Konu: Yirmi Üçüncü Lem'a

<!-- This file was converted to xhtml by Writer2xhtml ver. 0.5 beta2. See Writer2LaTeX has moved for more info. --><META name=description content=""><META name=keywords content=""><STYLE type=text/css media=all> body {font-family:'Trebuchet MS',Arial,serif;font-size:12.0pt} </STYLE>makine-i vücudunu icad eden, içindeki kör tabiatın, kâinatı halk ve idare edecek bir kudret ve hikmet sahibi olduğunu farz etmek lâzım gelir. Bu ise bir muhal değil, belki binler muhaldir.

Elhasıl, nasıl ki Zât-ı Vâcibü’l-Vücudun şerik ve nazîri mümteni ve muhaldir; öyle de rububiyetinde ve icad-ı eşyada başkalarının müdahalesi, şerîk-i zâtî gibi mümteni ve muhaldir.

Amma İkinci Muhaldeki müşkilât ise: Müteaddit risalelerde ispat edildiği gibi, eğer bütün eşya Vâhid-i Ehade verilse, bütün eşya birtek şey gibi suhuletli ve kolay olur. Eğer esbaba ve tabiata verilse, birtek şey umum eşya kadar müşkilâtlı olduğu, müteaddit ve kat’î burhanlarla ispat edilmiş. Bir burhanın hülâsası şudur ki:

Nasıl ki bir adam, bir padişaha askerlik veya memuriyet cihetiyle intisap etse, o memur ve o asker, o intisap kuvvetiyle, yüz bin defa kuvvet-i şahsiyesinden fazla işlere medar olabilir. Ve padişahı namına, bazan bir şahı esir eder. Çünkü gördüğü işlerin ve yaptığı eserlerin cihazatını ve kuvvetini kendi taşımıyor ve taşımaya mecbur olmuyor. O intisap münasebetiyle, padişahın hazineleri ve arkasındaki nokta-i istinadı olan ordu, o kuvveti, o cihazatı taşıyor. Demek gördüğü işler, şahane olarak bir padişahın işi gibi ve gösterdiği eserler bir ordu eseri misilli harika olabilir.

Nasıl ki karınca o memuriyet cihetiyle Firavun’un sarayını harap ediyor. Sinek o intisapla Nemrud’u gebertiyor. Ve o intisapla, buğday tanesi gibi bir çam çekirdeği, koca çam ağacının bütün cihazatını yetiştiriyor. HAŞİYE-1 Eğer o intisap

Not

Haşiye-1 Evet, eğer intisap olsa, o çekirdek, kader-i İlâhîden bir emir alır, o harika işlere mazhar olur. Eğer o intisap kesilse, o çekirdeğin hilkati, koca çam ağacının hilkatinden daha ziyade cihazat ve iktidar ve san’atı iktiza eder. Çünkü, dağdaki, kudret eseri olan mücessem çam ağacının, bütün âzâları ve cihazatıyla, o çekirdekteki kader eseri olan mânevî ağaçta mevcut bulunması lâzım gelir. Çünkü o koca ağacın fabrikası o çekirdektir. İçindeki kaderî ağaç, kudretle hariçte tezahür eder, cismanî çam ağacı olur.

Firavun: (bk. bilgiler)	Nemrud: (bk. bilgiler)
Vâhid-i Ehad: birliği herşeyi kapladığı gibi herbir şeyde de ayrı ayrı tecellîleri görülen Allah	Zât-ı Vâcibü’l-Vücud: varlığı gerekli olan, var olmak için hiçbir sebebe ihtiyacı bulunmayan Zât, Allah
burhan: güçlü ve sarsılmaz delil, kanıt	cihazat: cihazlar, âletler
cihet: şekil, yön	cismanî: maddî yapısı olan
elhasıl: özet olarak	esbab: sebepler
eşya: şeyler, varlıklar	halk etmek: yaratmak
haşiye: dipnot	hikmet: herşeyin bir gayeye yönelik olarak anlamlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratılması; yüksek bilgi
hilkat: yaratılış	hülâsa: öz, özet
icad etmek: var etmek, yapmak	icad-ı eşya: varlıkların yaratılması
iktidar: güç, kudret	iktiza etmek: gerektirmek
intisap: bağlanma	kader-i İlâhi: İlâhi kader, Allah’ın kader kanunu
kaderî: kaderle bağlantılı	kudret: Allah’ın bütün varlığı kuşatan güç ve iktidarı
kuvvet-i şahsiye: kişisel kuvvet	makine-i vücud: kâinatın küçük bir örneği olan vücut makinası
mazhar olmak: erişmek, edinmek	medar: dayanak noktası, sebep
memuriyet: memurluk	mevcut: var olan
misilli: gibi	muhal: imkânsızlık
mücessem: maddî yapısı olan	mümteni: imkânsız
münasebetiyle: vesilesiyle, sebebiyle	müteaddit: bir çok, çeşitli
müşkilât: zorluklar	namına: adına
nazîr: benzer, eş	nokta-i istinad: dayanak noktası
risale: Risale-i Nur’u oluşturan bölümlerden her birisi	rububiyet: Allah’ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, yaratıcılığı, idaresi ve terbiyesi
suhulet: kolaylık	tabiat: doğa, maddî âlem
tezahür etmek: görünmek, ortaya çıkmak	umum: bütün, genel
âzâ: uzuvlar, organlar	şerik: Allah’a ortak koşulan şey
şerîk-i zâtî: doğrudan Allah’ın Zâtına ortak olma

<!-- This file was converted to xhtml by Writer2xhtml ver. 0.5 beta2. See Writer2LaTeX has moved for more info. --><META name=description content=""><META name=keywords content=""><STYLE type=text/css media=all> body {font-family:'Trebuchet MS',Arial,serif;font-size:12.0pt} </STYLE>kesilse, o memuriyetten terhis edilse, yapacağı işlerin cihazatını ve kuvvetini, belinde ve bileğinde taşımaya mecburdur. O vakit, o küçücük bileğindeki kuvvet miktarınca ve belindeki cephane adedince iş görebilir. Evvelki vaziyette gayet kolaylıkla gördüğü işleri bu vaziyette ondan istenilse, elbette bileğinde bir ordu kuvvetini ve belinde bir padişahın cihazat-ı harbiye fabrikasını yüklemek lâzım gelir ki, güldürmek için acip hurafeleri ve masalları hikâye eden maskaralar dahi bu hayalden utanıyorlar.

