Tarihin Yorumu: 17 Haziran 1921

Millî Mücadelenin en kritik günlerinde (1921) yaşanan Koçgiri isyanı, sosyal yönüyle Şeyh Said (1925) ve Dersim Hadisesine (1937) benzemekle birlikte, siyasî yönü itibariyle farklı ve kendine has özellikler taşıyor.


Üç aydan fazla devam eden ve 17 Haziran 1921'de nihayet bulan Koçgiri İsyanı, siyasî ve hukukî açıdan "Sevr Antlaşması"na dayandırılıyordu. Ecnebilerle İstanbul hükümeti arasında 10 Ağustos 1920'de imzalanan Sevr Antlaşmasına göre, İç Anadolu'nun cüz'î bir kısmı Müslüman Türklere bırakılıyor, Türkiye'nin geri bütün toprakları yabancı devletlere taksim ediliyordu.


İşte, Dersim'in (Tunceli) Kuzey–Batı kesimini merkez alarak, Erzurum, Erzincan, Sivas, Elaziz, Malatya, Mardin ve Diyarbekir'e kadar uzanan geniş coğrafyada etkisini gösteren Koçgiri Hareketi de, Anadolu'nun bölünmesinden nasibini almak ve bu geniş mıntıkada bir "Kürt devleti" kurmak maksadıyla başlatıldı.


Koçgiri, her ne kadar küçük bir aşiretin ismi olsa da, isyan hareketine ismini veren Koçgiri, esasında bir aşiretler topluluğunun müşterek hareketi hüviyetini taşıyordu. Koçgiri isyanına katılanların çoğunluğunu Kürt aşiretinin mensupları teşkil ediyordu. Kurmanci ve Zazaki konuşan bu aşiretlerin ekseriyeti, aynı zamanda Alevî olarak biliniyordu. Bundan dolayı, aynı isyana destek verenlerin içinde Dersimli Alevî Türklerin de yer aldığı rivayet ediliyor.
Ama, sosyolojik yapısı ne şekilde olursa olsun, ortada bir siyasî hesabın olduğu muhakkak. Üstelik bu hesap, kabul edilmesi mümkün olmayan Sevr Muahedesine gidip dayanıyor.


Ne var ki, isyan hareketini, siyasî ve diplomatik manevralarla daha insanî şekilde bitirmek mümkün iken, yeni Ankara hükümetinin anlaşılması zor tuhaf tutumu yüzünden bu isyan çok pahalıya mal oldu. Ankara tarafından, işin içine özellikle Topal Osman'ın sokulmasıyla birlikte, bölgede tam anlamıyla bir "kardeş kavgası" çıktı ve taraflardan binlerce insanın kanı—bir hiç uğruna—toprağa döküldü.


Aylarca süren kanlı çatışmaların ardından, aşiretin liderlerinden Alişan Beyin 17 Haziran 1921'de yakalanmasıyla birlikte, isyan hareketi sona ermiş oldu.
Yakalanan isyancıların çoğu, askerî mahkeme tarafından idam edildiler.


Üç–dört ay kadar süren ve 17 Haziran 1921'de sona eren Koçgiri İsyanı, binlerce vatan evlâdının hayatına mal oldu.