Konu: Otuzuncu Lem'a

<style media="all" type="text/css">body { font-family: 'Trebuchet MS',Arial,serif; font-size: 12pt; }</style>kudsiye o hayat-ı akdeste var ki, o şuûnât böyle hadsiz faaliyetle ve nihayetsiz bir hallâkıyetle kâinatı daima tazelendiriyor, çalkalandırıyor, değiştiriyor.

Sırr-ı kayyûmiyete bakan hadsiz faaliyet-i İlâhiyedeki hikmetin ikinci şubesi: Esmâ-i İlâhiyeye bakar. Malûmdur ki, herbir cemal sahibi, kendi cemâlini görmek ve göstermek ister. Herbir hüner sahibi, kendi hünerini teşhir ve ilân etmekle nazar-ı dikkati celb etmek ister ve sever. Ve hüneri gizli kalmış bir güzel hakikat ve güzel bir mânâ, meydana çıkmak ve müşterileri bulmak ister ve sever.

Madem bu esaslı kaideler, herşeyde derecesine göre cereyan ediyor; elbette Cemîl-i Mutlak olan Zât-ı Kayyûm-u Zülcelâlin bin bir Esmâ-i Hüsnâsından herbir ismin, kâinatın şehadetiyle ve cilvelerinin delâletiyle ve nakışlarının işaretiyle, herbirisinin herbir mertebesinde hakikî bir hüsün, hakikî bir kemal, hakikî bir cemal ve gayet güzel bir hakikat, belki herbir ismin herbir mertebesinde hadsiz envâ-ı hüsünle hadsiz hakaik-i cemîle vardır.

Madem bu esmânın kudsî cemallerini irâe eden âyineleri ve güzel nakışlarını gösteren levhaları ve güzel hakikatlerini ifade eden sayfaları bu mevcudattır ve bu kâinattır. Elbette o daimî ve bâki esmâ, hadsiz cilvelerini ve nihayetsiz mânidar nakışlarını ve kitaplarını, hem müsemmâları olan Zât-ı Kayyûm-u Zülcelâlin nazar-ı müşahedesine, hem hadd ü hesaba gelmeyen zîruh ve zîşuur mahlûkatın nazar-ı mütalâasına göstermek ve nihayetli, mahdut birşeyden nihayetsiz levhaları ve birtek şahıstan pek çok şahısları ve bir hakikatten pek kesretli hakikatleri göstermek için, o aşk-ı mukaddes-i İlâhîye istinaden ve o sırr-ı kayyûmiyete binaen, kâinatı umumen ve mütemadiyen cilveleriyle tazelendiriyorlar, değiştiriyorlar.

Cemîl-i Mutlak: sınırsız güzellik sahibi Allah	Esmâ-i Hüsnâ: Allah’ın en güzel isimleri
Esmâ-i İlâhiye: Allah’ın sonsuz güzellikte ve mükemmellikteki isimleri	Kayyûm-u Zât-ı Zülcelâl/Zât-ı Kayyûm-u Zülcelâl: herşeyi kendi varlığıyla ayakta tutan ve varlıklarını devam ettiren, büyüklük ve haşmet sahibi Zât, Allah
aşk-ı mukaddes-i İlâhîye: Cenâb-ı Hakkın zâtına mahsus mukaddes sevgisi	binaen: dayanarak
bâki: devamlı olan, sonsuz	celb etmek: çekmek
cemâl: güzellik	cereyan etmek: meydana gelmek
cilve: görünme, yansıma	daimî: devamlı, sürekli
delâlet: delil olma	envâ-ı hüsün: güzellik çeşitleri
esaslı: köklü	esmâ: Allah’ın isimleri
faaliyet-i İlâhiye: Allah’ın varlık âleminde gerçekleştirdiği faaliyetler	hadd ü hesaba gelmemek: sınırsız ve hesapsız olmak
hadsiz: sınırsız, sayısız	hakaik-i cemîle: güzel hakikatler, gerçekler
hakikat: doğru gerçek	hakikî: asıl, gerçek
hallâkıyet: yaratıcılık	hayat-ı akdes: Cenâb-ı Hakkın Zâtına mahsus, her türlü noksanlıktan mukaddes hayatı
hikmet: sebep, ince sır	hüsün: güzellik
irâe etmek: göstermek	istinaden: dayanarak
kaide: kural, prensip	kemâl: mükemellik, olgunluk
kesretli: çok sayıda	kudsî: her türlü kusur ve noksandan uzak
kâinat: evren	mahdut: sınırlı
mahlûkat: yaratılmışlar, varlıklar	malûm: bilinen
mertebe: derece, makam	mevcudat: varlıklar
mânidar: mânâlı, anlamlı	müsemmâ: ismin gerçek sahibi
mütemadiyen: sürekli olarak	nakış: işleme, süsleme
nazar-ı dikkat: dikkatli bakış	nazar-ı mütalâa: dikkatlice bakıp anlamaya çalışmak
nazar-ı müşahede: göz önünde, göze görünecek şekilde	nihayet: son
sırr-ı kayyûmiyet: Allah’ın her zaman ve her yerde olması ve bütün varlıkları ayakta tutmasında gizli olan sır	teşhir etmek: sergilemek
umumen: bütünüyle	zîruh: ruh sahibi
zîşuur: şuur sahibi	şehadet: şahidlik yapma
şuûnât: temel özellikler	şuûnât-ı kudsiye: Allah’ın yüce sıfatlarının mahiyetlerinde bulunan ve onları tecellîye sevk eden Zâtına ait kutsal nitelikler

<style media="all" type="text/css">body { font-family: 'Trebuchet MS',Arial,serif; font-size: 12pt; }</style>DÖRDÜNCÜ ŞUA

Kâinattaki hayretnümâ faaliyet-i daimenin hikmetinin üçüncü şubesi şudur ki: Herbir merhamet sahibi, başkasını memnun etmekten mesrur olur. Herbir şefkat sahibi, başkasını mesrur etmekten memnun olur. Herbir muhabbet sahibi, sevindirmeye lâyık mahlûkları sevindirmekle sevinir. Herbir âlicenap zat, başkasını mes’ut etmekle lezzet alır. Herbir âdil zat, ihkak-ı hak etmek ve müstehaklara ceza vermekte hukuk sahiplerini minnettar etmekle keyiflenir. Hüner sahibi herbir san’atkâr, san’atını teşhir etmekle ve san’atının tasavvur ettiği tarzda işlemesiyle ve istediği neticeleri vermesiyle iftihar eder.

