İkinci Kısım - Hüccetullahi’l-Bâliğa Risalesi - Birinci Hüccet-i İmâniye

TaLHa · 15 Eki 2012

Birinci Hüccet-i İmâniye

Âyetü’l-Kübrâ

Kâinattan Hâlıkını soran bir seyyahın müşahedatıdır.

تُسَبِّحُ لَهُ السَّمٰوَاتُ السَّبْعُ وَاْلاَرْضُ وَمَنْ فِيهِنَّ وَإِنْ مِنْ شَىْءٍ إِلاَّ يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلٰكِنْ لاَ تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ إِنَّهُ كَانَ حَلِيمًا غَفُورًا

1

Bu İkinci Makam, bu âyet-i muazzamayı tefsir etmekle beraber, tayyedilen ArabîBirinci Makamın burhanlarını ve hüccetlerini ve tercümesini ve kısa bir meâlini beyan eder. Şöyle ki:

Bu âyet-i muazzama gibi pek çok âyât-ı Kur’âniye, bu kâinat Hâlıkını bildirmekcihetinde, her vakit ve herkesin en çok hayretle bakıp zevkle mütalâa ettiği en parlak bir sahife-i tevhid olan semâvâtı en başta zikretmelerinden, en başta ona başlamakmuvafıktır.

Evet, bu dünya memleketine ve misafirhanesine gelen herbir misafir, gözünü açıp baktıkça görür ki: Gayet keremkârâne bir ziyafetgâh ve gayet san’atkârane birteşhirgâh ve gayet haşmetkârâne bir ordugâh ve talimgâh ve gayet hayretkârâne veşevk-engizâne bir seyrangâh ve temâşâgâh ve gayet mânidarâne vehikmetperverâne bir mütalâagâh olan bu güzel misafirhanenin sahibini ve bu kitab‑ı kebîrin müellifini ve bu muhteşem memleketin sultanını tanımak ve bilmek için şiddetle merak ederken, en başta göklerin nur yaldızıyla yazılan güzel yüzü görünür. “Bana bak, aradığını sana bildireceğim” der. O da bakar, görür ki:

[NOT]Dipnot-1 “Yedi gökle yer ve onların içindekileri Onu tesbih eder. Hiçbir şey yoktur ki Onu övüp Onu tesbih etmesin; ne var ki siz, onların tesbihini anlamazsınız. Şüphesiz ki O Halîmdir, cezâ vermekte acele etmez; Gafûrdur, günahları çokça bağışlar.” İsrâ Sûresi, 17:44. [/NOT]

Arabî: Arapça	Hâlık: yaratıcı, herşeyi yaratan Allah
ayetü’l-kübra: en büyük delil	beyan etmek: açıklamak
burhan: güçlü delil, sarsılmaz kanıt	cihet: tarz, şekil
gayet: son derece	hayretkârâne: hayret ederek
haşmetkârâne: haşmetli ve görkemli bir şekilde	hikmetperverâne: hikmetli bir şekilde
hüccet: kesin delil, kanıt	keremkârâne: cömertlik ve ikramda bulunarak
kitab-ı kebîr: büyük kitap, kâinat kitabı	kâinat: evren, bütün yaratılmışlar
muvafık: lâyık, uygun	mânidarâne: anlamlı bir şekilde
müellif: telif eden, yazan	mütalâa etmek: dikkatle okumak, incelemek
mütalâagâh: dikkatlice okuma ve inceleme yeri	müşahedat: gözlemler
ordugâh: ordunun konakladığı yer	sahife-i tevhid: herşeyin bir olan Allah’a ait olduğunu gösteren birlik sayfası
san’atkârane: sanatlı bir şekilde	semâvât: gökler
seyrangâh: gezi ve seyir yeri	seyyah: gezgin, yolcu
talimgâh: eğitim yeri	tayyetmek: atlamak, çıkarmak
tefsir etmek: açıklamak, yorumlamak	temâşâgâh: ibret ve hayretle gözlemleme ve seyretme yeri
teşhirgâh: sergi yeri	ziyafetgâh: ziyafet yeri
âyet-i muazzama: azametli, çok büyük âyet	âyât-ı Kur’âniye: Kur’ân’ın âyetleri
şevk-engizâne: şevke getirerek

TaLHa · 15 Eki 2012

İkinci Kısım - Sayfa 126

Bir kısmı arzımızdan bin defa büyük ve o büyüklerden bir kısmı top güllesinden yetmiş derece sür’atli yüz binler ecram-ı semâviyeyi direksiz, düşürmeden durduran ve birbirine çarpmadan fevkalhad çabuk ve beraber gezdiren; yağsız, söndürmedenmütemadiyen o hadsiz lâmbaları yandıran ve hiçbir gürültü ve ihtilâl çıkartmadan onihayetsiz büyük kütleleri idare eden ve güneş ve kamerin vazifeleri gibi, hiç isyan ettirmeden o pek büyük mahlûkları vazifelerle çalıştıran ve iki kutbun dairesindeki hesap rakamlarına sıkışmayan bir nihayetsiz uzaklık içinde, aynı zamanda, aynı kuvvet ve aynı tarz ve aynı sikke-i fıtrat ve aynı surette, beraber, noksansız tasarrufeden ve o pek büyük mütecaviz kuvvetleri taşıyanları, tecavüz ettirmeden kanununa itaat ettiren ve o nihayetsiz kalabalığın enkazları gibi, göğün yüzünü kirletecek süprüntülere meydan vermeden, pek parlak ve pek güzel temizlettiren ve birmuntazam ordu manevrası gibi manevrayla gezdiren ve arzı döndürmesiyle, ohaşmetli manevranın başka bir surette hakikî ve hayalî tarzlarını her gece ve her sene sinema levhaları gibi seyirci mahlûkatına gösteren bir tezahür-ü rububiyet ve orububiyet faaliyeti içinde görünen teshir, tedbir, tedvir, tanzim, tanzif, tavziftenmürekkep bir hakikat, bu azameti ve ihatatı ile o semâvât Hâlıkının vücub-u vücuduna ve vahdetine ve mevcudiyeti, semâvâtın mevcudiyetinden daha zâhirbulunduğuna bilmüşahede şehadet eder mânâsıyla Birinci Makamın Birinci Basamağında

لاَۤ إِلٰهَ إِلاَّ اللهُ الْوَاجِبُ الْوُجُودِ الَّذِى دَلَّ عَلٰى وُجُوبِ وُجُودِهِ فِى وَحْدَتِهِ: اَلسَّمَاوَاتُ بِجَمِيعِ مَا فِيهَا، بِشَهَادَةِ عَظَمَةِ إِحَاطَةِ حَقِيقَةِ: اَلتَّسْخِيرِ، وَالتَدْبِيرِ، وَالتَّدْوِيرِ، وَالتَّنْظِيمِ، وَالتَّنْظِيفِ، وَالتَّوْظِيفِ الْوَاسِعَةِ الْمُكَمَّلَةِ بِالْمُشَاهَدَةِ

1

denilmiştir.

[NOT]Dipnot-1 Allah’tan başka ilâh yoktur. O Vâcibü’l-Vücud ki, vüs’at ve mükemmeliyetibilmüşahede görünen teshir ve tedbir ve tedvir (döndürme) ve tanzim ve tanzif vetavzif hakikatlerinin azamet-i ihatasının şehadetiyle, semâvât bütün içindekilerle beraber Onun vahdet içindeki vücub-u vücuduna delâlet eder.[/NOT]

Hâlık: yaratıcı, herşeyi yaratan Allah	Vâcibü’l-Vücud: varlığı zorunlu olan, var olmak için hiçbir sebebe muhtaç olmayan, Allah
arz: yer, dünya	azamet: büyüklük, haşmet
bilmüşahede: gözle görüldüğü gibi	ecrâm-ı semâviye: gök cisimleri
fevkalhad: olağanüstü	hadsiz: sınırsız
hakikat: doğru gerçek	hakikî: gerçek, doğru
haşmetli: görkemli, heybetli	ihata: kapsama, kuşatma
ihtilâl: karışıklık	kamer: ay
mahlukât: yaratılmışlar	mahlûk: yaratılmış
mevcudiyet: var olma hali	muntazam: düzenli, intizamlı
mürekkep: –den oluşmuş, birleşik	mütecaviz: saldırgan, haddi aşan
mütemadiyen: sürekli olarak, aralıksız	nihayetsiz: sınırsız, sonsuz
rububiyet: Rablık; herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesi, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurması	semâvât: gökler
sikke-i fıtrat: yaratılış sikkesi, damgası	suret: biçim, şekil
tanzif: temizleme, temizletme	tanzim: düzenleme, düzene koyma
tasarruf etmek: dilediği gibi kullanmak	tavzif: görevlendirme, vazifelendirme
tedbir: idare etme, ihtiyacını karşılama	tedvir: çekip çevirme, idare etme
teshir: boyun eğdirme, emrine verme	tezahür-ü Rububiyet: Allah’ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, idare ve terbiyesinin kendisini göstermesi
vahdet: birlik	vücub-u vücud: Allah’ın varlığının zorunlu oluşu, var olmak için bir sebebe muhtaç olmaması
zâhir: açık, âşikar	şehadet etmek: şahit olmak, tanık ol

TaLHa · 15 Eki 2012

İkinci Kısım - Sayfa 127

Sonra, dünyaya gelen o yolcu adama ve misafire, cevv-i sema denilen ve mahşer-i acâip olan feza, gürültüyle konuşarak bağırıyor: “Bana bak, merakla aradığını ve seni buraya göndereni benimle bilebilir ve bulabilirsin” der. O misafir, onun ekşi, fakat merhametli yüzüne bakar; müthiş, fakat müjdeli gürültüsünü dinler, görür ki:

Zemin ile âsumân ortasında muallâkta durdurulan bulut, gayet hakîmâne verahîmâne bir tarzda zemin bahçesini sular ve zemin ahalisine âb-ı hayat getirir veharareti, yani yaşamak ateşinin şiddetini tâdil eder ve ihtiyaca göre her yerin imdadına yetişir. Ve bu vazifeler gibi çok vazifeleri görmekle beraber, muntazam bir ordunun acele emirlere göre görünmesi ve gizlenmesi gibi, birden cevvi dolduran o koca bulut dahi gizlenir, bütün eczaları istirahate çekilir, hiçbir eseri görülmez. Sonra, “Yağmur başına arş!” emrini aldığı anda, bir saat, belki birkaç dakika zarfında toplanıp cevvi doldurur, bir kumandanın emrini bekler gibi durur.

Sonra o yolcu, cevvdeki rüzgâra bakar, görür ki:

Hava o kadar çok vazifelerle gayet hakîmâne ve kerîmâne istihdam olunur ki, güya o câmid havanın şuursuz zerrelerinden herbir zerresi, bu Kâinat Sultanından gelen emirleri dinler, bilir ve hiçbirini geri bırakmayarak, o kumandanın kuvvetiyle yapar veintizamla yerine getirir bir vaziyetle, zeminin bütün nüfuslarına nefes vermek vezîhayata lüzumu bulunan hararet ve ziya ve elektrik gibi maddeleri ve sesleri nakletmek ve nebatatın telkîhine vasıta olmak gibi çok küllî vazifelerde ve hizmetlerde, bir dest-i gaybî tarafından gayet şuurkârâne ve alîmâne vehayatperverâne istihdam olunuyor.

Sonra yağmura bakıyor, görür ki: O lâtif ve berrak ve tatlı ve hiçten ve gaybî birhazine-i rahmetten gönderilen katrelerde o kadar Rahmânî hediyeler ve vazifeler var ki, güya rahmet tecessüm ederek katreler sûretinde hazine-i Rabbâniyeden akıyor mânâsında olduğundan, yağmura “rahmet” namı verilmiştir.

