Konu: Münâcat

<style media="all" type="text/css">body { font-family: 'Trebuchet MS',Arial,serif; font-size: 12pt; }</style>madeniyatın tuz, limon tuzu, sulfato ve şap gibi sureten birbirine benzemekle beraber, tatlarının şiddet-i muhalefetiyle ve bilhassa nebatatın basit bir topraktan çeşit çeşit envâlarıyla, ayrı ayrı çiçek ve meyveleriyle, nihayetsiz Kadîr, nihayetsiz Hakîm, nihayetsiz Rahîm ve Kerîm bir Sâniin vücub-u vücuduna bedahetle şehadet ettikleri gibi, heyet-i mecmuasındaki vahdet-i idare ve vahdet-i tedbir ve menşe ve mesken ve hilkat ve san’atça beraberlik ve birlik ve ucuzluk ve kolaylık ve çokluk ve yapılmakta çabukluk noktalarından, Sâniin vahdetine ve ehadiyetine şehadet ederler.

Hem nasıl ki dağların yüzünde ve karnındaki masnular, zeminin her tarafında, herbir nevi aynı zamanda, aynı tarzda, yanlışsız, gayet mükemmel ve çabuk yapılmaları ve bir iş bir işe mâni olmadan, sair nevilerle beraber karışık iken karıştırmaksızın icadları, Senin rububiyetinin haşmetine ve hiçbir şey ona ağır gelmeyen kudretinin azametine delâlet eder. Öyle de, zeminin yüzündeki bütün zîhayat mahlûkların hadsiz hâcetlerini, hattâ mütenevvi hastalıklarını, hattâ muhtelif zevklerini ve ayrı ayrı iştahlarını tatmin edecek bir surette, dağların yüzlerini ve içlerini muntazam eşcar ve nebatat ve madeniyatla doldurmak ve muhtaçlara teshir etmek cihetiyle, senin rahmetinin hadsiz genişliğine ve hâkimiyetinin nihayetsiz vüs’atine delâlet ve toprak tabakatı içinde gizli ve karanlık ve karışık bulunduğu halde, bilerek, görerek, şaşırmayarak, intizamla, hâcetlere göre ihzar edilmeleriyle Senin herşeye taallûk eden ilminin ihatasına ve herbir şeyi tanzim eden hikmetinin bütün eşyaya şümulüne ve ilâçların ihzârâtı ve madenî maddelerin iddihârâtıyla rububiyetinin rahîmâne ve kerîmâne

Hakîm: her işini hikmetle ve belli bir sebeple yapan Allah	Kadîr: herşeye gücü yeten, sonsuz güç ve kudret sahibi Allah
Kerîm: cömertlik ve ikram sahibi olan Allah	Rahîm: rahmeti herşeyi kuşatan Allah
Sâni: herşeyi san’atla yaratan Allah	azamet: büyüklük, yücelik
bedahet: açıklık	bilhassa: özellikle
cihet: şekil, yön	delâlet etmek: delil olmak, işaret etmek
ehadiyet: Allah’ın birliğinin ve isimlerinin herbir varlıkta ayrı ayrı tecellî etmesi	envâ: neviler, türler
eşcar: ağaçlar	eşya: şeyler, varlıklar
hadsiz: sayısız, sınırsız	haşmet: büyüklük, görkem
heyet-i mecmua: birşeyin tamamı; bütün	hikmet: fayda, gaye
hilkat: yaratılış	hususan: özellikle
hâcet: ihtiyaç	hâkimiyet: egemenlik, hükümranlık
icad: var etme, yaratma	iddihârât: biriktirmeler, depolamalar
ihata: herşeyi kuşatma	ihzar etmek: hazırlamak
ihzârât: hazırlamalar	intizam: düzen, tertip
kerîmâne: lütufkâr ve cömert bir şekilde	kudret: Allah’ın güç, kuvvet ve iktidarı
madeniyat: madenler	mahlûk: yaratık
masnu: san’at eseri varlık	menşe: kaynak, kök
mesken: ev, mekân	muhtelif: çeşit çeşit
muntazam: düzenli, intizamlı	mâni: engel
mütenevvi: çeşitli	nebatat: bitkiler
nevi: çeşit, tür	nihayetsiz: sınırsız, sonsuz
rahmet: İlâhî şefkat, merhamet	rahîmâne: merhamet ve şefkat ederek
rububiyet: Allah’ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, yaratıcılığı, idaresi ve terbiyesi	sair: diğer, başka
sulfato: sülfirik asit tuz veya esteri	suret: şekil, biçim
sureten: görünüşte	taallûk etmek: ilgilendirmek, ait olmak
tabakat: tabakalar, dereceler	tanzim etmek: düzenlemek
teshir etmek: boyun eğdirmek	vahdet: Allah’ın birliği
vahdet-i idare: idarenin tek elde olması	vahdet-i tedbir: bir elden yönetme
vücub-u vücud: Allah’ın varlığının zorunlu olması	vüs’at: genişlik
zemin: yeryüzü	zîhayat: canlı, hayat sahibi
şap: alüminyum ve potasyum sülfatından meydana gelen renksiz madde	şehadet etmek: şahitlik etmek
şiddet-i muhalefet: birbirine zıt olması	şümûl: kapsamlılık, kuşatıcılık

<style media="all" type="text/css">body { font-family: 'Trebuchet MS',Arial,serif; font-size: 12pt; }</style>olan tedâbirinin mehâsinine ve inâyetinin ihtiyatlı letâifine pek zâhir bir surette işaret ve delâlet ederler.


Hem bu dünya hanında misafir yolcular için koca dağları levâzımâtlarına ve istikbaldeki ihtiyaçlarına muntazam ihtiyat deposu ve cihazat ambarı ve hayata lüzumu olan çok definelerin mükemmel mahzeni olmak cihetinde işaret, belki delâlet belki şehadet eder ki, bu kadar kerîm ve misafirperver ve bu kadar hakîm ve şefkatperver ve bu kadar kadîr ve rububiyetperver bir Sâniin, elbette ve herhalde, çok sevdiği o misafirleri için, ebedî bir âlemde, ebedî ihsânâtının ebedî hazineleri vardır. Buradaki dağlara bedel, orada yıldızlar o vazifeyi görürler.

Ey Kàdir-i Külli Şey,

Dağlar ve içindeki mahlûklar Senin mülkünde ve Senin kuvvet ve kudretinle ve ilim ve hikmetinle musahhar ve müdahhardırlar. Onları bu tarzda tavzif ve teshir eden Hâlıkını takdis ve tesbih ederler.