İşte bu mezkûr düsturların herbiri birer kaide-i esasiyedir ki, kâinatta ve âlem‑i insaniyette cereyan ediyorlar. Bu kaidelerin esmâ-i İlâhiyede cereyan ettiklerini gösteren üç misal, Otuz İkinci Sözün Üçüncü Mevkıfında izah edilmiştir. Bir hülâsası bu makamda yazılması münasip olduğundan, deriz:

Nasıl ki, mesela gayet merhametli, sehâvetli, gayet kerîm, âlicenap bir zat, fıtratındaki âli seciyelerin muktezasıyla, büyük bir seyahat gemisine, çok muhtaç ve fakir insanları bindirip, gayet mükemmel ziyafetlerle, ikramlarla o muhtaç fakirleri memnun ederek, denizlerde, arzın etrafında gezdirir. Ve kendisi de, onların üstünde, onları mesrurâne temâşâ ederek, o muhtaçların minnettarlıklarından lezzet alır ve onların telezzüzlerinden mesrur olur ve onların keyiflerinden sevinir, iftihar eder.

Madem böyle bir tevziat memuru hükmünde olan bir insan, böyle cüz’î bir ziyafet vermekten bu derece memnun ve mesrur olursa, elbette bütün hayvanları ve insanları ve hadsiz melekleri ve cinleri ve ruhları, bir sefine-i Rahmânî olan küre-i arz gemisine bindirerek, rû-yi zemini, envâ-ı mat’umatla ve bütün duyguların ezvak ve erzâkıyla doldurulmuş bir sofra-i Rabbâniye şeklinde onlara açmak ve o muhtaç ve müteşekkir ve minnettar ve mesrur mahlûkatını aktâr-ı kâinatta

aktâr-ı kâinat: kâinatın her tarafı	arz: yer, dünya
cereyan etmek: geçerli olmak	cüz’î: ferdî, sınırlı
düstur: kural	envâ-ı mat’umat: yiyecek çeşitleri
erzâk: gıda maddeleri	esmâ-i İlâhiye: Allah’ın isimleri
ezvak: zevkler	faaliyet-i daime: sürekli çalışma
fıtrat: yaratılış, mizaç	hadsiz: sayısız
hayretnümâ: hayret verici, şaşırtıcı	hikmet: fayda, gaye
hukuk: haklar	hülâsa: özet, öz
hüner: beceri	iftihar etmek: övünmek
ihkak-ı hak: hak sahibine hakkını verme	ikram: bağış, ihsan
izah etmek: açıklamak	kaide: düstur, prensip
kaide-i esasiye: temel kural	kerîm: cömertlik ve ikram sahibi
kâinat: evren	küre-i arz: yerküre, dünya
mahlûk: varlık	mahlûkat: yaratılmışlar, varlıklar
makam: yer, konum	merhamet: acıma, şefkat
mesrur: sevinçli	mesrurâne: sevinçli bir şekilde
mes’ut: mutlu	mevkıf: bölüm, kısım
mezkûr: adı geçen	minnettar olmak: minnet duymak, yapılan bir iyiliğe karşı kendini borçlu hissetmek
misal: örnek	muhabbet: sevgi
mukteza: bir şeyin gereği	mükemmel: kusursuz
münasip: uygun	müstehak: hak etmiş, layık
müteşekkir: şükreden	netice: sonuç
rû-yi zemin: yeryüzü	seciye: karakter, üstün özellik
sefine-i Rahmânî: Allah’ın sonsuz şefkatinin sergilendiği gemi	sehâvetli: cömert
seyahat: yolculuk	sofra-i Rabbâni: herşeyin Rabbi olan Allah’ın kulları için hazırladığı sofra
tarz: biçim, şekil	tasavvur etmek: düşünmek, hayal etmek
telezzüz: lezzet alma	temâşâ etmek: bakmak, seyretmek
tevziat: dağıtım	teşhir etmek: sergilemek
âdil: adaletle iş gören, sonsuz adalet sahibi Allah	âlem-i insaniyet: insanlık âlemi
âli: yüce	âlicenap: yüksek ahlâklı, şerefli
şuâ: ışık, ışın

<style media="all" type="text/css">body { font-family: 'Trebuchet MS',Arial,serif; font-size: 12pt; }</style>seyahat ettirmekle ve bu dünyada bu kadar ikramlarla onları mesrur etmekle beraber, dâr-ı bekàda, Cennetlerinden herbirini ziyafet-i daime için birer sofra yapan Zât-ı Hayy-ı Kayyûma ait olarak, o mahlûkatın teşekkürlerinden ve minnettarlıklarından ve mesruriyetlerinden ve sevinçlerinden gelen ve tabirinde âciz olduğumuz ve mezun olmadığımız şuûnât-ı İlâhiyeyi “memnuniyet-i mukaddese,” “iftihar-ı kudsî” ve “lezzet-i mukaddese” gibi isimlerle işaret edilen maânî-i rububiyettir ki, bu daimî faaliyeti ve mütemâdi hallâkıyeti iktiza eder.

Hem meselâ bir mahir san’atkâr, plâksız bir fonoğraf yapsa, o fonoğraf istediği gibi konuşsa, işlese, san’atkârı ne kadar müftehir olur, mütelezziz olur, kendi kendine “Maşaallah” der.

Madem icadsız ve sûrî bir küçük san’at, san’atkârının ruhunda bu derece bir iftihar, bir memnuniyet hissi uyandırırsa, elbette bu mevcudatın Sâni-i Hakîmi, kâinatın mecmuunu, hadsiz nağmelerin envâıyla sadâ veren ve ses verip tesbih eden ve zikredip konuşan bir musiki-i İlâhiye ve bir fabrika-i acibe yapmakla beraber; kâinatın herbir nev’ini, herbir âlemini ayrı bir san’atla ve ayrı san’at mucizeleriyle göstererek zîhayatların kafalarında bir fonoğraf, bir fotoğraf, birer telgraf gibi çok makineleri, hattâ en küçük bir kafada dahi, yapmakla beraber; herbir insan kafasına, değil yalnız plâksız fonoğraf, birer âyinesiz fotoğraf, bir telsiz telgraf, belki bunlardan yirmi defa daha harika, her insanın kafasında öyle bir makineyi yapmaktan ve istediği tarzda işleyip neticeleri vermekten gelen iftihar-ı kudsî ve memnuniyet-i mukaddese gibi mânâları ve rububiyetin bu nev’inden olan ulvî şuûnâtı, elbette ve herhalde bu faaliyet-i daimeyi istilzam eder.