Kâinat Sultanı: evrenin ve herşeyin yaratıcısı ve Sultanı Allah	Rahmânî: rahmeti sonsuz olan Allah tarafından gönderilen
alîmâne: herşeyi çok iyi bilerek	arş: “haydi, ileri!”
cevv: hava, gök boşluğu	cevv-i sema: gökyüzü, uzay
câmid: cansız, katı	dest-i gaybî: görünmeyen el
ecza: kısımlar, parçalar	feza: uzay
gaybî: bilinmeyen, gayb âlemine ait	gayet: son derece
hakîmâne: hikmetle, bir maksat ve gayeye yönelik bir şekilde	hararet: ısı, sıcaklık
hayatperverâne: hayatı besler tarzda	hazine-i Rabbâniye: herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve hâkimiyeti altında bulunduran Allah’ın hazinesi
hazine-i rahmet: Allah’ın rahmet hazinesi	imdat: yardım
intizam: disiplin, düzen	istihdam etmek: çalıştırmak
katre: damla	kerîmâne: lütufkâr ve cömert bir şekilde
küllî: büyük, kapsamlı	lâtif: güzel, hoş
mahşer-i acaip: hayret uyandırıcı olayların toplandığı yer	muallâk: asılı, boşta
muntazam: düzenli, intizamlı	nebatat: bitkiler
rahmet: İlâhî şefkat, merhamet	rahîmâne: merhametli bir şekilde
sûret: biçim, şekil	tecessüm etmek: cisimleşmek, maddi yapıya bürünmek
telkîh: aşılama, döllendirme	tâdil etmek: düzenlemek, dengeye getirmek
zemin: yer, dünya	zerre: atom
ziya: ışık	zîhayat: canlı, hayat sahibi
âb-ı hayat: hayat suyu	âsuman: gökyüzü, gökkubbe
şuurkârâne: şuurlu bir şekilde, bilerek ve anlayarak	şuursuz: bilinçsiz, idraksiz

TaLHa · 15 Eki 2012

İkinci Kısım - Sayfa 128

Sonra şimşeğe bakar ve ra’dı (gök gürültüsü) dinler, görür ki, pek acip ve garip hizmetlerde çalıştırılıyorlar.

Sonra gözünü çeker, aklına bakar, kendi kendine der ki:

“Atılmış pamuk gibi bu câmid, şuursuz bulut elbette bizleri bilmez ve bize acıyıp imdadımıza kendi kendine koşmaz ve emirsiz meydana çıkmaz ve gizlenmez. Belkigayet kadîr ve rahîm bir Kumandanın emriyle hareket eder ki, bir iz bırakmadan gizlenir ve def’aten meydana çıkar, iş başına geçer. Ve gayet faal ve müteâl ve gayetcilveli ve haşmetli bir Sultanın fermanıyla ve kuvvetiyle vakit be vakit cevv âlemini doldurup boşaltır ve mütemadiyen hikmetle yazar ve paydosla bozar tahtasına vemahv ve ispat levhasına ve haşir ve kıyamet suretine çevirir. Ve gayet lütufkâr veihsanperver ve gayet keremkâr ve rubûbiyetperver bir Hâkim-i Müdebbirin tedbiriyle rüzgâra biner ve dağlar gibi yağmur hazinelerini bindirir, muhtaç olan yerlere yetişir. Güya onlara acıyıp ağlayarak, gözyaşlarıyla onları çiçeklerle güldürür, güneşinşiddet-i ateşini serinlendirir ve sünger gibi bahçelerine su serper ve zemin yüzünü yıkar, temizler.”

Hem o meraklı yolcu kendi aklına der: Bu câmid, hayatsız, şuursuz, mütemadiyençalkanan, kararsız, fırtınalı, dağdağalı, sebatsız, hedefsiz şu havanın perdesiyle vezâhirî sûretiyle vücuda gelen yüz binler hakîmâne ve rahîmâne ve san’atkârâne işler ve ihsanlar ve imdatlar bilbedahe ispat eder ki, bu çalışkan rüzgârın ve bu cevvalhizmetkârın kendi başına hiçbir hareketi yok; belki gayet kadîr ve alîm ve gayethakîm ve kerîm bir Âmirin emriyle hareket eder. Güya herbir zerresi, herbir işi bilir ve o Âmirin herbir emrini anlar ve dinler bir nefer gibi, hava içinde cereyan eden herbiremr-i Rabbânîyi dinler, itaat eder ki, bütün hayvanatın teneffüsüne ve yaşamasına venebatatın telkihine ve büyümesine ve hayatına lüzumlu maddelerin yetiştirilmesine ve bulutların sevk ve idaresine ve

Hakîm-i Müdebbir: ilmiyle herşeyin sonunu görüp idare eden, ona göre hikmetle iş yapan Allah	acip: hayret verici, şaşırtıcı
alîm: her şeyi hakkıyla bilen, ilmi herşeyi kuşatan, sonsuz ilim sahibi	bilbedâhe: apaçık bir şekilde
cereyan etmek: akmak, gezinmek	cevv: hava, gök boşluğu
cevvâl: dâimâ hareket halinde olan, çalışkan	cilveli: güzel ve hoş bir şekilde görünme
câmid: cansız, katı	dağdağalı: karışık, gürültülü
def’aten: birden bire, âni	emr-i Rabbânî: herşeyi terbiye edip idaresi ve tasarrufu altında bulunduran Allah’ın emri
faal: çalışkan, hareketli	ferman: buyruk
gayet: son derece	hakîm: hikmet sahibi; herşeyi hikmetle, belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yapan
hakîmâne: hikmetle, bir maksat ve gayeye yönelik bir şekilde	hayvanat: hayvanlar
haşir: âhirette diriltilerek Allah’ın huzurunda toplanma	haşmetli: görkemli, heybetli
hikmet: herşeyin belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde olması	hizmetkâr: hizmetçi
ihsan: bağış, ikram	ihsanperver: bağışta bulunmayı pek seven
imdat: yardım	kadîr: herşeye gücü yeten, herşeyi yapabilen, sonsuz güç ve kudret sahibi
keremkâr: cömert olan; ikramda bulunan	kerîm: ikram sahibi
lütufkâr: iyilik, ihsan ve ikramda bulunan	mahv: yok olma
mütemadiyen: sürekli olarak	müteâl: yüce, yüksek
nebatat: bitkiler	nefer: asker, er
rahîm: merhametli, şefkatli	rahîmâne: merhametli bir şekilde
rubûbiyetperver: ihtiyaca cevap vermeyi ve terbiye etmeyi seven	san’atkârâne: san’atlı bir biçimde
sebatsız: sabit olmayan, kararlılık göstermeyen, istikrarsız	suret: biçim, şekil
telkih: aşılama	vakit be vakit: her an, her zaman, an be an
vücuda gelmek: meydana gelmek, var olmak	zemin: yer, dünya
zâhirî: görünürde	Âmir: emreden, idare eden Allah
şiddet-i ateş: ateşin şiddetliliği	şuursuz: bilinçsiz

TaLHa · 15 Eki 2012

İkinci Kısım - Sayfa 129

ateşsiz sefinelerin seyr ü seyahatine ve bilhassa seslerin ve bilhassa telsiz telefon ve telgraf ve radyo ile konuşmaların îsaline ve bu hizmetler gibi umumî ve küllî hizmetlerden başka, azot ve müvellidülhumuza (oksijen) gibi iki basit maddeden ibaret olan havanın zerreleri birbirinin misli iken zemin yüzünde yüz binler tarzda bulunan Rabbânî san’atlarda kemâl-i intizam ile bir dest-i hikmet tarafından çalıştırılıyor görüyorum.

Demek, وَتَصْرِيفِ الرِّيَاحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّمَاۤءِ وَاْلاَرْضِ

1 âyetinin tasrihiyle, rüzgârın tasrifiyle hadsiz Rabbânî hizmetlerde istimal ve bulutların teshiriyle, hadsiz Rahmânî işlerde istihdam ve havayı o surette icad eden, ancak Vâcibü’l-Vücud ve Kàdir-i Külli Şey ve Âlim-i Külli Şey bir Rabb-i Zülcelâl-i ve’l-İkramdır der, hükmeder.

Sonra yağmura bakar, görür ki: Yağmurun taneleri sayısınca menfaatler vekatreleri adedince Rahmânî cilveler ve reşhaları miktarınca hikmetler içinde bulunuyor. Hem o şirin ve lâtif ve mübarek katreler o kadar muntazam ve güzel halkediliyor ki, hususan yaz mevsiminde gelen dolu o kadar mizan ve intizamla gönderiliyor ve iniyor ki, fırtınalarla çalkanan ve büyük şeyleri çarpıştıran şiddetli rüzgârlar, onların muvazene ve intizamlarını bozmuyor; katreleri birbirine çarpıp, birleştirip zararlı kütleler yapmıyor. Ve bunlar gibi çok hakîmâne işlerde ve bilhassazîhayatta çalıştırılan basit ve câmid ve şuursuz müvellidülmâ ve müvellidülhumuza(hidrojen-oksijen) gibi iki basit maddeden terekküp eden bu su, yüz binlerle hikmetli ve şuurlu ve muhtelif hizmetlerde ve san’atlarda istihdam ediliyor. Demek butecessüm etmiş ayn-ı rahmet olan yağmur, ancak bir Rahmân-ı Rahîmin hazine-i gaybiye-i rahmetinde yapılıyor ve nüzulüyle

[NOT]Dipnot-1 “... Ve rüzgârları sevk etmesinde ve gökle yer arasında Allah’ın emrine boyun eğmiş bulutlarda...” Bakara Sûresi, 2:164.[/NOT]

Alîm-i Külli Şey: herşeyi bilen ve herşey ilmi dahilinde olan Allah	Kàdir-i Külli Şey: sınırsız güç ve kudret sahibi olan ve herşeye gücü yeten Allah
Rabb-i Zülcelâl-i ve’l-İkram: sonsuz heybet ve yücelik sahibi olmakla birlikte çok ikramda bulunan ve herşeyin Rabbi olan Allah	Rabbanî: herşeyi terbiye edip idaresi ve tasarrufu altında bulunduran Allah’a ait
Rahmân-ı Rahîm: rahmet ve merhameti herşeyi kapladığı gibi herbir varlık üzerinde de tecellî eden	Rahmânî: rahmeti sonsuz olan Allah tarafından gönderilen
Vâcibü’l-Vücud: varlığı zorunlu olan, var olmak için hiçbir sebebe ihtiyacı bulunmayan Allah	ayn-ı rahmet: rahmetin tâ kendisi
bilhassa: özellikle	cilve: görüntü, yansıma
câmid: cansız, katı	dest-i hikmet: hikmet eli
hadsiz: sınırsız	hakîmâne: hikmetle, bir maksat ve gayeye yönelik bir şekilde
halk etmek: yaratmak	hazine-i gaybiye-i rahmet: Allah’ın görünmeyen rahmet hazinesi
hikmet: herşeyin belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde olması	hususan: özellikle
icad etmek: yaratmak, var etmek	intizam: disiplin, düzen
istihdam: çalıştırma, görevlendirme	istimal: kullanma
katre: damla	kemâl-i intizam: mükemmel ve kusursuz bir düzen
küllî: geniş, kapsamlı	lâtif: güzel, hoş
misl: benzer	mizan: ölçü, denge
muhtelif: çeşitli, ayrı ayrı	muntazam: düzenli, intizamlı
muvazene: denge	mübarek: bereketli, hayırlı
müvellidülhumuza: oksijen	müvellidülmâ: hidrojen
nüzul: inme	reşha: sızıntı, damla
sefine: gemi	seyr ü seyahat: hareket etme, gezme
suret: biçim, şekil	tasrif: bir işi çekip çevirme, yönlendirme, istediği şekilde kullanma ve idare etme
tasrih: açıkça ifade etme	tecessüm etmek: cisimleşmek; cisim halinde belirmek
terekküp: birleşme, meydana gelme	teshir: boyun eğdirme
umumî: genel, herkese ait	zemin: yer, dünya
zerre: atom	zîhayat: canlı, hayat sahibi
Îsal: ulaştırma, eriştirme	şuurlu: bilinçli

TaLHa · 15 Eki 2012

İkinci Kısım - Sayfa 130

1 âyetini maddeten tefsir ediyor.

Sonra ra’dı dinler ve berke (şimşeğe) bakar, görür ki: Bu iki hâdise-i acîbe-i cevviyetam tamına

يَكَادُ سَنَا بَرْقِهِ يَذْهَبُ بِاْلاَبْصَارِ

2 ve وَيُسَبِّحُ الرَّعْدُ بِحَمْدِهِ

3

âyetlerini maddeten tefsir etmekle beraber, yağmurun gelmesini haber verip, muhtaçlara müjde ediyorlar.

Evet, hiçten, birden harika bir gürültüyle cevvi konuşturmak ve fevkalâde bir nur venar ile zulmetli cevvi ışıkla doldurmak ve dağvarî pamukmisâl ve dolu ve kar ve su tulumbası hükmünde olan bulutları ateşlendirmek gibi hikmetli ve garabetli vaziyetlerle baş aşağı gafil insanın başına tokmak gibi vuruyor, “Başını kaldır, kendini tanıttırmak isteyen fa’al ve kudretli bir Zâtın hârika işlerine bak. Sen başıboş olmadığın gibi, bu hâdiseler de başıboş olamazlar. Herbirisi çok hikmetli vazifeler peşinde koşturuluyorlar. Bir Müdebbir-i Hakîm tarafından istihdam olunuyorlar” diyeihtar ediyorlar.

