ-r)	netice-i meram: maksadın neticesi
neşvünemâ: gelişme	nihayet: son
nutfe: meni, sperm	reşha: sızıntı
semere: meyve	senet: belge
sergüzeşt-i hayat: hayat serüveni (bk. ḥ-y-y)	suret: şekil, biçim (bk. ṣ-v-r)
tersim edilme: resimlenme	tâbi: bağlı
umum: bütün	vücud: varlık (bk. v-c-d)
zerre: atom, en küçük madde parçası	ziyade: fazla
zîhayat: canlı (bk. ẕî; ḥ-y-y)	âlem: kâinat (bk. a-l-m)
İmam-ı Mübîn: Allah’ın ilim ve emirlerinin, eşyanın geçmiş ve geleceğe ait kaidelerinin yazıldığı defter (bk. b-y-n)

TaLHa · 7 Eyl 2011

Yirmi Altıncı Söz - Sayfa 635

Eğer desen: Kader bizi böyle bağlamış, hürriyetimizi selb etmiştir. İnbisat ve cevelâna müştak olan kalb ve ruh için kadere iman bir ağırlık, bir sıkıntı vermiyor mu?

Elcevap: Kat’a ve asla! Sıkıntı vermediği gibi, nihayetsiz bir hiffet, bir rahatlık ve ravh ve reyhânı veren ve emn ü emânı temin eden bir sürur, bir nur veriyor. Çünkü, insan kadere iman etmezse, küçük bir dairede cüz’î bir serbestiyet, muvakkat bir hürriyet içinde dünya kadar ağır bir yükü, biçare ruhun omuzunda taşımaya mecburdur. Çünkü insan bütün kâinatla alâkadardır. Nihayetsiz makàsıd ve metâlibi var. Kudreti, iradesi, hürriyeti milyondan birisine kâfi gelmediği için, çektiği mânevî sıkıntı ağırlığı ne kadar müthiş ve muvahhiş olduğu anlaşılır. İşte, kadere iman, bütün o ağırlığı kaderin sefinesine atar, kemâl-i rahatla, ruh ve kalbin kemâl-i hürriyetiyle kemâlâtında serbest cevelânına meydan veriyor. Yalnız nefs-i emmârenin cüz’î hürriyetini selb eder ve firavuniyetini ve rububiyetini ve keyfemâyeşâ hareketini kırar.

Kadere iman o kadar lezzetli, saadetlidir ki, tarif edilmez. Yalnız şu temsille o lezzete ve o saadete bir işaret edeceğiz. Şöyle ki:
İki adam bir padişahın pâyitahtına giderler. O padişahın mahall-i garaip olan has sarayına girerler. Biri, padişahı bilmez, o yerlerde gàsıbâne, sârıkane tavattun etmek ister. Fakat o bahçe, o sarayın iktiza ettikleri idare ve tedbir ve varidat; ve makinelerini işlettirmek ve garip hayvânâtın erzakını vermek gibi zahmetli külfetleri görür, mütemadiyen ıztırap çeker. O cennet gibi bahçe, başına bir cehennem gibi oluyor. Herşeye acıyor, idare edemiyor. Teessüfle vaktini geçirir. Sonra da, o hırsız, edepsiz adam, tedip suretiyle hapse atılır.

İkinci adam, padişahı tanır, padişaha kendini misafir bilir. Bütün o bahçede, o sarayda olan işler bir nizam-ı kanunla cereyan ettiğini, herşey bir programla, kemâl-i suhuletle işlediğini itikad eder. Zahmet ve külfetleri padişahın kanununa

alâkadar: ilgili, alakalı	biçare: çaresiz
cereyan etmek: meydana gelmek	cevelân: dolaşma, gezme
cüz’î: az, küçük (bk. c-z-e)	emn ü emân: güvenlik ve korkusuzluk (bk. e-m-n)
erzak: rızıklar, yiyecek ve içecekler (bk. r-z-ḳ)	firavuniyet: kendisini Firavun gibi ilah seviyesine çıkaracak derecede büyük görme
gasıbâne: zorla ele geçirerek	hayvânat: hayvanlar
hiffet: hafiflik	hürriyet: serbestlik
iktiza: gerektirme	inbisat: genişleme, yayılma
irade: dileme, seçim, tercih (bk. r-v-d)	itikad etmek: inanmak
kader: Allah’ın meydana gelecek hadiseleri olmadan önce takdir etmesi, plânlaması (bk. ḳ-d-r)	kat’a: hiçbir şekilde
kemâl-i hürriyet: tam bir serbestlik (bk. k-m-l)	kemâl-i rahat: tam bir rahatlık (bk. k-m-l)
kemâl-i suhulet: tam bir kolaylık (bk. k-m-l)	kemâlât: mükemmel özellikler, üstünlükler (bk. k-m-l)
keyfemâyeşâ: keyfine göre, istediği şekilde	kudret: güç, iktidar (bk. ḳ-d-r)
kâfî: yeterli	kâinat: evren, yaratılmış herşey (bk. k-v-n)
külfet: zorluk	külfetli: zor
mahall-i garaip: hayret verici ve şaşırtıcı yerler	makàsıd: maksatlar, gayeler (bk. ḳ-ṣ-d)
metâlib: istekler (bk. ṭ-l-b)	muvahhiş: korkutan
muvakkat: geçici	mütemadiyen: sürekli olarak
müştak: arzulu, çok istekli	nefs-i emmâre: insanı daima kötülüğe, yasak zevk ve isteklere teşvik eden duygu (bk. n-f-s)
nihayetsiz: sonsuz	nizam-ı kanun: kanun düzeni (bk. n-ẓ-m)
pâyitaht: başkent	ravh: rahatlık
reyhân: hoş ve güzel koku	rububiyet: Rablık; Allah’ın herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesi, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurması (bk. r-b-b)
saadet: mutluluk	sefine: gemi
selb etme: ortadan kaldırma	serbestiyet: serbestlik
suret: şekil, biçim (bk. ṣ-v-r)	sârıkane: hırsızca
sürur: mutluluk, sevinç	tarif edilmek: anlatılmak (bk. a-r-f)
tavattun etmek: vatan edinmek, yerleşmek	tedbir: idare etme, çekip çevirme (bk. d-b-r)
tedip: edeplendirme, cezalandırma	teessüf: üzüntü, acı duyma
temsil: kıyaslama tarzında benzetme, analoji (bk. m-s̱-l)