Ey Hâlık-ı Rahmân ve ey Rabb-i Rahîm,

Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâmın talimiyle ve Kur’ân-ı Hakîminin dersiyle anladım:

Nasıl ki semâ ve feza ve arz ve deniz ve dağ, müştemilât ve mahlûklarıyla beraber Seni tanıyorlar ve tanıttırıyorlar. Öyle de, zemindeki bütün ağaç ve nebatat, yaprakları ve çiçekleri ve meyveleriyle Seni bedâhet derecesinde tanıttırıyorlar ve tanıyorlar.

Ve umum eşcârın ve nebatatın cezbedârâne hareket-i zikriyede bulunan yapraklarından ve ziynetleriyle Sâniinin isimlerini tavsif ve tarif eden çiçeklerinden

Aleyhissalatü Vesselâm: Allah’ın salât ve selâmı onun üzerine olsun	Hâlık: herşeyi yaratan Allah
Hâlık-ı Rahîm: sonsuz merhamet ve şefkat sahibi olan ve herşeyi yaratan Allah	Kur’ân-ı Hakîm: her âyet ve sûresinde sayısız hikmet ve faydalar bulunan Kur’ân
Kâdir-i Külli Şey: sınırsız güç sahibi olan ve herşeye gücü yeten Allah	Rabb-i Rahîm: sonsuz merhamet ve şefkat sahibi ve herşeyi terbiye ve idare eden Allah
Resul-i Ekrem: Allah’ın en şerefli ve değerli elçisi olan Hz. Muhammed (a.s.m.)	Sâni: herşeyi san’atla yaratan Allah
arz: dünya	bedâhet derecesinde: ap açık bir şekilde
cezbekârâne: kendinden geçmiş bir şekilde	cihazat: cihazlar, donanımlar
cihet: yön	delâlet etmek: delil olmak, işaret etmek
ebedî: sonu olmayan, sonsuz	eşcâr: ağaçlar
feza: uzay	hakîm: her işini hikmetle ve belli bir sebeple yapan Allah
hareket-i zikriye: zikir hareketi	hikmet: ilim, yüksek bilgi
ihsânât: bağışlar, ikramlar, iyilikler	ihtiyat: önlem alma, tedbirli hareket etme
ihtiyatlı: tedbirli	inâyet: Allah’tan gelen yardım, ihsan, iyilik
istikbal: gelecek zaman	kadîr: herşeye gücü yeten, sonsuz güç ve kudret sahibi
kerîm: cömert, ikram sahibi	kudret: güç, kuvvet, iktidar
letaif: güzellikler, incelikler	levâzımât: gerekli olan şeyler
mahlûk: yaratılmış	mahzen olmak: depo olmak
mehâsin: güzellikler, iyilikler	misafirperver: misafir ağırlamayı seven
muntazam: düzenli, intizamlı	musahhar: boyun eğdirilmiş, emre verilmiş
müdahhar: depolanmış, biriktirilmiş	müştemilât: içindekiler
nebatat: bitkiler	rububiyetperver: ihtiyaca cevap vermeyi seven ve terbiye etmeyi seven
semâ: gök	suret: şekil, biçim
takdis: kutsama, Allah’ı her türlü eksiklik ve çirkinlikten yüce tutma	talim: öğretme, eğitme
tavsif: vasıflandırma	tavzif: vazifelendirme, görevlendirme
tedâbir: tedbirler	tesbih etmek: Allah’ı yüce şanına lâyık ifadelerle anmak
teshir etmek: boyun eğdirmek	umum: bütün
zemin: yer	ziynet: süs
zâhir: açık, âşikar	şefkatperver: acıyan
şehadet etmek: şahitlik, tanıklık etmek

<style media="all" type="text/css">body { font-family: 'Trebuchet MS',Arial,serif; font-size: 12pt; }</style>ve letâfet ve cilve-i merhametinden tebessüm eden meyvelerinden herbirisi, tesadüfe havalesi hiçbir cihet-i imkânı olmayan harika san’at içindeki nizam ve nizam içindeki mizan ve mizan içindeki ziynet ve ziynet içindeki nakışlar ve nakışlar içindeki güzel ve ayrı ayrı kokular ve kokular içindeki meyvelerin muhtelif tatlarıyla, nihayetsiz Rahîm ve Kerîm bir Sâniin vücub-u vücuduna bedâhet derecesinde şehadet ettikleri gibi; heyet-i mecmuasıyla, bütün zemin yüzünde birlik ve beraberlik, birbirine benzemeklik ve sikke-i hilkatte müşabehet ve tedbir ve idarede münasebet ve onlara taallûk eden icad fiilleri ve Rabbânî isimlerde muvafakat ve o yüz bin envâın hadsiz efradlarını birbiri içinde şaşırmayarak birden idareleri gibi noktalarıyla, o Vâcibü’l-Vücud Sâniin bilbedâhe vahdetine ve ehadiyetine dahi şehadet ederler.

Hem nasıl ki, onlar Senin vücub-u vücuduna ve vahdetine şehadet ediyorlar. Öyle de, rû-yi zeminde dört yüz bin milletlerden teşekkül eden zîhayat ordusundaki hadsiz efradın yüz binler tarzda iaşe ve idareleri, şaşırmayarak karıştırmayarak mükemmel yapılmasıyla, Senin rububiyetinin vahdâniyetteki haşmetine ve bir baharı bir çiçek kadar kolay icad eden kudretinin azametine ve herşeye taallukuna delâlet ettikleri gibi; koca zeminin her tarafında, hadsiz hayvanatına ve insanlara, hadsiz taamların çeşit çeşit aksamını ihzar eden rahmetinin hadsiz genişliğine ve o hadsiz işler ve in’âmlar ve idareler ve iaşeler ve icraatlar kemâl-i intizamla cereyanları ve herşey, hattâ zerreler o emirlere ve icraata itaat ve musahhariyetleriyle hâkimiyetinin hadsiz vüs’atine kat’î delâlet etmekle beraber; o ağaçların ve nebatların ve herbir yaprak ve çiçek ve meyve ve kök ve dal ve budak gibi herbirisinin herbir şeyini, herbir işini bilerek, görerek faydalara, maslahatlara, hikmetlere göre yapılmakla, Senin ilminin herşeye ihatasına ve