Hem meselâ, bir hükümdar-ı âdil, ihkak-ı hak için mazlumların hakkını zalimlerden

Sâni-i Hakîm: herşeyi hikmetle ve san’atlı bir şekilde yapan Allah	Zât-ı Hayy-ı Kayyûm: her an diri olup her canlıya hayat veren ve herşeyi ayakta tutan zât, Allah
daimî: devamlı, sürekli	dâr-ı beka: sonsuzluk âlemi, âhiret
envâ: türler	faaliyet-i daime: sürekli çalışma
fabrika-i acibe: hayret verici, şaşılacak fabrika	fonoğraf: gramofonun ilk şekli, ses cihazı
hadsiz: sayısız, sınırsız	hallâkıyet: yaratıcılık
hükümdar-ı âdil: adaletli hükümdar	icadsız: bir şey ortaya koymayan
iftihar: övünmek	iftihar-ı kudsî: her türlü eksik ve çirkinlikten yüce sevinç ve övünme
ihkak-ı hak: hak sahibine hakkını verme	ikram: bağış, ihsan
iktiza etmek: gerektirmek	istilzam etmek: gerektirmek
kâinat: evren	lezzet-i mukaddese: mukaddes lezzet; her türlü kusur ve noksandan yüce bir lezzet
mahir: maharetli, becerikli	mahlûkat: yaratılmışlar, varlıklar
mazlum: zulme uğrayan	maânî-i rububiyet: Allah’ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, yaratıcılığı, idaresi ve terbiyesinin ifadeleri
maşaallah: “Allah dilemiş ve ne güzel yapmış”	mecmu: birşeyin tamamı
memnuniyet-i mukaddese: mukaddes memnuniyet; her türlü kusur ve noksandan uzak bir memnuniyet	mesrur: sevinçli
mesruriyet: sevinç	mevcudat: varlıklar
me’zun: izinli	minnettarlık: minnet duymak, yapılan bir iyiliğe karşı kendini borçlu hissetmek
musiki-i İlâhî: İlâhî müzik	mu’cize: Allah tarafından yaratılan ve insanların bir benzerini yapmaktan aciz oldukları şey
müftehir olmak: iftihar etmek, övünmek	mütelezziz: lezzet alan
mütemâdi: sürekli	nağme: ahenk, güzel ses
netice: sonuç	nev’i: çeşit
rububiyet: Allah’ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, yaratıcılığı, idaresi ve terbiyesi	sadâ: ses
sûrî: görünüşte, şeklen	tabir: açıklama, yorumlama
tarz: biçim, şekil	tesbih etmek: Allah’ı her türlü kusurdan yüce tutarak şanına lâyık ifadelerle anmak
ulvî: yüce	zalim: acımasız ve haksız davranan
zikretmek: Allah’ı anmak	ziyafet-i daime: sürekli ziyafet
zîhayat: canlı	âciz: güçsüz
âlem: dünya, evren	şuûnât-ı İlâhiye/şuûnat: Cenâb-ı Hakkın yüce sıfatlarının mahiyetlerinde bulunan ve onları tecelliye sevk eden Zâtına ait nitelikler

<style media="all" type="text/css">body { font-family: 'Trebuchet MS',Arial,serif; font-size: 12pt; }</style>almakla ve fakirleri kavîlerin şerrinden muhafaza etmekle ve herkese müstehak olduğu hakkı vermekle lezzet alması, iftihar etmesi, memnun olması, hükümdarlığın ve adaletin bir kaide-i esasiyesi olduğundan, elbette Hâkim-i Hakîm, Adl-i Âdil olan Zât-ı Hayy-ı Kayyûmun bütün mahlûkatına, hususan zîhayatlara “hukuk-u hayat” tabir edilen şerâit-i hayatiyeyi vermekle; ve hayatlarını muhafaza için onlara cihazat ihsan etmekle; ve zayıfları kavîlerin şerrinden rahîmâne himaye etmekle; ve umum zîhayatlarda, bu dünyada ihkak-ı hak etmek nev’i tamamen ve haksızlara ceza vermek nev’i ise kısmen sırr-ı adaletin icrasından olmakla; ve bilhassa Mahkeme-i Kübrâ-yı Haşirde adalet-i ekberin tecellîsinden hâsıl olan ve tabirinde âciz olduğumuz şuûnât-ı Rabbâniye ve maânî-i kudsiyedir ki, kâinatta bu faaliyet-i daimeyi iktiza ediyor.

İşte bu üç misal gibi, Esmâ-i Hüsnânın umumunda, herbirisi bu faaliyet-i daimede böyle kudsî bazı şuûnât-ı İlâhiyeye medar olduklarından, hallâkıyet-i daimeyi iktiza ederler.

Hem madem her kabiliyet, herbir istidat, inbisat ve inkişaf edip semere vermekle bir ferahlık, bir genişlik, bir lezzet verir. Hem madem her vazifedar, vazifesini yapmak ve bitirmekle, vazifesinden terhisinde büyük bir rahatlık, bir memnuniyet hisseder. Ve madem birtek tohumdan birçok meyveleri almak ve bir dirhemden yüz dirhem kâr kazanmak, sahiplerine çok sevinçli bir hâlettir, bir ticarettir. Elbette, bütün mahlûkattaki hadsiz istidatları inkişaf ettiren ve bütün mahlûkatını kıymettar vazifelerde istihdam ettikten sonra terakkivâri terhis ettiren, yani, unsurları madenler mertebesine, madenleri nebatlar hayatına, nebatları