TaLHa · 7 Eyl 2011

Yirmi Altıncı Söz - Sayfa 636

bırakıp, kemâl-i safâ ile o cennet-misal bahçenin bütün lezzetlerinden istifade edip, padişahın merhametine ve idare kanunlarının güzelliğine istinaden herşeyi hoş görür, kemâl-i lezzet ve saadetle hayatını geçirir. İşte

1 مَنْ اٰمَنَ بِالْقَدَرِ اَمِنَ مِنَ الْكَدَرِ sırrını anla.

DÖRDÜNCÜ MEBHASEğer desen: Birinci Mebhasta ispat ettin ki, kaderin herşeyi güzeldir, hayırdır. Ondan gelen şer de hayırdır, çirkinlik de güzeldir. Halbuki, şu dâr-ı dünyadaki musibetler, beliyyeler o hükmü cerh ediyor.

Elcevap: Ey şiddet-i şefkatten şedit bir elemi hisseden nefsim ve arkadaşım! Vücut hayr-ı mahz, adem şerr-i mahz olduğuna, bütün mehâsin ve kemâlâtın vücuda rücuu ve bütün maâsî ve mesâib ve nekaisin esası adem olduğu delildir.
Madem adem şerr-i mahzdır. Ademe müncer olan veya ademi işmam eden hâlât dahi şerri tazammun eder. Onun için, vücudun en parlak nuru olan hayat, ahvâl-i muhtelife içinde yuvarlanıp kuvvet buluyor. Mütebâyin vaziyetlere girip tasaffi ediyor ve müteaddit keyfiyatı alıp matlup semeratı veriyor ve müteaddit tavırlara girip Vâhib-i Hayatın nukuş-u esmâsını güzelce gösterir. İşte, şu hakikattendir ki, zîhayatlara âlâm ve mesâib ve meşakkat ve beliyyat suretinde bazı hâlât ârız olur ki, o hâlât ile hayatlarına envâr-ı vücut teceddüt edip zulümât-ı adem tebâud ederek hayatları tasaffi ediyor. Zira, tevakkuf, sükûnet, sükût, atâlet, istirahat, yeknesaklık, keyfiyatta ve ahvalde birer ademdir. Hattâ en büyük bir lezzet, yeknesaklık içinde hiçe iner.

Elhasıl: Madem hayat, Esmâ-i Hüsnânın nukuşunu gösterir. Hayatın başına

[NOT]Dipnot-1 “Kadere iman eden, kederden emin olur.” ed-Deylemî, el-Müsned 1:113; el-Müsâvî, Feyzu’l-Kadîr 3:187; Ali el-Müttakî, Kenzü’l-Ummâl 1:106.[/NOT]