İşte bu meraklı yolcu, bu cevvde, bulutu teshirden, rüzgârı tasriften, yağmurutenzilden ve hâdisât-ı cevviyeyi tedbirden terekküp eden bir hakikatın yüksek veâşikâr şehadetini işitir, “Âmentü billâh” der.

Birinci Makamın İkinci Mertebesinde

لاَ إِلٰهَ إِلاَّ اللهُ الْوَاجِبُ الْوُجُودِ الَّذِى دَلَّ عَلٰى وُجُوبِ وُجُودِهِ: اَلْجَوُّ بِجَمِيعِ مَا فِيهِ، بِشَهَادَةِ عَظَمَةِ إِحَاطَةِ حَقِيقَةِ: اَلتَّسْخِيرِ، وَالتَّصْرِيفِ، وَالتَّنْزِيلِ، وَالتَّدْبِيرِ، الْوَاسِعَةِ الْمُكَمَّلَةِ بِالْمُشَاهَدَةِ.

4

[NOT]Dipnot-1 “İnsanlar ümitsizliğe düştüklerinde yağmuru indiren ve rahmetini her tarafa yayan da Odur. O, kullarını gözetip koruyan ve her türlü övgüye lâyık olandır.” Şûrâ Sûresi, 42:28.

Dipnot-2 “Şimşeğin parıltısı ise neredeyse gözleri alıverir.” Nur Sûresi, 24:43.

Dipnot-3 “Gök gürültüsü Onu hamd ederek, tesbih eder.” Ra’d Sûresi, 13:13.

Dipnot-4 Allah’tan başka ilâh yoktur. O Vâcibü’l-Vücud ki, vüs’at ve mükemmeliyeti bilmüşahede görünen teshir ve tasrif ve tenzil ve tedbir hakikatlerinin azamet-i ihatasının şehadetiyle, cevv-i semâ bütün içindekilerle beraber Onun vücub-u vücuduna delâlet eder.[/NOT]

Müdebbir-i Hakîm: herşeyi hikmetle yaratan ve herşeyi idare eden Allah	berk: şimşek, yıldırım
cevv: hava, gök boşluğu	dağvarî: dağ gibi
fa’al: dilediği şeyi dilediği gibi ve mükemmel bir şekilde devamlı yapan	fevkalâde: olağanüstü
gafil: duyarsız, sorumsuz, âhiretten ve Allah’ın emir ve yasaklarından habersiz davranan kimse	garabet: gariplik, hayret vericilik
hakikat: doğru gerçek	hikmetli: yerli yerinde, anlamlı ve bir gayeye yönelik olarak
hâdise-i acîbe-i cevviye: gök boşluğundaki şaşırtıcı olay, hâdise	hâdisât-ı cevviye: gökyüzündeki olaylar
ihtar etmek: hatırlatmak	istihdam: çalıştırma, kullanma
kudretli: güç ve iktidar sahibi	nar: ateş
pamukmisâl: pamuk gibi	ra’d: gök gürültüsü
tasrif: bir şeyi bir yöne çevirmek, yönlendirmek, istediği şekilde kullanma ve idare etme	tedbir: çekip çevirme, idare etme
tefsir etmek: açıklamak, yorumlamak	tenzil: indirme
terekküp etmek: birleşmek, meydana gelmek, oluşmak	teshir: boyun eğdirme
zulmet: karanlık	Âmentü billâh: “Allah’a iman ettim”
âşikâr: apaçık	şehadet: şahitlik, tanıklık

TaLHa · 15 Eki 2012

İkinci Kısım - Sayfa 131

fıkrası, bu yolcunun cevve dair mezkûr müşahedatını ifade eder.HAŞİYE-1 İHTAR

Sonra, o seyahat-i fikriyeye alışan o mütefekkir misafire, küre-i arz lisan-ı haliyle diyor ki: “Gökte, fezada, havada ne geziyorsun? Gel, ben sana aradığını tanıttıracağım. Gördüğüm vazifelerime bak ve sahifelerimi oku.” O da bakar, görür ki:

Arz, meczup bir Mevlevî gibi iki hareketiyle günlerin, senelerin, mevsimlerin husulüne medar olan bir daireyi, haşr-i âzamın meydanı etrafında çiziyor. Vezîhayatın yüz bin envâını bütün erzak ve levazımatlarıyla içine alıp feza denizinde kemâl-i muvazene ve nizamla gezdiren ve güneş etrafında seyahat eden muhteşem ve musahhar bir sefine-i Rabbâniyedir.

Sonra sahifelerine bakar, görür ki: Bablarındaki herbir sahifesi, binler âyâtıyla arzınRabbini tanıttırıyor. Umumunu okumak için vakit bulamadığından, yalnız birtek sahife olan zîhayatın bahar faslında icad ve idaresine bakar, müşahede eder ki:

Yüz bin envaın hadsiz efradlarının suretleri, basit bir maddeden gayet muntazamaçılıyor ve gayet rahîmâne terbiye ediliyor ve gayet mu’cizâne bir kısmının tohumlarına kanatçıklar verip, onları uçurmak suretiyle neşrettiriliyor ve gayetmüdebbirâne idare olunuyor ve gayet müşfikâne iaşe ve it’am ediliyor ve gayetrahîmâne ve rezzâkâne hadsiz ve çeşit çeşit ve lezzetli ve tatlı rızıkları, hiçten ve kuru topraktan ve birbirinin misli ve farkları pek az ve kemik gibi köklerden,

[NOT]Haşiye-1
İHTAR Birinci Makamda geçen otuz üç mertebe-i tevhidi bir parça izah etmekisterdim. Fakat şimdiki vaziyetim ve halimin müsaadesizliği cihetiyle, yalnız gayetmuhtasar burhanlarına ve meâlinin tercümesine iktifaya mecbur oldum. Risale-i Nurun otuz belki yüz risalelerinde bu otuz üç mertebe, delilleriyle, ayrı ayrı tarzlarda, herbir risalede bir kısım mertebeler beyan edildiğinden, tafsili onlara havale edilmiş.[/NOT]

Mevlevî: (bk. bilgiler – Mevlevîlik)	Rab: herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah
arz: dünya	bab: kitabın bölümü
beyan etmek: açıklamak	burhan: güçlü delil, sarsılmaz kanıt
cevv: hava, gök boşluğu	cihet: şekil, yön
efrad: fertler, bireyler	envâ: neviler, türler
erzak: rızıklar	fasl: mevsim
feza: uzay	fıkra: parça, kısım
gayet: son derece	hadsiz: sınırsız
havale edilmek: gönderilmek, bırakılmak	haşr-i âzam: öldükten sonra âhirette tekrar diriltilip Allah’ın huzurunda toplanma
husul: meydana gelme, ortaya çıkma	iaşe: besleme, yedirip içirme
icad: var etme, yaratma	ihtar: hatırlatma
iktifa: yetinme	it’am etmek: yedirmek
izah etmek: açıklamak	kemâl-i muvazene: tam ve kusursuz ölçü, denge
küre-i arz: yerküre, dünya	levâzımât: gerekli olan şeyler
lisan-ı hâl: hâl ve durumun ifade edişi	meczup: cezbeye kapılmış, kendinden geçmiş
medar: sebep, vesile, eksen, yörünge	mertebe-i tevhid: Allah’ın bir olduğunu gösteren mertebe
mezkûr: adı geçen	misl: benzer
muhtasar: kısa, özet	muntazam: düzenli, intizamlı
musahhar: boyun eğdirilmiş, emre verilmiş	mu’cizane: mu’cizeli bir şekilde
müdebbirâne: tedbirli bir şekilde, herşeyi önceden düşünerek	mütefekkir: düşünen, tefekkür eden
müşahedat: gözlemler	müşahede etmek: seyretmek, gözlemlemek
müşfikane: şefkatli bir şekilde	neşrettirmek: yaymak, yaydırmak
nizam: düzen	rahîmâne: merhametli bir şekilde
rezzâkane: muhtaç olanlara rızıklarını vererek	risale: mektup, küçük çaplı kitap; Risale-i Nur Külliyatından her bir bölüm
sefine-i Rabbâniye: herşeyi terbiye ve idare eden Allah’ın bir gemi gibi yaratarak uzayda gezdirdiği dünya	seyahat-i fikriye: düşünce ile yapılan yolculuk
suret: biçim, şekil	tafsil: ayrıntı, detaylı açıklama
umum: bütün, genel	zîhayat: canlı, hayat sahibi
âyât: âyetler, deliller

TaLHa · 15 Eki 2012

İkinci Kısım - Sayfa 132

çekirdeklerden, su katrelerinden yetiştiriliyor. Her bahara, bir vagon gibi, hazine-i gaybdan yüz bin nevi et’ime ve levazımat, kemâl-i intizamla yüklenip zîhayata gönderiliyor. Ve bilhassa o erzak paketleri içinde yavrulara gönderilen süt konserveleri ve validelerinin şefkatli sinelerinde asılan şekerli süt tulumbacıklarını göndermek, o kadar şefkat ve merhamet ve hikmet içinde görünüyor ki, bilbedahe bir Rahmân-ı Rahîmin gayet müşfikane ve mürebbiyâne bir cilve-i rahmeti ve ihsanı olduğunu ispat eder.

Elhasıl; bu sahife-i hayatiye-i bahariye haşr-i âzamın yüz bin nümunelerini ve misallerini göstermekle,

فَانْظُرْ اِلٰۤى اٰثَارِ رَحْمَتِ اللهِ كَيْفَ يُحْيِى اْلاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا إِنَّ ذٰلِكَ لَمُحْيِى الْمَوْتٰى وَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ

1
âyetini maddeten gayet parlak tefsir ettiği gibi; bu âyet dahi, bu sahifenin mânâlarınımu’cizâne ifade eder. Ve arzın, bütün sahifeleriyle, büyüklüğü nisbetinde ve kuvvetinde Lâ ilâhe illâ hû dediğini anladı.

İşte, küre-i arzın yirmiden ziyade büyük sahifelerinden birtek sahifenin yirmi vechinden birtek vechinin muhtasar şehadetiyle, o yolcunun sâir vecihlerin sahifelerindeki müşahedatı mânâsında olarak ve o müşahedatları ifade için, Birinci Makamın Üçüncü Mertebesinde böyle denilmiş:

لاَۤ إِلٰهَ إِلاَّ اللهُ الْوَاجِبُ الْوُجُودِ الَّذِى دَلَّ عَلٰى وُجُوبِ وُجُودِهِ فِى وَحْدَتِهِ: اْلاَرْضُ بِجَمِيعِ مَا فِيهَا، وَمَا عَلَيْهَا، بِشَهَادَةِ عَظَمَةِ إِحَاطَةِ حَقِيقَةِ: اَلتَّسْخِيرِ، وَالتَّدْبِيرِ، وَالتَّرْبِيَةِ، وَالْفَتَّاحِيَّةِ وَتَوْزِيعِ الْبُذُورِ وَالْمُحَافَظَةِ وَاْلاِدَارَةِ وَاْلاِعَاشَةِ، لِجَمِيعِ ذَوِى الْحَيَاةِ، وَالرَّحْمَانِيَّةِ وَالرَّحِيمِيَّةِ الْعَامَّةِ الشَّامِلَةِ الْمُكَمَّلَةِ بِالْمُشَاهَدَةِ

2

[NOT]Dipnot-1 “Şimdi bak Allah’ın rahmet eserlerine: Yeryüzünü ölümünün ardından nasıl diriltiyor? Bunu yapan, elbette ölüleri de öylece diriltecektir; O herşeye hakkıyla kàdirdir.” Rûm Sûresi, 30:50.

Dipnot-2 Allah’tan başka ilâh yoktur. O Vâcibü’l-Vücud ki, umumiyet ve şümul ve mükemmeliyeti bilmüşahede görünen, bütün zevilhayatın iaşesi için tohumların teshir ve tedbir ve terbiye ve feth ve tevzi ve muhafaza ve idaresi ve Rahmâniyet ve Rahîmiyet hakikatlerinin azamet-i ihatasının şehadetiyle, arz bütün içindekiler ve üzerindekilerle Onun vahdet içindeki vücub-u vücuduna delâlet eder.[/NOT]

Lâ ilâhe illâ Hû: Ondan başka ilâh yoktur	Rahmân-ı Rahîm: rahmet ve merhameti herşeyi kuşatan ve herbir varlıkta tecellîsi görünen, Allah
arz: dünya	bilbedâhe: apaçık bir şekilde
cilve-i rahmet: rahmetin cilvesi, görüntüsü	elhasıl: özetle, kısaca
erzak: rızıklar	et’ime: yiyecekler
hazine-i gayb: görünmeyen âlemdeki hazine	haşr-i âzam: öldükten sonra âhirette tekrar diriltilip Allah’ın huzurunda toplanma
hikmet: faydalı, anlamlı, bir gayeye yönelik olarak ve tam yerli yerinde	ihsan: bağış, ikram
katre: damla	kemâl-i intizam: tam ve mükemmel bir düzen
küre-i arz: yerküre, dünya	levâzımât: gerekli olan şeyler
muhtasar: kısa, özet	mu’cizâne: mu’cize şeklinde
mürebbiyâne: terbiye ederek ve yetiştirerek	müşahedat: gözlemler
müşfikane: şefkatli bir şekilde	nevi: çeşit, tür
sahife-i hayatiye-i bahariye: baharın hayat sayfası	sine: göğüs, kalb
tefsir: açıklama, yorum	vecih: şekil, yön
ziyade: çok	zîhayat: canlı, hayat sahibi
şehadet: şahitlik, tanıklık

TaLHa · 15 Eki 2012

İkinci Kısım - Sayfa 133

Sonra, o mütefekkir yolcu her sahifeyi okudukça saadet anahtarı olan imanı kuvvetlenip ve mânevî terakkiyatın miftahı olan mârifeti ziyadeleşip ve bütün kemâlâtın esası ve madeni olan iman-ı billâh hakikatı bir derece daha inkişaf edip mânevî çok zevkleri ve lezzetleri verdikçe onun merakını şiddetle tahrik ettiğinden; semâ, cevv ve arzın mükemmel ve kat’î derslerini dinlediği halde, “Hel min mezîd” deyip dururken, denizlerin ve büyük nehirlerin cezbekârâne cûş u huruşla zikirlerini ve hazin ve leziz seslerini işitir. Lisan-ı hal ve lisan-ı kàl ile “Bize de bak, bizi de oku” derler. O da bakar, görür ki:

Hayattârâne mütemâdiyen çalkanan ve dağılmak ve dökülmek ve istilâ etmek fıtratında olan denizler, arzı kuşatıp, arz ile beraber gayet sür’atli bir surette bir senede yirmi beş bin senelik bir dairede koşturulduğu halde, ne dağılırlar, ne dökülürler ve ne de komşularındaki toprağa tecavüz ederler. Demek gayet kudretli veazametli bir Zâtın emriyle ve kuvvetiyle dururlar, gezerler, muhafaza olurlar.

Sonra denizlerin içlerine bakar, görür ki: Gayet güzel ve ziynetli ve muntazamcevherlerinden başka, binlerce çeşit hayvanatın iaşe ve idareleri ve tevellüdat vevefiyatları o kadar muntazamdır; basit bir kum ve acı bir sudan verilen erzakları vetayinatları o kadar mükemmeldir ki, bilbedahe bir Kadîr-i Zülcelâlin, bir Rahîm-i Zülcemâlin idare ve iaşesiyle olduğunu ispat eder.

Sonra o misafir, nehirlere bakar, görür ki: Menfaatleri ve vazifeleri ve varidat ve sarfiyatları o kadar hakîmâne ve rahîmânedir; bilbedahe ispat eder ki, bütün ırmaklar, pınarlar, çaylar, büyük nehirler, bir Rahmân-ı Zülcelâli ve’l-İkramın hazine-i rahmetinden çıkıyorlar ve akıyorlar. Hattâ o kadar fevkalâde iddihar ve sarf ediliyorlar ki, “Dört nehir Cennetten geliyorlar” diye rivâyet edilmiş. Yani, zâhirîesbabın pek fevkinde olduklarından, mânevî bir cennetin hazinesinden ve yalnızgaybî ve tükenmez bir menbaın feyzinden akıyorlar demektir. Meselâ, Mısır’ın kumistanını bir cennete çeviren Nil-i mübarek, cenup tarafından, Cebel-i Kamer

Hel min mezîd: Daha fazla yok mu? Daha olmayacak mı?	Kadîr-i Zülcelâl: kudreti herşeyi kuşatan ve sonsuz haşmet ve yücelik sahibi Allah
Nil-i mübarek: bereketli Nil nehri	Rahmân-ı Zülcelâl ve’l-İkram: güzellik ve ikram sahibi ve herşeye merhamet edip rızkını veren; Allah
Rahîm-i Zülcemâl: sonsuz güzellik sahibi ve her varlığa özel merhameti olan Allah	arz: dünya
azametli: büyük, haşmetli	bilbedâhe: apaçık bir şekilde
cenup: güney	cevv: hava, gök boşluğu
cezbekârâne: kendinden geçmiş bir şekilde	cûş u huruş: neşe ve âhenk
erzak: rızıklar	esbab: sebepler
fevkalâde: olağanüstü	fevkinde: üstünde
feyz: ihsan, bolluk, bereket	fıtrat: yaratılış, mizaç
gaybî: bilinmeyen, gayb âlemine ait	gayet: son derece
hakikat: doğru gerçek	hakîmâne: hikmetle, bir maksat ve gayeye yönelik olarak, mânâlı ve tam yerli yerinde
hayattârâne: canlı olarak	hayvânât: hayvanlar
hazin: hüzün veren, acıklı	hazine-i rahmet: Allah’ın rahmet hazinesi
iaşe: besleme, yedirip içirme	iddihar: biriktirme, depolama
iman-ı billâh: Allah’a iman	inkişaf: açığa çıkma, gelişme
istilâ etmek: kuşatmak	kemâlât: mükemmellikler, kusursuzluklar
kudret: güç, iktidar	kumistan: kumluk, çöl
lisan-ı hâl: hâl ve beden dili	lisan-ı kàl: söz ile anlatım
marifet: bilgi	menba: kaynak
miftah: anahtar	muhafaza: koruma, saklama
muntazam: düzenli, intizamlı	mütefekkir: düşünen, tefekkür eden
mütemadiyen: sürekli olarak	rahîmâne: merhametli bir şekilde
saadet: mutluluk	sarfiyat: harcamalar, kullanımlar, giderler
semâ: gök	suret: biçim, şekil
tayinat: erzak, yiyecekler	terakkiyat: ilerlemeler, yükselmeler
tevellüdat: doğumlar	varidat: kaynaklar, gelirler
vefiyat: vefatlar, ölümler	zahirî: açık, görünürde
ziyadeleşmek: artmak, çoğalmak	ziynetli: süslü

TaLHa · 15 Eki 2012

İkinci Kısım - Sayfa 134

denilen bir dağdan, mütemadiyen küçük bir deniz gibi tükenmeden akıyor. Altı aydaki sarfiyatı dağ şeklinde toplansa ve buzlansa, o dağdan daha büyük olur. Halbuki o dağdan ona ayrılan yer ve mahzen, altı kısımdan bir kısım olmaz. Varidatı ise, o mıntıka-i hârrede pek az gelen ve susamış toprak çabuk yuttuğu için mahzene az giden yağmur, elbette o muvazene-i vâsiayı muhafaza edemediğinden, o Nil-i mübarek âdet-i arziye fevkinde bir gaybî cennetten çıkıyor diye rivayeti gayetmanidar ve güzel bir hakikati ifade ediyor.

İşte, deniz ve nehirlerin denizler gibi hakikatlerinin ve şehadetlerinin binden birisini gördü. Ve umumu bil’icmâ denizlerin büyüklüğü nisbetinde bir kuvvetle Lâ ilâhe illâ Hû der ve bu şehadete denizler mahlûkatı adedince şahitler gösterir diye anladı. Ve denizlerin ve nehirlerin umum şehadetlerini irade ederek ifade etmek mânâsında,Birinci Makamın Dördüncü Mertebesinde,

لاَۤ إِلٰهَ إِلاَّ اللهُ الْوَاجِبُ الْوُجُودِ الَّذِى دَلَّ عَلٰى وُجُوبِ وُجُودِهِ فِى وَحْدَتِهِ: جَمِيعُ الْبِحَارِ، وَاْلاَنْهَارِ، بِجَمِيعِ مَا فِيهَا، بِشَهَادَةِ عَظَمَةِ إِحَاطَةِ حَقِيقَةِ: اَلتَّسْخِيرِ وَالْمُحَافَظَةِ وَاْلاِدِّخَارِ وَاْلاِدَارَةِ الْوَاسِعَةِ الْمُنْتَظَمَةِ بِالْمُشَاهَدَةِ

1 denilmiş.

Sonra, dağlar ve sahralar, seyahat-ı fikriyede bulunan o yolcuyu çağırıyorlar “Sahifelerimizi de oku” diyorlar. O da bakar, görür ki: Dağların küllî vazifeleri veumumî hizmetleri o kadar azametli ve hikmetlidirler; akılları hayret içinde bırakır. Meselâ, dağların zeminden emr-i Rabbânî ile çıkmaları ve zeminin içinde, inkılâbat-ı dahiliyeden neş’et eden heyecanını ve gazabını ve hiddetini, çıkmalarıyla teskinederek, zemin o dağların fışkırmasıyla ve menfeziyle teneffüs edip, zararlı olan sarsıntılardan ve zelzele-i muzırradan kurtulup, vazife-i devriyesinde sekenesininistirahatlerini bozmuyor. Demek, nasıl ki sefineleri sarsıntıdan vikaye vemuvazenelerini muhafaza için onların direkleri üstünde kurul-muş;

[NOT]Dipnot-1 Allah’tan başka ilâh yoktur. O Vâcibü’l-Vücud ki, genişlik ve intizamı gözle görünenteshir ve muhafaza ve iddihar ve idare hakikatlerindeki ihatanın büyüklüğününşehadetiyle, denizler ve nehirler bütün içindekilerle beraber Onun birlik içindeki vücub-u vücuduna delâlet eder. [/NOT]

Cebel-i Kamer: Kamer Dağı	Lâ ilâhe illâ Hû: Ondan başka ilâh yoktur
Nil-i mübarek: bereketli Nil nehri	azametli: büyük, haşmetli
bil’icmâ: toplu halde, oy birliğiyle	emr-i Rabbânî: herşeyi terbiye edip idaresi ve tasarrufu altında bulunduran Allah’ın emri
fevkinde: üstünde	gaybî: bilinmeyen, gayb âlemine ait
gazab: öfke, hiddet	hikmet: herşeyin belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde olması
inkılâbat-ı dahiliye: iç hareketler, değişimler	irade etmek: istemek, dilemek
istirahat: dinlenme, rahatlama	küllî: büyük, kapsamlı
mahlukât: yaratılmışlar	mahzen: depo
menfez: delik	muhafaza: koruma
muvazene: denge	muvazene-i vâsia: geniş alandaki denge
mânidar: mânâlı, anlamlı	mütemadiyen: sürekli olarak
mıntıka-i hârre: sıcak bölge	neş’et eden: doğan, meydana gelen
nisbet: kıyas, ölçü	sahra: ova, geniş düzlük alan
sarfiyat: giderler, harcamalar, kullanımlar	sefine: gemi
sekene: sakinler, ikamet edenler	seyahat-ı fikriye: düşünce ile yapılan yolculuk
teshir: emre boyun eğdirme	teskin etmek: yatıştırmak, sakinleştirmek
umum: bütün, genel	umumî: genel, herkese ait
varidat: kaynaklar, gelirler	vazife-i devriye: dönme görevi
vikaye: koruma	zelzele-i muzırra: zarar veren sarsıntı, sallantı
zemin: yer, dünya	âdet-i arziye: yer kanunu
şehadet: şahitlik, tanıklık

TaLHa · 15 Eki 2012

İkinci Kısım - Sayfa 135

öyle de, dağlar, zemin sefinesine bu mânâda hazineli direkler olduklarını, Kur’ân-ı Mucizü’l-Beyan,وَالْجِبَالَ اَوْتَادًا

1 وَاَلْقَيْنَا فِيهَا رَوَاسِىَ

2 وَالْجِبَالَ أَرْسٰيهَا

3
gibi çok âyetlerle ferman ediyor.

Hem meselâ dağların içinde zîhayata lâzım olan her nevi menbalar, sular, madenler, maddeler, ilâçlar o kadar hakîmâne ve müdebbirâne ve kerîmâne ve ihtiyat kârâne iddihar ve ihzar ve istif edilmiş ki, bilbedahe, kudreti nihayetsiz bir Kadîrin ve hikmeti nihayetsiz bir Hakîmın hazineleri ve ambarları ve hizmetkârları olduklarını ispat ederler diye anlar. Ve sahra ve dağların dağ kadar vazife ve hikmetlerinden bu iki cevhere sairlerini kıyas edip, dağların ve sahraların umum hikmetleriyle, hususan ihtiyatî iddiharlar cihetiyle getirdikleri şehadeti ve söyledikleri Lâ ilâhe illâ Hû tevhidini, dağlar kuvvetinde ve sebatında ve sahralar genişliğinde ve büyüklüğünde görür, “Âmentü Billâh” der.

İşte bu mânâyı ifade için, Birinci Makamın Beşinci Mertebesinde,

لاَۤ إِلٰهَ إِلاَّ اللهُ الْوَاجِبُ الْوُجُودِ الَّذِي دَلَّ عَلٰى وُجُوبِ وُجُودِهِ: جَمِيعُ الْجِبَالِ وَالصَّحَارَى، بِجَمِيعِ مَا فِيهَا، وَمَا عَلَيْهَا، بِشَهَادَةِ عَظَمَةِ اِحَاطَةِ حَقِيقَةِ: اْلاِدِّخَارِ وَاْلاِدَارَةِ وَنَشْرِ الْبُذُورِ وَالْمُحَافَظَةِ وَالتَّدْبِيرِ وَاْلاِحْتِيَاطِيَّةِ الرَّبَّانِيَّةِ الْوَاسِعَةِ الْعَامَّةِ الْمُنْتَظَمَةِ الْمُكَمَّلَةِ بِالْمُشَاهَدَةِ

4
denilmiş.

[NOT]Dipnot-1 “Dağları direk (yapmadık mı?)” Nebe’ Sûresi, 78:7.

Dipnot-2 “Yeryüzünde sâbit dağlar diktik.” Hicr Sûresi, 15:19.

Dipnot-3 “Dağları sapa sağlam dikti.” Nâziât Sûresi, 79:32.

Dipnot-4 Allah’tan başka ilâh yoktur. O Vâcibü’l-Vücud ki, Rabbânî ihtiyat maddelerinin bilmüşahede vâsi ve âmm ve muntazam ve mükemmel iddihar ve idare ve muhafaza ve tedbiri ve tohumların neşri hakikatlerinin azamet-i ihatasının şehadetiyle, bütün dağlar ve sahrâlar bütün içindekiler ve üzerindekilerle beraber Onun vücub-u vücuduna delâlet eder.[/NOT]

Hakîm: herşeyi hikmetle, belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratan Allah	Kadîr: herşeye gücü yeten, herşeyi yapabilen, sonsuz güç ve kudret sahibi Allah
Kur’ân-ı Mu’cizü’l-Beyân: açıklamalarıyla benzerini yapmakta akılları âciz bırakan Kur’ân	Lâ ilâhe illâ Hû: Ondan başka ilâh yoktur
bilbedâhe: apaçık şekilde	cihet: şekil, yön
ferman etmek: buyurmak, emretmek	hakîmâne: hikmetle, bir maksat ve gayeye yönelik olarak, mânâlı ve tam yerli yerinde
hikmet: herşeyin belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde olması	hikmet-i İlâhiye: Allah’ın hikmeti, herşeyin belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde olması
hizmetkâr: hizmetçi	hususan: özellikle
iddihar: biriktirme, depolama	ihtiyatkârâne: önlem alarak, tedbirli hareket ederek
ihtiyatî: tedbirli, yedek	ihzar: hazırlama
istif: yığma, biriktirme	kerîmâne: lütufkâr ve cömert bir şekilde
kudret: güç ve iktidar	menba: kaynak
müdebbirâne: tedbirli bir şekilde, herşeyi önceden düşünerek	nevi: çeşit, tür
nihayetsiz: sınırsız, sonsuz	sahra: ova, geniş düzlük alan
sair: diğer, başka	sebat: kararlılık, sabit olma
sefine: gemi	tevhid: birleme; herşeyin bir olan Allah’a ait olduğunu bilme ve inanma
umum: bütün, genel	zemin: yer, dünya
zîhayat: canlı, hayat sahibi	Âmentü Billâh: “Allah’a iman ettim”
şehadet: şahitlik, tanıklık

TaLHa · 15 Eki 2012

İkinci Kısım - Sayfa 136

Sonra, o yolcu dağda ve sahrada fikriyle gezerken, eşcar ve nebatat âleminin kapısı fikrine açıldı. Onu içeriye çağırdılar, “Gel, dairemizde de gez, yazılarımızı da oku” dediler. O da girdi, gördü ki, gayet muhteşem ve müzeyyen bir meclis-i tehlil ve tevhid ve bir halka-i zikir ve şükür teşkil etmişler. Bütün eşcar ve nebatatın envâları, bil’icmâ, beraber; Lâ ilâhe illâllâ Hû diyorlar gibi lisan-ı hallerinden anladı. Çünkü bütün meyvedar ağaç ve nebatlar; mîzanlı ve fesahatli yapraklarının dilleriyle ve süslü cezaletli çiçeklerinin sözleriyle ve intizamlı ve belâğatli meyvelerinin kelimeleriyle beraber, müsebbihâne şehadet getirdiklerine ve Lâ ilâhe illâ Hû dediklerine delâlet ve şehadet eden üç büyük küllî hakikati gördü.

Birincisi: Pek zâhir bir surette kastî bir in’âm ve ikram ve ihtiyarî bir ihsan veimtinan mânâsı ve hakikati herbirisinde hissedildiği gibi, mecmuunda ise, güneşinzuhurundaki ziyası gibi görünüyor.

İkincisi: Tesadüfe havalesi hiçbir cihet-i imkânı olmayan kastî ve hakîmâne birtemyiz ve tefrik, ihtiyarî ve rahîmâne bir tezyin ve tasvir mânâsı ve hakikati, o hadsizenvâ ve efratta gündüz gibi âşikâre görünüyor ve bir Sâni-i Hakîmin eserleri ve nakışları olduklarını gösterir.

Üçüncüsü: O hadsiz masnuatın yüz bin çeşit ve ayrı ayrı tarz ve şekilde olansuretleri, gayet muntazam, mizanlı, ziynetli olarak, mahdut ve mâdud ve birbirininmisli ve basit ve câmid ve birbirinin aynı veya az farklı ve karışık olan çekirdeklerden, habbeciklerden o iki yüz bin nevilerin farikalı ve intizamlı, ayrı ayrı, muvazeneli,hayattar, hikmetli, yanlışsız, hatâsız bir vaziyette umum efradının

Lâ ilâhe illâ Hû: Ondan başka ilâh yoktur	Sâni-i Hakîm: herşeyi hikmetle ve san’atlı bir şekilde yaratan Allah
aşikâre: açıkça	belâğat: düzgün, kusursuz, yerinde ve halin ve makamın icabına göre söz söyleme
bil’icmâ: toplu halde, oy birliğiyle	cezâlet: akıcı ve güçlü ifade, güzel anlatım
cihet-i imkân: mümkün olma yönü	câmid: cansız, katı
delâlet: delil olma, işaret etme	efrad: fertler, bireyler
envâ: neviler, türler	eşcar: ağaçlar
farika: ayırıcı özellik; birbirine benzememe özelliği	fesâhat: dilin doğru, düzgün, açık ve akıcı şekilde kullanılması
gayet: son derece	hadsiz: sınırsız
hakikat: doğru gerçek	hakîmâne: hikmetle, bir maksat ve gayeye yönelik olarak, mânâlı ve tam yerli yerinde
halka-i zikr: zikir halkası	hayattar: canlı
hikmet: herşeyin belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde olması	ihsan: bağış, ikram
ihtiyarî: irade ile ilgili, tercih ve istekle	imtinan: nimetlendirme, nimet verme
intizam: düzenlilik	in’am: nimet verme, nimetlendirme
kastî: bilerek ve isteyerek yapma	küllî: kapsamlı, geniş
lisan-ı hal: hal ve beden dili	mahdut: sınırlı, sınırlanmış
masnuat: san’at eseri varlıklar	meclis-i tehlil: “Allah’tan başka hiçbir ilâh yoktur” mânâsındaki “lâ ilâhe illallah” sözünü söyleyen meclis
mecmu: bütün, genel	meyvedar: meyveli
misl: benzer	mizan: ölçü, denge
muntazam: düzenli, intizamlı	muvazene: denge
mâdud: sayılı, sınırlı	müsebbihâne: tesbih ederek
müzeyyen: süslenmiş	nebat: bitki
nebatat: bitkiler	nevi: çeşit, tür
rahîmâne: merhametli bir şekilde	suret: biçim, şekil
tasvir: şekil ve suret verme	tefrik: ayırma
temyiz: ayırt etme	tevhid: birleme; herşeyin bir olan Allah’a ait olduğunu bilme ve inanma
tezyin: süsleme	teşkil etmek: oluşturmak, meydana getirmek
umum: bütün, genel	ziya: ışık, parlaklık
ziynetli: süslü	zuhur: belirme, görünme
zâhir: açık, âşikar	şehadet: şahitlik, tanıklık

TaLHa · 15 Eki 2012

İkinci Kısım - Sayfa 137

sûretlerinin fethi ve açılışı ise öyle bir hakikattir ki, güneşten daha parlaktır ve baharın çiçekleri ve meyveleri ve yaprakları ve mevcudatı sayısınca o hakikatı ispat eden şahitler var diye bildi. “Elhamdü lillâhi alâ nimeti’l-îman” dedi.

İşte bu mezkûr hakikatleri ve şehadetleri ifade mânâsıyla, Birinci Makamın Altıncı Mertebesinde,

لاَۤ إِلٰهَ إِلاَّ اللهُ الْوَاجِبُ الْوُجُودِ الَّذِى دَلَّ عَلٰى وُجُوبِ وُجُودِهِ فِى وَحْدَتِهِ: اِجْمَاعُ جَمِيعِ أَنْوَاعِ اْلاَشْجَارِ وَالنَّبَاتَاتِ الْمُسَبِّحَاتِ النَّاطِقَاتِ: بِكَلِمَاتِ أَوْرَاقِهَا الْمَوْزُونَاتِ الْفَصِيحَاتِ وَأَزْهَارِهَا الْمُزَيَّنَاتِ الْجَزِيلاَتِ وَاَثْمَارِهَا الْمُنْتَظَمَاتِ الْبَلِيغَاتِ، بِشَهَادَةِ عَظَمَةِ إِحَاطَةِ حَقِيقَةِ: اَْلاِنْعَامِ، وَاْلاِكْرَامِ، وَاْلاِحْسَانِ، بِقَصْدٍ وَرَحْمَةٍ. وَحَقِيقَةِ: اَلتَّمْيِيزِ، وَالتَّزْيِينِ، وَالتَّصْوِيرِ، بِاِرَادَةٍ وَحِكْمَةٍ، مَعَ قَطْعِيَّةِ دَلاَلَةِ حَقِيقَةِ فَتْحِ جَمِيعِ صُوَرِهَا الْمَوْزُونَاتِ الْمُزَيَّنَاتِ الْمُتَبَايِنَةِ الْمُتَنَوِّعَةِ غَيْرِ الْمَحْدُودَةِ مِنْ نُوَتَاتٍ وَحَبَّاتٍ مُتَمَاثِلَةٍ مُتَشَابِهَةٍ مَحْصُورَةٍ مَعْدُودَةٍ

1

denilmiş.

Sonra, seyahat-i fikriyede bulunan o meraklı ve terakki ile zevki ve şevki artan dünya yolcusu, bahar bahçesinden bir bahar kadar bir güldeste-i marifet ve iman alıp gelirken, hayvanat ve tuyûr âleminin kapısı, hakikat-bîn olan aklına ve marifet-âşinâ olan fikrine açıldı. Yüz bin ayrı ayrı seslerle ve çeşit çeşit dillerle onu içeriye çağırdılar, “Buyurun” dediler. O da girdi ve gördü ki:

Bütün hayvanat ve kuşların bütün nevileri ve taifeleri ve milletleri, bil’ittifak, lisan-ı kàl ve lisan-ı halleriyle Lâ ilâhe illâ Hû deyip, zemin yüzünü bir zikirhane vemuazzam bir meclis-i tehlil suretine çevirmişler; herbiri bizzat birer kasi-de-i Rabbânî,

[NOT]Dipnot-1 Allah’tan başka ilâh yoktur. O Vâcibü’l-Vücud ki, mizanlı ve fesahatli yapraklarının ve süslü ve cezaletli çiçeklerinin ve intizamlı ve belâğatli meyvelerinin kelimeleriyle konuşan ve tesbih eden bütün ağaç ve nebat nevilerinin icmâı, birbirinin misli ve benzeri olan mahdut çekirdek ve habbeciklerden süslü ve birbirinden farklı ve mütenevvi, gayr-ı mahdut suretlerinin hepsinin birden fethi hakikatinin kat’î delâletiyle beraber, kasdî ve rahmetli in’âm ve ikram ve ihsan hakikatinin ve iradeli ve hikmetli temyiz ve tezyin ve tasvir hakikatinin azamet-i ihatasının şehadetiyle, icmâ ile Onun vahdet içindeki vücub-u vücuduna delâlet eder. [/NOT]

Elhamdû lillâhi alâ nimeti’l-îman: iman nimeti için Allah’a hamd olsun	Lâ ilâhe illâ Hû: Ondan başka ilâh yoktur
bil’ittifak: ittifakla, söz birliğiyle	feth: açma
güldeste-i marifet: Allah’ı tanıma ve imanın meydana getirdiği bilgilerden derlenmiş gül destesi	hakikat: doğru gerçek
hakikatbîn: hakikati gören	hayvânât: hayvanlar
lisan-ı hal: hal ve beden dili	lisan-ı kàl: söz ile anlatım
marifet-âşinâ: Allah’ı tanıma ve bilmeye alışmış	meclis-i tehlil: “Allah’tan başka hiçbir ilâh yoktur” mânâsındaki “lâ ilâhe illallah” sözünü söyleyen meclis
mevcudat: varlıklar	mezkûr: adı geçen
muazzam: azametli, çok büyük	nevi: çeşit, tür
seyahat-i fikriye: düşünceye yapılan yolculuk	sûret: biçim, şekil
taife: grup, topluluk	terakki: ilerleme, yükselme
tuyûr: kuşlar	zemin: yer, dünya
zikirhane: zikir edilen yer	şehadet: şahitlik, tanıklık

TaLHa · 15 Eki 2012

İkinci Kısım - Sayfa 138

birer kelime-i Sübhânî ve mânidar birer harf-i Rahmânî hükmünde Sânilerini tavsifedip hamd ü senâ ediyorlar vaziyetinde gördü. Güya o hayvanların ve kuşların duyguları ve kuvâları ve cihazları ve âzâları ve âletleri, manzum ve mevzun kelimelerdir ve muntazam ve mükemmel sözlerdir. Onlar, bunlarla Hallâk ve Rezzaklarına şükür ve vahdâniyetine şehadet getirdiklerine kat’î delâlet eden üç muazzam ve muhit hakikatleri müşahede etti.

Birincisi: Hiçbir cihetle serseri tesadüfe ve kör kuvvete ve şuursuz tabiata havalesi mümkün olmayan, hiçten hakîmâne icad ve san’at perverâne ibdâ ve ihtiyar kârâneve alîmâne halk ve inşa ve yirmi cihetle ilim ve hikmet ve iradenin cilvesini gösteren ruhlandırmak ve ihyâ etmek hakikatidir ki, zîruhlar adedince şahitleri bulunan birburhan-ı bâhir olarak, Zât-ı Hayy-ı Kayyûmun vücub-u vücuduna ve sıfât-ı seb’asına ve vahdetine şehadet eder.

İkincisi: O hadsiz masnularda birbirinden simaca farikalı ve şekilce ziynetli ve miktarca mizanlı ve suretçe intizamlı bir tarzdaki temyizden, tezyinden, tasvirden öyleazametli ve kuvvetli bir hakikat görünür ki, Kàdir-i Külli Şey ve Âlim‑i Külli Şeyden başka hiçbir şey, bu her cihetle binlerle harikaları ve hikmetleri gösteren ihatalı fiile sahip olamaz ve hiçbir imkân ve ihtimali yok.

Üçüncüsü: Birbirinin misli ve aynı veya az farklı ve birbirine benzeyen mahsur vemahdut yumurtalardan ve yumurtacıklardan ve nutfe denilen su katrelerinden o hadsiz hayvanların yüz binler çeşit tarzlarda ve birer mu’cize-i hikmet

Alîm-i Külli Şey: herşeyi bilen ve herşey ilmi dahilinde olan Allah	Hallâk: çokça ve sürekli olarak yaratan Allah
Kadîr-i Külli Şey: herşeye gücü yeten, sonsuz kudret sahibi Allah	Rezzak: bütün canlıların rızıklarını veren Allah
Sâni: her şeyi san’atla yaratan Allah	Zât-ı Hayy-ı Kayyûm: hayatı ezelî ve ebedî olup her canlıya hayat veren ve Kendi varlığı için hiçbir sebebe bağlı olmayıp her şeyi ayakta tutan Zât, Allah
alîmâne: herşeyi çok iyi bilerek	azametli: büyük, yüce
burhan-ı bâhir: açık güçlü delil	cihet: şekil, yön
cilve: görüntü, yansıma	delâlet etmek: delil olmak, işaret etmek
farika: ayırıcı özellik; birbirine benzememe özelliği	hadsiz: sınırsız
hakikat: doğru gerçek	hakîmâne: hikmetle, bir maksat ve gayeye yönelik olarak, mânâlı ve tam yerli yerinde
halk: yaratma	hamd ü senâ: şükretme ve övme
harf-i Rahmânî: rahmet ve merhameti sonsuz olan Allah’tan gelen ve Ona ait harf	hikmet: fayda, gaye; herşeyin belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratılması
ibdâ: eşsiz yaratma; Cenâb-ı Hakkın âletsiz, maddesiz, zamansız, mekânsız yaratması	icad: var etme, yaratma
ihtiyarkârâne: en iyisini seçerek	ihya etmek: diriltmek, hayat vermek
ihâtalı: kuşatıcı, kapsamlı	intizamlı: düzenli, tertipli
inşa: vücuda getirme, yaratma, bina etme, yapma	kaside-i Rabbânî: birer kaside gibi yaratıcılarının terbiye ve idaresini öven her bir bitki ve hayvan
katre: damla	kelime-i Sübhânî: Allah’ın her türlü noksanlıktan uzak olduğunu dile getiren kelime
kuvâ: duygular, hisler	mahdut: sınırlı
mahsur: sınırlanmış, sınırlı	manzum: düzenli
masnu: san’at eseri varlık	mevzun: ölçülü
misl: benzer	mizanlı: ölçülü, dengeli
muazzam: azametli, çok büyük	muhit: kuşatıcı, kapsamlı
muntazam: düzenli, intizamlı	mu’cize-i hikmet: hikmet mu’cizesi
mânidar: mânâlı, anlamlı	müşahede etmek: gözlemlemek
nutfe: memelilerin yaratıldığı su, meni	san’atperverâne: san’atkârcasına
simaca: görünüş bakımından	suret: biçim, şekil
sıfât-ı seb’a: yedi sıfat	tasvir: şekil ve suret verme
tavsif etmek: özelliklerini anlatmak	temyiz: ayırt etme
tezyin: süsleme	vahdet: birlik
vahdâniyet: Allah’ın bir ve benzersiz oluşu ve ortağının bulunmayışı	vücub-u vücud: Allah’ın varlığının zorunlu oluşu, var olmak için bir sebebe muhtaç olmaması
ziynetli: süslü	zîruh: ruh sahibi
âzâ: uzuvlar, organlar	şehadet: şahitlik, tanıklık
şuursuz: bilinçsiz

TaLHa · 15 Eki 2012

İkinci Kısım - Sayfa 139

mâhiyetinde bulunan suretlerini, gayet muntazam ve muvazeneli ve hatasız bir hey’ette açmak ve fethetmek öyle parlak bir hakikattır ki, hayvanlar adedince senetler, deliller o hakikati tenvir eder.

İşte bu üç hakikatin ittifakıyla, hayvanların bütün envâı, beraber öyle bir Lâ ilâhe illâ Hû deyip şehadet getiriyorlar ki, güya zemin, büyük bir insan gibi, büyüklüğü nisbetinde Lâ ilâhe illâ Hû diyerek semâvât ehline işittiriyor mahiyetinde gördü ve tam ders aldı. Birinci Makamın Yedinci Mertebesinde bu mezkûr hakikatleri ifade mânâsıyla,

لاَۤ إِلٰهَ إِلاَّ اللهُ الْوَاجِبُ الْوُجُودِ الَّذِى دَلَّ عَلٰى وُجُوبِ وُجُودِهِ فِى وَحْدَتِهِ: إِتِّفَاقُ جَمِيعِ أَنَوَاعِ الْحَيَوَانَاتِ، وَالطُّيُورِ الْحَامِدَاتِ الشَّاهِدَاتِ بِكَلِمَاتِ حَوَاسِّهَا، وَقُوَاهَا وَحِسِّيَاتِهَا وَلَطَاۤئِفِهَا الْمَوْزُونَاتِ الْمُنْتَظَمَاتِ الْفَصِيحَاتِ وَبِكَلِمَاتِ اَجْهِزَتِهَا وَجَوَارِحِهَا وَاَعْضَاۤئِهَا وَآلاَتِهَا الْمُكَمَّلَةِ الْبَلِيغَاتِ، بِشَهَادَةِ عَظَمَةِ إِحَاطَةِ حَقِيقَةِ اْلاِيجَادِ وَالصُّنْعِ، وَاْلاِبْدَاعِ، بِاْلاِرَادَةِ، وَحَقِيقَةِ: اَلتَّمْيِيزِ وَالتَّزْيِينِ، بِالْقَصْدِ. وَحَقِيقَةِ: اَلتَّقْدِيرِ وَالتَّصْوِيرِ، بِالْحِكْمَةِ مَعَ قَطْعِيَّةِ دَلاَلَةِ حَقِيقَةِ: فَتْحِ جَمِيعِ صُوَرِهَا الْمُنْتَظَمَةِ الْمُتَخَالِفَةِ الْمُتَنَوِّعَةِ غَيْرِ الْمَحْصُورَةِ مِنْ بَيْضَاتٍ وَقَطَرَاتٍ مُتَمَاثِلَةٍ مُتَشَابِهَةٍ مَحْصُورَةٍ مَحْدُودَةٍ

1 denilmiştir.

Sonra o mütefekkir yolcu, marifet-i İlâhiyenin hadsiz mertebelerinde ve nihayetsizezvâkında ve envârında daha ileri gitmek için, insanlar âlemine ve beşer dünyasına girmek isterken, başta enbiyalar olarak onu içeriye davet ettiler; o da girdi. En evvel geçmiş zamanın menziline baktı, gördü ki:

[NOT]Dipnot-1 Allah’tan başka ilâh yoktur. O Vâcibü’l-Vücud ki, mevzun ve muntazam ve fasih hasselerinin ve kuvvelerinin ve hissiyat ve lâtifelerinin kelimeleriyle ve mükemmel ve beliğ cihazat ve cevarih ve âlât ve âzâlarının kelimeleriyle hamd ve şehadet eden bütün hayvanat ve tuyur nevilerinin ittifakı, birbirinin misli ve benzeri, mahsur ve mahdut sayıda yumurta ve katrelerden muntazam, muhtelif, mütenevvi ve gayr-ı mahsur suretlerinin fethi hakikatinin kat’î delâletiyle beraber, iradeli icad ve sun’ ve ibdâ’ hakikatinin ve kasdî temyiz ve tezyin hakikatinin ve hikmetli takdir ve tasvirhakikatinin azamet-i ihatasının şehadetiyle, Onun vahdet içindeki vücub-u vücuduna delâlet eder. [/NOT]

Lâ ilâhe illâ Hû: Ondan başka ilâh yoktur	enbiya: nebiler, peygamberler
envâ: neviler, türler	envâr: nurlar, ışıklar
ezvâk: zevkler, lezzetler	fethetmek: açmak
gayet: son derece	güya: sanki
hadsiz: sınırsız	hakikat: gerçek
heyet: yapı, şekil, suret	ittifak: birleşme, birlik
mahiyet: esas nitelik, özellik	marifet-i İlâhiye: Allah’ı bilme ve tanıma
menzil: durak, yer	mertebe: derece, makam
mezkûr: adı geçen	muntazam: düzenli, intizamlı
muvazeneli: dengeli, ölçülü	mütefekkir: düşünen, tefekkür eden
nihayetsiz: sınırsız, sonsuz	nisbet: oran, ölçü
semâvât: gökler	suret: biçim, şekil
tenvir etmek: aydınlatmak	zemin: yer, dünya
şehadet: şahitlik, tanıklık

TaLHa · 15 Eki 2012

İkinci Kısım - Sayfa 140

Nev-i beşerin en nuranî ve en mükemmeli olan umum peygamberler (aleyhimüsselâm) bil’icma’ beraber Lâ ilâhe illâ Hû deyip zikrediyorlar ve parlak ve musaddak olan hadsiz mu’cizatlarının kuvvetiyle, tevhidi iddia ediyorlar ve beşeri hayvaniyet mertebesinden melekiyet derecesine çıkarmak için, onları iman‑ı billâha davet ile ders veriyorlar gördü. O da, o nuranî medresede diz çöküp derse oturdu. Gördü ki:

Meşahir-i insaniyenin en yüksekleri ve namdarları olan o üstadların herbirisinin elinde Hâlık-ı Kâinat tarafından verilmiş nişane-i tasdik olarak mu’cizeler bulunduğundan, herbirinin ihbarıyla beşerden bir taife-i azîme ve bir ümmet tasdikedip imana geldiklerinden, o yüz bin ciddî ve doğru zâtların icmâ ve ittifakla hüküm ve tasdik ettikleri bir hakikat ne kadar kuvvetli ve kat’î olduğunu kıyas edebildi. Ve bu kuvvette, bu kadar muhbir-i sadıkların hadsiz mu’cizeleriyle imza ve ispat ettikleri birhakikati inkâr eden ehl-i dalâlet ne derece hadsiz bir hata, bir cinayet ettiklerini ve ne kadar hadsiz bir azaba müstehak olduklarını anladı ve onları tasdik edip iman getirenler ne kadar haklı ve hakikatli olduklarını bildi; iman kudsiyetinin büyük birmertebesi daha ona göründü.

Evet, enbiyayı (aleyhimüsselâm) Cenâb-ı Hak tarafından fiilen tasdik hükmünde olan hadsiz mu’cizatlarından ve hakkaniyetlerini gösteren, muarızlarına gelen semâvîpek çok tokatlarından ve hak olduklarına delâlet eden şahsî kemâlâtlarından vehakikatli talimatlarından ve doğru olduklarına şehadet eden kuvvet-i imanlarından ve tam ciddiyetlerinden ve fedakârlıklarından ve ellerinde bulunan kudsî kitap vesuhuflarından ve onların yolları doğru ve hak olduğuna şehadet eden ittibâlarıylahakikate, kemâlâta, nura vasıl olan hadsiz tilmizlerinden başka, onların ve o pek ciddî muhbirlerin müsbet meselelerde icmâı ve ittifakı

Cenâb-ı Hak: Hakkın ta kendisi olan, şeref ve yücelik sahibi Allah	Hâlık-ı Kâinat: evreni ve herşeyi yaratan Allah
Lâ ilâhe illâ Hû: Ondan başka ilâh yoktur	aleyhimüsselâm: Allah’ın selamı onların üzerine olsun
beşer: insanlar	bil’icmâ: toplu halde, söz birliğiyle
delâlet etmek: delil olmak, işaret etmek	ehl-i dalâlet: doğru ve hak yoldan sapanlar, inançsız kimseler
enbiya: nebiler, peygamberler	hadsiz: sınırsız
hakikat: gerçek	hakkaniyet: doğruluk, gerçekçilik
hayvaniyet: hayvanlık	icmâ: fikir birliği
ihbar: haber verme	iman-ı billâh: Allah’a iman
ittibâ: uyma, tâbi olma	ittifak: birleşme, birlik
kat’î: kesin	kemâlât: mükemmellikler, kusursuzluklar
kudsiyet: kusur ve noksandan uzak oluş, kutsallık	kudsî: her türlü kusur ve noksandan uzak, kutsal
kuvvet-i iman: iman gücü	melekiyet: meleklik
mertebe: derece, makam	meşahir-i insaniye: insanların meşhurları, ünlü kişiler
muarız: karşı gelen	muhbir: haber veren
muhbir-i sadık: doğru sözlü haber verici, peygamber	musaddak: doğrulanan, onaylanan
mu’cize: Allah’ın izniyle peygamberler tarafından ortaya konulup bir benzerini yapmakta başkalarını aciz ve hayrette bırakan olağanüstü iş	mu’cizât: mu’cizeler
müsbet: ispat edilen	müstehak: hak eden
namdar: şan ve şöhret sahibi	nev-i beşer: insanlar, insanlık
nişâne-i tasdik: doğruluğunu gösteren işaret	nuranî: nurlu, nur saçan
semâvî: Allah tarafından olan, İlâhî	suhuf: bâzı peygamberlere gelen sahife halindeki kitaplar
taife-i azîm: büyük topluluk, grup	talimat: bildiriler, emirler
tasdik: doğrulama, onaylama	tevhid: birleme; herşeyin bir olan Allah’a ait olduğunu bilme ve inanma
tilmiz: öğrenci, talebe	umum: bütün, genel
vasıl olma: ulaşma, kavuşma	ümmet: millet, topluluk
şehadet etmek: şahitlik, tanıklık etmek

TaLHa · 16 Eki 2012

İkinci Kısım - Sayfa 141

ve tevatürü ve ispatta tevafuku ve tesanüdü ve tetabuku öyle bir hüccettir ve öyle bir kuvvettir ki, dünyada hiçbir kuvvet karşısına çıkamaz ve hiçbir şüphe ve tereddüdü bırakmaz. Ve imanın erkânında umum enbiyayı (aleyhimüsselâm) tasdik dahi dahil olması, o tasdik büyük bir kuvvet menbaı olduğunu anladı, onların derslerinden çokfeyz-i imanî aldı.İşte, bu yolcunun mezkûr dersini ifade mânâsında, Birinci Makamın Sekizinci Mertebesinde,

لاَۤ إِلٰهَ إِلاَّ اللهُ الَّذِى دَلَّ عَلٰى وُجُوبِ وُجُودِهِ فِى وَحْدَتِهِ: إِجْمَاعُ جَمِيعِ اْلاَنْبِيَاءِ، بِقُوَّةِ مُعْجِزَاتِهِمِ الْبَاهِرَةِ، الْمُصَدِّقَةِ الْمُصَدَّقَةِ

1
denilmiş.

Sonra imanın kuvvetinden ulvî bir zevk-i hakikat alan o seyyah-ı talip, enbiyaaleyhimüsselâmın meclisinden gelirken, ulemanın ilmelyakîn suretinde kat’î ve kuvvetli delillerle, enbiyaların (aleyhimüsselâm) dâvâlarını ispat eden ve asfiya ve sıddîkîn denilen mütebahhir, müçtehid muhakkikler, onu dershanelerine çağırdılar. O da girdi, gördü ki: Binlerle dâhi ve yüz binlerce müdakkik ve yüksek ehl-i tahkik, kıl kadar bir şüphe bırakmayan tetkikat-ı amîkalarıyla, başta vücub‑u vücud ve vahdetolarak müsbet mesâil-i imaniyeyi ispat ediyorlar.

Evet, istidatları ve meslekleri muhtelif olduğu halde usul ve erkân-ı imaniyede onların müttefikan ittifakları ve herbirisinin kuvvetli ve yakînî burhanlarına istinadları öyle bir hüccettir ki, onların mecmuu kadar bir zekâvet ve dirayet sahibi olmak veburhanlarının umumu kadar bir burhan bulmak mümkün ise, karşıları-na

[NOT]Dipnot-1 Allah’tan başka ilâh yoktur. O Allah ki, bütün enbiyanın, tasdik edici ve tasdike mazhar mu’cizât-ı bâhirelerinin kuvvetiyle ittifakları, Onun vahdet içindeki vücub-u vücuduna delâlet eder. [/NOT]

aleyhimüsselâm: Allah’ın selamı onların üzerine olsun	asfiya: hem velî, hem âlim olan büyük zâtlar
burhan: güçlü delil, sarsılmaz kanıt	dirâyet: zekâ, bilgi, kavrayış
dâhi: deha sahibi, üstün zekâ ve hikmet sahibi	ehl-i tahkik: gerçeği delilleriyle bilen âlimler
enbiya: nebiler, peygamberler	erkân: esaslar, temel unsurlar
erkân-ı imaniye: imanın esasları, şartları	feyz-i imanî: imanın bereketi
hüccet: güçlü delil, kanıt	ilmelyakîn: ilmî ve sağlam delillere dayanarak, kuşkuya yer bırakmayacak şekilde kesin olarak bilme
istidat: kàbiliyet, yetenek	istinad: dayanma, güvenme
ittifak: birleşme, birlik	kat’î: kesin olarak
mecmu: bütün, genel	mesâil-i imaniye: imana ait meseleler
mezkûr: adı geçen	muhakkik: gerçekleri araştıran ve delilleriyle bilen
muhtelif: çeşitli, ayrı ayrı	müdakkik: dikkatli bir şekilde araştıran, inceleyen
müsbet: ispat edilen	mütebahhir: ilmi derin olan, çok bilgili
müttefikan: birleşerek, fikir birliğiyle	müçtehid: âyet ve hadîsler başta olmak üzere diğer dinî delillerden hüküm çıkarma bilgi ve kàbiliyetine sahip olan
seyyah-ı tâlip: öğrenmek için seyahat eden	suret: biçim, şekil
sıddıkîn: daima doğruluk üzere ve Allah’a ve peygambere sadakatte en ileride olanlar	tasdik: doğrulama, kabul etme
tereddüt: şüphe, kuşku, kararsızlık içinde olma	tesanüd: dayanışma
tetabuk: uygunluk	tetkikat-ı amîka: ince tetkikler, derin ve kapsamlı araştırmalar
tevafuk: denk gelme, uygunluk	tevatür: güvenilir insanların birbirlerine anlatarak getirdikleri kesin haber
ulema: âlimler	ulvî: yüce, büyük
umum: bütün, genel	vahdet: birlik
vücub-u vücud: Allah’ın varlığının zorunlu oluşu, var olmak için bir sebebe muhtaç olmaması	yakinî: şüphe edilmeyecek derece kesinlik
zekâvet: zeki oluş, keskin zihin	zevk-i hakikat: doğruya ve gerçeğe ulaşma zevki

TaLHa · 16 Eki 2012

İkinci Kısım - Sayfa 142

ancak öyle çıkılabilir. Yoksa, o münkirler, yalnız cehalet ve echeliyet ve inkâr ve ispat olunmayan menfî meselelerde inat ve göz kapamak suretiyle karşılarına çıkabilirler. Gözünü kapayan, yalnız kendine gündüzü gece yapar.

Bu seyyah, bu muhteşem ve geniş dershanede, bu muhterem ve mütebahhir üstadların neşrettikleri nurlar, zeminin yarısını bin seneden ziyade ışıklandırdığını bildi. Ve öyle bir kuvve-i mâneviyeyi buldu ki, bütün ehl-i inkâr toplansa onu kıl kadar şaşırtmaz ve sarsmaz. İşte bu yolcunun bu dershaneden aldığı derse bir kısa işaret olarak Birinci Makamın Dokuzuncu Mertebesinde,

لاَۤ إِلٰهَ إِلاَّ اللهُ الَّذِى دَلَّ عَلٰى وُجُوبِ وُجُودِهِ فِى وَحْدَتِهِ: اِتِّفَاقُ جَمِيعِ اْلأَصْفِيَاءِ، بِقُوَّةِ بَرَاهِينِهِمِ الزَّاهِرَةِ الْمُحَقَّقَةِ الْمُتَّفِقَةِ

1
denilmiş.

Sonra, imanın daha ziyade kuvvetlenmesinde ve inkişafında ve ilmelyakînderecesinden aynelyakîn mertebesine terakkisindeki envârı ve ezvakı görmeye çokmüştak olan o mütefekkir yolcu, medreseden gelirken, hadsiz küçük tekyelerin vezaviyelerin telâhukuyla tevessü eden gayet feyizli ve nurlu ve sahra genişliğinde birtekye, bir hangâh, bir zikirhane, bir irşadgâhta ve cadde-i kübrâ-yı Muhammedînin (a.s.m.) ve mirac-ı Ahmedînin (a.s.m.) gölgesinde hakikate çalışan ve hakka erişen veaynelyakîne yetişen binlerle ve milyonlarla kudsî mürşidler onu dergâha çağırdılar. O da girdi, gördü ki:

O ehl-i keşif ve keramet mürşidler; keşfiyatlarına ve müşahedelerine ve kerametlerine istinaden, bil’icmâ, müttefikan Lâ ilâhe illâ Hû diyerek, vücub-u vücud

[NOT]Dipnot-1 Allah’tan başka ilâh yoktur. O Allah ki, bütün asfiyanın, muhakkak ve müttefik ve parlak burhanlarının kuvvetiyle ittifakları, Onun vahdet içindeki vücub-u vücuduna delâlet eder. [/NOT]

Lâ ilâhe illâ Hû: Ondan başka ilâh yoktur	Mirac-ı Ahmedî: Peygamberimizin (a.s.m.) Allah’ın huzuruna yükselişi ve bütün mânevî âlemleri gezdiği yolculuk
aynelyakîn: gözlem ve müşahedeye dayanarak kuşkuya yer bırakmayacak şekilde kesin olarak bilme	bil’icmâ: ittifakla, fikir birliğiyle
cadde-i kübrâ-yı Muhammedî: Hz. Muhammed’in (a.s.m.) gittiği ve tarif ettiği büyük İslâmiyet caddesi	cehalet: cahillik
dergâh: mürşidin bulunduğu yer	echeliyet: son derece cahillik
ehl-i inkâr: inançsız kimseler	ehl-i keşif ve keramet: Allah’ın bir ikramı olarak, olağanüstü hal ve hareketlerin kendilerinde görüldüğü velî zâtlar ve mâneviyat âlemlerinde iman hakikatlerini gözleme yeteneğine sahip insanlar, veliler
envâr: nurlar, ışıklar	ezvâk: zevkler, lezzetler
feyizli: bereketli	hadsiz: sayısız, sınırsız
hangâh: büyük tekke	ilmelyakîn: ilmî ve sağlam delillere dayanarak, kuşkuya yer bırakmayacak şekilde kesin bilme
inkişaf: açığa çıkma, gelişme	irşadgâh: doğru yolu gösterme yeri
istinaden: dayanarak	keramet: Allah’ın bir ikramı olarak, Onun sevgili kullarında görülen olağanüstü hal ve hareket
keşfiyat: keşifler, mânevî âlemlerde bazı olayları ve hakikatleri görme	kudsî: her türlü kusur ve noksandan uzak, kutsal
kuvve-i mâneviye: mânevi güç, moral	menfi: ispat edilmemiş
muhterem: hürmete lâyık, saygıdeğer	münkir: inanmayan, inkar eden
mürşid: doğru yol gösteren	mütebahhir: ilmi derin olan, çok bilgili
mütefekkir: düşünen, tefekkür eden	müttefikan: birleşerek, fikir birliğiyle
müşahede: görme, gözlem	müştak: arzulu, çok istekli
neşretmek: yaymak	sahra: ova, meydan
seyyah: gezgin, yolcu	suret: tarz, biçim
tekye: tekke; zikir veya ders için toplanılan yer, dervişlerin kaldığı yer	telâhuk: birbirine katılma, birleşme
terakki: ilerleme, yükselme	tevessü: genişleme, yayılma
vücub-u vücud: Allah’ın varlığının zorunlu oluşu, var olmak için bir sebebe muhtaç olmaması	zaviye: küçük tekke, zikir veya ders için toplanılan yer
zemin: yer, dünya	zikirhane: zikir edilen yer
ziyade: çok

TaLHa · 16 Eki 2012

İkinci Kısım - Sayfa 143

ve vahdet-i Rabbâniyeyi kâinata ilân ediyorlar. Güneşin ziyasındaki yedi renkle güneşi tanımak gibi, yetmiş renkle, belki Esmâ-i Hüsnâ adedince, Şems-i Ezelînin ziyasından tecellî eden ayrı ayrı nurlu renkler ve çeşit çeşit ziyalı levnler ve başka başka hakikatli tarîkatler ve muhtelif doğru meslekler ve mütenevvi haklı meşreplerde bulunan o kudsî dâhilerin ve nuranî âriflerin icmâ ve ittifakla imza ettikleri bir hakikat, ne derece zâhir ve bâhir olduğunu aynelyakîn müşahede etti. Ve enbiyanın (aleyhimüsselâm) icmâı ve asfiyanın ittifakı ve evliyanın tevafuku ve bu üç icmaın birden ittifakı, güneşi gösteren gündüzün ziyasından daha parlak gördü.

İşte, bu misafirin tekyeden aldığı feyze kısa bir işaret olarak, Birinci Makamın Onuncu Mertebesinde,

لاَۤ إِلٰهَ إِلاَّ اللهُ الَّذِى دَلَّ عَلٰى وُجُوبِ وُجُودِهِ فِى وَحْدَتِهِ: إِجْمَاعُ اْلاَوْلِيَاءِ بِكَشْفِيَاتِهِمْ، وَكَرَامَاتِهِمِ الظَّاهِرَةِ الْمُحَقَّقَةِ الْمُصَدَّقَةِ

1
denilmiş.

Sonra, kemâlât-ı insaniyenin en mühimi ve en büyüğü, belki bilcümle kemâlât-ı insaniyenin menbaı ve esası, iman-ı billâhtan ve marifetullahtan neş’et edenmuhabbetullah olduğunu bilen o dünya seyyahı, bütün kuvvetiyle ve letâifiyle, imanın kuvvetinde ve marifetin inkişafında daha ziyade terakki etmesini istemek fikriyle başını kaldırdı ve semâvâta baktı. Kendi aklına dedi ki:

“Madem kâinatta en kıymettar şey hayattır. Ve kâinatın mevcudâtı hayatamusahhardır. Ve madem zîhayatın en kıymettarı zîruhtur. Ve zîruhun en kıymettarı

[NOT]Dipnot-1 Allah’tan başka ilâh yoktur. O Vâcibü’l-Vücud ki, bütün evliyanın, muhakkak ve musaddak ve zahir keşif ve kerametlerinin icmâı, Onun vahdet içindeki vücub-u vücuduna delâlet eder. [/NOT]

Esmâ-i Hüsnâ: Allah’ın en güzel isimleri	aleyhimüsselâm: Allah’ın selamı onların üzerine olsun
asfiya: hem âlim, hem velî olan büyük zâtlar	aynelyakîn: gözlem ve müşahedeye dayanarak, kuşkuya yer bırakmayacak şekilde kesin bilme
bilcümle: bütün	bâhir: açık, görünen
dâhi: son derece zeki, dehâ ve hikmet sahibi	enbiya: nebiler, peygamberler
evliya: veliler, Allah dostları	feyz: ihsan, bolluk, bereket
hakikat: gerçek	icmâ: fikir birliği
iman-ı billâh: Allah’a iman	inkişaf: açığa çıkma, açılma, gelişme
ittifak: birleşme, birlik	kemâlât-ı insaniye: insanlara ait mükemmellikler, olgunluklar
kudsî: her türlü kusur ve noksandan uzak, kutsal	kâinat: evren, bütün yaratılmışlar
kıymettar: kıymetli, değerli	letâif: lâtifeler; insanın mânevi yapısındaki ince duygular
levn: renk	marifet: Allah’ı bilme ve tanıma
marifetullah: Allah’ı bilme ve tanıma	menba: kaynak
mevcudat: varlıklar	meşrep: mânevi haz ve feyiz alınan yol
muhabbetullah: Cenâb-ı Hakka duyulan sevgi	muhtelif: çeşitli, ayrı ayrı
musahhar: boyun eğdirilmiş, emre verilmiş	mütenevvi: çeşitli
müşahede etmek: görmek, gözlemlemek	neş’et etmek: çıkmak, doğmak
nuranî: nurlu, aydın, nur saçan	semâvât: gökler
seyyah: gezgin, yolcu	tarîkat: mânevi ilerlemeye götüren yol
tecellî etmek: görünmek, yansımak	terakkî etmek: yükselmek, ilerlemek
tevafuk: denk gelme, uygunluk	vahdet-i Rabbâniye: bütün varlıkları yaratılış gayelerine göre terbiye edip idaresi ve egemenliği altında tutan Allah’ın birliği
ziya: ışık, parlaklık	ziyade: çok
zâhir: açık, âşikar	zîhayat: canlı, hayat sahibi
zîruh: ruh sahibi	ârif: bilgide ileri olan
Şems-i Ezelî: Ezelî Güneş, bu tabir ezelden beri bütün varlıkları aydınlatan Allah için bir benzetme olarak kullanılır

TaLHa · 16 Eki 2012

İkinci Kısım - Sayfa 144

zîşuurdur. Ve madem bu kıymettarlık için küre-i zemin, zîhayatı mütemadiyen çoğaltmak için, her asır, her sene dolar, boşalır. Elbette ve her halde, bu muhteşem ve müzeyyen olan semâvâtın dahi kendisine münasip ahalisi ve sekenesi, zîhayat vezîruh ve zîşuurlardan vardır ki, huzur-u Muhammedîde (a.s.m.) sahabelere görünen Hazret-i Cebrâil’in (a.s.) temessülü gibi, melâikeleri görmek ve onlarla konuşmak hâdiseleri, tevatür suretinde eskiden beri nakil ve rivayet ediliyor. Öyle ise keşke bensemâvât ehliyle dahi görüşseydim, onlar ne fikirde olduklarını bilseydim. Çünkü,Hâlık-ı Kâinat hakkında en mühim söz onlarındır” diye düşünürken, birden semâvî şöyle bir sesi işitti:

“Madem bizimle görüşmek ve dersimizi dinlemek istersin. Bil ki, başta Hazret-i Muhammed Aleyhissalâtü Vesselâm ve Kur’ân-ı Mucizü’l-Beyan olarak bütün peygamberlere vasıtamızla gelen mesâil-i imaniyeye en evvel biz iman etmişiz. Hem insanlara temessül edip görünen ve bizlerden olan bütün ervâh-ı tayyibe, bilâ istisnave bil’ittifak, bu kâinat Hâlıkının vücub-u vücuduna ve vahdetine ve sıfât-ı kudsiyesine şehadet edip birbirine muvafık ve mutabık olarak ihbar etmişler. Bu hadsiz ihbaratın tevafuku ve tetabuku, güneş gibi sana bir rehberdir” dediklerini bildi ve onun nur-u imanı parladı, zeminden göklere çıktı.

İşte, bu yolcunun melâikeden aldığı derse kısa bir işaret olarak, Birinci Makamın On Birinci ve On İkinci Mertebelerinde,

لاَۤ إِلٰهَ إِلاَّ اللهُ الْوَاجِبُ الْوُجُودِ الَّذِى دَلَّ عَلٰى وُجُوبِ وُجُودِهِ فِى وَحْدَتِهِ: اِتِّفَاقُ الْمَلٰۤئِكَةِ الْمُتَمَثِّلِينَ ِلأَنْظَارِ النَّاسِ، وَالْمُتَكَلِّمِينَ مَعَ خَوَاصِّ الْبَشَرِ، بِاِخْبَارَاتِهِمِ الْمُتَطَابِقَةِ الْمُتَوَافِقَةِ

1
denilmiştir.

[NOT]Dipnot-1 Allah’tan başka ilâh yoktur. O Allah ki, insanların nazarına temessül eden ve beşerin havâs kısmıyla konuşan melâikenin ittifakı, birbirine tetabuk ve tevafuk edenihbaratıyla, Onun vahdet içindeki vücub-u vücuduna delâlet eder. [/NOT]

Aleyhissalâtü Vesselâm: Allah’ın salât ve selâmı onun üzerine olsun	Hazret-i Cebrail: [bk. bilgiler – Cebrail (a.s.)]
Hâlık: yaratıcı, herşeyi yaratan Allah	Hâlık-ı Kâinat: evreni ve içindeki herşeyi yaratan Allah
Kur’ân-ı Mu’cizü’l-Beyan açıklamalarıyla ve anlatımıyla benzerini yapmakta akılları âciz bırakan Kur’ân: (bk. a-c-z; b-y-n)	bilâ istisna: istisnasız
bil’ittifak: ittifakla, birleşerek	ervâh-ı tayyibe: temiz ve iyi ruhlar
hadsiz: sınırsız	huzur-u Muhammedî: Hz. Peygamberin huzuru
ihbar etmek: haber vermek	ihbarat: haber vermeler
küre-i zemin: yeryüzü, dünya	kıymettarlık: kıymetlilik, değerlilik
melâike: melekler	mesâil-i imâniye: imanla ilgili meseleler
mutabık: uygun	muvafık: lâyık, uygun
mütemadiyen: sürekli olarak	müzeyyen: süslenmiş
nur-u iman: iman nuru	sahabe: Hz. Peygamber’i (a.s.m.) görüp onun yolundan giden Müslümanlar
sekene: sakinler, ikamet edenler	semâvât: gökler
semâvî: Allah tarafından olan, İlâhî	suret: biçim, şekil
sıfât-ı kudsiye: kutsal sıfatlar, kusursuz özellikler	temessül: belirme, görünme
tetabuk: uygunluk	tevafuk: denk gelme, uygunluk
tevatür: çok güvenilir insanların birbirlerine anlatarak getirdikleri kesin haber	vahdet: birlik
vücub-u vücud: Allah’ın varlığının zorunlu oluşu, var olmak için bir sebebe muhtaç olmaması	zemin: yer, dünya
zîhayat: canlı, hayat sahibi	zîruh: ruh sahibi
zîşuur: şuur sahibi, bilinçli	şehadet etmek:

İkinci Kısım - Hüccetullahi’l-Bâliğa Risalesi - Birinci Hüccet-i İmâniye

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım

Nur-u Aynım