Elhasıl, Vâcibü’l-Vücuda her mevcudu vermek, vücub derecesinde bir suhuleti var. Ve tabiata icad cihetinde vermek, imtinâ derecesinde müşkül ve haric-i daire-i akliyedir.

ÜÇÜNCÜ MUHAL

Bu Muhali izah edecek, bazı risalelerde beyan edilen iki misal:

BİRİNCİ MİSAL: Bütün âsâr-ı medeniyetle tekmil ve tezyin edilmiş, hâli bir sahrâda kurulmuş, yapılmış bir saraya gayet vahşî bir adam girmiş, içine bakmış. Binlerle muntazam san’atlı eşyayı görmüş. Vahşetinden, ahmaklığından, “Hariçten kimse müdahale etmeyip, o saray içinde o eşyadan birisi o sarayı müştemilâtıyla beraber yapmıştır” diye taharrîye başlıyor. Hangi şeye bakıyor, o vahşetli aklı dahi kabil görmüyor ki, o şey bunları yapsın. Sonra, o sarayın teşkilât programını ve mevcudat fihristesini ve idare kanunları içinde yazılı olan bir defteri görür. Çendan, elsiz ve gözsüz ve çekiçsiz olan o defter dahi, sair içindeki şeyler gibi, hiçbir kabiliyeti yoktur ki, o sarayı teşkil ve tezyin etsin. Fakat muztar kalarak, bilmecburiye, eşya-yı âhare nisbeten, kavânîn-i ilmiyenin bir ünvanı olmak cihetiyle, o sarayın mecmuuna bu defteri münasebettar gördüğünden, “İşte bu defterdir ki, o sarayı teşkil, tanzim ve tezyin edip bu eşyayı yapmış, takmış, yerleştirmiş” diyerek, vahşetini ahmakların, sarhoşların hezeyanına çevirmiş.

İşte, aynen bu misal gibi, hadsiz derecede misaldeki saraydan daha muntazam,

Vâcibü’l-Vücud: varlığı gerekli olan, var olmak için hiçbir sebebe ihtiyacı bulunmayan Allah	acip: hayret verici
ahmaklık: akılsızlık	beyan edilmek: açıklanmak
bilmecburiye: zorunlu olarak	cihazat: cihazlar, âletler
cihazat-ı harbiye: savaş aletleri	cihet: yön, taraf
elhasıl: özet olarak	eşya: şeyler, varlıklar
eşya-yı âhar: diğer varlıklar	hadsiz: sınırsız
haric-i daire-i akliye: akıl dairesinin dışında	hariç: dış
hezeyan: boş söz, saçmalama	hurafe: herhangi bir delile dayanmayan bâtıl inanış
hâli: boş, ıssız	icad: yaratma
imtinâ: imkânsızlık	izah etmek: açıklamak
kabil: mümkün	kabiliyet: yetenek
kavânîn-i ilmiye: bilimsel kanunlar	maskara: gülünç, rezil
mecmu: bir şeyin tamamı	mevcud: varlık
mevcudat fihristesi: varlıkların sıralandığı liste	muhal: imkânsız
muntazam: düzenli	muztar: çaresiz
münasebettar: ilgili, bağlantılı	müşkül: zorluk
müştemilât: içindekiler	nisbeten: kıyasla, oranla
risale: Risale-i Nur’u oluşturan bölümlerden her birisi	sahrâ: çöl
sair: diğer, başka	sûhûlet: kolaylık
tabiat: doğa, maddî âlem	taharrî: araştırma, inceleme
tanzim: düzenleme	tekmil etmek: tamamlamak
terhis: göreve son verme	tezyin etmek: süslemek
teşkil etmek: oluşturmak	teşkilât: meydana gelme, oluşma
vahşet: ilkellik	vahşî: medeniyetten uzak
vaziyet: durum, hâl	vücub: kesinlik, gereklilik
âsâr-ı medeniyet: medeniyetin meydana getirdiği eserler	çendan: gerçi
ünvan: isim

<!-- This file was converted to xhtml by Writer2xhtml ver. 0.5 beta2. See Writer2LaTeX has moved for more info. --><META name=description content=""><META name=keywords content=""><STYLE type=text/css media=all> body {font-family:'Trebuchet MS',Arial,serif;font-size:12.0pt} </STYLE>kesilse, o memuriyetten terhis edilse, yapacağı işlerin cihazatını ve kuvvetini, belinde ve bileğinde taşımaya mecburdur. O vakit, o küçücük bileğindeki kuvvet miktarınca ve belindeki cephane adedince iş görebilir. Evvelki vaziyette gayet kolaylıkla gördüğü işleri bu vaziyette ondan istenilse, elbette bileğinde bir ordu kuvvetini ve belinde bir padişahın cihazat-ı harbiye fabrikasını yüklemek lâzım gelir ki, güldürmek için acip hurafeleri ve masalları hikâye eden maskaralar dahi bu hayalden utanıyorlar.

Elhasıl, Vâcibü’l-Vücuda her mevcudu vermek, vücub derecesinde bir suhuleti var. Ve tabiata icad cihetinde vermek, imtinâ derecesinde müşkül ve haric-i daire-i akliyedir.

ÜÇÜNCÜ MUHAL

Bu Muhali izah edecek, bazı risalelerde beyan edilen iki misal:

BİRİNCİ MİSAL: Bütün âsâr-ı medeniyetle tekmil ve tezyin edilmiş, hâli bir sahrâda kurulmuş, yapılmış bir saraya gayet vahşî bir adam girmiş, içine bakmış. Binlerle muntazam san’atlı eşyayı görmüş. Vahşetinden, ahmaklığından, “Hariçten kimse müdahale etmeyip, o saray içinde o eşyadan birisi o sarayı müştemilâtıyla beraber yapmıştır” diye taharrîye başlıyor. Hangi şeye bakıyor, o vahşetli aklı dahi kabil görmüyor ki, o şey bunları yapsın. Sonra, o sarayın teşkilât programını ve mevcudat fihristesini ve idare kanunları içinde yazılı olan bir defteri görür. Çendan, elsiz ve gözsüz ve çekiçsiz olan o defter dahi, sair içindeki şeyler gibi, hiçbir kabiliyeti yoktur ki, o sarayı teşkil ve tezyin etsin. Fakat muztar kalarak, bilmecburiye, eşya-yı âhare nisbeten, kavânîn-i ilmiyenin bir ünvanı olmak cihetiyle, o sarayın mecmuuna bu defteri münasebettar gördüğünden, “İşte bu defterdir ki, o sarayı teşkil, tanzim ve tezyin edip bu eşyayı yapmış, takmış, yerleştirmiş” diyerek, vahşetini ahmakların, sarhoşların hezeyanına çevirmiş.