Esmâ-i Hüsnâ: Allah’ın güzel isimleri (bk. s-m-v; ḥ-s-n)	Vâhib-i Hayat: hayatı veren Allah (bk. ḥ-y-y)
adem: yokluk	ahval: haller, durumlar
ahvâl-i muhtelife: çeşitli haller	atâlet: hareketsizlik
beliyyat: belâlar, sıkıntılar	beliyye: belâ
cennet-misal: cennet gibi (bk. m-s̱-l)	cerh etmek: çürütmek
dâr-ı dünya: dünya yurdu	elem: acı, sıkıntı
elhasıl: özetle, sonuç olarak	envâr-ı vücut: varlık nurları (bk. n-v-r; v-c-d)
hakikat: gerçek ve doğru (bk. ḥ-ḳ-ḳ)	hayr-ı mahz: iyiliğin ta kendisi
hayır: iyilik	hâlât: haller, durumlar
hüküm: yargı (bk. ḥ-k-m)	istinaden: dayanarak (bk. s-n-d)
istirahat: dinlenme, rahatlama	işmam etmek: hissettirmek
kader: Allah’ın meydana gelecek hadiseleri olmadan önce takdir etmesi, planlaması (bk. ḳ-d-r)	kemâl-i lezzet: tam bir lezzet (bk. k-m-l)
kemâl-i safâ: tam bir huzur (bk. k-m-l)	kemâlât: mükemmellikler, üstün özellikler (bk. k-m-l)
keyfiyat: durumlar, özellikler	matlup: istenilen (bk. ṭ-l-b)
maâsî: günahlar	mebhas: konu, bölüm
mehâsin: güzellikler, iyilikler (bk. ḥ-s-n)	mesâib: musibetler, sıkıntılar, felaketler
meşakkat: zahmet, sıkıntı	musibet: felaket, sıkıntı
müncer olmak: sonuçlanmak	müteaddit: birçok, çeşitli
mütebâyin: ayrı ayrı	nefs: kişinin kendisi (bk. n-f-s)
nekais: eksiklikler, kusurlar	nukuş: nakışlar, işlemeler (bk. n-ḳ-ş)
nukuş-u esmâ: isimlerin nakışları (bk. n-ḳ-ş; s-m-v)	rücu: dönme
saadet: mutluluk	semerat: meyveler, neticeler
suret: şekil, biçim (bk. ṣ-v-r)	sükûnet: durgunluk, sakinlik
sükût: sessizlik	sır: gizli gerçek, gizem
tasaffi etme: temizlenme, safileşme (bk. ṣ-f-y)	tazammun etmek: içine almak
tebâud etmek: uzaklaşmak	teceddüt etmek: yenilenmek
tevakkuf: durma	vaziyet: durum, hal
vücut: varlık (bk. v-c-d)	yeknesaklık: tekdüzelik, monotonluk
zulümât-ı adem: yokluk karanlıkları (bk. ẓ-l-m)	zîhayat: canlı (bk. ẕî; ḥ-y-y)
âlâm: elemler, acılar	ârız: ortaya çıkma
şedit: çok şiddetli	şer: kötülük
şerr-i mahz: kötülüğün ta kendisi	şiddet-i şefkat: şefkatin şiddeti (bk. ş-f-ḳ)

TaLHa · 7 Eyl 2011

Yirmi Altıncı Söz - Sayfa 637

gelen herşey hasendir. Meselâ, gayet zengin, nihayet derecede san’atkâr ve çok san’atlarda mahir bir Zât, âsâr-ı san’atını, hem kıymettar servetini göstermek için, âdi bir miskin adamı, modellik vazifesini gördürmek için, bir ücrete mukabil, bir saatte murassâ, musannâ yaptığı gömleği giydirir, onun üstünde işler ve vaziyetler verir, tebdil eder. Hem her nevi san’atını göstermek için keser, değiştirir, uzaltır, kısaltır. Acaba şu ücretli miskin adam o zâta dese, “Bana zahmet veriyorsun. Eğilip kalkmakla vaziyet veriyorsun. Beni güzelleştiren bu gömleği kesip kısaltmakla güzelliğimi bozuyorsun” demeye hak kazanabilir mi? “Merhametsizlik, insafsızlık ettin” diyebilir mi?

İşte, onun gibi, Sâni-i Zülcelâl, Fâtır-ı Bîmisal, zîhayata göz, kulak, akıl, kalb gibi havâs ve letâifle murassâ olarak giydirdiği vücut gömleğini, Esmâ-i Hüsnânın nakışlarını göstermek için, çok hâlât içinde çevirir, çok vaziyetlerde değiştirir. Elemler, musibetler nev’inde olan keyfiyat, bazı esmâsının ahkâmını göstermek için lemeât-ı hikmet içinde bazı şuâât-ı rahmet ve o şuâât-ı rahmet içinde lâtif güzellikler vardır.

Esmâ-i Hüsnâ: Allah’ın güzel isimleri (bk. s-m-v; ḥ-s-n)	Fâtır-ı Bîmisal: benzersiz şeyleri hârika ve üstün sanatıyla yaratan Allah (bk. f-ṭ-r; m-s̱-l)
Sâni-i Zülcelâl: haşmet ve yücelik sahibi, herşeyi sanatlı bir şekilde yapan Allah (bk. ṣ-n-a; ẕü; c-l-l)	ahkâm: hükümler (bk. ḥ-k-m)
elem: acı, sıkıntı	esmâ: isimler (bk. s-m-v)
hasen: güzel (bk. ḥ-s-n)	havâs: hisler, duyular
hâlât: haller, durumlar	keyfiyat: özellikler, nitelikler
kıymettar: kıymetli, değerli	lemeât-ı hikmet: hikmet parıltıları (bk. ḥ-k-m)
letâif: lâtifeler, duyular (bk. l-ṭ-f)	lâtif: güzel, hoş (bk. l-ṭ-f)
mahir: maharetli, becerikli	miskin: fakir
mukabil: karşılık	murassâ: cevherlerle süslü
musannâ: san’atla yapılmış (bk. ṣ-n-a)	musibet: belâ, felaket
nevi: tür, çeşit	nihayet: son
tebdil etmek: değiştirmek	zîhayat: canlı (bk. ẕî; ḥ-y-y)
âdi: basit, sıradan	âsâr-ı san’at: san’at eserleri (bk. ṣ-n-a)
şuâât-ı rahmet: rahmet ışınları (bk. r-ḥ-m)

TaLHa · 9 Eyl 2011

Yirmi Altıncı Söz - Sayfa 638

Hâtime

Eski Said’in serkeş, müftehir, mağrur, ucüblü, riyakâr nefsini susturan, teslime mecbur eden Beş Fıkradır.