Kerîm: cömert, ikram sahibi	Rabbânî: bütün varlıkları terbiye eden ve idaresi ve tasarrufu altında bulunduran Allah’a ait
Rahîm: rahmeti herşeyi kuşatan Allah	Sâni: herşeyi san’atla yaratan Allah
Vâcibü’l-Vücud: varlığı gerekli olan, var olmak için hiçbir sebebe ihtiyacı bulunmayan Allah	aksam: kısımlar
azamet: büyüklük, yücelik	bedâhet: açıklık, aşikâr olma
bilbedâhe: açık bir şekilde	cereyan: akım, hareket
cihet-i imkân: mümkün olma yönü	cilve-i merhamet: merhamet cilvesi, görüntüsü
delâlet etmek: delil olmak, işaret etmek	efrad: fertler, bireyler
ehadiyet: Allah’ın birliğinin ve isimlerinin herbir varlıkta ayrı ayrı tecellî etmesi	envâ: neviler, türler
hadsiz: sayısız, sınırsız	hayvanat: hayvanlar
haşmet: büyüklük, görkem	heyet-i mecmua: birşeyin tamamı; bütün
hâkimiyet: egemenlik, hükümranlık	iaşe: besleme, yedirip içirme
icad etmek: yaratmak, var etmek	icraat: faaliyet, iş
ihata: içine alma, kapsama	ihzar etmek: hazırlamak
in’âm: nimetlendirme	kat’î: kesin
kemâl-i intizam: mükemmel bir düzen	kudret: Allah’ın güç, kuvvet ve iktidarı
letâfet: hoşluk, güzellik	maslahat: fayda, gaye
mizan: ölçü, denge	muhtelif: çeşit çeşit
musahhariyet: boyun eğmişlik	muvafakat: uygunluk
münasebet: bağlantı, ilişki	müşabehet: benzeme
nebat: bitki	nihayetsiz: sınırsız, sonsuz
nizam: düzen, kanun	rahmet: İlâhî şefkat, merhamet
rububiyet: Allah’ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, yaratıcılığı, idaresi ve terbiyesi	rû-yi zemin: yeryüzü
sikke-i hilkat: yaratılış mührü	taallûk: ilgilendirmek, ait olmak
taam: yemek	tedbir: idare etme, çekip çevirme
teşekkül etmek: oluşturmak	vahdet: birlik
vahdâniyet: Allah’ın bir ve benzersiz oluşu	vücub-u vücud: Allah’ın varlığının zorunlu olması
vüs’at: genişlik	zemin: yer
zerre: atom, çok küçük parça	ziynet: süs
zîhayat: canlı, hayat sahibi	şehadet etmek: şahitlik, tanıklık etmek

hikmetinin herşeye şümulunü pek zâhir bir surette delâlet ve hadsiz parmaklarıyla işaret ederler. Ve Senin gayet kemâldeki cemâl-i san’atına ve nihayet cemâldeki kemâl-i nimetine hadsiz dilleriyle senâ ve medhederler.

Hem bu muvakkat handa ve fâni misafirhanede ve kısa bir zamanda ve az bir ömürde, eşcar ve nebatatın elleriyle, bu kadar kıymettar ihsanlar ve nimetler ve bu kadar fevkalâde masraflar ve ikramlar, işaret belki şehadet eder ki, misafirlerine burada böyle merhametler yapan kudretli, keremkâr Zât-ı Rahîm, bütün ettiği masrafı ve ihsanı, kendini sevdirmek ve tanıttırmak neticesinin aksiyle, yani bütün mahlûkat tarafından “Bize tattırdı, fakat yedirmeden bizi idam etti” dememek ve dedirmemek ve saltanat-ı ulûhiyetini iskat etmemek ve nihayetsiz rahmetini inkâr etmemek ve ettirmemek ve bütün müştak dostlarını mahrumiyet cihetinde düşmanlara çevirmemek noktalarından, elbette ve herhalde, ebedî bir âlemde, ebedî bir memlekette, ebedî bırakacağı abdlerine, ebedî rahmet hazinelerinden, ebedî cennetlerinde, ebedî ve cennete lâyık bir surette meyvedar eşcar ve çiçekli nebatlar ihzar etmiştir. Buradakiler ise, müşterilere göstermek için nümunelerdir.

Hem ağaçlar ve nebatlar, umumen yaprak ve çiçek ve meyvelerinin kelimeleriyle Seni takdis ve tesbih ve tahmid ettikleri gibi, o kelimelerden herbirisi dahi ayrıca Seni takdis eder. Hususan meyvelerin bedî bir surette, etleri çok muhtelif, san’atları çok acip, çekirdekleri çok harika olarak yapılarak o yemek tablalarını ağaçların ellerine verip ve nebatların başlarına koyarak zîhayat misafirlerine göndermek cihetinde, lisan-ı hal olan tesbihatları, zuhurca lisan-ı kâl derecesine çıkar. Bütün onlar senin mülkünde, Senin kuvvet ve kudretinle, Senin irade ve ihsanatınla, Senin rahmet ve hikmetinle musahhardırlar ve Senin herbir emrine mutîdirler.

Zât-ı Rahîm: rahmeti herşeyi kuşatan, sonsuz şefkat merhamet sahibi Zât; Allah	abd: kul
acip: hayret verici, şaşırtıcı	bedî: güzel, benzersiz
cemâl: güzellik	cemâl-i san’at: sanat güzelliği
cihet: yön, taraf	delâlet: delil olma, işaret etme
ebedî: sonu olmayan, sonsuz	eşcar: ağaçlar
fevkalâde: olağanüstü	fâni: geçici, yok olucu
hadsiz: sayısız	hikmet: fayda, gaye
hususan: özellikle	ihsan: bağış, ikram
ihsanat: ihsanlar, iyilikler, bağışlar	ihzar etmek: hazırlamak
irade: dileme, tercih	iskat etmek: susturmak
kemâl: kusursuzluk, mükemmellik	kemâl-i nimet: nimetin tam ve mükemmel olması
keremkâr: lütfeden, bağışlayan	kudret: Allah’ın güç, kuvvet ve iktidarı
kıymettar: kıymetli	lisan-ı hal: hal dili
lisan-ı kal: söz ile anlatım	mahlukât: yaratıklar
medhetmek: övmek	meyvedar: meyveli, meyve veren
muhtelif: çeşit çeşit	musahhar: boyun eğdirilmiş, emre verilmiş
mutî: emre uyan, itaatkâr	muvakkat: gelip geçici
müştak: şiddetli istek, arzu	nebat: bitki
nebatat: bitkiler	nihayet: son derece
nihayetsiz: sınırsız, sonsuz	nümune: örnek, misal
rahmet: İlâhî şefkat, merhamet	saltanat-ı Ulûhiyet: hiçbir ortak kabul etmeyen Allah’ın saltanatı
senâ: övme ve yüceltme	suret: şekil, biçim
tahmid: Allah’ı övme ve Ona şükürlerini sunma	takdis etmek: kutsamak, Allah’ın her türlü eksiklik ve çirkinlikten yüce olduğunu ilân etmek
tesbih: Allah’ı her türlü kusurdan yüce tutarak şanına layık ifadelerle anma	tesbihat: Allah’ı noksan sıfatlardan yüce tutan sözler
umumen: bütünüyle	zuhur: belirme, görünme
zâhir: açık, âşikar	zîhayat: canlı, hayat sahibi
şehadet etmek: şahitlik, tanıklık etmek	şümûl: kapsamlılık, kuşatıcılık