Adl-i Âdil: her zaman adaletle hükmeden adalet sahibi Allah	Esmâ-i Hüsnâ: Allah’ın sınırsız güzellikteki isimleri
Hâkim-i Hakîm: herşeyi hikmetle yapan ve herşeye hükmeden Allah	Mahkeme-i Kübrâ-yı Haşir: haşir meydanında kurulacak olan büyük mahkeme
Zât-ı Hayy-ı Kayyûm: her an diri olup her canlıya hayat veren ve herşeyi ayakta tutan zât, Allah	adalet: her hak sahibine hakkının tam ve eksiksiz verilmesi
adalet-i ekber: en büyük adalet	bilhassa: özellikle
cihazat: cihazlar, âletler	dirhem: eskiden kullanılan ve 3 gram ağırlığa karşılık gelen bir ölçü birimi
faaliyet-i daime: sürekli çalışma	hadsiz: sayısız, sınırsız
hallâkıyet-i daime: sürekli yaratıcılık	himaye etmek: korumak
hukuk-u hayat: hayat hakkı	hususan: bilhassa, özellikle
hâlet: durum, hâl	hâsıl olan: meydana gelen
icra: yerine getirme	iftihar etmek: övünmek
ihkak-ı hak: hak sahibine hakkını verme	ihsan etmek: bağışlamak, sunmak
iktiza etmek: gerektirmek	inbisat etmek: genişlemek, yayılmak
inkişaf etmek: açığa çıkmak	istidat: kabiliyet
istihdam etmek: çalıştırmak	kaide-i esasiye: temel kural
kavî: güçlü, kuvvetli	kudsî: her türlü kusur ve noksandan uzak, kutsal
kâinat: evren	kıymettar: değerli
mahlûkat: yaratılmışlar, varlıklar	maânî-i kudsiye: kutsal anlamlar
medar: dayanak noktası, kaynak	mertebe: derece, makam
misal: örnek	muhafaza etmek: korumak
müstehak: hak etmiş, lâyık	nebat: bitki
nev’: çeşit, tür	rahîmâne: çok şefkatli bir şekilde
semere: meyve, netice	sırr-ı adalet: adalet sırrı
tabir: ifade	tecellî: görünüm, yansıma
terakkivâri: gelişme ve ilerleme şeklinde	terhis etmek: göreve son vermek, serbest bırakmak
umum: bütün, genel	unsur: madde, element
vazifedar: görevli	zîhayat: canlı
âciz: güçsüz	şer: kötülük
şerâit-i hayatiye: hayat şartları	şuûnât-ı Rabbâniye: bütün varlıkların Rabbi olan Allah’ın yüce sıfatlarının mahiyetlerinde bulunan ve onları tecellîye sevk eden Zât’a ait nitelikler
şuûnât-ı İlâhiye: Cenâb-ı Hakkın yüce sıfatlarının mahiyetlerinde bulunan ve onları tecellîye sevk eden Zâtına ait nitelikler

<style media="all" type="text/css">body { font-family: 'Trebuchet MS',Arial,serif; font-size: 12pt; }</style>rızık vasıtasıyla hayvanların derece-i hayatına ve hayvanları, insanların şuurkârâne olan yüksek hayatına çıkarıyor.

İşte, herbir zîhayatın zâhirî bir vücudunun zevâliyle (Yirmi Dördüncü Mektupta izah edildiği gibi) ruhu, mahiyeti, hüviyeti, sureti ve misalî vücutları ve ilmî ve gaybî mevcudiyetleri ve cesed-i necmîsi ve gılaf-ı ruhu gibi kendinden alınmış pek çok vücutlarını arkasında bırakıp ve yerinde vazife başına geçiren faaliyet-i daime ve hallâkıyet-i Rabbâniyeden neş’et eden maânî-i kudsiyenin ve rububiyet-i İlâhiyenin ne kadar ehemmiyetli oldukları anlaşılır.

Mühim bir suale kat’î bir cevap: Ehl-i dalâletten bir kısmı diyorlar ki: “Kâinatı bir faaliyet-i daime ile tağyir ve tebdil eden zâtın, elbette kendisinin de mütegayyir ve mütehavvil olması lâzım gelir.”

Elcevap: Hâşâ, yüz bin defa hâşâ! Yerdeki âyinelerin tagayyürü, gökteki güneşin tagayyürünü değil, bilâkis, cilvelerinin tazelendiğini gösterir. Hem ezelî, ebedî, sermedî, her cihetçe kemâl-i mutlakta ve istiğnâ-yı mutlakta, maddeden mücerred, mekândan, kayıttan, imkândan münezzeh, müberrâ, muallâ olan bir Zât-ı Akdesin tagayyürü ve tebeddülü muhaldir. Kâinatın tagayyürü Onun tagayyürüne değil, belki adem-i tagayyürüne ve gayr-ı mütehavvil olduğuna delildir. Çünkü müteaddit şeyleri intizamla daimî tağyir ve tahrik eden bir zat, mütegayyir olmamak ve hareket etmemek lâzım gelir. Meselâ, sen çok iplerle bağlı çok gülleleri ve topları çevirdiğin ve daimî intizamla tahrik edip vaziyetler verdiğin vakit, senin, yerinde durup tegayyür ve hareket etmemekliğin gerektir. Yoksa o intizamı bozacaksın. Meşhurdur ki, intizamla tahrik eden hareket etmemek ve devamla tağyir eden mütegayyir olmamak gerektir—tâ ki o iş intizamla devam etsin.

Zât-ı Akdes: bütün kusurlardan, çirkinliklerden, eksiklikten, benzer ve ortak edinmekten sonsuz derecede yüce olan Allah	adem-i tagayyür: asla değişmeme
bilâkis: tersine	cesed-i necmî: yıldız gibi nurlu beden
cihet: taraf, yön	cilve: görünme, yansıma
daimî: devamlı, sürekli	derece-i hayat: hayat derecesi
ebedî: sonsuz	ehemmiyetli: önemli
ehl-i dalâlet: doğru ve hak yoldan sapanlar, inançsız kimseler	ezelî: başlangıcı olmayan
faaliyet-i daime: sürekli çalışma	gaybî: bilinmeyen, gayba ait olan
gayr-ı mütehavvil: değişken olmayan	gılaf-ı ruh: ruhun kılıfı ( bk. r-v-h)
hallâkıyet-i Rabbâniye: herşeyin Rabbi olan Allah’ın yaratıcılığı	hâşâ: asla öyle değil
hüviyet: kimlik	ilmî: ilimle ilgili, bilimsel
imkân: varlığı ve yokluğu ihtimal dairesinde olan	intizam: disiplin, düzen
istiğnâ-yı mutlak: sınırsız zenginlik	izah etmek: açıklamak
kat’î: kesin	kayıt: sınırlayıcı
kemâl-i mutlak: sınırsız mükemmellik	kâinat: evren
mahiyet: nitelik, özellik	maânî-i kudsiye: kutsal anlamlar
mekân: yer	mevcudiyet: var olma hali
meşhur: çok tanınan	misalî: yansıyan, görüntü halinde olan
muallâ: yüce, yüksek	muhal: imkansız
müberrâ: arınmış, temiz	mücerred: soyutlanmış
mühim: önemli	münezzeh: arınmış, kusur ve eksiklikten yüce
müteaddit: bir çok	mütegayyir: değişen, başkalaşan
mütehavvil: değişken, başka hâle dönüşen	neş’et eden: kaynaklanan
rububiyet-i İlâhiye: Allah’ın bütün varlık âlemini kuşatan hakimiyeti, yaratıcılığı ve terbiyesi	rızık: yenen içilen şeyler
sermedî: daimi, sürekli	suret: biçim, görünüş
tagayyür: başkalaşma, değişme	tahrik etmek: harekete geçirmek
tağyir etmek: değiştirmek	tağyir ve tebdil eden: değiştirip dönüştüren
tebeddül: değişme	vasıtasıyla: aracılığıyla
vaziyet: durum	vücud: varlık
zevâl: geçicilik, yokluk	zâhirî: dış görünüşte olan
zîhayat: canlı	şuurkârâne: şuurlu bir şekilde, bilerek ve anlayarak