BİRİNCİ FIKRA: Madem eşya var ve san’atlıdır. Elbette bir ustaları var. Yirmi İkinci Sözde gayet kat’î ispat edildiği gibi, eğer herşey birinin olmazsa, o vakit herbir şey bütün eşya kadar müşkül ve ağır olur. Eğer herşey birinin olsa, o zaman bütün eşya bir şey kadar âsân ve kolay olur.

Madem zemin ve âsumânı birisi yapmış, yaratmış. Elbette, o pek hikmetli ve çok san’atkâr Zât, zemin ve âsumânın meyveleri ve neticeleri ve gayeleri olan zîhayatları başkalara bırakıp işi bozmayacak. Başka ellere teslim edip bütün hikmetli işlerini abes etmeyecek, hiçe indirmeyecek, şükür ve ibadetlerini başkasına vermeyecektir.

İKİNCİ FIKRA: Sen, ey mağrur nefsim! Üzüm ağacına benzersin. Fahirlenme! Salkımları o ağaç kendi takmamış; başkası onları ona takmış.

ÜÇÜNCÜ FIKRA: Sen, ey riyakâr nefsim! “Dine hizmet ettim” diye gururlanma.

1 اِنَّ اللهَ لَيُؤَيِّدُ هٰذَا الدِّينَ بِالرَّجُلِ الْفَاجِرِ sırrınca, müzekkâ olmadığın için, belki sen kendini o recül-ü fâcir bilmelisin. Hizmetini, ubûdiyetini, geçen nimetlerin şükrü ve vazife-i fıtrat ve farize-i hilkat ve netice-i san’at bil, ucüb ve riyadan kurtul.

DÖRDÜNCÜ FIKRA: Hakikat ilmini, hakikî hikmeti istersen, Cenâb-ı Hakkın marifetini kazan. Çünkü, bütün hakaik-i mevcudat, ism-i Hakkın şuââtı ve esmâsının tezâhürâtı ve sıfâtının tecelliyâtıdırlar. Maddî ve mânevî, cevherî-arazî, herbir şeyin, herbir insanın hakikati, birer ismin nuruna dayanır ve hakikatine istinad ederler. Yoksa, hakikatsiz, ehemmiyetsiz bir surettir. Yirminci Sözün âhirinde şu sırra dair bir nebze bahsi geçmiştir.

[NOT]
Dipnot-1 “Muhakkak ki Allah, bu dini fâcir adamla da teyid ve takviye eder.” (Buhari, Cihad: 182, Meğâzî: 38, Kader: 5; Müslim, İmân: 178; İbn-i Mâce, Fiten: 35; Dârimî, Siyer: 73; Müsned, 2:309, 5:45.).[/NOT]

Cenâb-ı Hak: Hakkın ta kendisi olan şeref ve yücelik sahibi Allah (bk. ḥ-ḳ-ḳ)	Eski Said: (bk. bilgiler)
abes: anlamsız, faydasız	arazî: sonradan ortaya çıkan, ilinti
bahis: konu	cevherî: asıl, temel, öz
esmâ: isimler (bk. s-m-v)	eşya: varlıklar
fahirlenmek: övünmek, gururlanmak	farize-i hilkat: yaratılış görevi (bk. ḫ-l-ḳ)
fıkra: bölüm	hakaik-ı mevcudat: varlıkların gerçek mahiyeti (bk. ḥ-ḳ-ḳ; v-c-d)
hakikat: birşeyin aslı esası, gerçek mahiyeti (bk. ḥ-ḳ-ḳ)	hakikî: gerçek ve doğru (bk. ḥ-ḳ-ḳ)
hikmet: herşeyin belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde olması (bk. ḥ-k-m)	hikmetli: herşeyi bir gayeye yönelik olarak, anlamlı ve tam yerli yerine koyma (bk. ḥ-k-m)
hâtime: sonuç, son bölüm	ism-i Hak: Allah’ın varlığının hak olup her hakkın sahibi olduğunu bildiren ismi (bk. s-m-v; ḥ-ḳ-ḳ)
istinad: dayanma (bk. s-n-d)	kat’î: kesin bir şekilde
marifet: Allah’ı tanıma, bilme (bk. a-r-f)	mağrur: gururlu
müftehir: kendisiyle övünen	müzekkâ: temiz olmuş, temizlenmiş
müşkül: zor	nebze: az miktar
nefis: kişinin kendisi; insanı daima kötülüğe, yasak zevk ve isteklere teşvik eden duygu (bk. n-f-s)	netice-i san’at: san’atın neticesi (bk. ṣ-n-a)
recül-ü fâcir: günahkâr adam	riya: gösteriş
riyakâr: gösterişi seven	serkeş: başkaldıran, isyan eden
suret: şekil, görüntü (bk. ṣ-v-r)	tecelliyât: tecelliler, yansımalar (bk. c-l-y)
tezâhürât: görünmeler, belirmeler (bk. ẓ-h-r)	ubûdiyet: kulluk, ibadet (bk. a-b-d)
ucüb: kendini beğenme, kibir	vazife-i fıtrat: yaratılış vazifesi (bk. f-ṭ-r)
zemin: yeryüzü	zîhayat: canlı (bk. ẕî; ḥ-y-y)
âhir: son (bk. e-ḫ-r)	âsumân: gökyüzü
âsân: kolay	şuâât: ışınlar, parıltılar