<style media="all" type="text/css">body { font-family: 'Trebuchet MS',Arial,serif; font-size: 12pt; }</style>Ey şiddet-i zuhurundan gizlenmiş ve ey kibriya-yı azametinden tesettür etmiş olan Sâni-i Hakîm ve Hâlık-ı Rahîm,


Bütün eşcar ve nebatatın, bütün yaprak ve çiçek ve meyvelerin dilleriyle ve adediyle Seni kusurdan, aczden, şerikten takdis ederek hamd ü senâ ederim.

Ey Fâtır-ı Kadîr, ey Müdebbir-i Hakîm, ey Mürebbî-i Rahîm,

Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâmın talimiyle ve Kur’ân-ı Hakîmin dersiyle anladım ve iman ettim ki nasıl nebatat ve eşcar Seni tanıyorlar, Senin sıfât‑ı kudsiyeni ve Esmâ-i Hüsnânı bildiriyorlar. Öyle de, zîhayatlardan ruhlu kısmı olan insan ve hayvanattan hiçbirisi yoktur ki; cisminde gayet muntazam saatler gibi işleyen ve işlettirilen dahilî ve haricî âzâlarıyla ve bedeninde gayet ince bir nizam ve gayet hassas bir mîzan ve gayet mühim faydalarla yerleştirilen âlât ve duygularıyla ve cesedinde gayet san’atlı bir yapılış ve gayet hikmetli bir tefriş ve gayet dikkatli bir muvazene içinde konulan cihazat-ı bedeniyesiyle, Senin vücûb-u vücuduna ve sıfatlarının tahakkukuna şehadet etmesin. Çünkü, bu kadar basîrâne nazik san’at ve şuurkârâne ince hikmet ve müdebbirâne tam muvazeneye, elbette kör kuvvet ve şuursuz tabiat ve serseri tesadüf karışamazlar ve onların işi olamaz ve mümkün değildir. Ve kendi kendine teşekkül edip öyle olması ise, yüz derece muhâl içinde muhâldir. Çünkü, o halde herbir zerresi, herbir şeyini ve cesedinin teşekkülünü, belki dünyada alâkadar olduğu herşeyini bilecek, görecek, yapabilecek, âdeta ilâh gibi ihatalı bir ilmi ve kudreti bulunacak, sonra teşkil-i ceset ona havale edilir ve “kendi kendine oluyor” denilebilir.

Ve heyet-i mecmuasındaki vahdet-i tedbir ve vahdet-i idare ve vahdet-i nev’iye

Aleyhissalatü Vesselâm: Allah’ın salât ve selâmı onun üzerine olsun	Esmâ-i Hüsna: Cenâb-ı Hakkın en güzel isimleri
Fâtır-ı Kadîr: herşeye gücü yeten yaratıcı, Allah	Hâlık-ı Rahîm: sınırsız rahmet sahibi ve yaratıcı olan Allah
Kur’ân-ı Hakîm: her âyet ve sûresinde sayısız hikmet ve faydalar bulunan Kur’ân	Müdebbir-i Hakîm: herşeyi hikmetle yaratan ve herşeyi idare eden Allah
Mürebbî-i Rahîm: herşeyi hikmetle yapan, terbiye edici Allah	Resul-i Ekrem: Allah’ın en şerefli ve değerli elçisi olan Hz. Muhammed (a.s.m.)
Sâni-i Hakîm: herşeyi san’atla ve hikmetle yaratan Allah	acz: acizlik, güçsüzlük
alâkadar olmak: ilgili olmak	basîrâne: görerek, bilerek
cihazat-ı bedeniye: bedendeki organlar	eşcar: ağaçlar
hamd ü senâ: şükretme ve övme	havale etmek: bir işi başka birine bırakma
hayvanat: hayvanlar	heyet-i mecmua: birşeyin tamamı, bütün
hikmet: bir gaye ve faydaya yönelik olarak, tam yerli yerinde olma	hikmetli: herşeyi bir gaye ve maksada yönelik olarak, anlamlı ve yerli yerinde yapılması
ihatalı: kuşatıcı, kapsayıcı	kibriya-yı azamet: son derece büyüklük ve kudret
kudret: Allah’ın güç, kuvvet ve iktidarı	muhâl içinde muhâl: imkansızlık içinde imkansızlık
muntazam: düzenli, intizamlı	muvazene: denge
mîzan: tartı, ölçü	müdebbirâne: tedbirli bir şekilde, herşeyi önceden düşünerek
nebatat: bitkiler	nizam: düzen, kanun
sıfât-ı kudsiye: kutsal vasıflar ve özellikler	tahakkuk: gerçekleşme
takdis etmek: Allah’ın her türlü eksiklik ve çirkinlikten yüce olduğunu ilân etmek	talim: öğretme, eğitme
tefriş: döşeme	tesettür etmek: örtünmek, gizlenmek
teşekkül: oluşma	teşkil-i ceset: cesedi oluşturma, meydana getirme
vahdet-i idare: idare birliği	vahdet-i nev’iye: tür birliği
vahdet-i tedbir: tedbir birliği	vücub-u vücud: varlığının gerekli oluşu ve var olmak için bir nedene ihtiyacının olmayışı
zîhayat: canlı, hayat sahibi	âlât: âletler, organlar
âzâ: uzuvlar, organlar	şehadet etmek: şahitlik, tanıklık etmek
şerik: ortak	şiddet-i zuhur: çok kuvvetli şekilde görünme
şuurkârâne: şuurlu ve bilinçli bir şekilde	şuursuz: bilinçsiz

<style media="all" type="text/css">body { font-family: 'Trebuchet MS',Arial,serif; font-size: 12pt; }</style>ve vahdet-i cinsiye ve umumun yüzlerinde göz, kulak, ağız gibi noktalarda ittifak cihetinde müşahede edilen sikke-i fıtratta birlik ve herbir nev’in efradı simalarında görülen sikke-i hikmette ittihad ve iaşede ve icadda beraberlik ve birbirinin içinde bulunmak gibi keyfiyetlerinden hiçbirisi yoktur ki, Senin vahdetine kat’î şehadette bulunmasın ve herbir ferdinde kâinata bakan bütün isimlerin cilveleri bulunmakta, vâhidiyet içinde, Senin ehadiyetine işareti olmasın.

