Konu: Yirmi Altıncı Lem'a

sırlarına dair benim için medar-ı teselli bir nur ihsan etmişti. Onunla o acı, elîm, hazîn vaziyetimi unutmaya çalışıyordum.

Vatanımı, ahbabımı, akaribimi unutabiliyordum. Fakat, vâ hasretâ, birisini unutamıyordum. O da hem biraderzadem, hem mânevî evlâdım, hem en fedakâr talebem, hem en cesur bir arkadaşım olan merhum Abdurrahman idi. Altı yedi sene evvel benden ayrılmıştı. Ne o benim yerimi biliyor ki yardıma koşsun, teselli versin; ve ne de ben onun vaziyetini biliyordum ki onunla muhabere edeyim, dertleşeyim. Benim bu ihtiyarlık vaziyeti zamanımda öyle fedakâr, sadık birisi bana lâzımdı.

Sonra, birden, birisi bana bir mektup verdi. Mektubu açtım, gördüm ki, Abdurrahman’ın mahiyetini tam gösterir bir tarzda bir mektup ki, o mektubun bir kısmı Yirmi Yedinci Mektubun fıkraları içinde, üç zâhir kerameti gösterir bir tarzda derc edilmiştir. O mektup beni çok ağlattırmış ve el’an da ağlattırıyor. Merhum Abdurrahman, o mektupla, pek ciddî ve samimî bir surette, dünyanın ezvâkından nefret ettiğini ve en büyük maksadı, bana yetişip, küçüklüğünde benim ona baktığım gibi o da ihtiyarlığımda bana hizmet etmekti. Hem, dünyada benim hakikî vazifem olan neşr-i esrar-ı Kur’âniyede, muktedir kalemiyle bana yardım etmekti. Hattâ mektubunda yazıyordu: “Yirmi otuz risaleyi bana gönder; herbirisinden yirmi otuz nüsha yazıp ve yazdıracağım” diyordu.

O mektup, bana, dünyaya karşı kuvvetli bir ümit verdi. Dehâ derecesinde zekâya mâlik ve hakikî evlâdın çok fevkinde bir sadakat ve irtibatla bana hizmet edecek böyle cesur bir talebemi buldum diye, o işkenceli esareti, o kimsesizliği, o gurbeti, o ihtiyarlığı unuttum.

O mektuptan evvel, iman-ı bi’l-âhirete dair tab ettirdiğim Onuncu Sözün bir nüshası eline geçmişti. Güya o risale ona bir tiryak idi ki, altı yedi sene zarfında aldığı bütün mânevî yaralarını tedavi etti. Gayet kuvvetli ve parlak bir imanla ecelini bekliyor gibi, bana o mektubu yazmış. Bir iki ay sonra Abdurrahman vasıtasıyla yine mes’udâne bir hayat-ı dünyeviye geçirmek tasavvurunda iken, vâ hasretâ, birden onun vefat haberini aldım. Bu haber o derece beni sarstı ki, beş

Abdurrahman: (bk. bilgiler)	ahbab: dostlar, sevenler
akarib: akrabalar, yakınlar	biraderzade: kardeş oğlu, yeğen
dair: ilgili, ait	dehâ: olağanüstü zeka sahibi olma
derc etmek: içine yerleştirmek	ecel: ölüm vakti
elîm: acı ve sıkıntı veren	el’an: halen, şimdi
esaret: esirlik, tutsaklık	evlâd: çocuk
evvel: önce	ezvâk: zevkler, lezzetler
fevkinde: üstünde	fıkra: bölüm
gurbet: gariplik, yabancı memlekette olma	hayat-ı dünyeviye: dünya hayatı
hazîn: hüzün veren, acıklı	ihsan etmek: bağışlamak, sunmak
iman-ı bi’l-âhiret: âhirete iman	irtibat: bağ, ilişki
keramet: Allah’ın bir ikramı olarak bazı kişi ve varlıklarda görülen olağanüstü hâl ve özellik	mahiyet: nitelik, özellik
maksad: amaç, hedef	medar-ı teselli: teselli kaynağı
merhum: rahmete kavuşmuş, vefat etmiş	mes’udâne: mutlu bir şekilde
muhabere etmek: haberleşmek	muktedir: güçlü, iktidar sahibi
mâlik: sahip	neşr-i esrar-ı Kur’âniye: Kur’ân’ın içindeki sırları anlatan risaleleri neşretme, yayma
nüsha: kopya	risale: Risale-i Nur’u oluşturan bölümlerden herbiri
sadakat: bağlılık	sadık: doğru, bağlı
suret: biçim, şekil	tab ettirmek: bastırmak
talebe: öğrenci	tasavvur: düşünme, hayal etme
tiryak: derman, ilâç	vasıtasıyla: aracılığıyla
vaziyet: durum, hâl	vâ hasretâ: ne yazık ki
zarfında: içinde	zâhir: açık bir şekilde görünen

senedir daha o tesir altındayım. O vakit bulunduğum işkenceli esaret ve yalnızlık ve gurbet ve ihtiyarlık ve hastalığım, on derece onların fevkinde bana bir firkat, bir rikkat, bir hüzün verdi. Benim merhume validemin vefatıyla hususî dünyamın yarısı, onun vefatıyla vefat etmiş diyordum. Abdurrahman’ın vefatıyla da, bâki kalan öteki yarı dünyam da vefat etti gördüm. Dünyadan bütün bütün alâkam kesildi. Çünkü o dünyada kalsaydı, hem dünyadaki vazife-i uhreviyemin kuvvetli bir medarı ve benden sonra tam yerime geçecek bir hayrülhalef ve hem de bu dünyada en fedakâr bir medar-ı teselli, bir arkadaşım olabilirdi; ve en zeki bir talebem, bir muhatap ve Risale-i Nur eczalarının en emin bir sahibi ve muhafızı olurdu.

Evet, insaniyet itibarıyla böyle bir zayiat, benim gibi insanlara çok hırkatlidir, yandırıyor. Gerçi zâhiren tahammüle çalışıyordum, fakat ruhumda şiddetli fırtına vardı. Eğer ara sıra Kur’ân’ın nurundan gelen teselli teskin etmeseydi, benim için dayanmak mümkün olamayacaktı. O zaman Barla derelerine, dağlarına yalnız gidip geziyordum. Hâlî yerlerde oturup o teessürât-ı hazîne içinde, eski zamanda Abdurrahman gibi sadık talebelerimle geçirdiğim mes’udâne hayat levhaları sinema gibi hayalimden geçtikçe, ihtiyarlık ve gurbetin verdiği sür’at-i teessür, mukavemetimi kırıyordu.

Birden, 1 كُلُّ شَىْءٍ هاَلِكٌ اِلاَّ وَجْهَهُ لَهُ الْحُكْمُ وَاِلَيْهِ تُرْجَعُونَâyet-i kudsiyenin sırrı inkişaf etti.
Bana يَا بَاقِۤى أَنْتَ الْبَاقِى يَا بَاقِۤى أَنْتَ الْبَاقِى 2 dedirtti ve onunla hakikî teselli verdi.

Evet, ben o hâlî derede, o hazîn hâlette, bu âyet-i kudsiyenin sırrıyla, Mirkatü’s-Sünne Risalesinde işaret edildiği gibi, kendimi üç büyük cenaze başında gördüm:

Biri, elli beş yaşıma kadar elli beş ölmüş ve hayat-ı ömrümde defnedilmiş Said’lerin kabri üstünde bir mezar taşı olarak kendimi gördüm.

Not

Dipnot-1 “Herşey helâk olup gidicidir—O’nun yüzü (Yani, Allah’ın zâtı ve herşeyin Allah’a bakan yüzü) müstesnâ. Hüküm Ona aittir; siz de Ona döndürüleceksiniz.” Kasas Sûresi, 28:88.Dipnot-2 Bâkî kalan ancak sensin, ey Bâkî.

Abdurrahman: (bk. bilgiler)	Barla: (bk. bilgiler)
Mirkatü’s-Sünne Risalesi: Risale-i Nur’un içinde bulunan ve Sünnet-i Seniyyeye bağlılığın öneminin anlatıldığı risale; On Birinci Lem’a	bâki kalan: geri kalan
defnedilmek: gömülmek.	ecza: cüzler, parçalar
esaret: esirlik, tutsaklık	fevkinde: üstünde
firkat: ayrılık	gurbet: gariplik, yabancı memlekette olma
hakikî: asıl, gerçek	hayat-ı ömür: ömür boyu geçirilen hayat süreci
hayrülhalef: bir kişinin ardından bıraktığı ve onun yerine geçecek olan hayırlı kişi	hazîn: hüzün veren, acıklı
hususî: özel	hâlet: durum, hâl
hâlî: ıssız	hüzün: üzüntü
hırkatli: yakıcı	inkişaf etmek: açığa çıkmak
insaniyet: insanlık	itibarıyla: bakımından
levha: tablo	medar: dayanak noktası, kaynak
medar-ı teselli: teselli kaynağı	merhume: vefat eden kadın
mes’udâne: mutlu bir şekilde	muhafız: koruyucu
muhatap: hitap edilen	mukavemet: dayanma, karşı koyma
nur: aydınlık, ışık	rikkat: acıma
sadık: doğru, bağlı	sür’at-i teessür: çok çabuk ve hızlı etki altında kalma
tahammül: dayanma, katlanma	talebe: öğrenci
teessürât-ı hazîne: hüzün dolu üzüntüler	tesir: etki
teskin etmek: sakinleştirmek, rahatlatmak	valide: anne
vazife-i uhreviye: âhirete ait görev	zayiat: kayıplar
zâhiren: görünüş itibariyle	âyet-i kudsiye: kutsal âyet

İkinci cenaze, zaman-ı Âdem’den (a.s.) beri, benim hemcinsim ve nev’im vefat edip mazi kabrinde defnedilmiş olan o büyük cenazenin başında, mezar taşı hükmünde olan bu asrın yüzünde gezer, karınca gibi küçük bir zîhayat suretinde kendimi gördüm.

Üçüncü cenaze ise, insanlar gibi her sene dünya yüzünde seyyar bir dünyanın vefatıyla, büyük dünya da bu âyetin sırrıyla vefat edeceği, hayalimin önünde tecessüm etti.

İşte, Abdurrahman’ın vefatının hüznünden gelen bu dehşetli mânâyı bütün bütün aydınlattıracak ve hakikî teselli ve sönmez nur verecek bu âyet-i kerime, mânâ-yı işarîsiyle imdada yetişti:

فَاِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِىَ اللهُ لاَ اِلٰهَ اِلاَّ هُوَ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَهُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ 1

Evet, bu âyet bildirdi ki: Madem Cenâb-ı Hak var; O herşeye bedeldir. Madem O bâkidir; elbette O kâfidir. Birtek cilve-i inâyeti, bütün dünya yerini tutar. Ve bir cilve-i nuru, mezkûr üç büyük cenazeye mânevî hayat verir; cenazeler olmadığını, belki vazifelerini bitirmiş, başka âlemlere gitmiş olduklarını gösteriyor. Üçüncü Lem’ada bu sırrın izahı geçtiğinden, ona iktifâen burada yalnız derim ki:

2 كُلُّ شَىْءٍ هَالِكٌ اِلاَّ وَجْهَهُ (ilâ âhir) âyetinin meâlini gösteren, iki defa
يَا بَاقِۤى أَنْتَ الْبَاقِى يَا بَاقِۤى أَنْتَ الْبَاقِى 3 beni gayet elîm o hazîn hâletten kurtardı. Şöyle ki:

Birinci defa يَا بَاقِۤى أَنْتَ الْبَاقِى dedim; dünya ve dünyadaki Abdurrahman gibi hadsiz alâkadar olduğum ahbapların zevâlinden ve rabıtaların kopmasından neş’et eden hadsiz mânevî yaralar içinde bir ameliyat-ı cerrahiye nev’inde bir tedavi başladı.

Not

Dipnot-1 “Eğer senden yüz çevirecek olurlarsa de ki: Allah bana yeter. Ondan başka ibadete lâyık hiçbir ilâh yoktur. Ben Ona tevekkül ettim. Yüce Arşın Rabbi de Odur.” Tevbe Sûresi, 9:129.Dipnot-2 “Herşey helâk olup gidicidir—O’nun yüzü (Yani, Allah’ın zâtı ve herşeyin Allah’a bakan yüzü) müstesnâ.” Kasas Sûresi, 28:88. Dipnot-3 Bâkî kalan ancak sensin, ey Bâkî.

Abdurrahman: (bk. bilgiler)	Cenâb-ı Hak: Hakkın tâ kendisi olan şeref ve yücelik sahibi Allah
ahbap: dostlar, sevilenler	alâkadar: alakalı, ilgili
ameliyat-ı cerrahiye: cerrahî ameliyat	asır: yüzyıl
bâki: devamlı, kalıcı, sonsuz	cilve-i inâyet: İlâhî yardımın yansıması ve görünmesi
cilve-i nur: İlâhî nurun yansıması ve görünmesi	defnedilmek: gömülmek
dehşetli: korkunç, ürkütücü	elîm: acı ve sıkıntı veren
hadsiz: sayısız	hazîn: hüzün veren, acıklı
hemcins: aynı türden olan	hâlet: durum, hâl
hüzün: üzüntü	iktifâen: yeterli görerek
ilâ âhir: sonuna kadar	imdada yetişmek: yardım eli uzatmak
izah: açıklama	kâfi: yeterli
mazi: geçmiş	mezkûr: adı geçen
meâl: açıklama, anlam	mânâ-yı işarî: işaret olarak ifade edilen anlam
nev’i: çeşit, tür	neş’et eden: kaynaklanan
rabıta: bağlantı	seyyar: gezen, dolaşan
suret: biçim, görünüş	tecessüm etmek: cisimleşmek
vefat eden: ölen	zaman-ı Âdem: Hz. Âdem zamanı, insanlığın ilk devresi
zevâl: gelip geçicilik, yokluk	zîhayat: canlı
âlem: dünya, evren	âyet/âyet-i kerime: Kur’ân’ın herbir cümlesi

İkinci defa 1 يَابَاقِۤى أَنْتَ الْبَاقِى cümlesi, bütün o hadsiz mânevî yaralara hem merhem, hem tiryak oldu. Yani, “Sen bâkisin. Giden gitsin, Sen yetersin. Madem Sen bâkisin; zeval bulan herşeye bedel bir cilve-i rahmetin kâfidir. Madem Sen varsın; Senin varlığına iman ile intisabını bilen ve sırr-ı İslâmiyetle o intisaba göre hareket eden insana herşey var. Fenâ ve zevâl, mevt ve adem bir perdedir, bir tazelenmektir, ayrı ayrı menzillerde gezmek hükmündedir” diye düşünüp, tamamıyla o hırkatli, firkatli, hazîn, elîm, karanlıklı, dehşetli hâlet-i ruhaniye, sürurlu, neş’eli, lezzetli, nurlu, sevimli, ünsiyetli bir hâlete inkılâp etti. Lisanım ve kalbim, belki lisan-ı hal ile bütün zerrât-ı vücudum “Elhamdü lillâh” dediler.

İşte, o cilve-i rahmetin binden bir cüz’ü şudur ki:

Ben o hüzüngâhım olan dereden ve o hüzün-engiz hâletten, Barla’ya döndüm. Baktım ki, Kuleönlü Mustafa namında bir genç, benden ilmihâle ait, abdest ve namaza dair birkaç meseleyi sormak için gelmiş. O vakit misafirleri kabul etmediğim halde, onun ruhundaki ihlâs ve ileride Risale-i Nur’a edeceği kıymettar hizmeti HAŞİYE-1 güya hiss-i kablelvuku ile ruhum o gencin ruhunda okudu; onu geriye çevirmedim, kabul ettim. HAŞİYE-2 Sonra tebeyyün etti ki, Risale-i Nur hizmetinde

Not

Dipnot-1 Bâkî kalan ancak sensin, ey Bâkî. Haşiye-1 İşte o Mustafa’nın küçük kardeşi olan Küçük Ali, kendi güzel, sıhhatli kalemiyle yedi yüzden ziyade Nur Risalelerini yazmakla, tamamıyla bilfiil bir Abdurrahman olduğu gibi, müteaddit Abdurrahman’ları da yetiştirdi. Haşiye-2 Elhak, o yalnız kabule değil, belki istikbale lâyık olduğunu gösterdi.HAŞİYE Risale-i Nur’un birinci şakirdi Mustafa’nın istikbale liyakatine dair Üstadımın hükmünü tasdik eden bir hadise: Kurban arefesinden bir gün evvel Üstadım gezmeye gidecekti. At getirmek üzere beni gönderdiği zaman, Üstadıma dedim: “Sen aşağıya inme. Ben kapıyı arkasından örtüp odunluktan çıkacağım.” Üstadım “Hayır,” dedi. “Sen kapıdan çık” diyerek aşağıya indi. Ben kapıdan çıktıktan sonra kapıyı arkasından sürgüledi. Ben gittim, kendisi de yukarıya çıktı. Sonra yatmış. Bir müddet sonra Kuleönlü Mustafa, Hacı Osman’la beraber gelmişler. Üstadım hiç kimseyi kabul etmiyordu ve etmeyecekti. Hususan o vakit iki adamı beraber hiç yanına almaz, geri çevirirdi. Halbuki, bu makamda bahsedilen kardeşimiz Kuleönlü Mustafa, Hacı Osman‘la gelince, kapı güya lisan-ı hal ile ona demiş ki:  “Üstadın seni kabul etmeyecek; fakat ben sana açılacağım” diyerek, arkasından sürgülenmiş kapı kendi kendine Mustafa’ya açılmış. Demek Üstadımın onun hakkında “Mustafa istikbale lâyıktır” diye söylediği sözü istikbal gösterdiği gibi, kapı da buna şahit olmuştur. Hüsrev (Evet) Hüsrev’in yazdığı doğrudur, tasdik ediyorum. Kapı bu mübarek Mustafa’yı benim bedelime hem istikbal etti, hem de kabul etti. Said Nursî

Abdurrahman: (bk. bilgiler)	Barla: (bk. bilgiler)
Elhamdü lillâh: Allah’a hamd olsun!	Küçük Ali: (bk. bilgiler)
Mustafa/Kuleönlü Mustafa: (bk. bilgiler – Mustafa Ertürk)	adem: yokluk, hiçlik
arefe: bayramın bir gün öncesi	bedel: karşılık
bilfiil: fiilen, uygulamalı olarak	bâki: devamlı, kalıcı, sonsuz
cilve-i rahmet: rahmet görüntüsü, yansıması	cüz’: kısım, parça
dair: ilgili, ait	elhak: gerçekten
elîm: acı ve sıkıntı veren	evvel: önce
fenâ: gelip geçicilik	firkatlı: ayrılıklı
hadise: olay	hadsiz: sayısız
hazîn: hüzün veren, acıklı, kederli	haşiye: dipnot
hiss-i kablelvuku: birşeyi olmadan önce hissetme duygusu	hususan: özellikle
hâlet: durum, hâl	hâlet-i ruhaniye: ruhen içinde bulunulan hâl
hüküm: karar, söz	hüzün-engiz: hüzün dolu
hüzüngâh: hüzün veren yer	hırkatli: yakıcı
ihlâs: samimiyet, ibadet ve davranışlarda sadece Allah rızasını gözetme	ilmihâl: din kurallarını içeren bilgiler
inkılâp etmek: dönüşmek	intisab: bağlanma
istikbal: gelecek; bir kişiyi karşılama	kâfi: yeterli
kıymettar: değerli	lisan: dil
lisan-ı hâl: hâl ve beden dili	liyakat: lâyık olma
makam: yer	menzil: yer, mekân
merhem: ilaç, çare	mevt: ölüm
müteaddit: bir çok	namında: adında
sürurlu: mutlu, sevinçli	sırr-ı İslâmiyet: İslâmiyetin sırrı, hakikati
tasdik etmek: doğrulamak	tebeyyün etmek: anlaşılmak, açığa çıkmak
tiryak: derman, ilâç	zerrât-ı vücud: vücudun zerreleri
zeval: gelip geçicilik, yok olma, son bulma	ziyade: çok, fazla
ünsiyetli: dost, canayakın	şakird: talebe, öğrenci

ON ÜÇÜNCÜ RİCA HAŞİYE-1

Bu Ricada, sergüzeşt-i hayatımın mühim bir levhasından bahsedeceğimden, herhalde bir derece uzun olacak; usanmamanızı ve gücenmemenizi arzu ediyorum.

Harb-i Umumîde Rusun esaretinden kurtulduktan sonra, İstanbul’da, iki üç sene Dârü’l-Hikmette, hizmet-i diniye beni orada durdurdu. Sonra, Kur’ân-ı Hakîmin irşadıyla ve Gavs-ı Âzamın himmetiyle ve ihtiyarlığın intibahıyla, İstanbul’daki hayat-ı medeniyeden usanç ve şâşaalı hayat-ı içtimaiyeden bir nefret geldi. Dâüssıla tabir edilen iştiyak-ı vatan hissi beni vatanıma sevk etti. Madem öleceğim, vatanımda öleyim diye Van’a gittim.

Herşeyden evvel, Van’da Horhor denilen medresemin ziyaretine gittim. Baktım ki, sair Van haneleri gibi onu da Rus istilâsında Ermeniler yakmışlardı. Van’ın meşhur kalesi ki, dağ gibi yekpare taştan ibarettir, benim medresem onun tam altında ve ona tam bitişiktir. Benim terk ettiğim yedi sekiz sene evvel, o medresemdeki hakikaten dost, kardeş, enîs talebelerimin hayalleri gözümün önüne geldi. O fedakâr arkadaşlarımın bir kısmı hakikî şehid, diğer bir kısmı da o musibet yüzünden mânevî şehid olarak vefat etmişlerdi.

Ben ağlamaktan kendimi tutamadım. Ve kalenin, tâ medresenin üstündeki, iki minare yüksekliğinde, medreseye nâzır tepesine çıktım, oturdum. Yedi sekiz sene evvelki zamana hayalen gittim. Benim hayalim kuvvetli olduğu için, beni o zamanda hayli gezdirdi. Etrafta kimse yoktu ki, beni o hayalden çevirsin ve o zamandan çeksin. Çünkü yalnızdım. Yedi sekiz sene zarfında, gözümü açtıkça, bir asır zaman geçmiş kadar bir tahavvülât görüyordum.

Baktım ki, benim medresemin etrafındaki şehir içi, kale dibi mevkii, bütün baştan aşağıya kadar yandırılmış, tahrip edilmiş. Evvelki gördüğümden şimdiki gördüğüme, güya iki yüz sene sonra dünyaya gelip öyle hazîn nazarla baktım. O hanelerdeki adamların çoğuyla dost ve ahbap idim. Kısm-ı âzamı, Allah rahmet

Not

Haşiye-1 Lâtif bir tevafuktur ki, bu On Üçüncü Ricanın bahsettiği medrese hadisesi on üç sene evvel oldu.

Dârü’l-Hikmet: 1918-1922 yılları arasında Şeyhülislamlığa bağlı olarak faaliyet gösteren, Bediüzzaman’ın da görev yaptığı İslâm akademisi hüviyetinde ilmi kuruluş	Ermeni: (bk. bilgiler)
Gavs-ı Âzam: (bk. bilgiler – Abdulkâdir-i Geylânî)	Harb-i Umûmî: Birinci Dünya Savaşı
Horhor: (bk. bilgiler – Van)	Kur’ân-ı Hakîm: her âyet ve sûresinde sayısız hikmet ve faydalar bulunan Kur’ân
Van: (bk. bilgiler)	ahbap: arkadaş, dost
asır: yüzyıl	dâüssıla: vatan özlemi
enîs: arkadaş, dost	esaret: esirlik, tutsaklık
evvel: önce	hakikaten: gerçekten
hakikî: gerçek	hane: ev
hayalen: hayal ederek	hayat-ı içtimaiye: sosyal hayat
hayat-ı medeniye: medenî hayat	hazîn: hüzünlü, acıklı
haşiye: dipnot	himmet: ciddî gayret, yardım
hizmet-i diniye: din hizmeti	intibah: uyanış
irşad: doğru yolu gösterme	istilâ: işgal
iştiyak-ı vatan: vatan özlemi	kısm-ı âzam: büyük kısım
lâtif: ince, hoş	medrese: din eğitimi veren yüksek okul
mevki: yer, makam	musibet: belâ, büyük sıkıntı
mühim: önemli	nazar: bakış
nâzır: bakan, gözeten	rica: ümit
sergüzeşt-i hayat: hayat serüveni	sevk etmek: yönlendirmek
tahavvülât: değişimler	tahrip etmek: yıkıp yok etmek
talebe: öğrenci	tevafuk: uygunluk, denk gelme
yekpare: tek parça	İstanbul: (bk. bilgiler)
şâşaalı: gösterişli, göz alıcı bir şekilde

etsin, muhaceret ile vefat etmişler, gurbette perişan olmuşlardı. Hem Ermeni mahallesinden başka, Van’ın bütün Müslümanlarının haneleri tahrip edilmiş gördüm. Benim kalbim en derinden sızladı. O kadar rikkatime dokundu ki, binler gözüm olsaydı beraber ağlayacaktı. Ben gurbetten vatanıma döndüm, gurbetten kurtuldum zannediyordum. Vâ esefâ, gurbetin en dehşetlisini vatanımda gördüm. On İkinci Ricada bahsi geçen Abdurrahman gibi ruhumla pek alâkadar yüzer talebelerimi, dostlarımı kabirde ve o ahbapların yerlerini harabezar gördüm.

Eskiden beri hatırımda olan bir zâtın bir fıkrası vardı; tam mânâsını göremiyordum. O hazîn levha karşısında tam mânâsını gördüm. Fıkra budur:

لَوْلاَ مُفَارَقَةُ اْلاَحْبَابِ مَا وَجَدَتْ لَهَا الْمُنَايَا ِالٰۤى اَرْوَاحِنَا سُبُلاً

Yani, “Eğer dostlardan mufarakat olmasaydı, ölüm ruhlarımıza yol bulamazdı ki, gelsin, alsın.” Demek, en ziyade insanı öldüren, ahbaptan mufarakattir. Evet, hiçbir şey beni o vaziyet kadar yandırmamış, ağlatmamış. Eğer Kur’ân’dan, imandan medet gelmeseydi, o gam, o keder, o hüzün, ruhumu uçuracak gibi tesirat yapacaktı.

Eskiden beri şairler şiirlerinde, ahbaplarıyla görüştükleri menzillerin mürur-u zamanla harabegâhlarına ağlamışlar. Bunun en firkatli levhasını da ben gözümle gördüm. İki yüz sene sonra, gayet sevdiği dostların mahall-i ikametine uğrayan bir adamın hüznüyle, hem ruhum, hem kalbim, gözüme yardım edip ağladılar. O vakit, gözümün önünde harabezâra dönmüş yerlerin, gayet mamur ve şenlikli ve neş’eli ve sürurlu bir surette bulunduğu zaman, yirmi seneye yakın, en tatlı bir hayatta, tedris ile, kıymettar talebelerimle geçirdiğim hayatımın o şirin safahâtı, birer birer, sinema levhaları gibi canlanıp görünerek, sonra vefat edip gider tarzında hayali gözümün önünde epey zaman devam etti.

O vakit, ehl-i dünyanın haline çok taaccüp ettim: Nasıl kendilerini aldatıyorlar? Çünkü o vaziyet dünyanın tam fâni olduğunu ve insanlar da içinde misafir bulunduğunu bilbedâhe gösterdi. Ehl-i hakikatin mütemadiyen “Dünya gaddardır, mekkârdır, fenadır; aldanmayınız” demeleri ne kadar doğru olduğunu gözümle gördüm. Hem insan nasıl cismiyle, hanesiyle alâkadardır; öyle de, kasabasıyla, memleketiyle, belki dünyasıyla alâkadar olduğunu kendim de gördüm.

Abdurrahman: (bk. bilgiler)	Ermeni: (bk. bilgiler)
Van: (bk. bilgiler)	ahbap: dostlar, sevgililer
alâkadar: alakalı, ilgili	bahsi geçen: anılan
bilbedâhe: açık bir şekilde	ehl-i dünya: dünyaya dalıp, âhireti düşünmeyenler
ehl-i hakikat: varlıkların ve olayların ardındaki gerçeğe ulaşan kişiler	firkat: ayrılık
fâni: geçici, ölümlü	fıkra: kısa yazı, özlü söz
gaddar: acımasız	gam: sıkıntı, üzüntü
gurbet: gariplik, yabancı memlekette olma	hane: ev
harabegâh: yıkılmış yer	harabezar: yıkılmış, harabe olmuş
hazîn levha: hüzünlü, acıklı tablo	kıymettar: kıymetli, değerli
mahall-i ikamet: oturulan yer	mamur: imar edilmiş, şenlendirilmiş
medet: yardım	mekkâr: düzenbaz, hileci
menzil: yer, ev	mufarakat: ayrılık
muhaceret: göç etme	mânâ: anlam
mürur-u zaman: zamanın geçmesi	mütemadiyen: sürekli olarak
rica: ümit	rikkat: acıma, yufka yüreklilik
safahât: safhalar, dönemler	suret: biçim, görünüş
sürur: mutluluk, sevinç	taaccüp etmek: hayret etmek
tahrip edilmiş: yıkılmış	talebe: öğrenci
tedris: ders verme	tesirat: tesirler, etkiler
vaziyet: durum, hâl	vâ esefâ: “Yazıklar olsun”
ziyade: çok, fazla

Çünkü, ben vücudum itibarıyla ihtiyarlık rikkatinden iki gözümle ağlarken, medresemin yalnız ihtiyarlığı değil, belki vefatından dolayı on gözle ağlamak istiyordum. Ve o şirin vatanımın yarı ölmesiyle, yüz gözle ağlamaya ihtiyacım vardı.

Rivayet-i hadiste vardır ki, her sabah bir melâike çağırıyor:

1 لِدُوا لِلْمَوْتِ وَابْنُوا لِلْخَرَابِ Yani, “Ölmek için tevellüd edip dünyaya gelirsiniz; harap olmak için binalar yapıyorsunuz” diyor. İşte bu hakikati kulağımla değil, gözümle işitiyordum.

Evet, o vaziyetim o vakit beni nasıl ağlattırmış; on senedir hayalim o vaziyete uğradıkça yine ağlıyor. Evet, binler sene yaşamış o ihtiyar kalenin başındaki menzillerin harap olması ve onun altındaki şehrin sekiz sene zarfında sekiz yüz sene kadar ihtiyarlanması ve kale altındaki gayet hayattar ve mecma-i ahbap olan medresemin vefatı, umum Osmanlı Devletinde bütün medreselerin vefatını gösteren cenazesinin mânevî azametine işareten, koca Van Kalesinin yekpare taşı ona bir mezar taşı olmuş. Adeta o medresedeki, sekiz sene evvel benimle beraber bulunan merhum talebelerim, kabirlerinde benimle beraber ağlıyorlar. Belki o kasabanın harabe duvarları, dağılmış taşları benimle beraber ağlıyorlar. Ve onları ağlıyor gibi gördüm.

Ben o vakit anladım ki, vatanımdaki bu gurbete dayanamayacağım. Ya ben de kabre, onların yanına gitmeliyim; veyahut dağda bir mağaraya çekilip ecelimi orada beklemeliyim diye düşündüm. Dedim, “Madem dünyada böyle tahammül edilmez, sabır-şiken, mukavemetsûz, yandırıcı firkatler var; elbette mevt, hayata râcihtir. Hayatın bu ağır vaziyeti çekilir dertlerden değildir.”

O vakit cihât-ı sitte denilen altı cihete nazar gezdirdim, karanlıklı gördüm. O şiddet-i teessürden gelen gaflet, bana dünyayı korkunç, boş, hâlî, başıma yıkılacak bir tarzda gösterdi. Ruhum ise, düşman vaziyetini alan hadsiz belâlara karşı bir nokta-i istinad ararken; ve ruhta ebede kadar uzanan hadsiz arzuları tatmin edecek bir nokta-i istimdad taharrî ederken; ve o hadsiz firak ve iftiraktan ve

Not

Dipnot-1 el-Aclûnî, Keşfü’l-Hafâ, 2041; el-Münâvî, Feyzü’l-Kadir, 5:483, no: 8053; el-Heysemî, Mecmeu’z-Zevâid, 1:94.

Osmanlı Devletli: (bk. bilgiler)	Van Kalesi: (bk. bilgiler)
azamet: büyüklük	belâ: büyük sıkıntı
cihet: taraf, yön	cihât-ı sitte: altı cihet, yön
ebed: sonsuzluk	ecel: ölüm vakti
firak: ayrılık	firkat: ayrılık
gaflet: bazı gerçeklerin önüne perde çekilmesi	gurbet: gariplik, vatanından uzak kalma
hadsiz: sınırsız, sayısız	hakikat: asıl, esas, gerçek mahiyet
harap olmak: yıkılmak	hayattar: canlı
hâlî: ıssız	iftirak: ayrılmak
itibarıyla: açısından	mecma-i ahbap: dostların toplandığı yer
medrese: din eğitimi veren yüksek okul	melâike: melekler
menzil: yer, mekân	merhum: rahmete kavuşmuş, vefat etmiş
mevt: ölüm	mukavemetsûz: mukavemeti yok eden, dayanılmaz hâle getiren
nazar: bakış	nokta-i istimdad: yardım alınan nokta
nokta-i istinad: dayanak noktası	rikkat: acıma, yufka yüreklilik
rivayet-i hadis: Hz. Peygamberden (a.s.m.) aktarılan söz, fiil ve haller	râcih: üstün gelen
sabır-şiken: sabrı bozan	tahammül edilmez: dayanılmaz
taharrî etmek: araştırmak, incelemek	talebe: öğrenci
tevellüd etmek: doğmak	umum: bütün, genel
vaziyet: durum, hâl	yekpare: tek parça
şiddet-i teessür: üzüntü ve ıztırabın şiddeti

tahrip ve vefattan gelen hüzün ve gama karşı teselli beklerken, birden, Kur’ân-ı Mu’cizü’l-Beyânın

سَبَّحَ ِللهِ مَا فِى السَّمٰوَاتِ وَاْلاَرْضِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ لَهُ مُلْكُ السَّمٰوَاتِ وَاْلاَرْضِ يُحْيِى وَيُمِيتُ وَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ 1

âyetinin hakikati tecellî etti. O rikkatli, firkatli, dehşetli, hüzünlü hayalden beni kurtardı, gözümü açtırdı.

Baktım ki, meyvedar ağaçların başlarındaki meyveleri tebessüm eder bir tarzda bana bakıyorlar, “Bize de dikkat et; yalnız harabezâra bakıp durma” diyorlardı. Bu âyet-i kerimenin hakikati böyle ihtar ediyordu ki:

“Van sahrâsının sayfasında misafir olan insanların eliyle yazılan ve şehir suretini alan sun’î bir mektubun, Rus istilâsı denilen dehşetli bir sel belâsına düşüp silinmesi neden seni bu kadar müteessir ediyor? Asıl Mâlik-i Hakikî ve herşeyin Sahibi ve Rabbi olan Nakkaş-ı Ezelîye bak ki, bu Van sayfasında, mektubatı kemâl-ı şâşaa ile, eski zamanda gördüğün vaziyeti yine devam edip yazılıyorlar. O yerler boş, harap, hâlî kalmış diye ağlamaların, Mâlik-i Hakikîsinden gaflet ve insanları misafir tasavvur etmemekten ve mâlik tevehhüm etmek yanlışından ileri geliyor.”

Fakat o yanlışlıktan ve o yakıcı vaziyetten bir hakikat kapısı açıldı. Ve o hakikati tam kabul etmeye nefis hazırlandı. Evet, nasıl ki bir demir ateşe sokulur, tâ yumuşasın, güzel ve menfaattar bir şekil verilsin. Öyle de, o hüzün-engiz hâlet ve o dehşetli vaziyet ateş oldu, nefsimi yumuşattı. Kur’ân-ı Mu’cizü’l-Beyan, mezkûr âyetin hakikatiyle, hakaik-i imaniyenin feyzini tam ona gösterdi, kabul ettirdi.

Not

Dipnot-1 “Göklerde ve yerde ne varsa Allah’ı tesbih eder. Onun kudreti herşeye galiptir ve hikmeti herşeyi kuşatır. Göklerin ve yerin mülkü Ona aittir. Hayatı da, ölümü de O verir. Onun kudreti herşeye yeter.” Hadid Sûresi, 57:1-2.

Kur’ân-ı Mu’cizü’l-Beyân: açıklamalarıyla benzerini yapmakta akılları âciz bırakan Kur’ân	Mâlik-i Hakikî: herşeyin gerçek sahibi olan Allah
Nakkaş-ı Ezelî: başlangıcı ve sonu olmayıp zamanla sınırlı olmayan ve bütün varlıkları bir nakış halinde yaratan Allah	Rab: Her bir varlığın her türlü ihtiyacını karşılayan, onları terbiye ve idare eden ve egemenliği altında tutan Allah
Rus istilâsı: (bk. bilgiler – Rusya)	Van: (bk. bilgiler)
belâ: büyük sıkıntı	feyiz: mânevî gıda, bereket
firkatli: ayrılık dolu	gaflet: duyarsızlık, umursamazlık
gam: sıkıntı, üzüntü	hakaik-i imaniye: iman hakikatleri, esasları
hakikat: esas, bir şeyin içyüzü, gerçek yüzü	harabezâr: harabe olmuş yer, viranelik
harap: yıkık	hâlet: durum, hâl
hâlî: ıssız, boş	hüzün: üzüntü
hüzün-engiz: hüzün veren	ihtar etmek: hatırlatmak
kemâl-i şâşaa: mükemmel görünümlü	mektubat: Allah’ın birer mektup gibi yazdığı ve san’atla yarattığı eserler, varlıklar
menfaattar: faydalı, yararlı	meyvedar: meyveli
mezkûr: ifade edilen	mâlik: bir şeyin sahibi
müteessir etmek: etkilemek, üzüntüye sevk etmek	nefis: insanın kendisi
rikkatli: dokunaklı, acıklı	sahrâ: çöl
sun’î: el yapımı	suret: biçim, görünüş
tahrip: yıkım	tasavvur etmek: düşünmek, hayal etmek
tecellî etmek: görünmek, ortaya çıkmak	tevehhüm etmek: sanmak, zannetmek
vaziyet: durum	âyet: Kur’ân’da yer alan her bir cümle

Evet, lillâhilhamd, şu âyetin hakikati, iman feyziyle, Yirminci Mektup gibi risalelerde kat’î ispat ettiğimiz gibi, herkesin kuvvet-i imaniyesi nisbetinde inkişaf eden öyle bir nokta-i istinad ruha ve kalbe verdi ki, o vaziyetin dehşetinden yüz derece ziyade korkunç, zararlı musibetlere karşı gelebilir bir kuvveti, iman-ı billâhtan verdi. Ve şöyle ihtar etti ki: “Senin Hâlıkın olan şu memleketin Mâlik‑i Hakikîsinin emrine herşey musahhardır. Herşeyin dizgini Onun elindedir. Ona intisabın yeter.”

O Hâlıkıma dayanıp tanıdıktan sonra, düşman suretini alan bütün şeyler düşmanlıklarını terk ettiler, ağlattıran hazîn haller beni neş’elendirmeye başladılar. Hem çok risalelerde kat’î burhanlarla da ispat ettiğimiz gibi, o hadsiz arzulara karşı iman-ı bil’âhiretten gelen nur ile öyle bir nokta-i istimdad verdi ki, değil küçücük ve muvakkat, kısa dünyevî ahbaplara karşı arzu ve rabıtalarıma, belki ebedü’l-âbâdda, âlem-i bekàda, saadet-i ebediyede hadsiz uzun arzularıma kâfi gelebilir bir nokta-i istimdad verdi. Çünkü bir cilve-i rahmetiyle, muvakkat bir misafirhanesi olan bu dünyanın bir menzili olan şu zeminin yüzünde, o misafirlerini bir iki saat sevindirmek için, bahar sofrasında had ve hesaba gelmez, san’atlı, şirin nimetlerini her baharda ihsan edip bir kahvaltı hükmünde o misafirlere yedirdikten sonra, mesken-i ebedîlerinde sekiz daimî Cenneti hadsiz bir zamanda hadsiz envâ-ı nimetiyle doldurup ibâdına ihzar eden bir Rahmânü’r-Rahîmin rahmetine iman ile istinad edip intisabını bilen, elbette öyle bir nokta-i istimdad bulur ki, en ednâ derecesi, hadsiz ebedî emellere medet verip idame eder.

Hem o âyetin hakikatiyle, imanın ziyasından gelen nur öyle parlak bir surette tecellî etti ki, o zulümatlı olan cihât-ı sitteyi gündüz gibi aydınlattırdı. Çünkü bu medresem ve bu şehirde talebe ve dostlarımın arkalarında kalıp ağlamak vaziyetini

Hâlık: her şeyi yaratan Allah	Mâlik-i Hakikî: herşeyin gerçek sahibi olan Allah
Rahmânü’r-Rahîm: dünya ve ahirette yarattıklarına sonsuz rahmet, şefkat ve merhametiyle muamele eden Allah	ahbap: dostlar, sevgililer
burhan: güçlü ve sarsılmaz delil, kanıt	cihât-ı sitte: altı cihet, yön
cilve-i rahmet: rahmet ve şefkatin yansıması	daimî: sürekli
dünyevî: dünya ile ilgili	ebedî: sonsuz
ebedü’l-âbâd: sonsuzların sonsuzu, âhiret hayatı	ednâ: en aşağı
emel: arzu, istek	envâ-ı nimet: nimet çeşitleri
feyiz: mânevî gıda, bereket	had ve hesaba gelmemek: sınırsız ve sayısız olmak
hadsiz: sınırsız, sayısız	hakikat: asıl, esas, gerçek mahiyet
hazîn: hüzün veren, acıklı	ibâd: kullar
idame etmek: devam ettirmek	ihsan etmek: bağışlamak
ihtar etmek: hatırlatmak	ihzar etmek: hazırlamak
iman-ı billâh: Allah’a iman	iman-ı bil’âhiret: ahirete iman
inkişaf etmek: açığa çıkmak	intisab: bağlanma, mensup olma
istinad etmek: dayanmak	kat’î: kesin
kuvvet-i imaniye: iman gücü	kâfi: yeterli
lillâhilhamd: Allah’a hamd olsun!	medet vermek: yardım etmek
medrese: din eğitimi veren yüksek okul	menzil: yer, ev
mesken-i ebedî: sonsuza dek kalınacak yer	musahhar: boyun eğmiş
musibet: belâ, büyük sıkıntı	muvakkat: geçici
nimet: iyilik, lütuf	nisbetinde: oranında
nokta-i istimdad: yardım alınan yer	nokta-i istinad: dayanak noktası
rabıta: bağlantı	rahmet: İlâhî şefkat ve merhamet
risale: Risale-i Nur’u oluşturan bölümlerden her birisi	saadet-i ebediye: sonsuz mutluluk
suret: biçim, şekil	talebe: öğrenci
tecellî etmek: görünmek, yansımak	vaziyet: durum
zemin: yer	ziya: ışık
ziyade: çok, fazla	zulümatlı: karanlıklı
âlem-i bekà: devamlı ve kalıcı olan âhiret âlemi	âyet: Kur’ân’da yer alan her bir cümle