TaLHa · 9 Eyl 2011

Yirmi Altıncı Söz - Sayfa 639

Ey nefis! Eğer şu dünya hayatına müştaksan, mevtten kaçarsan, kat’iyen bil ki, hayat zannettiğin hâlât, yalnız bulunduğun dakikadır. O dakikadan evvel bütün zamanın ve o zaman içindeki eşya-yı dünyeviye, o dakikada meyyittir, ölmüştür. O dakikadan sonra bütün zamanın ve onun mazrufu, o dakikada ademdir, hiçtir. Demek güvendiğin hayat-ı maddiye, yalnız bir dakikadır. Hattâ bir kısım ehl-i tetkik, “bir âşiredir, belki bir ân-ı seyyâledir” demişler. İşte, şu sırdandır ki, bazı ehl-i velâyet, dünyanın, dünya cihetiyle ademine hükmetmişler.

Madem böyledir. Hayat-ı maddiye-i nefsiyeyi bırak; kalb ve ruh ve sırrın derece-i hayatlarına çık, bak: Ne kadar geniş bir daire-i hayatları var! Senin için meyyit olan mazi, müstakbel, onlar için hayydır, hayattar ve mevcuttur.

Ey nefsim! Madem öyledir, sen dahi kalbim gibi ağla ve bağır ve de ki:

[DIKKAT]

Fâniyim, fâni olanı istemem. Âcizim, âciz olanı istemem.
Ruhumu Rahmân’a teslim eyledim; gayr istemem.
İsterim, fakat bir yâr-ı bâki isterim.Zerreyim, fakat bir Şems-i Sermed isterim.
Hiç ender hiçim; fakat bu mevcudatı birden isterim.

[/DIKKAT]

BEŞİNCİ FIKRA: Şu fıkra, Arabî geldiği için Arabî yazıldı. Hem şu fıkra-i Arabiye, Allahu ekber zikrinde otuz üç mertebe-i tefekkürden bir mertebeye işarettir.

اَللهُ اَكْبَرُ اِذْ هُوَ الْقَدِيرُ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ الْكَرِيمُ الرَّحِيمُ الْجَمِيلُ النَّقَّاشُ اْلاَزَلِىُّ الَّذِى مَاحَقِيقَةُ هٰذِهِ الْكَاۤئِنَاتِ كُلاًّ وَجُزْءاً وَصَحَاۤئِفَ وَطَبَقَاتٍ، وَمَا حَقَاۤئِقُ هٰذِهِ الْمَوْجُودَاتِ كُلِّيّاً وَجُزْئِيّاً وَوُجوُدًا وَبَقَاۤءً، اِلاَّ خُطُوطُ قَلَمِ قَضَاۤئِهِ وَقَدَرِهِ، وَتنْظِيمِهِ وَتقْدِيرِهِ بِعِلْمٍ وَحِكْمَةٍ، وَنقُوشُ پَرْكَارِ عِلْمِهِ وَحِكْمَتِهِ وَتصْوِيرِهِ وَتدْبِيرِهِ بِصُنْعٍ وَعِنَايَةٍ، وَتزْيِينَاتُ يَدِ بَيْضَاۤءِ صُنْعِهِ وَعِنَايَتِهِ وَتَزْيِينِهِ وَتَنْوِيرِهِ بِلُطْفٍ وَكَرَمٍ، وَاَزَاهِيرُ لَطَاۤئِفِ لُطْفِهِ وَكَرَمِهِ وَتَوَدُّدِهِ وَتَعَرُّفِهِ بِرَحْمَةٍ وَنِعْمَةٍ، وَثَمَرَاتُ

Allahu ekber: “Allah en büyüktür” (bk. k-b-r)	Arabî: Arapça
Rahmân: rahmeti sonsuz, yarattıklarını esirgeyip koruyan, şefkat eden ve rızıklandıran Allah (bk. r-ḥ-m)	adem: yokluk
cihet: yön, taraf	daire-i hayat: hayat alanı (bk. ḥ-y-y)
derece-i hayat: hayat derecesi (bk. ḥ-y-y)	ehl-i tetkik: dikkatle ve titizlikle araştıran kimseler
ehl-i velâyet: veliler, Allah dostları (bk. v-l-y)	eşya-yı dünyeviye: dünyaya ait şeyler
fâni: geçici, ölümlü (bk. f-n-y)	fıkra: bölüm
fıkra-i Arabiye: Arapça bölüm	gayr: başkası
hayat-ı maddiye: maddî hayat (bk. ḥ-y-y)	hayat-ı maddiye-i nefsiye: hayatın madde ve nefse bakan yönü (bk. ḥ-y-y; n-f-s)
hayattar: canlı (bk. ḥ-y-y)	hayy: diri (bk. ḥ-y-y)
hiç ender hiç: hiç içinde hiç	hâlât: haller, durumlar
kat’iyen: kesinlikle	mazi: geçmiş zaman
mazruf: içinde olanlar	mertebe-i tefekkür: tefekkür mertebesi (bk. f-k-r)
mevcudat: varlıklar (bk. v-c-d)	mevcut: var olan (bk. v-c-d)
mevt: ölüm (bk. m-v-t)	meyyit: ölü (bk. m-v-t)
müstakbel: gelecek zaman	müştak: aşık, çok düşkün
nefis: kişinin kendisi (bk. n-f-s)	yâr-ı bâki: daimi ve sürekli dost (bk. b-ḳ-y)
zerre: en küçük madde parçası	âciz: güçsüz (bk. a-c-z)
ân-ı seyyâle: bir anda akıp giden zaman dilimi	âşire: saatin dakika ve saniye gibi on birim küçüğü olan zaman dilimi
Şems-i Sermed: devamlı olarak herşeyi nurlandıran ve aydınlatan Allah