Hem nasıl ki insan ile beraber hayvanatın, zeminin bütün yüzünde yayılan yüz bin envâı, muntazam bir ordu gibi teçhiz ve talimat ve itaat ve musahhariyetle ve en küçükten tâ en büyüğe kadar, rububiyetin emirleri intizamla cereyanlarıyla o rububiyetinin derece-i haşmetine ve gayet çoklukla beraber gayet kıymetli ve gayet mükemmel olmakla beraber gayet çabuk yapılmaları ve gayet san’atlı olmakla beraber gayet kolay yapılışlarıyla, kudretinin derece-i azametine delâlet ettikleri gibi; şarktan garba, şimalden cenuba kadar yayılan mikroptan tâ gergedana kadar, en küçücük sinekten tâ en büyük kuşa kadar bütün onların rızıklarını yetiştiren rahmetinin hadsiz vüs’atine ve herbiri emirber nefer gibi vazife-i fıtriyesini yapmak ve zemin yüzü her baharda, güz mevsiminde terhis edilenler yerinde yeniden taht-ı silâha alınmış bir orduya ordugâh olmak cihetiyle, hâkimiyetinin nihayetsiz genişliğine kat’î delâlet ederler.

Hem nasıl ki hayvanâttan herbirisi kâinatın bir küçük nüshası ve bir misal-i musağğarı hükmünde gayet derin bir ilim ve gayet dakik bir hikmetle, karışık eczaları karıştırmayarak ve bütün hayvanların ayrı ayrı suretlerini şaşırmayarak hatasız, sehivsiz, noksansız yapılmalarıyla, ilminin herşeye ihatasına ve hikmetinin herşeye şümulüne, adetlerince işaretler ederler. Öyle de, herbiri birer mucize-i san’at ve birer harika-i hikmet olacak kadar san’atlı ve güzel yapılmasıyla, çok sevdiğin ve teşhirini istediğin san’at-ı Rabbâniyenin kemâl-i hüsnüne ve gayet

San’at-ı Rabbâniye: herşeyi terbiye edip idaresi altında bulunduran Allah’ın san’atı	cenub: güney
cereyan: akım, hareket	cihet: şekil, yön
cilve: görünme, yansıma	dakik: ince, derin
delâlet etmek: delil olmak, işaret etmek	derece-i azamet: büyüklük derecesi
derece-i haşmet: heybet ve görkemin derecesi	ecza: cüzler, parçalar
efrad: fertler, bireyler	ehadiyet: her bir varlıkta görünen birlik tecellisi
emirber: emre hazır	envâ: neviler, türler
garb: batı	hadsiz: sınırsız
harika-i hikmet: hikmetin harikalığı	hayvanat: hayvanlar
hikmet: ilim, yüksek bilgi	hâkimiyet: egemenlik, hükümranlık
iaşe: besleme	icad: var etme, yaratma
ihata: içine alma, kapsama	intizam: düzen, tertip
ittifak: birleşme, birlik	ittihad: birleşme, birlik
kemâl-i hüsün: mükemmel güzellik	keyfiyet: durum, nitelik, özellik
kudret: Allah’ın güç, kuvvet ve iktidarı	kâinat: evren, bütün yaratılmışlar
misal-i musaggar: küçültülmüş örnek	muntazam: düzenli, intizamlı
musahhariyet: boyun eğmişlik	mu’cize-i san’at: san’at mu’cizesi
müşahede etmek: görmek, gözlemlemek	nefer: asker, er
nev’i: tür, cins	nihayetsiz: sınırsız, sonsuz
ordugâh: ordu yeri	rahmet: İlâhî şefkat, merhamet
rububiyet: Allah’ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, yaratıcılığı, idaresi ve terbiyesi	sehivsiz: hatasız
sikke-i fıtrat: yaratılış mührü	sikke-i hikmet: hikmet mührü
sima: yüz	suret: şekil
taht-ı silâh: silâh altı	talimat: bildiriler, emirler
terhis etmek: vazifeye son vermek	teçhiz: cihazlanma, donanma
teşhir: ilan etme, duyurma	umum: bütün, genel
vahdet: birlik	vahdet-i cinsiye: cins birliği
vazife-i fıtriye: yaratılıştan gelen görev	vâhidiyet: birlik
vüs’at: genişlik	zemin: yer
şark: doğu	şehadet: şahidlik, tanıklık
şimal: kuzey	şümûl: kapsamlılık, kuşatıcılık

<style media="all" type="text/css">body { font-family: 'Trebuchet MS',Arial,serif; font-size: 12pt; }</style>derecede güzelliğine işaret ve herbirisi, hususan yavrular, gayet nazdar, nâzenin bir surette beslenmeleriyle ve heveslerinin ve arzularının tatmini cihetiyle, Senin inayetinin gayet şirin cemâline hadsiz işaretler ederler.

Ey Rahmânürrahîm, ey Sâdıku’l-Va’di’l-Emîn, ey Mâlik-i Yevmiddîn,


Senin Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâmının tâlimiyle ve Kur’ân-ı Hakîminin irşadıyla anladım ki:

Madem kâinatın en müntehap neticesi hayattır. Ve hayatın en müntehap hülâsası ruhtur. Ve zîruhun en müntehap kısmı zîşuurdur. Ve zîşuurun en camii insandır. Ve bütün kâinat ise hayata musahhardır ve onun için çalışıyor. Ve zîhayatlar zîruhlara musahhardır; onlar için dünyaya gönderiliyorlar. Ve zîruhlar insanlara musahhardır; onlara yardım ediyorlar. Ve insanlar fıtraten Hâlıkını pek ciddî severler ve Hâlıkları onları hem sever, hem kendini onlara her vesile ile sevdirir. Ve insanın istidadı ve cihazat-ı mâneviyesi, başka bir bâki âleme ve ebedî bir hayata bakıyor. Ve insanın kalbi ve şuuru, bütün kuvvetiyle beka istiyor ve lisanı, hadsiz dualarıyla beka için Hâlıkına yalvarıyor. Elbette ve herhalde, o çok seven ve sevilen ve mahbub ve muhib olan insanları dirilmemek üzere öldürmekle, ebedî bir muhabbet için yaratmış iken, ebedî bir adâvetle gücendirmek olamaz ve kàbil değildir.