İşte, aynen bu misal gibi, hadsiz derecede misaldeki saraydan daha muntazam,

Vâcibü’l-Vücud: varlığı gerekli olan, var olmak için hiçbir sebebe ihtiyacı bulunmayan Allah	acip: hayret verici
ahmaklık: akılsızlık	beyan edilmek: açıklanmak
bilmecburiye: zorunlu olarak	cihazat: cihazlar, âletler
cihazat-ı harbiye: savaş aletleri	cihet: yön, taraf
elhasıl: özet olarak	eşya: şeyler, varlıklar
eşya-yı âhar: diğer varlıklar	hadsiz: sınırsız
haric-i daire-i akliye: akıl dairesinin dışında	hariç: dış
hezeyan: boş söz, saçmalama	hurafe: herhangi bir delile dayanmayan bâtıl inanış
hâli: boş, ıssız	icad: yaratma
imtinâ: imkânsızlık	izah etmek: açıklamak
kabil: mümkün	kabiliyet: yetenek
kavânîn-i ilmiye: bilimsel kanunlar	maskara: gülünç, rezil
mecmu: bir şeyin tamamı	mevcud: varlık
mevcudat fihristesi: varlıkların sıralandığı liste	muhal: imkânsız
muntazam: düzenli	muztar: çaresiz
münasebettar: ilgili, bağlantılı	müşkül: zorluk
müştemilât: içindekiler	nisbeten: kıyasla, oranla
risale: Risale-i Nur’u oluşturan bölümlerden her birisi	sahrâ: çöl
sair: diğer, başka	sûhûlet: kolaylık
tabiat: doğa, maddî âlem	taharrî: araştırma, inceleme
tanzim: düzenleme	tekmil etmek: tamamlamak
terhis: göreve son verme	tezyin etmek: süslemek
teşkil etmek: oluşturmak	teşkilât: meydana gelme, oluşma
vahşet: ilkellik	vahşî: medeniyetten uzak
vaziyet: durum, hâl	vücub: kesinlik, gereklilik
âsâr-ı medeniyet: medeniyetin meydana getirdiği eserler	çendan: gerçi
ünvan: isim

<!-- This file was converted to xhtml by Writer2xhtml ver. 0.5 beta2. See Writer2LaTeX has moved for more info. --><META name=description content=""><META name=keywords content=""><STYLE type=text/css media=all> body {font-family:'Trebuchet MS',Arial,serif;font-size:12.0pt} </STYLE>kesilse, o memuriyetten terhis edilse, yapacağı işlerin cihazatını ve kuvvetini, belinde ve bileğinde taşımaya mecburdur. O vakit, o küçücük bileğindeki kuvvet miktarınca ve belindeki cephane adedince iş görebilir. Evvelki vaziyette gayet kolaylıkla gördüğü işleri bu vaziyette ondan istenilse, elbette bileğinde bir ordu kuvvetini ve belinde bir padişahın cihazat-ı harbiye fabrikasını yüklemek lâzım gelir ki, güldürmek için acip hurafeleri ve masalları hikâye eden maskaralar dahi bu hayalden utanıyorlar.

Elhasıl, Vâcibü’l-Vücuda her mevcudu vermek, vücub derecesinde bir suhuleti var. Ve tabiata icad cihetinde vermek, imtinâ derecesinde müşkül ve haric-i daire-i akliyedir.

ÜÇÜNCÜ MUHAL

Bu Muhali izah edecek, bazı risalelerde beyan edilen iki misal:

BİRİNCİ MİSAL: Bütün âsâr-ı medeniyetle tekmil ve tezyin edilmiş, hâli bir sahrâda kurulmuş, yapılmış bir saraya gayet vahşî bir adam girmiş, içine bakmış. Binlerle muntazam san’atlı eşyayı görmüş. Vahşetinden, ahmaklığından, “Hariçten kimse müdahale etmeyip, o saray içinde o eşyadan birisi o sarayı müştemilâtıyla beraber yapmıştır” diye taharrîye başlıyor. Hangi şeye bakıyor, o vahşetli aklı dahi kabil görmüyor ki, o şey bunları yapsın. Sonra, o sarayın teşkilât programını ve mevcudat fihristesini ve idare kanunları içinde yazılı olan bir defteri görür. Çendan, elsiz ve gözsüz ve çekiçsiz olan o defter dahi, sair içindeki şeyler gibi, hiçbir kabiliyeti yoktur ki, o sarayı teşkil ve tezyin etsin. Fakat muztar kalarak, bilmecburiye, eşya-yı âhare nisbeten, kavânîn-i ilmiyenin bir ünvanı olmak cihetiyle, o sarayın mecmuuna bu defteri münasebettar gördüğünden, “İşte bu defterdir ki, o sarayı teşkil, tanzim ve tezyin edip bu eşyayı yapmış, takmış, yerleştirmiş” diyerek, vahşetini ahmakların, sarhoşların hezeyanına çevirmiş.

İşte, aynen bu misal gibi, hadsiz derecede misaldeki saraydan daha muntazam,

Vâcibü’l-Vücud: varlığı gerekli olan, var olmak için hiçbir sebebe ihtiyacı bulunmayan Allah	acip: hayret verici
ahmaklık: akılsızlık	beyan edilmek: açıklanmak
bilmecburiye: zorunlu olarak	cihazat: cihazlar, âletler
cihazat-ı harbiye: savaş aletleri	cihet: yön, taraf
elhasıl: özet olarak	eşya: şeyler, varlıklar
eşya-yı âhar: diğer varlıklar	hadsiz: sınırsız
haric-i daire-i akliye: akıl dairesinin dışında	hariç: dış
hezeyan: boş söz, saçmalama	hurafe: herhangi bir delile dayanmayan bâtıl inanış
hâli: boş, ıssız	icad: yaratma
imtinâ: imkânsızlık	izah etmek: açıklamak
kabil: mümkün	kabiliyet: yetenek
kavânîn-i ilmiye: bilimsel kanunlar	maskara: gülünç, rezil
mecmu: bir şeyin tamamı	mevcud: varlık
mevcudat fihristesi: varlıkların sıralandığı liste	muhal: imkânsız
muntazam: düzenli	muztar: çaresiz
münasebettar: ilgili, bağlantılı	müşkül: zorluk
müştemilât: içindekiler	nisbeten: kıyasla, oranla
risale: Risale-i Nur’u oluşturan bölümlerden her birisi	sahrâ: çöl
sair: diğer, başka	sûhûlet: kolaylık
tabiat: doğa, maddî âlem	taharrî: araştırma, inceleme
tanzim: düzenleme	tekmil etmek: tamamlamak
terhis: göreve son verme	tezyin etmek: süslemek
teşkil etmek: oluşturmak	teşkilât: meydana gelme, oluşma
vahşet: ilkellik	vahşî: medeniyetten uzak
vaziyet: durum, hâl	vücub: kesinlik, gereklilik
âsâr-ı medeniyet: medeniyetin meydana getirdiği eserler	çendan: gerçi
ünvan: isim

<!-- This file was converted to xhtml by Writer2xhtml ver. 0.5 beta2. See Writer2LaTeX has moved for more info. --><META name=description content=""><META name=keywords content=""><STYLE type=text/css media=all> body {font-family:'Trebuchet MS',Arial,serif;font-size:12.0pt} </STYLE>kesilse, o memuriyetten terhis edilse, yapacağı işlerin cihazatını ve kuvvetini, belinde ve bileğinde taşımaya mecburdur. O vakit, o küçücük bileğindeki kuvvet miktarınca ve belindeki cephane adedince iş görebilir. Evvelki vaziyette gayet kolaylıkla gördüğü işleri bu vaziyette ondan istenilse, elbette bileğinde bir ordu kuvvetini ve belinde bir padişahın cihazat-ı harbiye fabrikasını yüklemek lâzım gelir ki, güldürmek için acip hurafeleri ve masalları hikâye eden maskaralar dahi bu hayalden utanıyorlar.

Elhasıl, Vâcibü’l-Vücuda her mevcudu vermek, vücub derecesinde bir suhuleti var. Ve tabiata icad cihetinde vermek, imtinâ derecesinde müşkül ve haric-i daire-i akliyedir.

ÜÇÜNCÜ MUHAL

Bu Muhali izah edecek, bazı risalelerde beyan edilen iki misal:

BİRİNCİ MİSAL: Bütün âsâr-ı medeniyetle tekmil ve tezyin edilmiş, hâli bir sahrâda kurulmuş, yapılmış bir saraya gayet vahşî bir adam girmiş, içine bakmış. Binlerle muntazam san’atlı eşyayı görmüş. Vahşetinden, ahmaklığından, “Hariçten kimse müdahale etmeyip, o saray içinde o eşyadan birisi o sarayı müştemilâtıyla beraber yapmıştır” diye taharrîye başlıyor. Hangi şeye bakıyor, o vahşetli aklı dahi kabil görmüyor ki, o şey bunları yapsın. Sonra, o sarayın teşkilât programını ve mevcudat fihristesini ve idare kanunları içinde yazılı olan bir defteri görür. Çendan, elsiz ve gözsüz ve çekiçsiz olan o defter dahi, sair içindeki şeyler gibi, hiçbir kabiliyeti yoktur ki, o sarayı teşkil ve tezyin etsin. Fakat muztar kalarak, bilmecburiye, eşya-yı âhare nisbeten, kavânîn-i ilmiyenin bir ünvanı olmak cihetiyle, o sarayın mecmuuna bu defteri münasebettar gördüğünden, “İşte bu defterdir ki, o sarayı teşkil, tanzim ve tezyin edip bu eşyayı yapmış, takmış, yerleştirmiş” diyerek, vahşetini ahmakların, sarhoşların hezeyanına çevirmiş.

İşte, aynen bu misal gibi, hadsiz derecede misaldeki saraydan daha muntazam,

Vâcibü’l-Vücud: varlığı gerekli olan, var olmak için hiçbir sebebe ihtiyacı bulunmayan Allah	acip: hayret verici
ahmaklık: akılsızlık	beyan edilmek: açıklanmak
bilmecburiye: zorunlu olarak	cihazat: cihazlar, âletler
cihazat-ı harbiye: savaş aletleri	cihet: yön, taraf
elhasıl: özet olarak	eşya: şeyler, varlıklar
eşya-yı âhar: diğer varlıklar	hadsiz: sınırsız
haric-i daire-i akliye: akıl dairesinin dışında	hariç: dış
hezeyan: boş söz, saçmalama	hurafe: herhangi bir delile dayanmayan bâtıl inanış
hâli: boş, ıssız	icad: yaratma
imtinâ: imkânsızlık	izah etmek: açıklamak
kabil: mümkün	kabiliyet: yetenek
kavânîn-i ilmiye: bilimsel kanunlar	maskara: gülünç, rezil
mecmu: bir şeyin tamamı	mevcud: varlık
mevcudat fihristesi: varlıkların sıralandığı liste	muhal: imkânsız
muntazam: düzenli	muztar: çaresiz
münasebettar: ilgili, bağlantılı	müşkül: zorluk
müştemilât: içindekiler	nisbeten: kıyasla, oranla
risale: Risale-i Nur’u oluşturan bölümlerden her birisi	sahrâ: çöl
sair: diğer, başka	sûhûlet: kolaylık
tabiat: doğa, maddî âlem	taharrî: araştırma, inceleme
tanzim: düzenleme	tekmil etmek: tamamlamak
terhis: göreve son verme	tezyin etmek: süslemek
teşkil etmek: oluşturmak	teşkilât: meydana gelme, oluşma
vahşet: ilkellik	vahşî: medeniyetten uzak
vaziyet: durum, hâl	vücub: kesinlik, gereklilik
âsâr-ı medeniyet: medeniyetin meydana getirdiği eserler	çendan: gerçi
ünvan: isim

<!-- This file was converted to xhtml by Writer2xhtml ver. 0.5 beta2. See Writer2LaTeX has moved for more info. --><META name=description content=""><META name=keywords content=""><STYLE type=text/css media=all> body {font-family:'Trebuchet MS',Arial,serif;font-size:12.0pt} </STYLE>daha mükemmel ve bütün etrafı mucizâne hikmetle dolu şu saray-ı âlemin içine, inkâr-ı ulûhiyete giden tabiiyyun fikrini taşıyan vahşî bir insan girer. Daire-i mümkinat haricinde olan Zât-ı Vâcibü’l-Vücudun eser-i san’atı olduğunu düşünmeyerek ve Ondan i’râz ederek, daire-i mümkinat içinde, kader-i İlâhînin yazar bozar bir levhası hükmünde ve kudret-i İlâhiyenin kavânîn-i icraatına tebeddül ve tagayyür eden bir defteri olabilen ve pek yanlış ve hata olarak “tabiat” namı verilen bir mecmua-i kavânîn-i âdât-ı İlâhiye ve bir fihriste-i san’at-ı Rabbâniyeyi görür. Ve der ki: “Madem bu eşya bir sebep ister. Hiçbir şeyin bu defter gibi münasebeti görünmüyor. Çendan hiçbir cihetle akıl kabul etmez ki, gözsüz, şuursuz, kudretsiz bu defter, rububiyet-i mutlakanın işi olan ve hadsiz bir kudreti iktiza eden icadı yapamaz. Fakat madem Sâni-i Kadîmi kabul etmiyorum; öyleyse, en münasibi, ‘Bu defter bunu yapmış ve yapar’ diyeceğim” der. Biz de deriz:

Ey ahmaku’l-humakadan tahammuk etmiş sarhoş ahmak! Başını tabiat bataklığından çıkar, arkana bak. Zerrattan seyyârâta kadar bütün mevcudat, ayrı ayrı lisanlarla şehadet ettikleri ve parmaklarıyla işaret ettikleri bir Sâni-i Zülcelâli gör. Ve o sarayı yapan ve o defterde sarayın programını yazan Nakkaş-ı Ezelînin cilvesini gör, fermanına bak, Kur’ân’ını dinle, o hezeyanlardan kurtul.

İKİNCİ MİSAL: Gayet vahşî bir adam, muhteşem bir kışla dairesine girer. Gayet muntazam bir ordunun umumî, beraber talimlerini, muntazam hareketlerini görür. Bir neferin hareketiyle bir tabur, bir alay, bir fırka kalkar, oturur, gider, bir ateş emriyle ateş ettiklerini müşahede eder. Onun kaba, vahşî aklı, bir

Nakkaş-ı Ezelî: başlangıcı olmayan ve bütün varlıkları bir nakış halinde yaratan Allah	Sâni-i Kadîm: ezelden beri var olan ve varlıkları sa’natlı bir şekilde yaratan Cenâb-ı Allah
Sâni-i Zülcelâl: büyüklük ve haşmet sahibi olan ve her şeyi san’atlı olarak yaratan Allah	Zât-ı Vâcibü’l-Vücud: varlığı gerekli olan, var olmak için hiçbir sebebe ihtiyacı bulunmayan Zât, Allah
ahmaku’l-humaka: ahmakların en ahmakı	alay: taburlardan meydana gelen askerî birlik
cihet: yön	cilve: görünme, yansıma
daire-i mümkinat: yaratılanların tamamının oluşturduğu âlem	eser-i san’at: sanat eseri
eşya: varlıklar	ferman: emir, buyruk
fihriste-i san’at-ı Rabbâniye: herşeyin Rabbi olan Allah’ın sanatlı bir şekilde yarattığı varlıkların özeti ve listesi	fırka: tümen
hadsiz: sınırsız	haricinde: dışında
hezeyan: boş söz, saçmalama	hikmet: herşeyin bir gayeye yönelik olarak, anlamlı ve tam yerli yerinde yaratılması
icad: yaratma	iktiza etmek: gerektirmek
inkâr-ı ulûhiyet: Cenâb-ı Allah’ı inkâr fikri	i’râz etmek: yüz çevirmek, başka tarafa dönmek
kader-i İlâhî: İlâhî kader, Allah’ın kader kanunu	kavânîn-i icraat: kâinattaki, tabiattaki İlâhî icraat ve faaliyet kanunları
kudret: güç ve iktidar	kudret-i İlâhiye: Allah’ın güç ve kudreti
lisan: dil	mecmua-i kavânîn-i âdât-ı İlâhiye: Allah’ın kainata koyduğu, devam eden kanunların tamamı; İlâhî âdetler ve kanunların toplamı
mevcudat: varlıklar	mucizâne: mucizeli bir şekilde
muhteşem: ihtişamlı, görkemli	muntazam: düzenli
münasebet: ilgi, bağlantı	münasib: uygun
müşahede etmek: gözlemlemek	nefer: asker, er
rububiyet-i mutlaka: Allah’ın herşeyi kuşatan, kayıtsız ve sınırsız egemenliği, yaratıcılığı, terbiyesi	saray-ı âlem: âlem sarayı; bir saray gibi inceliklerle yaratılmış olan âlem, kâinat
seyyârât: gezegenler	tabiiyyun: her şeyin tabiatın tesiriyle meydana geldiğini iddia edenler
tabur: bölüklerden meydana gelen askerî birlik	tagayyür: başkalaşma
tahammuk etmek: ahmaklık dersi almak	talim: eğitim
tebeddül: değişim	umumî: genel
vahşî: ilkel	zerrat: zerreler, atomlar
çendan: gerçi	şehadet etmek: şahitlik, tanıklık etmek
şuur: bilinç, anlayış

<!-- This file was converted to xhtml by Writer2xhtml ver. 0.5 beta2. See Writer2LaTeX has moved for more info. --><META name=description content=""><META name=keywords content=""><STYLE type=text/css media=all> body {font-family:'Trebuchet MS',Arial,serif;font-size:12.0pt} </STYLE>kumandanın, devletin nizâmâtıyla ve kanun-u padişahî ile o kumandanın emrini, kumandasını anlamayıp inkâr ettiğinden, o askerlerin iplerle birbiriyle bağlı olduklarını tahayyül eder. O hayalî ip ne kadar harikalı bir ip olduğunu düşünür, hayrette kalır.

Sonra gider, Ayasofya gibi gayet muazzam bir camie, Cuma gününde dahil olur. O cemaat-i Müslimînin, bir adamın sesiyle kalkar, eğilir, secde ederek oturduklarını müşahede eder. Mânevî ve semâvî kanunların mecmuundan ibaret olan şeriatı ve Şeriat Sahibinin emirlerinden gelen mânevî düsturlarını anlamadığından, o cemaatin maddî iplerle bağlandığını ve o acip ipler onları esir edip oynattığını tahayyül ederek, en vahşî, insan suretindeki canavar hayvanları dahi güldürecek derecede maskaralı bir fikirle çıkar, gider.

İşte, aynı bu misal gibi, Sultan-ı Ezel ve Ebedin hadsiz cünudunun muhteşem bir kışlası olan şu âleme ve o Mâbûd-u Ezelînin muntazam bir mescidi olan şu kâinata, mahz-ı vahşet olan inkârlı fikr-i tabiatı taşıyan bir münkir giriyor. O Sultan-ı Ezelînin hikmetinden gelen nizâmât-ı kâinatın mânevî kanunlarını birer maddî madde tasavvur ederek ve saltanat-ı rububiyetin kavânîn-i itibariyesi ve o Mâbûd-u Ezelînin şeriat-ı fıtriye-i kübrâsının, mânevî ve yalnız vücud-u ilmîsi bulunan ahkâmlarını ve düsturlarını, birer mevcud-u haricî ve maddî birer madde tahayyül ederek, kudret-i İlâhiyenin yerine, o ilim ve kelâmdan gelen ve yalnız vücud-u ilmîsi bulunan o kanunları ikame etmek ve ellerine icad vermek, sonra da onlara “tabiat” namını takmak ve yalnız bir cilve-i kudret-i Rabbâniye olan kuvveti, bir zîkudret ve müstakil bir kadîr telâkki etmek, misaldeki vahşîden bin defa aşağı bir vahşettir.

Elhasıl, tabiiyyunların, mevhum ve hakikatsiz, tabiat dedikleri şey, olsa olsa

Ayasofya: (bk. bilgiler)	Mâbûd-u Ezelî: varlığının başlangıcı olmayan ve ibadete layık olan Allah
Sultan-ı Ezel ve Ebed: başlangıç ve sonu olmaksızın, hüküm ve saltanatı ezelden ebede devam eden Sultan	Sultan-ı Ezelî: hüküm ve saltanatının başlangıcı olmayan Allah
acip: hayret verici	ahkâm: hükümler
cemaat-i Müslimîn: Müslüman cemaat	cilve-i kudret-i Rabbâniye: Rabbânî kudret ve iradenin yansıması
cünud: askerler	düstur: kanun, prensip
elhasıl: özet olarak	fikr-i tabiat: her şeyi tabiatın yarattığını kabul eden düşünce
hadsiz: sayısız	hakikatsiz: asılsız, bir gerçeğe dayanmayan
hikmet: herşeyin bir gayeye yönelik olarak anlamlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratılması; yüksek bilgi	icad vermek: yaratma özelliğini vermek
ikâme etmek: yerine koymak	inkâr etmek: inanmamak, reddetmek
kadîr: güç ve iktidar sahibi	kanun-u padişahî: padişah kanunu
kavânîn-i itibariye: maddî varlığı olmayan kanunlar kanunlar	kelâm: ifade, söz
kudret-i İlâhiye: Allah’ın güç ve kudreti	kâinat: evren, bütün yaratılmışlar
mahz-ı vahşet: tam bir ilkellik	maskara: gülünç, rezil
mecmuu: bir şeyin tamamı	mevcud-u haricî: gözle görülür şekilde maddî bir yapıya sahip olan
mevhum: gerçekte olmadığı halde var sayılan	muazzam: azametli, çok büyük
muntazam: düzenli	münkir: inkârcı
müşahede etmek: gözlemlemek	nizâmât: kanunlar
nizâmât-ı kâinat: kâinattaki düzenler	saltanat-ı rububiyet: Allah’ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği
semâvî: Allah tarafından olan, İlâhî	tabiiyyun: herşeyi tabiatın tesiriyle meydana geldiğini iddia edenler
tahayyül etmek: hayal etmek	tasavvur etmek: düşünmek
telâkki etmek: kabul etmek, algılamak	vahşî: ilkel
vücud-u ilmî: ilmî varlık, maddî varlığı olmayan, ilmen var olan şey	zîkudret: kudretli, güçlü, kuvvetli
âlem: dünya, evren	şeriat: İlâhî kanun
şeriat-ı fıtriye-i kübrâ: kâinattaki düzen ve intizamı sağlayan, bütün varlıkların tabi olduğu büyük kanun; tabiat kanunlarının bütünü

vermek mümtenidir, muhaldir. Ve herşeyi doğrudan doğruya Vâcibü’l-Vücuda vermek vâciptir, zarurîdir. Elhamdü lillâhi ale’l-îmân 1 deyip iman ediyorum.

“Yalnız bir şüphem var: Cenâb-ı Hakkın Hâlık olduğunu kabul ediyorum. Fakat bazı cüz’î esbabın ehemmiyetsiz şeylerde icada müdahaleleri ve bir parça medh ü senâ kazanmaları, saltanat-ı rububiyetine ne zarar verir? Saltanatına noksaniyet gelir mi?”

Elcevap: Bazı risalelerde gayet kat’î ispat ettiğimiz gibi, hâkimiyetin şe’ni, müdahaleyi reddetmektir. Hattâ, en ednâ bir hâkim, bir memur, daire-i hâkimiyetinde oğlunun müdahalesini kabul etmiyor. Hattâ, hâkimiyetine müdahale tevehhümüyle, bazı dindar padişahlar, halife oldukları halde mâsum evlâtlarını katletmeleri, bu redd-i müdahale kanununun hâkimiyette ne kadar esaslı hükmettiğini gösteriyor. Bir nahiyede iki müdürden tut, tâ bir memlekette iki padişaha kadar, hâkimiyetteki istiklâliyetin iktiza ettiği men-i iştirak kanunu, tarih-i beşerde çok acip hercümerc ile kuvvetini göstermiş.

Acaba âciz ve muavenete muhtaç insanlardaki âmiriyet ve hâkimiyetin bir gölgesi bu derece müdahaleyi reddetmeyi ve başkasının müdahalesini men etmeyi ve hâkimiyetinde iştirak kabul etmemeyi ve makamında istiklâliyetini nihayet taassupla muhafazaya çalışmayı gör; sonra, hâkimiyet-i mutlaka rububiyet derecesinde; ve âmiriyet-i mutlaka ulûhiyet derecesinde; ve istiklâliyet-i mutlaka ehadiyet derecesinde; ve istiğnâ-yı mutlak kadîriyet-i mutlaka derecesinde bir Zât-ı Zülcelâlde, bu redd-i müdahale ve men-i iştirak ve tard-ı şerik, ne derece o hâkimiyetin zarurî bir lâzımı ve vâcip bir muktezası olduğunu, kıyas edebilirsen et.

Not

Dipnot-1 Bize ihsan ettiği iman nimeti sebebiyle Allah’a hamd olsun.

Cenâb-ı Hak: Hakkın tâ kendisi olan şeref ve yücelik sahibi Allah	Hâlık: her şeyi yaratan Allah
Vâcibü’l-Vücud: varlığı gerekli olan, var olmak için hiçbir sebebe ihtiyacı bulunmayan Allah	Zât-ı Zülcelâl: sonsuz büyüklük ve haşmet sahibi Zât, Allah
acip: hayret verici	cüz’î: ferdî, küçük
daire-i hâkimiyet: egemenlik, üstünlük, âmirlik dairesi	ednâ: basit, küçük
ehadiyet: Allah’ın birliğinin her bir varlıkta görünmesi	ehemmiyetsiz: önemsiz
esbab: sebepler	halife: Müslümanların dinî reisi
hercümerc: karma karışıklık	hâkim: hükmeden
hâkimiyet: hükmü ve idaresi altına alma	hâkimiyet-i mutlaka: sınırsız ve tam bir egemenlik
icad: yaratma	icad vermek: var etme özelliği vermek
iktiza etmek: gerektirmek	istiklâliyet: bağımsızlık
istiklâliyet-i mutlaka: kesin ve sınırsız bağımsızlık	istiğnâ-yı mutlak: sınırsız zenginlik, hiçbir şeye muhtaç olmama
iştirak: ortaklık	kadîriyet-i mutlaka: Cenâb-ı Hakkın gücünün sınırsız olarak her şeyde görünmesi
katletmek: öldürmek	kat’î: kesin
makam: mevki, derece	medh ü senâ: övme ve yüceltme
memur: emir altında olan, görevli	men-i iştirak: ortaklığı kabul etmemek
muavenet: yardım	muhafaza: koruma, saklama
muhal: imkânsız	mukteza: bir şeyin gereği
mâsum: günâhsız	mümteni: imkânsız
nahiye: bucak, ilçelerin bir müdürle yönetilen bölümlerinden her birisi	nihayet: sınırsız
noksaniyet: noksanlık	redd-i müdahale kanunu: hiç kimsenin karışmasını kabul etmeme kanunu
risale: Risale-i Nur’u oluşturan bölümlerden her birisi	rububiyet: Allah’ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, yaratıcılığı, idaresi ve terbiyesi
saltanat: hakimiyet	saltanat-ı rububiyet: Allah’ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği
taassup: aşırı derecede, körü körüne bağlılık	tard-ı şerik: ortağı, ortaklığı reddetmek
tarih-i beşer: insanlık tarihi	tevehhüm: kuruntu
ulûhiyet: ibadete ve itaat edilmeye layık olma, İlâhlık	vâcip: mutlaka gerekli olan
zarurî: zorunlu, gerekli	âciz: güçsüz, elinden bir şey gelmeyen
âmiriyet: âmirlik, yöneticilik	âmiriyet-i mutlaka: sınırsız ve tam bir âmirlik, yöneticilik
şe’n: temel özellik

Amma ikinci şık şüphen ki: Bazı esbab, bazı cüz’iyâtın bazı ubudiyetlerine merci olsa, o Mâbûd-u Mutlak olan Zât-ı Vâcibü’l-Vücuda müteveccih, zerrattan seyyârâta kadar mahlûkatın ubudiyetlerinden ne noksan gelir?

Elcevap: Şu kâinatın Hâlık-ı Hakîmi, kâinatı bir ağaç hükmünde halk edip, en mükemmel meyvesini zîşuur, ve zîşuurun içinde en câmi meyvesini insan yapmıştır. Ve insanın en ehemmiyetli, belki insanın netice-i hilkati ve gaye-i fıtratı ve semere-i hayatı olan şükür ve ibadeti, o Hâkim-i Mutlak ve Âmir-i Müstakil, kendini sevdirmek ve tanıttırmak için kâinatı halk eden o Vâhid-i Ehad, bütün kâinatın meyvesi olan insanı ve insanın en yüksek meyvesi olan şükür ve ibadetini başka ellere verir mi? Bütün bütün hikmetine zıt olarak, netice-i hilkati ve semere-i kâinatı abes eder mi? Hâşâ ve kellâ, hem hikmetini ve rububiyetini inkâr ettirecek bir tarzda, mahlûkatın ibadetlerini başkalara vermeye rıza gösterir mi? Hiç müsaade eder mi? Ve hem hadsiz bir derecede kendini sevdirmeyi ve tanıttırmayı ef’âliyle gösterdiği halde, en mükemmel mahlûkatının şükür ve minnettarlıklarını, tahabbüb ve ubudiyetlerini başka esbaba vermekle kendini unutturup, kâinattaki makasıd-ı âliyesini inkâr ettirir mi? Ey tabiatperestlikten vazgeçen arkadaş, haydi sen söyle.

O diyor: “Elhamdü lillâh, bu iki şüphem hallolmakla beraber, vahdâniyet-i İlâhiyeye dair ve Mâbûd-u Bilhak O olduğuna ve Ondan başkaları ibadete lâyık olmadığına o kadar parlak ve kuvvetli iki delil gösterdin ki, onları inkâr etmek, güneşi ve gündüzü inkâr etmek gibi bir mükâberedir.”

Elhamdü lillâh: Allah’a hamd olsun	Hâkim-i Mutlak: herşey üzerinde sınırsız egemenlik sahibi olan, Allah
Hâlık-ı Hakîm: her varlığı sayısız hikmetlerle yaratan Allah	Mâbûd-u Bilhak: hakkıyla ibadete layık olan Allah
Mâbûd-u Mutlak: ibadete layık tek varlık olan Allah	Vâhid-i Ehad: bir olan ve birliği her bir şeyde görülen Allah
Zât-ı Vâcibü’l-Vücud: varlığı gerekli olan, var olmak için hiçbir sebebe ihtiyacı bulunmayan Zât, Allah	abes: boş ve faydasız
câmi: kapsamlı, içine alan	cüz’iyât: bir bütünün parçaları, kısımları
ef’âl: fiiler, davranışlar	ehemmiyetli: önemli
esbab: sebepler	gaye-i fıtrat: yaratılış amacı
hadsiz: sınırsız	halk etmek: yaratmak
hallolmak: çözümlenmek	hikmet: yüksek bilgi; bir gaye ve faydaya yönelik olarak, tam yerli yerinde olma
hâşâ ve kellâ: asla ve asla	kâinat: evren
mahlûkat: varlıklar	makasıd-ı âliye: yüce maksatlar, gayeler
merci: başvurulacak yer	minnettarlık: şükran duyma, iyilik karşısında kendini borçlu hissetme
mükemmel: eksiksiz	mükâbere: büyüklük taslayarak doğruyu kabul etmeme, göz göre göre bir şeyi inkâr etme
müsaade etmek: izin vermek	müteveccih: yönelen
netice-i hilkat: yaratılışın sonucu	rububiyet: Allah’ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, yaratıcılığı, idaresi ve terbiyesi
rıza: memnuniyet, hoşnutluk	semere-i hayat: hayatın netice ve faydaları
semere-i kâinat: kâinatın meyvesi	seyyârât: gezegenler
tabiatperestlik: herşeyin tabiatın tesiriyle meydana geldiğini iddia etme, tabiatçılık	tahabbüb: kendini sevdirmeye çalışma
ubudiyet: kulluk	vahdâniyet-i İlâhiye: Allah’ın bir ve tek olması
zerrat: zerreler, atomlar	zîşuur: şuur sahibi
âmir-i müstakil: bağımsız, hiçbir ortağı olmayan âmir, idareci	şükür: Allah’a karşı minnet duyma, teşekkür etme

<!-- This file was converted to xhtml by Writer2xhtml ver. 0.5 beta2. See Writer2LaTeX has moved for more info. --><META name=description content=""><META name=keywords content=""><STYLE type=text/css media=all> body {font-family:'Trebuchet MS',Arial,serif;font-size:12.0pt} </STYLE>

Hâtime

Tabiat fikr-i küfrîsini terk eden ve imana gelen zat diyor ki:

Elhamdü lillâh, benim şüphelerim kalmadı. Yalnız merakımı mucip olan birkaç sualim var.

BİRİNCİ SUAL: Çok tembellerden ve târiküssalâtlardan işitiyoruz. diyorlar ki: “Cenâb-ı Hakkın bizim ibadetimize ne ihtiyacı var ki, Kur’ân’da çok şiddet ve ısrarla, ibadeti terk edeni zecredip Cehennem gibi dehşetli bir cezayla tehdit ediyor? İtidalli ve istikametli ve adaletli olan ifade-i Kur’âniyeye nasıl yakışıyor ki, ehemmiyetsiz bir cüz’î hataya karşı nihayet şiddeti gösteriyor?”

Elcevap: Evet, Cenâb-ı Hak senin ibadetine, belki hiçbir şeye muhtaç değil. Fakat sen ibadete muhtaçsın; mânen hastasın. İbadet ise, mânevî yaralarına tiryaklar hükmünde olduğunu çok risalelerde ispat etmişiz. Acaba bir hasta, o hastalık hakkında, şefkatli bir hekimin ona nâfi ilâçları içirmek hususunda ettiği ısrara mukabil, hekime dese: “Senin ne ihtiyacın var, bana böyle ısrar ediyorsun?” Ne kadar mânâsız olduğunu anlarsın.

Amma Kur’ân’ın, terk-i ibadet hakkında şiddetli tehdidâtı ve dehşetli cezaları ise: Nasıl ki bir padişah, raiyetinin hukukunu muhafaza etmek için, âdi bir adamın, raiyetinin hukukuna zarar veren bir hatasına göre, şiddetli cezaya çarpar. Öyle de, ibadeti ve namazı terk eden adam, Sultan-ı Ezel ve Ebedin raiyeti hükmünde olan mevcudatın hukukuna ehemmiyetli bir tecavüz ve mânevî bir zulüm eder. Çünkü, mevcudatın kemalleri, Sânie müteveccih yüzlerinde tesbih ve ibadetle tezahür eder. İbadeti terk eden, mevcudatın ibadetini görmez ve göremez. Belki de inkâr eder. O vakit, ibadet ve tesbih noktasında yüksek makamda bulunan ve herbiri birer mektub-u Samedânî ve birer âyine-i esmâ-i Rabbâniye olan mevcudatı âli makamlarından tenzil ettiğinden ve ehemmiyetsiz, vazifesiz, câmid,

Cenâb-ı Hak: Hakkın tâ kendisi olan şeref ve yücelik sahibi Allah	Elhamdü lillâh: Allah’a hamd olsun
Sultan-ı Ezel ve Ebed: başlangıç ve sonu olmaksızın, hüküm ve saltanatı ezelden ebede devam eden Sultan, Allah	Sâni: herşeyi sanatlı bir şekilde yaratan Allah
câmid: cansız	cüz’î: küçük, sınırlı
ehemmiyetli: önemli	ehemmiyetsiz: önemsiz
fikr-i küfrî: Allah’ı inkâr etmeye dayalı düşünce	hekim: doktor
hukuk: haklar	hâtime: sonuç, son bölüm
ifade-i Kur’âniye: Kur’ân’ın kendine mahsus anlatım biçimi	istikamet: doğru gidiş
itidal: her konuda orta yolu tutma, aşırıya kaçmama	kemal: mükemmellik
makam: mevki, konum	mektub-u Samedânî: Allah tarafından gönderilmiş birer mektup gibi, şuur sahiplerine İlâhî san’atı anlatan eser
mevcudat: varlıklar	mucip: gerektirici
muhafaza etmek: korumak, saklamak	mukabil: karşılık
mânen: mânevî olarak	müteveccih: yönelen
nihayet: sonsuz	nâfi: faydalı
raiyet: halk, tabi olanlar	risale: Risale-i Nur’u oluşturan bölümlerden her birisi
tabiat: materyalist düşünce; tabiat için, “insan faaliyetlerinin dışında kendi kendini sürekli olarak yeniden yaratan ve değiştiren güç” düşüncesi	tecavüz: haddi aşma, saldırma
tehdidât: tehditler	tenzil etmek: indirmek
terk-i ibadet: ibadet etmeyi terk etme	tesbih: Allah’ı her türlü kusurdan yüce tutarak şanına lâyık ifadelerle anma
tezahür etmek: görünmek, ortaya çıkmak	tiryak: derman, ilâç
târiküssalât: namaz kılmayı terk eden kimse	zecretmek: sakındırmak, yasaklamak
zulüm: haksızlık	âdi: basit, sıradan
âli: yüce	âyine-i esmâ-i Rabbâniye: bütün varlıkları idare, tedbir ve terbiye eden Allah’ın isimlerinin aynası