TaLHa · 9 Eyl 2011

Yirmi Altıncı Söz - Sayfa 640

فَيَّاضِ رَحْمَتِهِ وَنِعْمَتِهِ وَتَرَحُّمِهِ وَتَحَنُّنِهِ بِجَمَالٍ وَكَمَالٍ، وَلمَعَاتُ وَتَجَلِّيَاتُ جَمَالِهِ وَكَمَالِهِ بِشَهَادَاتِ تَفَانِيَةِ الْمَرَايَا، وَسَيَّالِيَةِ الْمَظَاهِرِ مَعَ بَقَاءِ الْجَمَالِ الْمُجَرَّدِ السَّرْمَدِىِّ الدَّاۤئِمِ التَّجَلِّى، وَالظُّهُورِ عَلٰى مَرِّ الْفُصُولِ وَالْعُصُورِ وَالدُّهُورِ، وَدَاۤئِمِ اْلاِنْعَامِ عَلٰى مَرِّ اْلاَنَامِ وَاْلاَيَّامِ وَاْلاَعْوَامِ.نَعَمْ فَاْلاَثَرُ الْمُكَمَّلُ يَدُلُّ ذَا عَقْلٍ عَلَى الْفِعْلِ الْمُكَمَّلِ، ثُمَّ الْفِعْلُ الْمُكَمَّلُ يَدُلُّ ذَا فَهْمٍ عَلَى اْلاِسْمِ الْمُكَمَّلِ، ثُمَّ اْلاِسْمُ الْمُكَمَّلُ يَدُلُّ بِالْبَدَاهَةِ عَلَى الْوَصْفِ الْمُكَمَّلِ، ثُمَّ الْوَصْفُ الْمُكَمَّلُ يَدُلُّ بِالضَّرُورَةِ عَلَى الشَّأْنِ الْمُكَمَّلِ، ثُمَّ الشَّأْنُ الْمُكَمَّلُ يَدُلُّ بِالْيَقِينِ عَلٰى كَمَالِ الذَّاتِ بِمَا يَلِيقُ بِالذَّاتِ وَهُوَ الْحَقُّ الْيَقِينِ.نَعَمْ تَفَانِى الْمِرْاٰةِ، زَوَالُ الْمَوْجُودَاتِ مَعَ التَّجَلِّى الدَّاۤئِمِ مَعَ الْفَيْضِ الْمُلاَزِمِ، مِنْ اَظْهَرِ الظَّوَاهِرِ، اَنَّ الْجَمَالَ الظَّاهِرَ لَيْسَ مُلْكُ الْمَظَاهِرِ، مِنْ اَفْصَحِ تِبْيَانٍ، مِنْ اَوْضَحِ بُرْهَانٍ لِلْجَمَالِ الْمُجَرَّدِ ِلـْلاِحْسَانِ الْمُجَدَّدِ لِلْوَاجِبِ الْوُجُودِ، لِلْباَقِى الْوَدُودِ. اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلٰى سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ مِنَ اْلاَزَلِ اِلَى اْلاَبَدِ عَدَدَ مَافِى عِلْمِ اللهِ وَعَلٰۤى اٰلِهِ وَصَحْبِهِ وَسَلِّمْ.

1

[NOT]
Dipnot-1 Allah en büyüktür, o Kadîr, Alîm, Hakîm, Kerîm, Rahîm, Cemîl olan Ezelî Nakkaş’tır ki, bu kâinatın sayfaları ve tabakalarıyla, küll ve cüz olarak hakikati ve bu mevcudatın külliyet ve cüz’iyet ve vücut ve bekà itibarıyla hakikati, Onun kazâ ve kader kaleminin ilim ve hikmetle tanzim ve takdir ettiği hatları; ilim ve hikmet pergelinin sun’ ve inâyetle tasvir ve tedbir ettiği nakışları; sun’ ve inâyetinin yed-i beyzâsının lütuf ve keremle süsleyip aydınlattığı zinetleri, tezyinatı, lütuf ve kereminin ve teveddüd ve taarrüfünün lâtifelerinden rahmet ve nimetle açan çiçekleri; rahmet ve nimetinin ve terahhum ve tahannününün feyzinden cemâl ve kemâl ile çıkan meyveleri; ve, aynaların fâniliği ve mazharların seyyâliyetiyle beraber, onlarda tecellî eden o mücerred ve sermedî cemâlin bâki kalarak, gelip geçen mevsimler ve asırlar ve dehirler üzerinde tecelliyat ve zuhurâtının ve gelip geçen mahlûkat ve günler ve seneler üzerindeki in’âmâtının devam etmesinin şehâdetiyle, Onun cemâl ve kemâlinin tecelliyat ve lemeâtından başka birşey değildir. Evet, eserin mükemmelliği, akıl sahipleri için, fiilin mükemmelliğine delâlet eder. Mükemmel fiil ise, fehim sahipleri için, ismin mükemmelliğine delâlet eder. İsmin mükemmelliği, bilbedâhe sıfâtın mükemmelliğine; sıfâtın mükemmelliği ise, bizzarure şe’nin mükemmelliğine; şe’nin mükemmelliği ise, hakkalyakîn derecesinde bir kat’iyetle ve o zâta lâyık bir şekilde, zâtın mükemmelliğine delâlet eder.Evet, aynaların fâniliği ve mevcudatın zevâliyle beraber tecelliyâtın ve füyuzâtın devam etmesi, bütün zuhurattan daha zâhir bir surette, onlarda görünen cemâlin mazharlara ait olmadığına delâlet eder ve en fasih bir lisanla ve en vâzıh bir burhanla gösterir ki, o tecelliyat, Vâcibü’l-Vücudun ve Bâkî-i Vedûdun mücerred cemâlinin ve mazharlar üzerinde daimî yenilenen ihsânâtının cilveleridir. Allahım! Efendimiz Muhammed ‘e, âl ve ashâbına, ezelden ebede, ilm-i İlâhînin mevcudatı adedince salât ve selâm et.
[/NOT]