Belki, başka bir ebedî âlemde mes’udâne yaşaması hikmetiyle, bu dünyada çalışmak ve onu kazanmak için gönderilmiştir. Ve insana tecellî eden isimlerin, bu fâni ve kısa hayattaki cilveleriyle âlem-i bekada onların ayinesi olan insanların, ebedî cilvelerine mazhar olacaklarına işaret ederler.

Evet, ebedînin sâdık dostu ebedî olacak. Ve bâkinin âyine-i zîşuuru bâki olmak lâzım gelir.

Hayvanların ruhları bâki kalacağını ve hüdhüd-ü Süleymanî (a.s.) ve Neml’i

Aleyhissalâtü Vesselâm: Allah’ın salât ve selâmı onun üzerine olsun	Hâlık: her şeyi yaratan Allah
Kur’ân-ı Hakîm: her âyet ve sûresinde sayısız hikmet ve faydalar bulunan Kur’ân	Mâlik-i Yevmiddîn: kıyamet gününün sahibi olan Allah
Neml: Süleyman’ın (a.s.) karıncası	Rahmânü’r-Rahîm: kullarına karşı sınırsız rahmet sahibi olan ve rahmetinin eserleri dünya ve âhireti dolduran Allah
Resul-i Ekrem: Allah’ın en şerefli ve değerli elçisi olan Hz. Muhammed (a.s.m.)	Sâdıku’l-Va’di’l-emîn: vaad ve sözünde mutlaka duran Allah; vaadinin doğruluğundan emin olunan Allah
adâvet: düşmanlık	bekà: devamlılık, kalıcılık
bâki: devamlı, kalıcı, sonsuz	camii: toplayıcı, kapsamlı
cemâl: güzellik	cihet: şekil, yön
cihâzât-ı mâneviye: mânevî donanım, cihazlar	cilve: görünme, yansıma
ebedî: sonu olmayan, sonsuz	fâni: geçici, yok olucu
fıtraten: yaratılış itibariyle	hadsiz: sayısız, sınırsız
hikmet: gaye	hususan: özellikle
hüdhüd-ü Süleymânî: Hz. Süleyman’ın haberleşme vasıtası olarak kullandığı kuş	hülâsa: özet
inayet: yardım, iyilik, bağış	irşad: doğru yolu gösterme
istidad: yetenek, kabiliyet	kàbil: mümkün
kâinat: evren, bütün yaratılmışlar	lisan: dil
mahbub: sevgili	mazhar olmak: erişmek, nail olmak
mes’udâne: mutlu bir şekilde	muhabbet: sevgi
muhib: Allah’ı seven	musahhar: boyun eğdirilmiş, emre verilmiş
müntehap: seçilmiş	nazdar: nazlı
nâzenin: ince, nâzik	sadık: doğru, dürüst
suret: şekil	talim: öğretme, eğitme
tecellî eden: yansıyan	zîhayat: canlı, hayat sahibi
zîruh: ruh sahibi	zîşuur: şuur sahibi, bilinçli
âlem-i beka: devamlı ve kalıcı olan âhiret âlemi	âyine: ayna
âyine-i zîşuur: bilinçli varlıkların aynası	şuur: bilinç, anlayış

<style media="all" type="text/css">body { font-family: 'Trebuchet MS',Arial,serif; font-size: 12pt; }</style>ve Nâka-i Salih (a.s.) ve kelb-i Ashâb-ı Kehf gibi bazı efrad-ı mahsusa hem ruhu, hem cesediyle bâki âleme gideceği ve herbir nev’in, arasıra istimâl için bir tek cesedi bulunacağı, rivâyet-i sahihadan anlaşılmakla beraber; hikmet ve hakikat, hem rahmet ve rubûbiyet öyle iktiza ederler.

Ey Kàdir-i Kayyûm,

Bütün zîhayat, zîruh, zîşuur, senin mülkünde, yalnız Senin kuvvet ve kudretinle ve ancak Senin irade ve tedbirlerinle ve rahmet ve hikmetinle, rububiyetinin emirlerine teshir ve fıtrî vazifelerle tavzif edilmişler. Ve bir kısmı, insanın kuvveti ve galebesi için değil, belki fıtraten insanın zaafı ve aczi için rahmet tarafından ona musahhar olmuşlar. Ve lisan-ı hal ve lisan-ı kàl ile Sânilerini ve Mâbudlarını kusurdan, şerikten takdis ve nimetlerine şükür ve hamd ederek, herbiri ibadet-i mahsusasını yapıyorlar.

Ey şiddet-i zuhurundan gizlenmiş ve ey azamet-i kibriyasından perdelenmiş olan Zât-ı Akdes,

Bütün zîruhların tesbihatıyla seni takdis etmek, niyet edip

سُبْحَانَكَ يَا مَنْ جَعَلَ مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَىْءٍ حَىٍّ 1

diyorum.

Yâ Rabbe’l-Âlemîn, yâ İlâhe’l-Evvelîne ve’l-Âhirin, yâ Rabbe’s-Semâvâti ve’l-Aradîn,

Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâmın talimiyle ve Kur’ân-ı Hakîmin dersiyle anladım ve iman ettim ki:

Not

Dipnot-1 “Ey su ile herşeyi canlandıran Zât-ı Akdes, Seni her türlü noksanlıktan tenzih ederim.”