<style media="all" type="text/css">body { font-family: 'Trebuchet MS',Arial,serif; font-size: 12pt; }</style>Saniyen: Tegayyür ve tebeddül, hudüsten ve tekemmül etmek için tazelenmekten ve ihtiyaçtan ve maddîlikten ve imkândan ileri geliyor. Zât-ı Akdes ise, hem kadîm, hem her cihetçe kemâl-i mutlakta, hem istiğnâ-yı mutlakta, hem maddeden mücerred, hem Vâcibü’l-Vücud olduğundan, elbette tegayyür ve tebeddülü muhaldir, mümkün değildir.

BEŞİNCİ ŞUA

İki Meseledir.

BİRİNCİ MESELESİ: İsm-i Kayyûmun cilve-i âzamını görmek istersek, hayalimizi bütün kâinatı temâşâ edecek, biri en uzak şeyleri, diğeri en küçük zerreleri gösterecek iki dürbün yapıp, birinci dürbünle bakıyoruz, görüyoruz ki: İsm-i Kayyûmun cilvesiyle, küre-i arzdan bin defa büyük milyonlar küreler, yıldızlar, direksiz olarak, havadan daha lâtif olan madde-i esiriye içinde kısmen durdurulmuş, kısmen vazife için seyahat ettiriliyor.

Sonra, o hayalin, hurdebinî olan ikinci dürbünüyle, küçük zerrâtı görecek bir suretle bakıyoruz. O sırr-ı kayyûmiyetle, zîhayat mahlûkat-ı arziyenin herbirinin zerrât-ı vücudiyeleri, yıldızlar gibi muntazam bir vaziyet alıp hareket ediyorlar ve vazifeler görüyorlar. Hususan zîhayatın kanındaki “küreyvât-ı hamrâ ve beyzâ” tabir ettikleri, zerrelerden teşekkül eden küçücük kütleleri, seyyar yıldızlar gibi, Mevlevîvâri iki hareket-i muntazama ile hareket ediyorlar görüyoruz.

Bir hülâsatü’l-hülâsa: HAŞİYE-1 İsm-i Âzamın altı ismi, ziyadaki yedi renk gibi imtizaç ederek teşkil ettikleri ziya-yı kudsiyeye bakmak için, bir hülâsanın zikri münasiptir. Şöyle ki:

Not

Haşiye-1 Otuzuncu Lem’anın altı risaleciğinin esası ve mevzuu ve İsm-i Âzam’ın sırrını taşıyan altı mukaddes isimlerin gayet kısa bir hülâsasıdır.

Mevlevîvâri: Mevlânâ’nın dönerek zikreden müridleri gibi; Mevlevîler gibi dönerek	Vâcibü’l-Vücud: varlığı gerekli olan, var olmak için hiçbir sebebe ihtiyacı bulunmayan Allah
Zât-ı Akdes: bütün kusurlardan, çirkinliklerden, eksiklikten, benzer ve ortak edinmekten sonsuz derecede yüce olan Allah	cihet: taraf, yön
cilve: görünme, yansıma	cilve-i âzam: en büyük yansıma
esas: temel	hareket-i muntazama: düzenli hareket
haşiye: dipnot	hudüs: sonradan meydana gelme
hurdebinî: mikroskobik	hususan: bilhassa, özellikle
hülâsa: özet, öz	hülâsatü’l-hülâsa: özetin özeti
imtizaç: birbiriyle karışma, kaynaşma	ism-i Kayyûm: Allah’ın herşeyi Kendi varlığıyla ayakta tuttuğunu ifade eden ismi
ism-i Âzam: Cenâb-ı Hakkın bin bir isminden en büyük ve mânâca diğer isimleri kuşatmış olanı	istiğnâ-yı mutlak: sınırsız zenginlik
kadîm: varlığının başlangıcı olmayan	kemâl-i mutlak: sınırsız, mükemmellik
kâinat: evren	küre-i arz: yerküre, dünya
küreyvât-ı hamrâ ve beyzâ: alyuvar ve akyuvarlar	lem’a: parıltı
lâtif: şirin, berrak	madde-i esiriye: kâinatı kapladığına inanılan esir ismindeki çok şeffaf madde
mahlûkat-ı arziye: dünyadaki yaratıklar	mevzu: bahis, konu
muhal: imkansız	mukaddes: kusur ve eksiklikten uzak
muntazam: düzenli	mücerred: soyutlanmış
münasip: uygun	risalecik: kitapçık
saniyen: ikinci olarak	seyyar: gezici, dolaşan
suret: biçim, görünüş	sırr-ı kayyûmiyet: Allah’ın herşeyi kendi varlığıyla ayakta tutmasının sırrı, gücü
tabir edilen: ifade edilen	tagayyür: başkalaşma, değişme
tebeddül: değişme	tekemmül etmek: gelişmek, mükemmelleşmek
temâşâ etmek: bakmak, seyretmek	teşekkül eden: oluşan
teşkil etmek: oluşturmak	vaziyet: durum
zerrât: atomlar; zerreler	zerrât-ı vücudiye: beden hücreleri
zikretmek: anmak, dile getirmek	ziya: ışık
ziya-yı kudsiye: kutsal ışık	zîhayat: canlı
şua: ışık, ışın

<style media="all" type="text/css">body { font-family: 'Trebuchet MS',Arial,serif; font-size: 12pt; }</style>Bütün kâinatın mevcudatını böyle durduran, bekà ve kıyam veren ism-i Kayyûmun bu cilve-i âzamının arkasından bak: İsm-i Hayyın cilve-i âzamı, o bütün mevcudat-ı zîhayatı cilvesiyle şulelendirmiş, kâinatı nurlandırmış, bütün zîhayat mevcudatı cilvesiyle yaldızlıyor.

Şimdi bak, ism-i Hayyın arkasında ism-i Ferdin cilve-i âzamı, bütün kâinatı envâıyla, eczasıyla bir vahdet içine alıyor, herşeyin alnına bir sikke-i vahdet koyuyor, herşeyin yüzüne bir hâtem-i ehadiyet basıyor, nihayetsiz ve hadsiz dillerle cilvesini ilân ettiriyor.

Şimdi ism-i Ferdin arkasından ism-i Hakemin cilve-i âzamına bak ki, yıldızlardan zerrelere kadar, hayalin iki dürbünüyle temâşâ ettiğimiz mevcudatın herbirisini, cüz’î olsun, küllî olsun, en büyük daireden en küçük daireye kadar, herbirine lâyık ve münasip olarak, meyvedar bir nizam ve hikmetli bir intizam ve semeredar bir insicam içine almış, bütün mevcudatı süslendirmiş, yaldızlandırmış.

Sonra ism-i Hakemin cilve-i âzamı arkasından bak ki, ism-i Adlin cilve-i âzamıyla, İkinci Nüktede izah edildiği vecihle, bütün kâinatı, mevcudatıyla, faaliyet-i daime içinde öyle hayret-engiz mizanlarla, ölçülerle, tartılarla idare eder ki, ecrâm-ı semâviyeden biri, bir saniyede muvazenesini kaybetse, yani ism-i Adlin cilvesi altından çıksa, yıldızlar içinde bir hercümerce, bir kıyamet kopmasına sebebiyet verecek.

İşte, bütün mevcudatın daire-i âzamı, kehkeşandan, yani Samanyolu tabir edilen mıntıka-i kübrâdan tut, tâ kan içindeki küreyvât-ı hamrâ ve beyzânın daire-i hareketlerine kadar herbir dairesini, herbir mevcudunu hassas bir mizan, bir ölçüyle biçilmiş bir şekil ve bir vaziyetle, baştan başa, yıldızlar ordusundan tâ zerreler

bekà: devamlılık ve kalıcılık, sonsuzluk	cilve: görünme, yansıma
cilve-i âzam: en büyük yansıma, görünme	cüz’î: küçük, ferdî
daire-i hareket: hareket, faaliyet alanı	daire-i âzam: en büyük daire
ecrâm-ı semâviye: gök cisimleri	ecza: cüzler, bütünü oluşturan parçalar
envâ: neviler, türler	faaliyet-i daime: sürekli çalışma
hadsiz: sayısız	hassas: duyarlı
hayret-engiz: hayret verici	hercümerc: karma karışık
hikmet: bir gaye ve faydaya yönelik olarak, tam yerli yerinde olma	hâtem-i ehadiyet: Allah’ın herbir varlıkta birliğini gösteren mühür
insicam: düzgünlük, uyumluluk	intizam: düzen
ism-i Adl: Allah’ın sonsuz adalet sahibi olduğunu bildiren ismi	ism-i Ferd: Allah’ın eşi benzerinin olmadığını, tek olduğunu ifade eden ismi
ism-i Hakem: Allah’ın haklıyı haksızı ayıran, hükmeden, her hakkı yerine getiren hüküm sahibi olduğunu bildiren ismi	ism-i Hayy: Allah’ın gerçek hayat sahibi olduğunu ve her canlıya hayat verdiğini ifade eden ismi
ism-i Kayyûm: Allah’ın herşeyi Kendi varlığıyla ayakta tuttuğunu ifade eden ismi	izah etmek: açıklamak
kehkeşan: samanyolu	kâinat: evren
küllî: büyük, geniş	küreyvât-ı hamrâ ve beyzâ: alyuvarlar ve akyuvarlar
kıyam vermek: ayakta durmasını sağlamak	kıyamet: bütün kâinatın sonu, varlığın bozulup dağılması
mevcud: varlık	mevcudat: varlıklar
mevcudat-ı zîhayat: canlı varlıklar	meyvedar: meyveli
mizan: ölçü, denge	muvazene: denge
münasip: uygun	mıntıka-i kübrâ: geniş ve büyük alan
nihayetsiz: sınırsız	nizam: düzen
nükte: derin ve ince anlamlı söz	semeredar: meyveli, verimli
sikke-i vahdet: Allah’ın birliğini gösteren damga	tabir: ifade
temâşâ etmek: bakmak, seyretmek	vahdet: birlik
vaziyet: durum	vecih: şekil, yön
zerre: atom	zîhayat: canlı, hayat sahibi
şulelendirmek: aydınlatmak, ışık vermek

<style media="all" type="text/css">body { font-family: 'Trebuchet MS',Arial,serif; font-size: 12pt; }</style>ordusuna kadar bütün mevcudatın emr-i 1 كُنْفَيَكُونُ ’dan gelen emirlere kemâl-i musahhariyetle itaat ettiklerini gösteriyor.

Şimdi, ism-i Adlin cilve-i âzamı arkasından, Birinci Nüktede izah edildiği gibi, ism-i Kuddûsün cilve-i âzamına bak ki, kâinatın bütün mevcudatını öyle temiz, pak, sâfi, güzel, süslü, berrak yapar gösterir ki, bütün kâinata ve bütün mevcudata Cemîl-i Mutlakın hadsiz derecede cemâl-i zâtîsine lâyık ve nihayetsiz güzel olan Esmâ-i Hüsnâsına münasip olacak güzel âyineler şeklini vermiştir.

Elhasıl, İsm-i Âzamın bu altı ismi ve altı nuru, kâinatı ve mevcudatı ayrı ayrı güzel renklerde, çeşit çeşit nakışlarda, başka başka ziynetlerde bulunan yaldızlı perdeler içinde mevcudatı sarmıştır.

BEŞİNCİ ŞUÂ’NIN İKİNCİ MESELESİ: Kâinata tecellî eden kayyûmiyetin cilvesi, vâhidiyet ve celâl noktasında olduğu gibi, kâinatın merkezi ve medarı ve zîşuur meyvesi olan insanda dahi, kayyûmiyetin cilvesi, ehadiyet ve cemal noktasında tezahürü var. Yani, nasıl ki kâinat sırr-ı kayyûmiyetle kaimdir; öyle de, ism-i Kayyûmun mazhar-ı ekmeli olan insan ile, bir cihette kâinat kıyam bulur. Yani, kâinatın ekser hikmetleri, maslahatları, gayeleri insana baktığı için, güya insandaki cilve-i kayyûmiyet, kâinata bir direktir.

Evet, Zât-ı Hayy-ı Kayyûm, bu kâinatta insanı irade etmiş ve kâinatı onun için yaratmış denilebilir. Çünkü insan, câmiiyet-i tâmme ile bütün esmâ-i İlâhiyeyi anlar, zevk eder. Hususan rızıktaki zevk cihetiyle pek çok Esmâ-i Hüsnâyı anlar. Halbuki melâikeler onları o zevkle bilemezler.

Not

Dipnot-1 “(Allah birşeyin olmasını murad ettiği zaman, O sadece) ‘Ol’ der, o da oluverir.” Bakara Sûresi, 2:117; Yâsin Sûresi, 36:82.

Cemîl-i Mutlak: sınırsız güzellik sahibi olan Allah	Esmâ-i Hüsnâ: Allah’ın en güzel isimleri
Zât-ı Hayy-ı Kayyûm: her an diri olup her canlıya hayat veren ve herşeyi ayakta tutan zât, Allah	celâl: heybet, haşmet, görkem
cemal: güzellik	cemâl-i zâtî: zâtında olan güzellik
cihet: taraf, yön	cilve: görünme, yansıma
cilve-i kayyûmiyet: Allah’ın her şeyi kendi varlığıyla ayakta tutmasının cilvesi	cilve-i âzam: en büyük yansıma
câmiiyet-i tâmme: insanın İlâhî ilimlerin tecellîlerini mükemmel bir şekilde mahiyetinde toplanması	ehadiyet: Allah’ın birliğinin herbir varlıkta ayrı ayrı tecellî etmesi
ekser: pek çok	elhasıl: kısaca, özetle
emr-i kün feyekûn: Allah’ın birşeye “Ol” deyince onu hemen olduruveren emri	esmâ-i İlâhiye: Allah’ın isimleri
hadsiz: sınırsız	hikmet: fayda, gaye
hususan: bilhassa, özellikle	irade etmek: dilemek
ism-i Adl: Allah’ın sonsuz adalet sahibi olduğunu bildiren ismi	ism-i Kayyûm: Allah’ın herşeyi Kendi varlığıyla ayakta tuttuğunu ifade eden ismi
ism-i Kuddûs: Allah’ın her türlü kusur ve çirkinlikten yüce olduğunu ve her işinde sınırsız bir temizlik görüldüğünü ifade eden ismi	izah etmek: açıklamak
kaim: ayakta duran, var olan	kayyûmiyet: Allah’ın her şeyi kendi varlığıyla ayakta tutması.
kemâl-i musahhariyet: emirlere eksiksiz olarak boyun eğme	kâinat: evren
kıyam bulmak: ayakta kalmak, varlığı devam etmek	maslahat: amaç, yarar
mazhar-ı ekmel: en mükemmel şekilde bir özelliği üzerinde yansıtan	medar: dayanak noktası, kaynak
melâike: melekler	mevcudat: varlıklar
nakış: işleme, süsleme	nihayetsiz: sınırsız
nükte: derin ve ince anlamlı söz	rızık: yenilip içilen şey
sâfi: temiz, arınmış	sırr-ı kayyûmiyet: Allah’ın her şeyi kendi varlığıyla ayakta tutmasının sırrı
tecellî: görünüm, yansıma	tezahür: ortaya çıkma, görünme
ziynet: süs	zîşuur: şuur sahibi
İsm-i Âzam: Cenâb-ı Hakkın binbir isminden en büyük ve mânâca diğer isimleri kuşatmış olanı

<style media="all" type="text/css">body { font-family: 'Trebuchet MS',Arial,serif; font-size: 12pt; }</style>İşte, insanın bu ehemmiyetli câmiiyetidir ki, Zât-ı Hayy-ı Kayyûm, insana, bütün esmâsını ihsas etmek ve bütün envâ-ı ihsânâtını tattırmak için öyle iştahlı bir mide vermiş ki, o midenin geniş sofrasını hadsiz envâ-ı mat’umatıyla kerîmâne doldurmuş.

Hem bu maddî mide gibi hayatı da bir mide yapmış. O hayat midesine duygular, eller hükmünde gayet geniş bir sofra-i nimet açmış. O hayat ise, duyguları vasıtasıyla, o sofra-i nimetten her çeşit istifadelerle, teşekkürâtın her nev’ini yapar.

Ve bu hayat midesinden sonra, bir insaniyet midesini vermiş ki, o mide, hayattan daha geniş bir dairede rızık ve nimet ister. Akıl ve fikir ve hayal, o midenin elleri hükmünde, semâvat ve zemin genişliğinde o sofra-i rahmetten istifade edip şükreder.

Ve insaniyet midesinden sonra, hadsiz geniş diğer bir sofra-i nimet açmak için, İslâmiyet ve iman akidelerini, çok rızık ister bir mânevî mide hükmüne getirip, onun rızık sofrasının dairesini mümkinat dairesinin haricinde genişletip, esmâ-i İlâhiyeyi de içine alır kılmıştır ki, o mide ile ism-i Rahmânı ve ism-i Hakîmi en büyük bir zevk-i rızkî ile hisseder, “Elhamdü lillâhi alâ Rahmâniyyetihî ve alâ hakîmiyyetihî” der. Ve hâkezâ, bu mânevî mide-i kübrâ ile hadsiz nimet-i İlâhiyeden istifade edebilir. Ve bilhassa o midedeki muhabbet-i İlâhiye zevkinin daha başka bir dairesi var.

İşte, Zât-ı Hayy-ı Kayyûm, insanı bütün kâinata bir merkez, bir medar yaparak, kâinat kadar geniş bir sofra-i nimet insana açtığının ve kâinatı insana musahhar ettiğinden ve kâinatın insan ile mazhar olduğu sırr-ı kayyûmiyetle bir cihette kaim olduğunun hikmeti ise, insanın mühim üç vazifesidir:

BİRİNCİSİ: Kâinatta münteşir bütün envâ-ı nimeti insanla tanzim etmek.

Elhamdü lillâhi alâ Rahmâniyyetihî ve alâ hakîmiyyetihî: hamd ve şükür sonsuz merhamet sahibi ve herşeyi hikmetle, bir gaye ve maksatla yaratan Allah’a aittir.	Zât-ı Hayy-ı Kayyûm: her an diri olup her canlıya hayat veren ve herşeyi ayakta tutan zât, Allah
bilhassa: özellikle	cihet: taraf, yön
câmiiyet: kapsamlılık	ehemmiyet: önem
envâ-ı ihsânât: ihsan çeşitleri	envâ-ı mat’umat: çeşit çeşit yiyecekler
envâ-ı nimet: nimet çeşitleri	esmâ: Allah’ın isimleri
esmâ-i İlâhiye: Allah’ın isimleri	hadsiz: sayısız, sınırsız
haricinde: dışında	hikmet: fayda, gaye
hâkezâ: bunun gibi	ihsas etmek: hissettirmek
iman akideleri: iman esasları	ism-i Hakîm: Allah’ın herşeyi hikmetle yaptığını bildiren ismi
ism-i Rahmân: Allah’ın sonsuz rahmet ve merhamet sahibi olduğunu bildiren ismi	istifade: faydalanma
istifade etmek: faydalanmak	kaim: ayakta duran, var olan
kerîmâne: çok cömert bir şekilde	kâinat: evren
mazhar olmak: elde etmek, erişmek	medar: dayanak noktası, kaynak
mide-i kübrâ: büyük ve geniş mide	muhabbet-i İlâhiye: Allah sevgisi
musahhar etmek: emrine vermek	mühim: önemli
mümkinat: olması imkan dahilinde olan şeyler	münteşir: yayılmış
nev’i: çeşit	nimet: iyilik, lütuf
nimet-i İlâhiye: Allah’ın nimeti	rızık: Allah’ın ihsan ettiği nimetler, yenilip içilecek şey
semâvat: gökler	sofra-i nimet: nimet sofrası
sırr-ı kayyûmiyet: Ezelî ve ebedî olan kendi varlığı ile bütün yarattıklarının da varlığını sağlama sırrı	tanzim etmek: düzenlemek
teşekkürât: teşekkürler	zemin: yeryüzü
zevk-i rızkî: yiyip içme zevki

<style media="all" type="text/css">body { font-family: 'Trebuchet MS',Arial,serif; font-size: 12pt; }</style>Ve insanın menfaati ipiyle tesbih taneleri gibi tanzim eder, nimetlerin iplerinin uçlarını insanın başına bağlar, rahmet hazinelerinin umum çeşitlerine insanı bir liste hükmüne getirir.

İKİNCİ VAZİFESİ: Zât-ı Hayy-ı Kayyûmun hitâbâtına, insan, câmiiyeti haysiyetiyle en mükemmel muhatap olmak ve hayretkârâne san’atlarını takdir ve tahsin etmekle en yüksek sesli bir dellâl olmak ve şuurdârâne teşekkürâtın bütün envâıyla, bütün envâ-ı nimetine ve çeşit çeşit hadsiz ihsânâtına şükür ve hamd ü senâ etmektir.

ÜÇÜNCÜ VAZİFESİ: Hayatı ile, üç cihetle Zât-ı Hayy-ı Kayyûma ve şuûnâtına ve sıfât-ı muhitasına âyinedarlık etmektir.

Birinci vecih: İnsan, kendi acz-i mutlakıyla Hâlıkının kudret-i mutlakasını ve derecâtını ve aczin dereceleriyle kudretin mertebelerini hissetmektir. Ve fakr-ı mutlakıyla rahmetini ve rahmetinin derecelerini idrak etmek ve zaafıyla Onun kuvvetini anlamaktır. Ve hâkezâ, noksan sıfatlarıyla Hâlıkının evsâf-ı kemâline mikyasvâri âyine olmak... Gecede nurun daha ziyade parlamasına nazaran, gece zulmetinin elektrik lâmbalarını göstermeye mükemmel bir âyine olduğu gibi, insan dahi böyle nâkıs sıfatlarıyla kemâlât-ı İlâhiyeye âyinedarlık eder.

İkinci vecih: İnsan, cüz’î iradesiyle ve azıcık ilmiyle ve küçücük kudretiyle ve zâhirî mâlikiyetiyle ve hanesini bina etmesiyle, bu kâinat ustasının mâlikiyetini ve san’atını ve iradesini ve kudretini ve ilmini, kâinatın büyüklüğü nisbetinde anlar, âyinedarlık eder.

Üçüncü vecihteki âyinedarlığın iki yüzü var:

Birisi: Esmâ-i İlâhiyenin ayrı ayrı nakışlarını kendinde göstermektir. Adeta insan, câmiiyetiyle kâinatın küçük bir fihristesi ve bir misal-i musağğarası hükmünde olup, umum esmânın nakışlarını gösteriyor.

Esmâ-i İlâhiye: Allah’ın isimleri	Hâlık: herşeyi yaratan Allah
Zât-ı Hayy-ı Kayyûm: her an diri olup her canlıya hayat veren ve herşeyi ayakta tutan zât, Allah	acz: güçsüzlük
acz-i mutlak: sınırsız güçsüzlük	cihet: taraf, yön
câmiiyet: geniş kapsamlı oluş	cüz’î irade: Allah tarafından insana verilen sınırlı irade
dellâl: ilan edici, duyurucu	derecât: dereceler
envâ: neviler, türler	envâ-ı nimet: nimet çeşitleri
esmâ: Allah’ın isimleri	evsâf-ı kemâl: mükemmel sıfatlar
fakr-ı mutlak: sınırsız fakirlik	fihriste: içindekiler, içerik
hadsiz: sayısız, sınırsız	hamd ü senâ etmek: teşekkür etmek ve övmek
hayretkârâne: hayret ederek	haysiyet: özellik
hitâbât: hitâplar	hâkezâ: bunun gibi
idrak etmek: anlamak, kavramak	ihsânât: bağışlar, iyilikler, lütuflar
irade: dileme, tercih, seçme gücü	kemâlât-ı İlâhiye: Allah’a ait mükemmellikler
kudret: güç, iktidar	kudret-i mutlaka: Allah’ın sınırsız güç ve iktidarı
kâinat: evren	menfaat: fayda
mertebe: derece, makam	mikyasvâri: ölçü şeklinde
misal-i musağğar: küçültülmüş örnek	muhatap: kendisine hitap edilen
mâlikiyet: sahiplik	nakış: işleme, süsleme
nazaran: bakarak, –göre	nimet: iyilik, lütuf
nisbetinde: oranında	nur: aydınlık
nâkıs: eksik, noksan	rahmet: İlâhî şefkat, merhamet
sıfât-ı muhita: herşeyi kuşatan sıfatlar	tahsin etmek: güzel bulmak
tanzim etmek: düzenlemek	teşekkürât: teşekkürler
umum: bütün	vecih: şekil, yön
zaaf: zayıflık	ziyade: çok, fazla
zulmet: karanlık	zâhirî: dış görünüşte olan
âyinedarlık: aynalık, ayna tutuculuk	şuurdârâne: bilinçli bir şekilde
şuûnât: Allah’ın yüce sıfatlarının mahiyetlerinde bulunan ve onları tecelliye sevk eden Zât’a ait temel özellikler	şükür: Allah’a karşı minnet duyma, teşekkür etme