TaLHa · 9 Eyl 2011

Yirmi Altıncı Söz - Sayfa 641

Zeyl

Bu küçücük zeylin büyük bir ehemmiyeti var. Herkese menfaatlidir.

CENÂB-I HAKKA vâsıl olacak tarikler pek çoktur. Bütün hak tarikler Kur’ân’dan alınmıştır. Fakat tarikatlerin bazısı, bazısından daha kısa, daha selâmetli, daha umumiyetli oluyor. O tarikler içinde, kàsır fehmimle Kur’ân’dan istifade ettiğim “acz ve fakr ve şefkat ve tefekkür” tarikidir.

Evet, acz dahi, aşk gibi, belki daha eslem bir tariktir ki, ubûdiyet tarikiyle mahbubiyete kadar gider. Fakr dahi Rahmân ismine isal eder. Hem şefkat dahi, aşk gibi, belki daha keskin ve daha geniş bir tariktir ki, Rahîm ismine isal eder. Hem tefekkür dahi, aşk gibi, belki daha zengin, daha parlak, daha geniş bir tariktir ki, Hakîm ismine isal eder.

Şu tarik, hafî tarikler misillü, “letâif-i aşere“ gibi on hatve değil; ve tarik-i cehriye gibi “nüfus-u seb’a” yedi mertebeye atılan adımlar değil; belki Dört Hatveden ibarettir. Tarikatten ziyade hakikattir, şeriattir.

Yanlış anlaşılmasın; acz ve fakr ve kusurunu Cenâb-ı Hakka karşı görmek demektir. Yoksa onları yapmak veya halka göstermek demek değildir.

Şu kısa tarikin evrâdı, ittibâ-ı sünnettir; ferâizi işlemek, kebâiri terk etmektir. Ve bilhassa, namazı tâdil-i erkânla kılmak, namazın arkasındaki tesbihatı yapmaktır.

Birinci Hatveye

1 فَلاَ تُزَكُّوۤا اَنْفُسَكُمْ âyeti işaret ediyor.

[NOT]
Dipnot-1 “Nefislerinizi temize çıkarmayın.” Necm Sûresi, 53:32.[/NOT]

Cenâb-ı Hak: Hakkın ta kendisi olan şeref ve yücelik sahibi Allah (bk. ḥ-ḳ-ḳ)	Hakîm: herşeyi hikmetle, belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratan Allah (bk. ḥ-k-m)
Rahmân: kullarına karşı çok merhametli olan ve rahmet eserleri bütün varlık âlemini kuşatan Allah (bk. r-ḥ-m)	Rahîm: rahmeti herşeyi kuşatan, sonsuz şefkat ve merhamet sahibi Allah (bk. r-ḥ-m)
acz: âcizlik, güçsüzlük (bk. a-c-z)	bilhassa: özellikle
ehemmiyet: önem	eslem: en selâmetli, en güvenli (bk. s-l-m)
evrâd: zikirler	fakr: fakirlik, ihtiyaç hali (bk. f-ḳ-r)
fehm: anlayış, kavrayış	ferâiz: farzlar, Allah’ın kesin emirleri
hafî: gizli	hak: doğru (bk. ḥ-ḳ-ḳ)
hakikat: gerçek, doğru (bk. ḥ-ḳ-ḳ)	hatve: basamak, mertebe
isal etmek: ulaştırmak	istifade: faydalanma
ittibâ-ı sünnet: Hz. Peygamberin sünnetine uyma (bk. s-n-n)	kebâir: büyük günahlar (bk. k-b-r)
kàsır: eksik, noksan	letâif-i aşere: on lâtife, on duygu (bk. l-ṭ-f)
mahbubiyet: sevgili olma; Allah’ın muhabbetine erişme (bk. ḥ-b-b)	menfaat: yarar, fayda
misillü: gibi (bk. m-s̱-l)	nüfus-u seb’a: nefsin yedi mertebesi (bk. n-f-s)
selâmetli: güvenli, esenlikli (bk. s-l-m)	tarik: yol (bk. ṭ-r-ḳ)
tarik-i cehriye: açık olarak ve yüksek sesle zikir eden tarikat (bk. ṭ-r-ḳ)	tarikat: mânevî ilerlemeye götüren yol (bk. ṭ-r-ḳ)
tefekkür: Allah’ı tanımayı sonuç verecek şekilde varlıklar üzerinde düşünme (bk. f-k-r)	tesbihat: Allah’ı noksan sıfatlardan yüce tutan sözler (bk. s-b-ḥ)
tâdil-i erkân: namazı şartlarına uygun şekilde kılma (bk. r-k-n)	ubûdiyet: kulluk (bk. a-b-d)
umumiyetli: genel, kapsayıcı	vâsıl olmak: ulaşmak
zeyl: ek, ilâve	ziyade: fazla, çok
şefkat: içten ve karşılıksız merhamet, sevgi (bk. ş-f-ḳ)	şeriat: Allah tarafından bildirilen İlâhî emir ve yasaklara dayanan hükümlerin hepsi (bk. ş-r-a)