Aleyhissalatü Vesselâm: Allah’ın salât ve selâmı onun üzerine olsun	Kur’ân-ı Hakîm: her âyet ve sûresinde sayısız hikmet ve faydalar bulunan Kur’ân
Kàdir-i Kayyûm: Ezelden ebede kadar var olan sonsuz kudret sahibi, Allah	Mâbud: kendisine ibadet edilen Allah
Nâka-i Salih: [bk. bilgiler – Salih (a.s.)]	Rabbe’s-Semâvâti ve’l-Aradîn: göğün ve yerin Rabbî, Allah
Rabbü’l-Âlemin: âlemlerin Rabbi, bütün âlemleri idare ve terbiye eden Allah	Resul-i Ekrem: Allah’ın en şerefli ve değerli elçisi olan Hz. Muhammed (a.s.m.)
Sâni: her şeyi san’atla yaratan Allah	Zât-ı Akdes: her türlü kusur ve noksandan yüce olan Zât, Allah
acz: acizlik, güçsüzlük	azamet-i kibriyâ: büyüklüğün varlıkları kuşatması
bâki: devamlı, kalıcı, ölümsüz	efrad-ı mahsusa: özel fertler
fıtraten: yaratılış itibariyle	fıtrî: doğal, yaratılıştan gelen
hakikat: gerçek mahiyet, asıl ve esas	hamd etmek: şükür ve övgülerini sunmak
hikmet: bir gaye ve faydaya yönelik olarak, tam yerli yerinde olma; ilim, yüksek bilgi	ibadet-i mahsusa: kendine özgü ibadet
iktiza etmek: gerektirmek	irade: dileme, tercih
istimâl: kullanma	kelb-i Ashâb-ı Kehf: (bk. bilgiler)
kudret: Allah’ın güç, kuvvet ve iktidarı	lisan-ı hal: hal dili
lisan-ı kàl: söz ile anlatım	musahhar olmak: boyun eğmek
nev’: tür, cins	rahmet: İlâhî şefkat, merhamet
rivâyât-ı sahîha: Peygamberimizden dosdoğru olarak, sahih olarak nakledilmiş rivâyetler, sözler	rububiyet: Allah’ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, yaratıcılığı, idaresi ve terbiyesi
takdis etmek: kutsamak, Allah’ın her türlü eksiklik ve çirkinlikten yüce olduğunu ilân etmek	talim: öğretme, eğitme
tavzif etmek: vazifelendirmek	tedbir: idare etme, çekip çevirme
tesbihat: Allah’ı noksan sıfatlardan yüce tutan sözler	teshir: emir altında tutma
zaaf: zayıflık, güçsüzlük	zîhayat: canlı, hayat sahibi
zîruh: ruh sahibi	zîşuur: şuur sahibi, bilinçli
İlâhe’l-Evvelîne ve’l-Âhirin: başlangıç ve sonun ilâhı, Allah	şerik: ortak
şiddet-i zuhur: çok kuvvetli şekilde görünme

<style media="all" type="text/css">body { font-family: 'Trebuchet MS',Arial,serif; font-size: 12pt; }</style>Nasıl sema, feza, arz, ber ve bahr, şecer, nebat, hayvan, efradıyla, eczasıyla, zerrâtıyla seni biliyorlar, tanıyorlar ve varlığına ve birliğine şehadet ve delâlet ve işaret ediyorlar. Öyle de, kâinatın hülâsası olan zîhayat ve zîhayatın hülâsası olan insan ve insanın hülâsası olan enbiya, evliya, asfiyanın hülâsası olan kalblerinin ve akıllarının müşahedat ve keşfiyat ve ilhamat ve istihracatla yüzer icma ve yüzer tevatür kuvvetinde bir kat’iyetle, Senin vücub-u vücuduna ve Senin vahdâniyet ve ehadiyetine şehadet edip ihbar ediyorlar, mucizat ve kerâmât ve yakînî burhanlarıyla haberlerini isbat ediyorlar.

Evet, kalblerde, perde-i gaybda ihtar edici bir Zâta bakan hiç bir hâtırat-ı gaybiye ve ilham edici bir Zâta baktıran hiç bir ilhâmât-ı sâdıka; ve hakkalyakîn sûretinde sıfât-ı kudsiye ve Esmâ-i Hüsnânı keşfeden hiçbir itikad-ı yakîne; ve enbiya ve evliyada, bir Vâcibü’l-Vücudun envârını aynelyakîn ile müşahede eden hiçbir nuranî kalp; ve asfiya ve sıddîkînde, bir Hâlık-ı Küllî Şey’în âyât-ı vücubunu ve berâhin-i vahdetini ilmelyakîn ile tasdik eden, ispat eden hiçbir münevver akıl yoktur ki, Senin vücub-u vücuduna ve sıfât-ı kudsiyene ve Senin vahdetine ve ehadiyetine ve Esmâ-i Hüsnâna şehadet etmesin, delâleti bulunmasın ve işareti olmasın.

Ve bilhassa, bütün enbiya ve evliya ve asfiya ve sıddîkînin imamı ve reisi ve hülâsası olan Resûl-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâmın ihbarını tasdik eden hiçbir

Aleyhissalatü Vesselâm: Allah’ın salât ve selâmı onun üzerine olsun	Esmâ-i Hüsna: Cenâb-ı Hakkın en güzel isimleri
Hâlık-ı Külli Şey: herşeyin yaratıcısı olan Allah	Resul-i Ekrem: Allah’ın en şerefli ve değerli elçisi olan Hz. Muhammed (a.s.m.)
arz: dünya	asfiya: Hz. Peygamber yolundan giden ilim ve takvâ sahibi hâlis kullar
aynelyakîn: gözle görerek kesin bilgi edinme	bahr: deniz
ber: kara	berâhin-i vahdet: birlik delilleri
bilhassa: özellikle	burhan: güçlü delil
delâlet: delil olma, işaret etme	ecza: cüzler, parçalar
efrad: fertler, bireyler	ehadiyet: Allah’ın birliğinin ve isimlerinin herbir varlıkta ayrı ayrı tecellî etmesi
enbiya: nebiler, peygamberler	envâr: nurlar, ışıklar
evliya: veliler, Allah dostları	feza: uzay
hakkalyakîn: bizzat yaşayarak kesin bilgi edinme	hâtırat-ı gaybiye: gaybtan gelen hatıralar, mânevî bilgiler
hülâsa: özet	icmâ: fikir birliği
ihbar etmek: haber vermek	ihtar: hatırlatma, ikaz
ilham: kalbe gelme, gönüle doğma	ilhamat: ilhamlar
ilhâmât-ı sâdıka: doğru ilhamlar	ilmelyakîn: ilmî bilgiye dayanarak, kuşkuya yer bırakmayacak biçimde öğrenme
istihracat: çıkarmalar	itikad-ı yakîn: şüphesiz ve kesin olarak bilme
kat’iyet: kesinlik	kerâmât: kerametler
keşfetmek: gizli bir şeyi açığa çıkarmak	keşfiyat: keşifler, mânevî âlemlerde bazı olayları ve hakikatleri görme
kâinat: evren	mu’cizât: insanların yapmada âciz kaldıkları ve ancak Allah tarafından peygamberlere verilen olağanüstü hâl ve hareketler
münevver: aydın, aydınlanmış	müşahedat: gözlemler
müşahede etmek: görmek, gözlemlemek	nebat: bitki
perde-i gayb: mânevî âlemleri gözümüzden saklayan perde	sema: gök
suret: tarz, biçim	sıddıkîn: daima doğruluk üzere ve Allah’a ve peygambere çok sâdık olanlar
sıfât-ı kudsiye: kutsal sıfatlar, kusursuz özellikler	tasdik etmek: doğrulamak, onaylamak
tevatür: çeşitli kanallardan gelen ve doğruluğu kesin olarak kanıtlanan haber	vahdet: Allah’ın birliği
vahdâniyet: Allah’ın bir ve benzersiz oluşu	vâcibü’l-Vücud: varlığı gerekli olan, var olmak için hiçbir sebebe ihtiyacı bulunmayan Allah
vücub-u vücud: Allah’ın varlığının zorunlu olması	yakînî: kesin, şüphesiz
zerrât: zerreler	zîhayat: canlı, hayat sahibi
âyât-ı vücub: varlığı vacip ve mutlaka gerekli olan Allah’ın âyetleri, delilleri	şecer: ağaç
şehadet etmek: şahitlik, tanıklık etmek

<style media="all" type="text/css">body { font-family: 'Trebuchet MS',Arial,serif; font-size: 12pt; }</style>mu’cizat-ı bâhiresi ve hakkaniyetini gösteren hiç bir hakikat-i aliyesi ve bütün mukaddes ve hakikatli kitapların hülâsatü’l-hülâsası olan Kur’ân-ı Mucizü’l-Beyânın hiçbir âyet-i tevhidiye-i katıası ve mesâil-i imaniyeden hiçbir mesele-i kudsiyesi yoktur ki, Senin vücûb-u vücûduna ve kudsî sıfatlarına ve Senin vahdetine ve ehadiyetine ve esmâ ve sıfâtına şehadet etmesin ve delâleti olmasın ve işareti bulunmasın.

Hem nasıl ki bütün o yüz binler muhbir-i sâdıklar, mucizatlarına ve keramâtlarına ve hüccetlerine istinad ederek, Senin varlığına ve birliğine şehadet ederler. Öyle de, herşeye muhit olan Arş-ı Âzamın külliyat-ı umurunu idareden, tâ kalbin gayet gizli ve cüz’î hâtırâtını ve arzularını ve dualarını bilmek ve işitmek ve idare etmeye kadar cereyan eden rububiyetinin derece-i haşmetini ve gözümüz önünde hadsiz muhtelif eşyayı birden icad eden, hiçbir fiil bir fiile, bir iş bir işe mâni olmadan, en büyük bir şeyi en küçük bir sinek gibi kolayca yapan kudretinin derece-i azametini, icmâ ile, ittifak ile ilân ve ihbar ve ispat ediyorlar.

Hem nasıl ki, bu kâinatı, zîruha, hususan insana mükemmel bir saray hükmüne getiren ve Cenneti ve saadet-i ebediyeyi cin ve inse ihzar eden ve en küçük bir zîhayatı unutmayan ve en âciz bir kalbin tatminine ve taltifine çalışan rahmetinin hadsiz genişliğini ve zerrattan tâ seyyarata kadar bütün envâ-ı mahlûkatı emirlerine itaat ettiren ve teshir ve tavzif eden hâkimiyetinin nihayetsiz vüs’atini haber vererek, mucizat ve hüccetleriyle isbat ederler. Öyle de, kâinatı, eczaları adedince risaleler içinde bulunan bir kitab-ı kebir hükmüne getiren ve

Arş-ı Âzam: Cenâb-ı Hakkın büyüklük ve yüceliğinin tecelli ettiği yer	Kur’ân-ı Mu’cizü’l-Beyan: ifade ve açıklamalarıyla mu’cize olan Kur’ân
Muhbir-i Sadık: doğru sözlü haber verici Peygamber Efendimiz (a.s.m.)	cereyan etmek: meydana gelmek
cin ve ins: cinler ve insanlar	cüz’î: ferdî, küçük
delâlet: delil olma, işaret etme	derece-i azamet: büyüklük derecesi
derece-i haşmet: heybet ve görkemin derecesi	ecza: cüzler, parçalar
ehadiyet: her bir varlıkta görünen birlik tecellisi	envâ-ı mahlûkat: bütün yaratılmış varlık türleri
esmâ: isimler	eşya: şeyler, varlıklar
hadsiz: sayısız, sınırsız	hakikat: asıl, esas
hakikat-i aliye: yüksek, yüce gerçekler	hakkaniyet: doğruluk, gerçekçilik
hususan: özellikle	hâkimiyet: egemenlik, hükümranlık
hâtırat: hâtıralar, anılar	hüccet: sarsılmaz delil
hülâsatü’l-hülâsa: özetin özeti	icad etmek: yaratmak, var etmek
icmâ: fikir birliği	ihbar: haber verme
ihzar etmek: hazırlamak	istinad etmek: dayanmak
ittifak: birleşme, fikir birliği	keramât: kerametler
kitab-ı kebîr: büyük kitap, kâinat	kudret: Allah’ın güç, kuvvet ve iktidarı
kudsî: her türlü kusur ve noksandan uzak, mukaddes	kâinat: evren, bütün yaratılmışlar
külliyat-ı umur: işlerin tamamı, bütünü	mesele-i kudsiyesi: kutsal mesele
mesâil-i imâniye: imanî meseleler	muhit: kuşatıcı
muhtelif: çeşit çeşit	mukaddes: kutsal
mu’cizat-ı bâhire: ap açık mu’cizeler	mu’cizât: mu’cizeler
mâni olmak: engel olmak	nihayetsiz: sınırsız, sonsuz
rahmet: İlâhî şefkat, merhamet	risale: mektup, küçük çaplı kitap
rububiyet: Allah’ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, yaratıcılığı, idaresi ve terbiyesi	saadet-i ebediye: sonsuz mutluluk
seyyarat: gezegenler	sıfât: nitelikler, özellikler
taltif: iyilik ve güzellikle muamele etme	tavzif etmek: görevlendirmek
teshir: emir altında tutma	vahdet: birlik
vücub-u vücud: varlığının zorunlu oluşu, var olmak için bir nedene ihtiyacının olmaması	vüs’at: genişlik
zerrat: zerreler, atomlar	zîhayat: canlı, hayat sahibi
zîruh: ruh sahibi	âciz: güçsüz, zayıf
âyet-i tevhidiye-i katıa: Allah’ın birliğini gösteren kesin âyet, delil	şehadet etmek: şahitlik etmek