TaLHa · 9 Eyl 2011

Yirmi Altıncı Söz - Sayfa 642

İkinci Hatveye

1 وَلاَ تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللهَ فَاَنْسٰيهُمْ اَنْفُسَهُمْ âyeti işaret ediyor.

Üçüncü Hatveye

2 مَاۤ اَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللهِ وَمَاۤ اَصَابَكَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِكَ âyeti işaret ediyor.

Dördüncü Hatveye

3 كُلُّ شَىْءٍ هَاِلكٌ اِلاَّ وَجْهَهُ âyeti işaret ediyor.

Şu Dört Hatvenin kısa bir izahı şudur ki:

BİRİNCİ HATVEDE:

فَلاَ تُزَكُّوۤا اَنْفُسَكُمْ

4 âyeti işaret ettiği gibi, tezkiye-i nefis etmemek. Zira, insan, cibilliyeti ve fıtratı hasebiyle nefsini sever. Belki, evvelâ ve bizzat yalnız zâtını sever; başka herşeyi nefsine feda eder. Mâbuda lâyık bir tarzda nefsini metheder; mâbuda lâyık bir tenzihle nefsini meâyipten tenzih ve tebrie eder. Elden geldiği kadar kusurları kendine lâyık görmez ve kabul etmez. Nefsine perestiş eder tarzında, şiddetle müdafaa eder. Hattâ, fıtratında tevdi edilen ve Mâbud-u Hakikînin hamd ve tesbihi için ona verilen cihazat ve istidadı kendi nefsine sarf ederek,

5 مَنِ اتَّخَذَ اِلٰهَهُ هَوٰيهُ sırrına mazhar olur. Kendini görür, kendine güvenir, kendini beğenir.

İşte, şu mertebede, şu hatvede tezkiyesi, tathiri, onu tezkiye etmemek, tebrie etmemektir.

İKİNCİ HATVEDE:

وَلاَ تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللهَ فَاَنْسٰيهُمْ اَنْفُسَهُمْ dersini verdiği gibi, kendini

[NOT]Dipnot-1
“Allah’ı unutanlar gibi olmayın ki, Allah da onlara kendi nefislerini unutturmuştur.” Haşir Sûresi, 59:19.

Dipnot-2
“Sana her ne iyilik erişirse Allah’tandır. Sana her ne kötülük gelirse, o da kendi nefsindendir.” Nisâ Sûresi, 4:79.
Dipnot-3
“Herşey helâk olup gidicidir—Ona bakan yüzü müstesnâ.” Kasas Sûresi, 28:88.

Dipnot-4
“Nefislerinizi temize çıkarmayın.” Necm Sûresi, 53:32.

Dipnot-5
“Nefsinin arzusunu kendine mâbud edinen kimse...” Furkan Sûresi, 25:43.[/NOT]

Mâbud-u Hakikî: gerçek ibadet edilmeye layık olan Allah (bk. ḥ-b-b; ḥ-ḳ-ḳ)	cibilliyet: yaratılıştan gelen huy, karakter
cihazat: cihazlar, organ ve duyular	fıtrat: yaratılış (bk. f-ṭ-r)
hamd: övgü, teşekkür (bk. ḥ-m-d)	hatve: basamak, mertebe
istidad: kabiliyet, yetenek (bk. a-d-d)	izah: açıklama
mazhar: erişme, sahip olma (bk. ẓ-h-r)	methetmek: övmek
meâyip: ayıplar, kusurlar	mâbud: kendisine ibadet edilen (bk. a-b-d)
nefis: kişinin kendisi; insanı daima kötülüğe, yasak zevk ve isteklere teşvik eden duygu (bk. n-f-s)	perestiş etmek: taparcasına sevmek
sarf etmek: harcamak	sır: gizli gerçek, gizem
tathir: temizleme	tebrie: kusur ve noksandan uzak tutma
tenzih: eksik ve çirkinliklerden arınmış tutma (bk. n-z-h)	tesbih: Allah’ı her türlü kusurdan yüce tutarak şanına layık ifadelerle anma (bk. s-b-ḥ)
tevdi etmek: bırakmak, emanet etmek	tezkiye: temizleme
tezkiye etmek: temize çıkarmak	tezkiye-i nefis: nefsi temize çıkarma (bk. n-f-s)
zira: çünkü	zât: kendisi

Yirmi Altıncı Söz

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım